Z RACHUNKÓW FOLWARKU ŻEGRZE-RATAJE I RATAJE (1600-1601,1625-1626,1628-1629)
Kronika Miasta Poznania 2001 Nr3 ; Rataje i Żegrze
Czas czytania: ok. 30 min.WYDAŁA ZOFIA WOJCIECHOWSKA
W 1599 roku miasto Poznań wykupiło z zastawu część gruntów wsi Rataje, a pozostałą część otrzymało w drodze darowizny. W latach 1599-1629 Rataje pozostawały w bezpośrednim władaniu i użytkowaniu miasta, a po 1629 roku zostały przez miasto wydzierżawione. Dzieje Zegrza z kolei były ściśle związane z dziejami Rataj - w latach 1600-20 ich rachunki prowadzono łącznie, gdyż tworzyłyjeden folwark. Dla lat 1621-24 rachunków nie wytworzono lub nie zachowały się, natomiast rachunki za lata 1625-29 obejmowały sam tylko folwark Rataje. Wkrótce po wykupieniu wsi Rataje-Żegrze folwark oddano w administrację.
Powodem tej decyzji był prawdopodobnie zły stan zagospodarowania folwarku i konieczność poczynienia większych inwestycji, na co miasto zapewne nie posiadało odpowiednich środków finansowych. Prawo dzierżawienia folwarków miejskich posiadali w zasadzie tylko mieszczanie, a jedynie w nielicznych przypadkach udzielano go szlachcie, obawiano się bowiem, że szlachta dzierżawiąca folwarki będzie uchylać się od jurysdykcji miejskiej, czego przykładem było postępowanie szlachcica Stanisława Kokoszki, dzierżawcy folwarku Bonin, którego unikanie jurysdykcji miasta Poznania doprowadziło do wykupienia od niego tegoż folwarku przez miasto w 1549 roku. Intratne dzierżawy najłatwiej zdobywali mieszczanie poznańscy, którzy jednocześnie pełnili funkcje rajców, ławników i szafarzy dóbr miejskich. Dobrami ziemskimi będącymi własnością miasta zarządzali trzej szafarze wybierani z grona rady, ławy i pospólstwa, czyli z tzw. Trzech Porządków, którzy decydowali w ostatniej instancji o najważniejszych sprawach folwarków i wsi miejskich. Oni również przyjmowali "do szafami" opłaty dzierżawne. Szafarze mieli w każdym folwarku do pomocy ekonoma, czyli administratora folwarku, nazywanego również prowizorem (zarządcą), dozorcą lub gospodarzem, którym.in. prowadził rachunkowe księgi folwarczne. Czasem obowiązki ekonoma w danym folwarku pełnił jeden z szafarzy, jak np. Błażej Winkler, szafarz i ekonom folwarku Bonin w 1609 roku, kiedy indziej szafarz był jednocześnie dzierżawcą folwarku, w innych jeszcze przypadkach funkcje dzierżawcy i zarządcy pełniły dwie różne osoby. Szafarze nie czerpali korzyści finansowych z administrowania folwarkami miejskimi, otrzymywali jednak wynagrodzenie w naturze wydawane przez folwarki, które także przyjmowały ich oraz inne osoby delegowane przez Magistrat wystawnymi obiadami np. z okazji objazdu gruntów, przy zwalnianiu starej i godzeniu nowej czeladzi, przy okazji zmiany na stanowisku szafarza. Koszty tych obiadów były bardzo wysokie, np. w 1601 roku "na obiad przy rewizji ról folwarkowych Pana Komornika i Pana Henrycha mianych wydało się [florenów] 9/6/9", tj. ponad 9 czerwonych złotych!, podczas gdy roczna płaca urzędnika wynosiła wówczas 15 złotych, a najemnemu żeńcy płacono dziennie 4 grosze. Podobnie w pewien wtorek 1629 roku "dla panów na mięso wołowe i cielęce" wydano ponad 7 złotych; kupiono więc mięso dobrej jakości, nie pochodzące ze sztuk wybrakowanych. Do personelu nadzorczego należeli także urzędnik i dwornik, zamieszkali w folwarku i stołujący się w kuchni folwarcznej razem z czeladzią, do której byli zaliczani obok dworki, skotarza, poganiacza, woźnicy, parobków oraz dziewcząt, chłopa i chłopca do pomocy. Czeladź otrzymywała wynagrodzenie w pieniądzach oraz żywność; zarządca folwarku dawał "czeladzi na żywność" np. zmielone ziarno pszenicy "na klioski" , żyta "na chlieb" oraz ziarno jęczmienia i owsa, którego "czeladzi przymiszał do chleba", a także ziarno prosa, soczewicy i grochu, a część ziaren jęczmienia i tatarki dawał "na kaszę otłuc". Czeladź jadła także mięso pozyskiwane ze zwierząt hodowanych w folwarku. Czasem "dla czeladzi zabito" świnię, innym razem cielę, ajeszcze innym - "zabiło się do soli wieprzka", czyli prawdopodobnie zagospodarowano w ten sposób sztukę nie nadającą się do hodowli. Oprócz tego kupowano też dla czeladzi "mięso i tłuste", ryby i śledzie, sól i pieprz, olej i sadło oraz piwo i cienkusz - szczególnie w czasie żniw i świąt Bożego Narodzenia. Czeladź pobierająca myto, czyli płacę, musiała ubierać się za własne pieniądze, natomiast osoby służące tylko za wyżywienie, jak np. owczarek, otrzymywały pieniądze na zakup odzieży. Niezależnie od pobieranego myta niektórzy pracownicy, np. dworka, parobek i dziewka, dostawali czasem pieniądze na pończochy, buty i skórnie. Cała czeladź raz w roku otrzymywała także tzw. kolędę oraz 6 groszy "świętojańskiego", a pracujący chłopi dostawali parę groszy na piwo. Poza tymi świadczeniami zdarzało się, że dwornikowi dawano prawo do obsiania oznaczonego gruntu na własny użytek, a rataje otrzymywali ziarno na siew. Dozorca folwarku płacił też różnym pracownikom najemnym za wykonanie niezbędnych prac, np. młynarczykowi, pilarzowi, pelarkom, plewiarkom, żeńcom, młockom, ratajom, kośnikom, chłopu, który strzegł grochu oraz chłopom, którzy grabili owies, nosili pszenicę, żęli groch, a także "chłopu co drzewa gnojem okładał". Były to na ogół drobne kwoty. Więcej trzeba było natomiast zapłacić rzemieślnikom: kowalowi, stelmachowi, kołodziejowi, rymarzowi, powroźnikowi, bednarzowi, garncarzowi, szklarzowi, mularzowi czy rzeźnikowi za ich wyspecjalizowane usługi.
Zofia Wojciechowska
Zadanie ekonomów-zarządców polegało na bezpośrednim kierowaniu i nadzorowaniu prac rolnych oraz spisywaniu wszelkich obrotów towarowych i pieniężnych. Do pomocy w prowadzeniu rachunkowości mieli pisarza miejskiego. Jednorazowe wynagrodzenie "panu Pisarzewi Ławniczemu od łońskiego regestru" wyniosło w 1601 roku 10 złotych. Ekonom folwarczny sporządzał brulion rachunkowy, który potem pisarz miejski przepisywał "na czysto", natomiast szafarze sprawowali kontrolę nad prawidłowym ujęciem obrotów towarowych i pieniężnych w księgach rachunkowych. W każdej księdze rachunkowej prowadzono konta, czyli zestawienia obrotów poszczególnymi rodzajami inwentarza żywego, zbożami w ziarnie oraz niekiedy zapasami mięsa w spiżarni i płótna. Obie strony tych kont zazwyczaj były zgodne, z wyjątkiem rzadkich, drobnych i nieistotnych usterek. Oprócz wymienionych kont towarowych prowadzono konta obrotów pieniężnych, które jednocześnie ukazywały rezultaty działalności gospodarczej folwarków, tzn. zysk lub stratę za okres obrachunkowy, który zasadniczo trwał od lipca do końca czerwca następnego roku kalendarzowego. Rachunki folwarczne wyróżniają się bogactwem szczegółów. Dotyczy to przede wszystkim drobiazgowo rejestrowanych wydatków pieniężnych, gdzie zanotowane są każda rzecz i każda najdrobniejsza kwota pieniężna wydana np. na gwoździe, garnki, koszyki, funt smoły i różne narzędzia do pracy. Przy końcowych, rocznych zestawieniach obrotów pieniężnych, przedstawiających straty lub zyski, wymieniano niekiedy pozostałości w zbożu i inwentarzu żywym oraz "płótnie poczesnym i zgrzebnym". N otowano także ilości zboża pożyczonego przez folwark chłopom pańszczyźnianym i sumy "na założenie poddanych". Jednakże folwarki występowały nie tylko w charakterze wierzyciela, ale miewały także i długi - u rzemieślników lub w kasie miejskiej, gdzie czasem pożyczały pieniądze na doraźne zaspokojenie większych wydatków ponoszonych np. w czasie żniw. W takich przypadkach rachunki wykazywały brak odpowiednich kwot. Każdy rachunek zamykany był tekstem łacińskim stwierdzającym prawidłowość dokonanych obrotów towarowych i pieniężnych, a o formalnym przyjęciu ksiąg rachunkowych zaświadczały podpisy złożone przez delegowanych w tym celu członków władz miejskich. Wieś Rataje była ukierunkowana raczej na uprawę roślin, która przeważała nad hodowlą. Specyfikę tę odzwierciedlała nawet historyczna nazwa tej wsi: Aratorum Campus, czyli pole orne. Było to w znacznej mierze spowodowane faktem, że w okolicach Rataj znajdowały się bardzo żyzne gleby typu czarne ziemie, nadające się pod uprawę warzyw. Dużą wartość rolniczą posiadały także grunty leżące w południowej części Zegrza, stąd folwark Żegrze- Rataje uzyskiwał stosunkowo wysokie sumy właśnie ze sprzedaży "rzeczy ogrodnych": pasternaku, marchwi, pietruszki, kapusty, jarmużu, cebuli, maku. Sprzedawano również ziarno zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, lnu oraz ziarna grochu, siano i paszę dla zwierząt, a także masło, maślankę i śmietanę, bydło, cielęta, gęsi i kaczki oraz jaja i kapłony, również i te dostarczane przez poddanych oprócz czynszu pieniężnego płaconego w 1600 roku przez ,,9 zagrodników z Rataj i 10 kmieci z Zegrza, bo j eden uciekł a drugi zubożał i na ich miejsce inszy się osadzili, od
których jako nowo założonych gospodarzów latoś się nic nie brało". N a "założenie" owych dwóch poddanych (Reszki i Gąska) wydano w latach 1600-1601 sporą kwotę ponad 130 złotych, kupując im narzędzia rolnicze: łopaty, kroje, radlice, sierpy, słupniaki, wozy z okuciem, pługi, oraz zwierzęta: wałachy, klacze, woły i krowy wraz z potrzebnymi dla nich uprzężami. Kwoty pieniężne, wydatkowane na założenie poddanych, w zasadzie podlegały zwrotowi. Pozycje te w rachunkach wyrażano zwykle w formie "in credito" lub "w długu u poddanych". Znaczną część ziarna przeznaczano na siew, mimo to często "zasiew rolny i ogrodny" trzeba było kupić lub pożyczyć, a następnie rozliczyć się ze zobowiązania. Dlatego też raz "folwarkowi Vildzie oddało się co się beło pożyczeło", a kiedy indziej "zapłacieło się folwarkowi Buninu za małdr pszenice ozimy który się tamże do zasiewu łoniec pożyczeło beło chcąc ją po wykonaniu arendi zaś oddać ale czekać nie chcieli tylko pieniędzy żądali". Do obowiązków dzierżawców folwarków miejskich należało także płacenie czynszu dzierżawnego oraz wszystkich innych świadczeń na rzecz miasta, duchowieństwa itp., co składało się na sumy niebagatelne, gdyż np. samo tylko meszne za rok 1616/17 dla kościoła w Zegrzu wyniosło 60 złotych. Jednak w przypadku znacznego zniszczenia folwarku, np. działaniami wojennymi, i odejścia lub wymarcia ludzi wszelkie dochody, jak i tenuta dzierżawna, miały być przeznaczane na odbudowę zabudowań folwarcznych i osadzenie poddanych, a miasto zobowiązywało się wówczas do płacenia ciężarów publicznych i kościelnych. Po wygaśnięciu umowy dzierżawnej następowało komisyjne odebranie inwentarza żywego i martwego od dzierżawców i ostateczne rozliczenie się między kontrahentami, a dzierżawca musiał się wyliczyć z wszystkich ewentualnych braków 2s. 1:
Regestr urodzaju i pożytków wsi Zegrza i Rat(h)ai nad Poznaniem, Arrendi J[eg]o M[oś]ci Pana Adama Parzniewskiego Tenutarza tychże wsi, dóbr Klróla] J[ego] Mt ości] w roku przeszłym 1600 zebranych, rachunku przez mnie Wojciecha Byczka Provisora ich, 24 Julii w Roku Pańskim 1601 Urzędowi Miasta Poznania danegos. Iv - 2 :
Urodzaju Rolnego
Przyjęcie
Rozchód
Psze n i ce. Jary kop 24 dały czwiertni [ćwierłni] Ozimy kop 100 dały ćwiertni Kostrzewki odobiało się ćwiertni
16 'A Jary. Przedało się ćwiertni 78' A Na klioski [kluski] dało sie zemliec 22 'A
'A fecit 16 'A
Ozimy. Wy(s)siało się ćwiertni 44 Przedało się uti infra in percepta pecuniae widere licebit riak niżei w wykazie orzviętvch oieniędzvl
Obogi fecit [razem czyni] ćwiertni
94 'A Provenit ergo [wyszło więc]
94'A
Zofia Wojciechowska
L /\iiaiii /\n /\ brciarti 00 ,9* fi i M
TAAoJAt. &ScSJjyS« J »/ .0/ O
'icbiJiiiyck Dy cskft XOivgrlsoi»a SicttZf 'ViUi
Rży [żyta]. Jary. Ex resta [z pozostałości] urodzaju rachunku łońskiego ćwiertnie Z urodzaju kop 3 A doły ćwiertniefecit ćwiertnie Z urodzaju kop 350 'A dały ćwiertni Ozimy. Z czinszu od dzie(s)siqci poddanych bo jeden poszedł a drugi zubożał per 4 ćwiertnie - fecit ćwiertni Oboiei fecit ćwiertnis.2v-3: Jęczmienia kq) 1 'A wymłocone dały ćwiertni 461 505
Ryc. l. Pierwsza strona rachunków wsi Zegrze i Rataje z 1601 r.
Jary. Na siew wydało się ćwiertnie Uprzedoło się uti infra in percepta pecuniae widere licebit ćwiertnie Na siew wydało się ćwiertni Uprzedoło się uti infra in percepta pecuniae widere licebit ćwiertni Ozimy. Na chl(i)eb dla czel(i)adzi wydało się ćwiertni Folwarkowi Vildzie oddało się co się beto pożyczało ćwiertni Fecit distributi [czyni wydatku] ćwiertni Reslat roozostaie ieszczel ćwiertni Provenit ergo ćwiertni 1
192 'A Tego wy(s)sioło się ćwiertni Przedało się ćwiertni Na kaszę dało się otłuc ćwiertnie Provenit ergo ćwiertni 83 3A
373 'A 30 499 6 [ffi
28'A 162'A 2 192'A
Ryc. 2. Orka wołami, miedzioryt Wacława Sierakowskiego, Rolnictwo dla włościan, dziedziców i władzy rządowej, Kraków 1798
Grochu kop 43 'A wymłacane doły ćwiertni
40 Vi Tego wysiało się ćwiertni 6 Przedało się ćwiertnie 33 Czel(i)adzi na żywność ćwiertni 'A Provenit ergo ćwiertni 40 'A 206 3 A Tego na siew wydało się ćwiertni 85 Przedało się uti infra in percepta pecuniae 40 widere licebit ćwiertni 125 Koniom na obroki wydało się przez cały rok ćwiertni 36 3A 246 3A Provenit ergo ćwiertni 246 y 4 2 Na kaszę dało się otłuc ćwiertni I'A Na siew wv dało si ę ćwiertni 1 'A Provenit ergo ćwiertni - [ ? ]
Ows a kop 35 wymłacane dały ćwiertni Item od poddanych czynszowego (jeden zubożał a drugi uszedł) per 4 ćwiertnie - [daje] ćwiertni
Fecit ćwiertni
T a I ark i kop 1 'A wymłacane doły ćwiertnie
S. 3v-4: Prosa kop 'A dał ćwiertni Ln u kop 2 'A dał ćwiertni
'A Tenże się wy(s)siał 1 'A Tego wy(s)siało się ćwiertni Przedało się ćwiertni Provenit ergo ćwiertnie 'A Tej czeladzi na żywność wydało się ćwiertni Na siew wydało się ćwiertni Fecit ćwiertni
3A 3A
Soczki kop 3A dał ćwiertni
1 'A 'A 'A
Zofia Wojciechowskas. 4v-5:
Obora
Przyjęcie
Rozchód
Bydła Ex resta podług rachunku zostało Przedało się cielqt 4 rogatego, beło krów 3 Zostaje i n resta 19 Przykupieło się i z roczniczkq krów 12 to jest 14 krów Przypłodzieło się po rachunku ciel(i)qt(h) 8 1 roczniczka Od Ringmachera odbierajqc arendy: 4 ciel(i)qtek krów dojnych 7 Od Ringmachera toż bydło zostaje: 7 dojnych jałowych 2 2 jałowe młodych 7 7 młodych byczek 1 11 Fecit przyjętego 40 Provenit ergo 40
Ś w i ń. Ex resta podług rachunku łońskiego przyjęło się beło świń starych 3 pro(s)siqt(h) 18-fecit Przypłodzieło się po rachunku Fecit przyjętego
Zabiło się do soli wieprzka Restat ut infra
34 to jest 14 35
3 świń starych 10 świń młodych 10 wieprzków 1 stadnik 10pro(s)siqt(h)
Provenit ergo
Ryc. 3. Udój, ilustracja z kalendarza WIecznego z XVIIws. 5 v - 6 : G ę s i. Ex resta podług rachunku łońskiego zostało belo starych 18 młodych 52-fecit 70 Po rachunku przypłodzieło się 54 - f e c i t 124
Zdechło i pokradziono Przedało się uti infra in percepta pecuniae videre licebit Resfat ut infra 93 to jest 39 starych 54 młodych
Od Ringmachera odbierając arendę odebrało się Od Ringmachera też zostajq 17 starych 30 młodych-fecit 47 Fecit przyjętego 171 Provenit ergo
17 starych 30 młodych 47 171s. 6v: Przyjęcie pieniędzy z pożytków urodzaju i inszych doch[od]ów różnych wsi Rzegrza i Rat(h)ai:
Za pszenicę.
Za 34 'A Za 16 fecit 50 'Aćwiertni ozimej per 93 groszy - fecit florenów ćwiertni jary per 72 grosze - fecit florenów ćwiertni - fecit florenów
Za resz.
Za 59 ćwiertni ozimej per 48 groszy fecit florenów Za 24 ćwiertnie tejże po 54 grosze fecit florenów Za 1 07' A ćwiertni tejże per 40 groszy fecit florenów Za 1 05 ćwiertni tejże per 42 grosze fecit florenów Za 78 ćwiertni tejże per 36 groszy fecit florenów Za 3 ćwiertnie jary per 48 groszy fecit florenów fecit 376 'A ćwiertni - fecit florenów
'hl jęczmień.
Za 162 'A ćwiertni per 50 groszy fecit florenów
5.7: Za groch.
Za 10 'A ćwiertni per 48 groszy fecit florenów Za 3 'A ćwiertni per 42 grosze fecit florenów Za 19 'A ćwiertni per 37 / 'A groszy - fecit florenów fecit 33 ćwiertnie - fecit florenów
'hl owies.
Za 12 ćwiertni per 32 grosze fecit florenów Za 13 ćwiertni per 36 groszy fecit florenów Za 32 3 A ćwiertni per 40 groszy fecit florenów Za 68 ćwiertni per 30 groszy fecit florenów fec 125 ćwiertni - fecit florenów
106 / 5 / 'A 38/12/ - 144/17/iA
94/12/ 43/6/ 143/-/ 147/ -/ 93/18/ 4/24/ 526/ - /
270/12/V9
16/32/ 4/27/ - 23/28jVI2 45/ 7/1/12
12/24/ - 15/18/ - 43/20/ - 68/ - / - 140/ 2/ -
Zofia Wojciechowska
OT nrtt Y jk&ot 1 iV\v&C' o d '\V I 6jLSattju-tarmi)jcHe -wsi ciow A A.i'znclowAiv:'
/ehto» IcolottPfibisiO'sA
V A 3gc\oWwjniaitaJoaJi<uiifl. e wig
Za len. za tyit ćwiertni per 33 groszy. fecit [florenów] Za rzeczy ogrodne jako pasternak, marchew, pietruszkę. [florenów] Za kapustę stodkq florenów 40 / 29 / kwaśną florenów 3/8 8/ . [razem florenów] Za jarmuż zebrało się [florenów]
3 /9/ 46 / 27 /
44/17/ 4 / . /s.7v: Za cebule przedanej 6 ćwiertni per florenów 2 / 24 / . fecit [florenów] Za maku 20 półmiarków per 8 groszy przedanego fecit [florenów] Za ml(i)eczno różnie przedane 9 garncy masła florenów 3 2 / 6 / 17 mendel gomółek florenów 1 7 / 9 / za masl(i)ankę florenów 2/ 1 O / 'A. [razem florenów] Za siana 31 wozów różnie przedanego . [florenów] Za pastwę 60 kop(p) słomy różnej różnie przedanej zebrało się [florenów] Za 5 ciel(i)qt(h) różno przedanych . [florenów] Za 22 gę(s)si po 12 'A groszy przedanych . [florenów] Za kwapu 2 fqthy [funty] per 7 groszy. fecit [groszy]
Ryc. 4. Rachunek folwarków Zegrze (Rzegrze!) i Rataje z 1605 r.
16 / 24 / 5/10/
51/25/ '/1 62 / . / 76 / 1 6 / 10/9/ 9 / 5 / 14 /s.8: Z rmze najęt[h]y zebrato się [florenów] Zatwornego od bydła zebrato się [florenów] Z czynszu od poddanych.
Na Rat(h)aiach pieniężnego czynszu od 9 zagrodników per 18 groszy [dało] florenów W Zegrzu od 10 kmieci (bo jeden uciekł a drugi zubożał i na ich miejsce inszy się o(s)sadzili od których jako ruM) zatożonych gospodarzów I(i)atoś się nic nie brało) pieniężnego czynszu po 22 grosze fecit florenów Za jajca od tychże per 28 zebrane i przedane - florenów Za kapłuny od tychże po 2 zebrane i przedane - florenów fecit florenów
S. 8v-9: Summa z proventow Anni 1600 zebranych fecit florenów Resti rachunku łońskiego w gotowych pieniqdzach florenów w długu u poddanych - na zatożenie florenów za oNes florenów - fecitflorenów Summa oboje] summy fecit florenorum
224/ 4/ 'A 64 / 24 / 80 / 8 /
6 / 1 5 / 'A 11/-/
5/12/
7/10/ 1 / 1 6 / Vi 2 3/10/ 17/18fji2
1492 / 20 / 'A
369 / 6 / 'A 1861 / 26 / 'As. 9v: Wydatek pieniędzy.
Za bydło rogate [i] konie.
Anm domini 1600 augusti 3: za 8 krów po florenów 8/ 1 2/- f e c i t florenów Ditto, 18: za 3 krowy i 1 roczniczkę- florenów Anm Domini 1601 februarii 8: za konia do jazdy - florenów - fecit za bydło florenów Na lBSieN rolny i ogrodny. Anno Domini 1601 martii 19: zaptacieto się folwarkowi Buninu [I] za matdr pszenice ozimy który się tamże do zasiewu łoniec pożyczeto beto jq po wykonaniu arendi zaś ocIdać al(i)e czekać nie chcieli tylko pieniędzy zqdali - ćwiertnię po florenów 2 /24/ - kazdq ptacqc - fecit florenów Ditlo, 30: za siemię potenszczane [?] do zasiewu w ogrodzie folwarkowym - [groszy] - fecit na zasw florenóws. 10: Żel(i)aznemu kramarzewi za 4 kuny, haki, skoble, widły dwoje i parę zawias - [florenów] Kowaliewi za różne robot(h)y przez rok wydato się [florenów] Cieśli od robienia dwogich wrot(h) - [florenów] Na rzeczy różne.
Za liesnica [?] do ml(i)eczna - [groszy] Za 4 śl(i)e, 6 postronków i dwa I(i)ecki - [groszy] Od oprawiania okien - [groszy] Za 2 powrozy - [grosz] Od biel(i)enia ptótna zgrzebnego i poczesrego - [groszy] Za gamce do warzy - [groszy]
67/6/ 29/-/ 20/ -/
116/ 6/
33/ 18/ 6/ 33/24/
2/15/ 11 6/ 21 -I
6/ 13/ 17/ 1/ 23/ 3/
Za 100 cegły do pieca chl(i)ebowego - [groszy] 121 Od jego robot(h)y - [groszy] 141 Za smołę - [groszy] 41 Za konopne powrozy - [groszy] 51 Za serzysko [?] - [groszy] 31 Za 2 parze bron - [groszy] 171 Dwiema dziennikom - [groszy] 81 Za grzebelec - [grosz] 1/s.10v:
Sepłembris 2: Za żarna - [floreny] 5: Zo powrozy - [groszy] 7: Pasterzewi wygnanego na przepicie - [groszy] 9: Za trzy kłotki [kłódki] - [groszy] Octobris 1: Za garnce - [groszy] 30: Od pobijania kłód do kapusty - [groszy] Novembris 12: Młynarczykowi od mełcia - [grosze] 22: Za smołę do folwarku - [groszy] 31: Za Iyczywo na boru kupno - [florenów] Decembris 3: Za ceber - [groszy] 6: Za 11 wozów chrustu per V22 grosza - fecit [groszy] 10: Za trzy kosze - [groszy] 23: Młynarczykowi - [grosze] 30: Zo trzy fqty smoły - [groszy] Anno Domini 1601 Januarii 22: Młynarczykowi - [grosze] Martii 14: Za fqt(h) smoły - [groszy] " 1 9 : Za parę śli z postronkami - [floreny] " 21: Pil(i)arzewi od dwóch kl(i)oców - [florenów]
4/-1 31 21 11/ 21 <A 61 21 31 'I.
1/18/ 51 27/ Vi 81 41 101 21 31 'Ii II-I 1/29/
Ryc. 5. Radło rylcowe (a) i radło płozowe (b)
Aprilis 10: " 26: Mali 16: " 21: lunii 8:
Od oprawy kol(i)a(s)sy stelmachowi - [groszy] Za k[ół]ka do ptuga - [grosze] Od pochowania zodrodnika[?] którego nie beto za co pochi ać - [groszy] Młynarczykowi - [grosze] Za smotę - [groszy]
S. 1 1 : [lunii] 24: Od oprawy siodła - [groszy] Panu Pisal7ewi Ławniczemu od łońskiego regestru - [florenów] lulu 1: Bednal7ewi za statki i starych oprawy - [groszy] " 7: Pel(i)arkom od petcia wydało się [florenów] Od opatrowania konia - [groszy] Od zrobienia 7 sztuk zgl7ebnego i poczesnego ptótna i 3 sztuk cienkiego - [florenów] Za świece - [grosze] Za 4 'A kop(p) szkudet per 5 groszy fecit [groszy] Za goździe łatne i szkudelne - [groszy] Za 5 łat - [groszy] Na obiad przy rewizji ról folwarkowych Pana Komornika i Pana Henrycha mianych wydało się [florenów] fecit florenów Na żywność.
Za mię(s)so pl7ez cały rok wydało się [florenów] Za ryby i ślidzie przez cały rok wydało się [florenów] Za sól i ol(i)ej pl7ez cały rok wydało się [florenów] Za cienkuszu 9 beczek - [groszy] Za piwa 25 sqtkow per 12 groszy urzędnikowi danego uczynieto [florenów] fecit florenów
8/16/'A 2/26/ ijis 8/24/,/i2 18/ 10/-/ 30/26/s. liv: Wydatek na żniwo.
Anno Domini 1600 Augustii 16:80 Zenkom [żeńcom] per 4 grosze [uayniło] florenów 17:95 Zenkom per 4 grosze [uczyniło] florenów 18:46 Zenkom per 4 grosze [uczyniło] florenów 19:49 Zenkom per 4 grosze [uczyniło] florenów 20:53 żenkom per 4 grosze [uczyniło] florenów 21 :38 żenkom per 4 grosze [uczyniło] florenów Sobkowi który nad niemi bet pl7ez żniwo i 7 niedziel w folwarku bet, nadgrody floreny fecit florenów
Płaca (zel(i)adzi myt(h)a.
Roku Pańskiego 1601 lanuarii 2: Dwornikowi florenów Dworce florenów Chłopu floreny Dziewczęciu florenów Skotal7ewi florenów
12/-/ 6/12/ II-I 2/20/ 2/24/
10/2/ 12/20/ 6/4 / 6/16/ 7 / 2 / 5 / 2 / 2L:.L 50/ 4/
12/ 3/ 15/ 2/ 1/ 'A
12/ 10/-/ 18/ 3/20/ 18/ 1/ 3/ 2/ 22/ 'A 18/ 5/ 9/ 6/ 'A 45/1/ -
Zofia Wojciechowska
Aprillis 13: Poganiaczewi [groszy] Dziewce [groszy] Chłopcu [groszy] lunii 29: Dziewce floreny lulli 8: Urzędnikowi płace roczny. florenów fecit florenów
5/ - 9/ - 8/ - 11-1 KI-1 44/18/s. 12: Rozchód płótna Z przędze łoński [ e I] dało się urobić cłvvie pierzynie z trzema powlakami i cMe. zagłówki na pasie! [pościel] czel(i)adnq.
Z tegoż płótna sierocie na odzianie która się do folwarku wzięła [łokci] 12.
OsIatek obrócieł się na powqski, płachty, miechy, ręczniki, obrusy.
Zrzędzenie (zel(i)adzi od Gód do Gód.
Dwomik na [marek] 7 '/j - fecit florenów 1 1 /6/ DNaka na [marek] 4 - fecit florenów 6/1 2/ 01IqE no floreny 4/ - / DzieNł<a na [marek] 3 - fecit florenów 4 / 24 / Przy tym zrzqdzeniu wydało się Ś[więto]ańskiego [groszy] 6 / \Nydało się oprócz tych wyżej omienionych wydatków na bydło na założenie poddanych także i na rolne zel(i)aza, WOl)f, szl(i)e i insze potrzeby jako się niżej specifikować będq te się w go h)owych pokażą, bo przy skończeniu ar(r)endy jako i pierV\6Ze tak i te z umOJ\V J[ego] M[ości] P[ana] ParznieM3kiego z ostatni arendy wylrqcone b}ć majq, <2ąJO jest teraz oprócz łońskich - florenów 133 / 28 /s. 12v-13:
&mra wydatku pieniędzy z pożytków roku 1600 zebranych florenów Re3Iat tychże w gotONyCh - florenów in credito [w pożyczce] na założenie poddanych - florenów Prcwenit ergo ut in percep1a florenów Łci1skiego rachunku w gotONyCh - florenów 2 2 4/ 4 / ' A in credito na założenie poddanych - florenóW 114 / 2 II Provenit ergo ut in percep1a florenorum
327 / 19 /
1031/ 3/ 'A 133/28/ - BibańN
1165/ 1 / 'A 1492/20/ 'A
- id bańN
369/6/ 'A 1861/26/ 'A
Re3Iat obojego rachunku: w gotOJ'Ą!Ch łońskich florenów latosich florenów in credito łońskich florenów latosich florenów FOOt obojga restat florenorum
224/4/ 'A 1031/ 3/ 'A fecit łmńN 145/ 2/ - 133/28/ - fecit bańN
1255/ 7 / 'A
279/ - / - 1534/ 7/ 'As.13v: Anno Domini 1601. Ferio tertia pridie sancti Jłcobi Apostoli. Famalus Albertus Byczek braseator civis posnmiensis administrator praedii villarum ZeglZ et Palaje fecit sufficientem administrationis s..ae praedii praetaxati rationem pro anno proxime preterito 1600 et presenti iuxto calculi proesentis seriem latinis disponentem coram Spectobilis dd. Proconsuli et Cmsulibus, Mo::ato et 9::abinis re:; nm depu1atis ex Communitate cMtatis posnmiensis. Ex prouentibus quibus istius anni floreni quingenti orendae C?e1:Jcffi d. hErm Parznievvski tenutario eorundem bonOl1Jm pro anm ax:Bn persoluti aerario cMtatis sunt restituti re:; nm Alberto B}czek salarii naninequadraginta florenorum et spectabili domini Joanni Schedei Notario Aduocatiali praesentis calculi conscriptori florenorum decem dati. De qua ratione a suprascriptis ordinibus quietatur quam efficacissime in perpetuum. Actum die et anno quibus supra.
Christophorus Zabloczki Notarius CMtatis Posnaniensis suum ordinarium suprascriptorum manu proprio--
Z tych tedy florenów 1255/7 / 'A w gotowych położonych, iż się panom sza(f)farzom oddaly florenów 500 których na oddanie J. M.
Panu Adamowi Parzniewskiemu a(r)rendy nażyczyli beli, do tego Panu Wojciechowi Byczkowi za pracę florenów 40 - a Panu Pisarzewi Ławniczemu od regestru tego folwarku florenów 10 - dało. Nie przyszło z nich więcy de resta proventow in parotis Panom Szafarzom do skarbu oddać tylko florenów 705 - które przyjęli. Joannes Schedell Notarius Scabinalis manu proprio.
s. 14: Założenie poddanych.
Anno 1600 lulii 6. Reszce za 7 sztuk zel(i)az rolnych, łopaty, kroje, radlice, sierpy, słupniak - floreny Augusti 6. Temuż za nowy wóz, od jego okucia i pruga uczynienia - florenów Temuż za 4 szl{i)e z uzdeczkami i powrózkami - [groszy] Temuż kupieło się 9 bydła to jest wałachy 2 per florenów 12 - fecit florenów kl(i)acze 2 per florenów 9 - fecit florenów wołów parze 2 per florenów 1 8 - fe c i t florenów jałowica 1 za florenów fecit Reszce florenów Gaskowi Anno 1601. Na parze 2 wołów per florenów 18 - fecit florenów 36 / - / Februarii 8. Temuż zo wóz z okuciem dało się florenów 2 / 20 / Temuż za zel(i)aza do pługa - rgroszyl W fecit Gaskowi florenów 40 /12 / Z tymiż poddanymi po toż bydło jeżdżgc wydało się na żywność florenów 1 / 1 6 / Provenit ut supra rationis factae sub titulo credo florenorum 133 / 28 /
3 / - / 3/16/ 14/ 24 / - / 18/-/ 36/-/ 7 / - / 92/ -/
[Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygn. 1.1373]
Ryc. 6. Orka, Bartosz Pap rocki, Kolo rycerskie, Kraków po 1575 r.
Zofia Wojciechowska
IIs.1:
Rogiesłr folwarku Rataj przoz Pana Tomasza Mendlewskiego jako dozorcy na ten czas in anno 1625, a rachunek tego zbioru uczyniony anno 1626s.2:
Urodzaj roczny anno 1625:
Pszenice kop Rży kop Owsa kop Jęczmienia kop Grochu kop Pros(s)a kop
3) 89, mendle 3 11 9
5, mendel 1s. 2v-3:
Gumna
Przyjęcie Psze n i ca. Zebrana z pola kop 20 Wymłócona dała czwircien [ćwiertni]
Rozchód
Na siew dało się ćwiertni 24 Na potrzebę czeladzi ćwiertnię Przedało się ut in pecunia patebit [jak będzie widoczne w pieniqdzach] ćwiertni Provenit ćwiertni
Resz. Zebrana z pola kop 89, mendle 3 Wymłócona dała ćwiertni
Na siew dało się ćwiertnię 130 Przedało się ut in pecunia patebit ćwiertni Ratajewi na półtora pługa ćwiertni Czeladzi na chleb a koniom na rozchód ćwiertni Provenit ćwiertni
S. 3v-4:
Jęcz m i e ń. Zebrało się z pola kop 11, mendle 2 Wymłócony dał ćwiertni
Na siew wydał ćwiertni 20 Czeladzi na rozchód ćwiertnię Przedało się ut in pecunia ćwiertni Provenit ćwiertnio w i e s. Zebrało się z pola kop Wymłócony dał ćwiertni
24 Na siew obróciło się ćwiertni 48 Ostatek na potrzeby folwarku ćwiertnis. 4v-5:
Groch. Zebrało się z pola kop 5, Wymłócony dał ćwiertni
Na siew dało się ćwiertnię 10 Czeladzi na rozchód ćwiertnię Przedało się ut in pecunia patebit ćwiertni Provenit ćwiertni 1
J3_ 24 50 12 26 130 1 13 2)
36, wiertele 3 11 , wierteł 1
Ryc. 7. Rachunek folwarku Rataje z 1626 f.
III .'.. ,-; .
_ "EI..LZ'Ifiitiotiy rmo
P ro s ( s ) a. Zebrało się z pola kop 5, mendel 1 \IVyfnkXx:)ne dały ćwiertnie 4, wiertele 2
Na półmiarków 5 / ćwiertni - / wierteli - / półmiarków 5 Na jag-ly z tego prosa naprzód ćwierłnie 1 / wiertele 3 Czeladzi wiertele 2 / półmiarki 2 Przedalo się jagieł ćwiertnie 1 Te to 4 ćwiertnie i wiertele 2 wysz-ly na te jag-ly i nas. 5v-6:
Przyjęcie pieniędzy z gumna tegoż folwarku Za pszenre. 24 ćwiertnie po florenów 6 - florenów 1 44/ - / Zaresz. 30 ćwiertni po florenów 5 - florenów 1 5 0/ - / 20 ćwiertni 00 florenv 2/12/-florenów 481 -I 50 ćwiertni - za florenów 1 98/ - / Za jęczmień. 13 ćwiertni po floreny 3 - florenów 3 9 / - / Za groch. 6 ćwiertni za florenów 1 9 / 6 / Za jagły. 1 ćwiertnia za florenów 9/ 1 O /
Z gumna przyjętych florenów 4 O 9/ 1 6/
Zofia Wojciechowskas. 6v-7:
Obora
Przyjęcie
Rozchód
Bydła rogatego.
Popług rachunku łońskiego zostało bydła rogatego numero To jest: krów numero 5 wołów " 8
14 Zabiło się cielę dla czeladzi Przedałem ut in pecunia patebit
1 cielębyk 1 Przypłodziło się cielqt(h)
Rozchodu 4 Restat: wołów 8 krów 5 byk 1 przypłodku 2oddaję 16 sztuk
Ko n i. Ex resta łońskiego rachunku koni kupionych numero 3 Zostawa albo oddaję koni numeros. 7v-8: G ę s i. Ex resta łońskiego rachunku zostało było gęsi numero 33 Przedanych gęsi ut in pecunia patebit 22 Przypłodku 14 Zostawa tych U Provenit numero 33 Z przypłodku 14 De resto oddawam 25
Kur y. Ex resta łońskiego rachunku zostało kurów numero 17 Zostało albo oddawam numero
K a c z ki. Ex resta zostało kaczek numero
12 Przedanych ut in pecunia patebit numero Zostawa albo oddawam kaczek kaczor Provenit numerooddawam
Ryc. 8.
Podwójne Jarzmo wołowes.8v: Przyjęcie pieniędzy z obory.
Za bydło. Oddał Pal Walent(h)y za przedane bydło - florenów Za ciele 1 przedane za floreny Za gęsi 22 przedanych za florenów Za kaczki 8 przedanych za floreny Z obory przyjętych florenów Item za socI najęt(h)y - florenów
5.9: Summula.
Z gumna przyjętych pieniędzy summa florenów Z obory przyjętych pieniędzy summa florenów Zo sad naięt(h)v summa florenów Summ przyjętych - florenóws. 9v: Wydatek na potrzeby folwarkowe.
Plewiarkom - floren Za srroIę - [groszy] Pelarre na tydzień - [groszy] Od opraoowania śliej na konie - [groszy] De 1 I u I i i. 26 plewiarkom po 6 groszy - florenów Die 5 lulii. 25 plewiarkom - florenów De 7 lulii na postronki - floren Die 12 luli i. Ratajewi za kolka [kółka?] - [grosze] Die 13 lulii kośnikom - floreny De 18 lulii na srrolę i śl(i)edzie WachOv'v1 - [groszy] De 19 luli i kośnikom-floreny De 22 luli i. Ratajewi od radlice i kroju - [groszy] 8x:Hn die Zenkom numero 60 po 9 groszy - florenów De 23 lulii Zenkom numero 37 po 9 groszy - florenów De 24 lulii Zenkan nurrero 16 po 9 groszy - floreny 8x:Hn die na śl(i)edzie i zban piwa - [groszy]s. 10: Na mię:o - [groszy] Na PM.G - [groszy] U ima lulii Zenkan numero 15 po 10 groszy do pszenicy-florenów Od popraoowania zielaz - [groszy] Die prima Augusti na smotę - [grosze] Świętojańskiego chłopom do CJ.N2fl - [grosze] Die 2 Augusti Zenkan nurrero 6 po 9 groszy - floren De 4 Augusti chbpom numero 3 do CJ.N2fl - [groszy] Tyrr1Że na PM.G - [groszy]
76/ -/ 4 / - / 15/12/ 2/5/ 97 / 1 7 / 15/ -/
409/16/ 97 / 1 7 / 151 -I 522/3/
/24/ 14/ 26 / 18/ 5 / 6/ 5 / - / 1 / 3/ 24/ 4 / 9/ 15/ 4 / - / 9 / 18/-/ 11/3/ 4 / 24 / 6 / - latus [na tej stronie] florenów 59 / 1 / -
15/ 5 / 5 / - / 6/ 3 / 2/ 'A /24/ 15/ 7/ 'A
Zofia Wojciechowska
Eodem die co groch żęli numero 19 po 9 groszy - florenów Die 6 Augusti tymże numero 6 po 9 groszy - floren Die 8 Augusti na śl(i)edzie - [groszy] Eodem die Zenkom numero 9 od pros(s)a - florenów Die 10 Augusti co grabili owies - [groszy] Na mięso - [groszy] Wach owi za jego owies - floren Die 13 Augusti od grabienia owsa - [groszy]
5/21/ 1/24/ 15/ 5/-/ 27/ 6/ 1 / - / 18/latus florenóws. 10v: Zenkom numero 12 po 9 groszy - floreny 3/ 1 8/ Tymże na piwo - [groszy] 7 / Die 14 Augusti. Numero 27 po 9 groszy do owsa co grabili - bańN 8/3 / Na mięso - [groszy] 9/ Die 15 Augusti na śl(i)edzie czeladzi - [groszy] 7 / Na ryby - [groszy] 12/ Die 16. Wach owi na owies jego - floreny 3 / - / Die 17 Augusti co strzegł grochu - floren 1/18/ Od grabienia owsa - floren 1 / - / Na piwo - [groszy] 5/ Na gożdzie do łat(h) - [groszy] 14/ Na szkudelne - [groszy] 12/ Item na 3 kopy szkudelnych po 4/ l/t grosza - [groszy] 1 3/ V, Die 27 Augusti dziwce co w żniwa była - floren 1 / - / Die 29 Augusti na ryby - [groszy] 6/ lotus florenów
21/ S/wAs. 1 1 : Od kłosowania pros(s)a - [groszy] Młockom od żyt(h)a - [groszy] Na mięso - [groszy] Za ryby - [groszy] Młockom - floren Na dwa razy mięsa - [groszy] Młockom - [groszy] Od łopaty i kroją - [groszy] Na ryby i ol(i)ej - [groszy] Na piwo we żniwa - [groszy] Na mięso na dwa razy - [groszy] Die 8 Novembris na mięso - [groszy] Za kłodę do kapusty - floren Od oprawki kłód - [groszy] Na śl(i)edzie - [grosze] Młockom od rży - floreny
10/ 15/ 16/ 'l» 10/ 1/6/ 27/ 15/ 15/ 11/ 6/ 24/ 15/ 1/6/ 27/ 3/ 2/12/latus florenów
11/ 8/ ' A
..
" I
---
Ryc. 9. Żniwa, odcisk z klocka drzeworytniczego z XVI w.
s. lIv: Die 10 Novembris na mięso - [groszy] Za rży jarej wirtel - floren Die 12 Novembris na mięso - [groszy] Die 16 Novembris na mięso - [groszy] Młockom od pszenice - floren Item na mięso die 20 Novembris - [groszy] Na ol(i)ej - [grosze] Die 23 Novembris młockom - floren Die 28 Novembris na śl(i)edzie i ol(i)ej - [groszy] Dwornikowi na potrzeby - [groszy] Chłopom co pszenice nosili - [groszy] Za potkowę [I] - [groszy] Chłopu co drzewa gnojem okładał- [groszy] Za drwa do Rataj - florenów Die 22 Decembris na mięso - [groszy] Na ol(i)ej i smołę - [groszy] Die 24 Decembris na ryby - [groszy]s. 12: Na mięso na dwa razy - [groszy] Za dwa płly mosieńskich drew P. Walent(h)y kupił - florenów
12/ 1 I 7 I y li 12/ 12/ 1/15/ 12/ 3/ 1/ 6/ 6/ 6/ 6/ 6/ 9/ 6/-/ 12/ 6/ 1 0/ latus florenów
24/ - 23/ - /
13/20/1/9
Zofia Wojciechowska
A die 24 Decembris lH1ue ad 25 lulii za mięso, ryby, śl{i)edzie i olej - florenów 35 / 6 / Przeroszę latera wydatków tych dla sumy: 1 latus - florenów 2 latus - florenów 3 latus - florenów 4 latus - florenów 5 latus - florenów Summa na potrzeby - florenów Wydatku na różna potrzeby - florenów
- latus florenów 5 9 / - / -
5 9 / 1 / - 24/ 9/ 21/ 5/ V, 1 1 / 8/ ijt 13/20/ 'A 129/14/ V» 1/14/ V>s.12v: Wydatek rzemieśnikom.
Kowalewi od różny robot(h)y - florenów Stelmachowi od robót(h) - florenów Kolodziejewi - florenów Rymarzewi - florenów Powroźnikowi za powrozy, smolę - florenów Bednarzewi - floreny Gamcarzewi za statki - floreny
24 / - / 5/ -/ 8/ -/ 6/ -/ 12/-/ 4/ -/ I I - I Sumrrn tego - florenów 6 1 / - /s. 13: Wypłata resti czeladzi.
oowi parobkowi - florenów Dwornikowi i 6M:>rce - florenów Woźnici - florenów
20/-/ - 24/-/ - 8/ - / Sumrrn tego - florenów 52/ - /s.13v: Percepta.
Przyjętych pieniędzy z pożytków folwarku tego in summa - florenów
522/3/s. 14: Exposita .
Wydatku na różne potrzeby tegoż folwarku - florenów Wydatku na rzemieśniki - florenów Wyptat(h)a czeladzi - florenów Summa wydatku - florenów De resto oddavvam gotowych - florenów Provenit summa - florenów
188/14/ 'A 6 1 / - / - 52/-/ 301/14/ 'A 220/18/ 'A 522/ 3/ -
Anm Domini millesimo sexcentesimo vigesimo sexto, sabbatho in vigilia S. Bartholomaei Apostoli, Famatus ThJmas Mędle\NSki cMs posnaniensis, veluti OErormlUS praedii civilis Rataie dicti, fecit sufficientem rationem administrotionis oecommiae recesitae pro anno praesens, iuxta continentia suprascripti caiculi, ooram Spectabilibus Dominis Proconsule, Consulibus, Advocato, Scabinis, totaque Communitate luratorum CMtatis Posnaniensis, ad Actum praesentem die hodierna oongregatorum. De eiusdem sufficienti facta ratione, diligentique oeconomiae prefatae administrationes. 14v:ac d:mum pa::uniae iuxta regestru m restantis ad aerarium civile integra repositione, idem O:a:n::mLS P3r supranominatos tres Civitatis Orclines rum gratial1Jm actione est quietatus.
Matthias VVidbcr Notarius Civitatis P03naniae mpo
[Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygn. 1.1387]s.!:
III
Rachunek z Rataj folwarku uczyniony pnez Pana Stanisława Wojciechowskiego jako dozorcy ex anno 1628 in 1 629s. I a: Urodzaj roczny anno 1628: Rży kop 50 tEz 2 menfdli] Psza1re kop El) Jęczmienia kop 14 0iI.€a kop ff) Gu::hu kop 6 lnianego siemienia byta półtora wiertela, które się obróciło na olej dla czeladzis. lav-2:
Przyjęcie R e s i. Zebrana z pola kop 50 tEz dw[ óch] mendli która V\fy1l1łocx>na dala czwircien [ćwiertni]
Pszen ico. Zebranii z pola kop 50, V\fy1l1łocx>na dala ćwiertni
Jęczmień. Zebrany z pola kop 14, zamok-lyV\fy1l1łocx>ny dał ćwiertnis.2v-3: O w i o t. Zebrany z pola kop 60 wyrnIocony dał ćwiertni
Gumna Rozchód Na wydał ćwiertni 22, wiertele 2 66 Czeladzi na chleb ćwiertni 28, wiertele 2 Przedat ut in pa::unia patebit ćwiertni J5 Provenit ćwiertni 66 Na SeN wydał ćwiertni 15 45 Przedał ut in pa::unia patebit ćwiertni 29 Czeladzi zmełto jedne ćwiertnię J Provenit ćwiertni 45 Na SeN wydał ćwiertni 10 18 Czeladzi na kaszę ćwiertnię 2 Przedat ut in pecunia patebit ćwiertni - 6 - Provenit ćwiertni 18
Na s"eN wydał ćwiertnię 130,1 wierteł Przedat ut in pa::unia patebit ćwiertni Koniom i vvoIom na zmelcie ćwiertni
32, [wierteł] 1 25 71 2 130, [wierteł]!
Czeladzi przymiszał do chleba ćwiertnię Provenit ćwiertni
Zofia Wojciechowska
Na siew wydał ćwiertnie 6 Przedał ut in pecunia patebit ćwiertnie Czeladzi ćwiertnie Provenit ćwiertni Prosa nie było przykupit teraz tego roku na siew, ut in petunio patebit.
G roc h u. Zebrano z polo kop 6, wymógł [!] - wymłocony dał ćwiertnis. 3v-4: Przyjęcie pieniędzy z gumna tegoż folwarku.
Za resz. 15 ćwiertni po [floreny] 4 - florenów Za pszenice. 10 I/j ćwiertni po florenów 5 - florenów 8 ćwiertni po florenów 6 - florenów 10 'A ćwiertni po florenów 5 - florenów 29 ćwiertni uczyni tego florenów
60/-/ 53/15/ 48/-/ 52/15/ 153/ - /
Za jęczmień. 6 ćwiertni po floreny 4 / - / - florenów Za owies. 10 ćwiertni po floreny 2 / 4 / - florenów 5 ćwiertni po florenów 1 / 1 8 / - florenów 10 ćwiertni 00 florenów 3 / 6 / - florenów 25 ćwiertni za florenów
24/-/ 21/10/ 8/-/ 32/-/ 61/10/
Za groch. 1 'A ćwiertni za florenów Latus - florenów
12/-/ 310/10/s. 4v-5:
Obora
Przyjęcie
Rozchód
Bydła rogatego.
Ex resta łońskiego rachunku zostało bydła to jest: wołów do robot(h)y 8 wół no pas[z]i 1 krowie 2 cielę przypłodne 1
Odeszło albo zdechło krów Jałowicę latosiq wzięto Wół przedany ut in pecunia patebit Przypładków przedanych lotosich
-sztuk 12
Rozchodu Dwie krowie siroce a trzecia zdechła wzięto Zostawa de resto bydła: wołów do robot(h)y byk krów
Ko n i. Ex resta łońskiego rachunku zostało koni
3 Zostawa de resto koni do robot(h)y kobita zrzebiec dwóch lat( h) dochodzi kobitko łońska 1 , wiertele 2 2, wiertele 2
2 -sztuk 11
-sztuk 5
Ryc. 10. Wypas owiec, drzeworyt z pracy 1. K. Haura, XVII w.
s.5v-6: Ś w i n i. Ex tesla fańskiego rachunku kupionych śvviń
4 Dla czeladzi zabit(h)o Sługa M g o] I\/Icś::i P. Parznievvskiego zabił Przeclat ut in pecunia patebit Item drugą malg przedał Prosąt roc.zniaczkw przeclanych ut in pecunia 1 1 1 - [razem] 4 6
Ku ry. Ex resta łońskiego rachunku zostało
6 ZosIav\,o resti: kurów i kokoszy 13 kurcząt indiferenter [bez różnicy] 20 -sztuk 33 5 Zastawa. resti: gęsi 5 przypłodku 5 -sztuk 10
G ę s i. Ex resta łońskiego rachunku zostałos. 6v:
Przyjęcie pieniędzy z obory tegoż folwarku.
Za rogate bydło. 1 wół przeclany za florenów 26 / - / 3 przypłodków latosich - florenów 1 O / 6 / uczyni florenów 3 6 / 6 /
Zofia Wojciechowska
Świni. 1 świnia przedana za florenów 1 małq świnię za floreny 6 prosiqt roczniaków za florenów z obory florenów
I I - I 3/ -/uczyr1 1k::rEnóvv
10/ - / 18/-/ 64/ 6/s. 7: Za kapustę zogroda - florenów Za jarmuż - floreny Za słomę - florenów Za masło - florenów
15/-/ I I - I I I - I 8/ -/uczyni ta;p fIorenÓNs. 7v: Summ ula Z gumna pokazuje percepti ten regiestr florenów Z obory także percepti florenów Za różne pożytki florenów
310/10/ 64/ 6/ 32/ -/peroopti fIorenÓNs. 8v: Wydatek pieniędzi.
Na żniwa wydanych florenów Zasiewek do ogroda - florenów Za rosadę - florenów Młockom od owsa - florenów 3 1 / 6 / od rży - florenów 27 / 8/ od pszenice - florenów 2 2/ 1 9/ i / , od jęczmienia - florenów 6 / - / od grochu - florenów 9/ 1 5/ rntx::k::rn fIorenćMt Na budowanie. Od lepienia stodoły w koło i dwoje bojewiska i pokładania wirzchu po trzy szary od wirzchu - florenów Świętojańskie - [groszy] Tymże na piwo przez ten czas - floreny 2 1-1- na budinek florenów Latus florenóws. 9: Na żywność czeladzi. Na mięso i tłuste -1florenów Za śledzie, ryby -1lorenów Na piwo - floreny Za sól - florenów Za pieprz - floren Za sadło - floreny
5/28/ 9/23/ 4/ 2/ 'I, 14/21/ 1/ 3/ II - I - na florenów
Za płótno wydał florenów Za dębinę na kory do ogroda - florenów Latus florenów Przenoszę tę summi', florenów Wydatku pieniędzy florenów
22/ - 1
406/16/
1 24/ 9/ 2/ 9/ 2/ 3/
96/18/ 'Ii 60/-/ - / 9/ [! ] 287/10/ 287/10/
68/ 1 7 / ijt 9/-/ 15/15/ 93/ 2/ V» 287/10/ 380/12/ 'As. 9v: Wydatek na riemieśniki.
Kowalewi od roboty - floreny 2 1 1 2 1 - ; temuż przez rok florenów Rymarzewi za trzy uzdy - floreny 2/20/ za śli, poprągi do siodła -- florenów 6/1 5/ - od poprawy - [groszy] 18/ Stelmachowi od woza - floreny Szklarzewi od poprawowania okien - floren Mularzewi od murowania gruntu do pieca - floreny Garncarzowi od pieca - florenów na rzemieśniki latus - florenóws. 10: Wydatek na potrzeby różne.
Za trzy radła - floren Na rzepnicę - [groszy] Za cztery szeny zielaza - floren Za garnce - [g roszy] Na smołę - [grosz] Pelarkom - floren Na smoły funt - [groszy] Za dwa wirtela osucia - [groszy] Na garnce - [groszy] Za dwie parze postronków - [groszy] Od koni sprawowania - [groszy] Na czwieki - [groszy] Na postronki drutowe - floren Dziennikom za dwa dni po 9 groszy -. [groszy] Za dwie szynie żelaza - [groszy] Na postronki do śli - floren Na osucie koniom - [groszy]
M -1 151 1/15/ 8/ 11 1/13/ 6/ 161 8/ 181 151 6/ 1/20/ 181 241 1 1 - 1 24
S. 1 Ov: Na trzy wierłele osucia - [groszy] Na dwa wierłele osucia - [groszy] Na garnce - [groszy] Na funt smoły - [groszy] Na liczywo do boru - floreny Chłopom na zbanów dwa piwa - [groszy] Na pieezeniq tamże - [groszy] Na zban piwa czeladzi i na piwo - [groszy] Na gunie do koni - floreny Za kose do sieczki - floren Za kłódki - [groszy] Na smołę - [groszy] 181 121 6/ 2/15/ 101 9/ 6/ 2/15/ 1 1 - 1 161 6/uczyni florenów 9 / 23 / 2/15/ 1/15/ 3/15/ 6/15/ 56/20/
B1us flcrenóvv
111/27/
Zofia Wojciechowska
Za koło nowe - floren 1 / 1 8/ Za choinę do oprawy obory - [groszy] 18/ Za drugie nowe koło - floren 1 /1 8/ Za żelazo - floreny 3 latus florenów Wziąłem świnię z folwarku. Ukarmiła pani słodzinami dla czeladzi i z osuciem swoim to sobie pani szacuje zas. 1 1 : floreny Rzeżnikowi co ja zabił - [groszy] Za dwa lecą do koni - [groszy] Za dwa funty smoły - [groszy] Na parę postronków drutowanych do śli - floren Za smołę - [g roszy] Na ośm postronków po 2 grosze do wiązania bydłci - [groszy] Na garnce - [groszy] Za dwie szynie zielaza - [groszy] Za łopatę do pługa - floren Postronki - [groszy] Do młyna i na świce - [groszy] Za szynę żelaza - [g roszy] Na smołę - [grosze] Za parę opat [?] do pługa - floren Na łyżki - [grosze] Na garnce - [groszy]
S. liv:
Za parę postronków - [groszy] Za świce - floren
2/15/ 12/ 6/ 12/ 1/6/ 18/ 16/ 12/ 12/ 1 / - / 18/ 9/ 12/ 3/ 1/27/ 3/ 15na Boże Narodzenie
16/11/latus florenów 11 /1 6/
14/ 1/3/
Za dwoje wideł do gnoju - [groszy] 6/ Dla panów we wtorek na mięso wołowe i cielęce - florenów 7 / 7 / latus florenów Przenoszę latera tych wydatków na potrzeby różne dla summy naprzód. PielWszy latus -- florenów 2. - florenów 3. - florenów \I\IydłIku na pJbzeby różre fIorenóvv
S. 12: Wypłata czeladzi.
Niewieście co za dworkę była - floreny Pawtowi dał - florenów Matuszowi dał - florenów Temuż na buty - floreny Chłopcu myta - florenów Temuż na buty - floren Parobkowi drugiemu myta - florenów Dziwce myta - floreny
2/15/ 11/ 6/ 16/-/ 2/15/ 6/12/ 1/21/ 8/6/ 4/6/
9/-/ 11/27/ 16/11/ 11/16/ 48 / 24 /
Ryc. 11. Uposażenie brańca na rachunku z 1605 r.
I ilydat C - Lii A l"Aiioi na W04* 19
& 'k ikv <&<*. t>*ć(t'«r Jic jfcCffi»« A<W* «irk£ - '"a,
XH/\tu U-iiifiv£ **g£_'
\JjL
. J? .
c'
«o' <? «
Xv
GĄ
Ja .
u> -
- - - lo - z3So
i ifcjtj *& -w
-jlVj« Jr3jJiif*i 8"** - - ---.....-dwi te fi I nie ' li 3 " n ff i-t i "A
DZWvczęciu to bydło pasała - floreny Dwornikowi Ś[więto]jańskiego - [groszy] Wszystkiej czeladzi kolędy - [groszy] Uczyni tego florenów
3/3 / 15/ 15/ 56/241
S. 12v: Rządzenie czeladzi.
Dwornikowi i [z] zonq stargowani za 24 grzywien, na to wziął florenów 5, do tego pozwolił onemu zasiać trzy składy jęczmienia jego własnym zasiewkiem i półtora zagona lnu. Parobku Mikołajewi obiecał 16 grzywien i skórnie nowe kupić, na to zabrał floreny Parobku Matuszewi 15 grzywien, na to zabrał floreny Dziwkę do Ś. Michała za florenów Lums chłopiec na 8 grzywien, na to wziął [groszy] DzWvC8 S[więto]jańskiego dał [groszy] Chłop::u i szkotarzewi Ś [więto ]jańskiego - [g roszy ] Uczyni tego florenów Ta czeladź okrom dziwki od Gód do Gód rzqdzona.
4 / 24 / 3/ 6/ 5/ -/ 24 / 6 / 12 / 14/12/
Zofia Wojciechowskas.13v-14: Perceptu.
Wszystkiej percepti z pożytków tego folwarku uczyniła suma florenów Więcej wydanych, a niźli przyjętych pieniędzy - florenów florenów Exposita .
Wydatku pieniędzy osobom różnym - florenów Wydatku na rzemieśniki - florenów Wydatku na potrzeby różne - florenów Wypłata czeladzi - florenów Rządzenie czeladzi - florenów Expositi florenów Upomina się p. Stanisław Wojciechowski jako dozorca tego folwarku przy tej conclusii uczynionego rachunku, to jest: z przeszłego roku więcej wydał swoich - florenów A teraz tego roku - florenów wydał-florenów 150 1 1 6 1 'I» 557/21 'Ii
3 8 O 1 1 2 1 1;9 56/20/ 48/24/ 56/24/ 14/12/ 557/2/ Ijl
341/28/i/is 150/16/ 'A 492/15/ Iji
Anno Domini millesimo sexcentesimo vigesimo nono feria sexta post festum Sancti Lucae proxima. Famatus Stanislaus Wociechowski braseator civis posnaniensis oeconomus et provisor proventuum praedii civitatis in Rataje fecit sufficientem rationem administrationis et oeconomiae suae pro anno praesentis. 14v:iuxta seriem calculi et regestrorum coram Spectabilibus Dominis Proconsule, Consulibus, Advocato, Scabinis nec non Senioribus e Communitatis luratorum in Praetorium ad cum actum congregatis quapropter de sufficienti reddita ratione diligentique oeconomiae administratione idem Wociechowski per eosdem Civitatis Ordines quietatus est. Vice versa quoque supranominalus Stanislaus Wociechowski Rempublicam Civitatis cuius de summa pecuniaria tempore administrationis suae, in necessitates praedii praetacti curogata quietavit et quietat presentibus in perpetuum. Matthias Widbor Civitatis Posnaniensis Notarius m. p. iussu eorundem Trium Ordinum scripsit.
[Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygn. 1.1389]
PRZYPISY:l W całym tekście przyjęto następującą systematykę zapisu kwot: A / B / Vc, gdzie A oznacza floreny, B - grosze, a C - ułamki groszy. Brak pierwszej cyfty oznacza, że wydatkowano lub otrzymano kwotę mniejszą odjednego florena, czyli czerwonego złotego. 2 J. Majewski, Gospodarstwofolwarczne we wsiach miasta Poznania w latach 1582-1644, Poznań 1957.
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 2001 Nr3 ; Rataje i Żegrze dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.