Z RACHUNKÓW FOLWARKU ŻEGRZE-RATAJE I RATAJE (1600-1601,1625-1626,1628-1629) WYDAŁA ZOFIA WOJCIECHOWSKA W 1599 roku miasto Poznań wykupiło z zastawu część gruntów wsi Rataje, a pozostałą część otrzymało w drodze darowizny. W latach 1599-1629 Rataje pozostawały w bezpośrednim władaniu i użytkowaniu miasta, a po 1629 roku zostały przez miasto wydzierżawione. Dzieje Zegrza z kolei były ściśle związane z dziejami Rataj - w latach 1600-20 ich rachunki prowadzono łącznie, gdyż tworzyłyjeden folwark. Dla lat 1621-24 rachunków nie wytworzono lub nie zachowały się, natomiast rachunki za lata 1625-29 obejmowały sam tylko folwark Rataje. Wkrótce po wykupieniu wsi Rataje-Żegrze folwark oddano w administrację. Powodem tej decyzji był prawdopodobnie zły stan zagospodarowania folwarku i konieczność poczynienia większych inwestycji, na co miasto zapewne nie posiadało odpowiednich środków finansowych. Prawo dzierżawienia folwarków miejskich posiadali w zasadzie tylko mieszczanie, a jedynie w nielicznych przypadkach udzielano go szlachcie, obawiano się bowiem, że szlachta dzierżawiąca folwarki będzie uchylać się od jurysdykcji miejskiej, czego przykładem było postępowanie szlachcica Stanisława Kokoszki, dzierżawcy folwarku Bonin, którego unikanie jurysdykcji miasta Poznania doprowadziło do wykupienia od niego tegoż folwarku przez miasto w 1549 roku. Intratne dzierżawy najłatwiej zdobywali mieszczanie poznańscy, którzy jednocześnie pełnili funkcje rajców, ławników i szafarzy dóbr miejskich. Dobrami ziemskimi będącymi własnością miasta zarządzali trzej szafarze wybierani z grona rady, ławy i pospólstwa, czyli z tzw. Trzech Porządków, którzy decydowali w ostatniej instancji o najważniejszych sprawach folwarków i wsi miejskich. Oni również przyjmowali "do szafami" opłaty dzierżawne. Szafarze mieli w każdym folwarku do pomocy ekonoma, czyli administratora folwarku, nazywanego również prowizorem (zarządcą), dozorcą lub gospodarzem, którym.in. prowadził rachunkowe księgi folwarczne. Czasem obowiązki ekonoma w danym folwarku pełnił jeden z szafarzy, jak np. Błażej Winkler, szafarz i ekonom folwarku Bonin w 1609 roku, kiedy indziej szafarz był jednocześnie dzierżawcą folwarku, w innych jeszcze przypadkach funkcje dzierżawcy i zarządcy pełniły dwie różne osoby. Szafarze nie czerpali korzyści finansowych z administrowania folwarkami miejskimi, otrzymywali jednak wynagrodzenie w naturze wydawane przez folwarki, które także przyjmowały ich oraz inne osoby delegowane przez Magistrat wystawnymi obiadami np. z okazji objazdu gruntów, przy zwalnianiu starej i godzeniu nowej czeladzi, przy okazji zmiany na stanowisku szafarza. Koszty tych obiadów były bardzo wysokie, np. w 1601 roku "na obiad przy rewizji ról folwarkowych Pana Komornika i Pana Henrycha mianych wydało się [florenów] 9/6/9", tj. ponad 9 czerwonych złotych!, podczas gdy roczna płaca urzędnika wynosiła wówczas 15 złotych, a najemnemu żeńcy płacono dziennie 4 grosze. Podobnie w pewien wtorek 1629 roku "dla panów na mięso wołowe i cielęce" wydano ponad 7 złotych; kupiono więc mięso dobrej jakości, nie pochodzące ze sztuk wybrakowanych. Do personelu nadzorczego należeli także urzędnik i dwornik, zamieszkali w folwarku i stołujący się w kuchni folwarcznej razem z czeladzią, do której byli zaliczani obok dworki, skotarza, poganiacza, woźnicy, parobków oraz dziewcząt, chłopa i chłopca do pomocy. Czeladź otrzymywała wynagrodzenie w pieniądzach oraz żywność; zarządca folwarku dawał "czeladzi na żywność" np. zmielone ziarno pszenicy "na klioski" , żyta "na chlieb" oraz ziarno jęczmienia i owsa, którego "czeladzi przymiszał do chleba", a także ziarno prosa, soczewicy i grochu, a część ziaren jęczmienia i tatarki dawał "na kaszę otłuc". Czeladź jadła także mięso pozyskiwane ze zwierząt hodowanych w folwarku. Czasem "dla czeladzi zabito" świnię, innym razem cielę, ajeszcze innym - "zabiło się do soli wieprzka", czyli prawdopodobnie zagospodarowano w ten sposób sztukę nie nadającą się do hodowli. Oprócz tego kupowano też dla czeladzi "mięso i tłuste", ryby i śledzie, sól i pieprz, olej i sadło oraz piwo i cienkusz - szczególnie w czasie żniw i świąt Bożego Narodzenia. Czeladź pobierająca myto, czyli płacę, musiała ubierać się za własne pieniądze, natomiast osoby służące tylko za wyżywienie, jak np. owczarek, otrzymywały pieniądze na zakup odzieży. Niezależnie od pobieranego myta niektórzy pracownicy, np. dworka, parobek i dziewka, dostawali czasem pieniądze na pończochy, buty i skórnie. Cała czeladź raz w roku otrzymywała także tzw. kolędę oraz 6 groszy "świętojańskiego", a pracujący chłopi dostawali parę groszy na piwo. Poza tymi świadczeniami zdarzało się, że dwornikowi dawano prawo do obsiania oznaczonego gruntu na własny użytek, a rataje otrzymywali ziarno na siew. Dozorca folwarku płacił też różnym pracownikom najemnym za wykonanie niezbędnych prac, np. młynarczykowi, pilarzowi, pelarkom, plewiarkom, żeńcom, młockom, ratajom, kośnikom, chłopu, który strzegł grochu oraz chłopom, którzy grabili owies, nosili pszenicę, żęli groch, a także "chłopu co drzewa gnojem okładał". Były to na ogół drobne kwoty. Więcej trzeba było natomiast zapłacić rzemieślnikom: kowalowi, stelmachowi, kołodziejowi, rymarzowi, powroźnikowi, bednarzowi, garncarzowi, szklarzowi, mularzowi czy rzeźnikowi za ich wyspecjalizowane usługi. Zofia Wojciechowska Zadanie ekonomów-zarządców polegało na bezpośrednim kierowaniu i nadzorowaniu prac rolnych oraz spisywaniu wszelkich obrotów towarowych i pieniężnych. Do pomocy w prowadzeniu rachunkowości mieli pisarza miejskiego. Jednorazowe wynagrodzenie "panu Pisarzewi Ławniczemu od łońskiego regestru" wyniosło w 1601 roku 10 złotych. Ekonom folwarczny sporządzał brulion rachunkowy, który potem pisarz miejski przepisywał "na czysto", natomiast szafarze sprawowali kontrolę nad prawidłowym ujęciem obrotów towarowych i pieniężnych w księgach rachunkowych. W każdej księdze rachunkowej prowadzono konta, czyli zestawienia obrotów poszczególnymi rodzajami inwentarza żywego, zbożami w ziarnie oraz niekiedy zapasami mięsa w spiżarni i płótna. Obie strony tych kont zazwyczaj były zgodne, z wyjątkiem rzadkich, drobnych i nieistotnych usterek. Oprócz wymienionych kont towarowych prowadzono konta obrotów pieniężnych, które jednocześnie ukazywały rezultaty działalności gospodarczej folwarków, tzn. zysk lub stratę za okres obrachunkowy, który zasadniczo trwał od lipca do końca czerwca następnego roku kalendarzowego. Rachunki folwarczne wyróżniają się bogactwem szczegółów. Dotyczy to przede wszystkim drobiazgowo rejestrowanych wydatków pieniężnych, gdzie zanotowane są każda rzecz i każda najdrobniejsza kwota pieniężna wydana np. na gwoździe, garnki, koszyki, funt smoły i różne narzędzia do pracy. Przy końcowych, rocznych zestawieniach obrotów pieniężnych, przedstawiających straty lub zyski, wymieniano niekiedy pozostałości w zbożu i inwentarzu żywym oraz "płótnie poczesnym i zgrzebnym". N otowano także ilości zboża pożyczonego przez folwark chłopom pańszczyźnianym i sumy "na założenie poddanych". Jednakże folwarki występowały nie tylko w charakterze wierzyciela, ale miewały także i długi - u rzemieślników lub w kasie miejskiej, gdzie czasem pożyczały pieniądze na doraźne zaspokojenie większych wydatków ponoszonych np. w czasie żniw. W takich przypadkach rachunki wykazywały brak odpowiednich kwot. Każdy rachunek zamykany był tekstem łacińskim stwierdzającym prawidłowość dokonanych obrotów towarowych i pieniężnych, a o formalnym przyjęciu ksiąg rachunkowych zaświadczały podpisy złożone przez delegowanych w tym celu członków władz miejskich. Wieś Rataje była ukierunkowana raczej na uprawę roślin, która przeważała nad hodowlą. Specyfikę tę odzwierciedlała nawet historyczna nazwa tej wsi: Aratorum Campus, czyli pole orne. Było to w znacznej mierze spowodowane faktem, że w okolicach Rataj znajdowały się bardzo żyzne gleby typu czarne ziemie, nadające się pod uprawę warzyw. Dużą wartość rolniczą posiadały także grunty leżące w południowej części Zegrza, stąd folwark Żegrze- Rataje uzyskiwał stosunkowo wysokie sumy właśnie ze sprzedaży "rzeczy ogrodnych": pasternaku, marchwi, pietruszki, kapusty, jarmużu, cebuli, maku. Sprzedawano również ziarno zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, lnu oraz ziarna grochu, siano i paszę dla zwierząt, a także masło, maślankę i śmietanę, bydło, cielęta, gęsi i kaczki oraz jaja i kapłony, również i te dostarczane przez poddanych oprócz czynszu pieniężnego płaconego w 1600 roku przez ,,9 zagrodników z Rataj i 10 kmieci z Zegrza, bo j eden uciekł a drugi zubożał i na ich miejsce inszy się osadzili, od których jako nowo założonych gospodarzów latoś się nic nie brało". N a "założenie" owych dwóch poddanych (Reszki i Gąska) wydano w latach 1600-1601 sporą kwotę ponad 130 złotych, kupując im narzędzia rolnicze: łopaty, kroje, radlice, sierpy, słupniaki, wozy z okuciem, pługi, oraz zwierzęta: wałachy, klacze, woły i krowy wraz z potrzebnymi dla nich uprzężami. Kwoty pieniężne, wydatkowane na założenie poddanych, w zasadzie podlegały zwrotowi. Pozycje te w rachunkach wyrażano zwykle w formie "in credito" lub "w długu u poddanych". Znaczną część ziarna przeznaczano na siew, mimo to często "zasiew rolny i ogrodny" trzeba było kupić lub pożyczyć, a następnie rozliczyć się ze zobowiązania. Dlatego też raz "folwarkowi Vildzie oddało się co się beło pożyczeło", a kiedy indziej "zapłacieło się folwarkowi Buninu za małdr pszenice ozimy który się tamże do zasiewu łoniec pożyczeło beło chcąc ją po wykonaniu arendi zaś oddać ale czekać nie chcieli tylko pieniędzy żądali". Do obowiązków dzierżawców folwarków miejskich należało także płacenie czynszu dzierżawnego oraz wszystkich innych świadczeń na rzecz miasta, duchowieństwa itp., co składało się na sumy niebagatelne, gdyż np. samo tylko meszne za rok 1616/17 dla kościoła w Zegrzu wyniosło 60 złotych. Jednak w przypadku znacznego zniszczenia folwarku, np. działaniami wojennymi, i odejścia lub wymarcia ludzi wszelkie dochody, jak i tenuta dzierżawna, miały być przeznaczane na odbudowę zabudowań folwarcznych i osadzenie poddanych, a miasto zobowiązywało się wówczas do płacenia ciężarów publicznych i kościelnych. Po wygaśnięciu umowy dzierżawnej następowało komisyjne odebranie inwentarza żywego i martwego od dzierżawców i ostateczne rozliczenie się między kontrahentami, a dzierżawca musiał się wyliczyć z wszystkich ewentualnych braków 2s. 1: Regestr urodzaju i pożytków wsi Zegrza i Rat(h)ai nad Poznaniem, Arrendi J[eg]o M[oś]ci Pana Adama Parzniewskiego Tenutarza tychże wsi, dóbr Klróla] J[ego] Mt ości] w roku przeszłym 1600 zebranych, rachunku przez mnie Wojciecha Byczka Provisora ich, 24 Julii w Roku Pańskim 1601 Urzędowi Miasta Poznania danegos. Iv - 2 : Urodzaju Rolnego Przyjęcie Rozchód Psze n i ce. Jary kop 24 dały czwiertni [ćwierłni] Ozimy kop 100 dały ćwiertni Kostrzewki odobiało się ćwiertni 16 'A Jary. Przedało się ćwiertni 78' A Na klioski [kluski] dało sie zemliec 22 'A 'A fecit 16 'A Ozimy. Wy(s)siało się ćwiertni 44 Przedało się uti infra in percepta pecuniae widere licebit riak niżei w wykazie orzviętvch oieniędzvl Obogi fecit [razem czyni] ćwiertni 94 'A Provenit ergo [wyszło więc] 94'A Zofia Wojciechowska L /\iiaiii /\n /\ brciarti 00 ,9* fi i M TAAoJAt. &ScSJjyS« J »/ .0/ O 'icbiJiiiyck Dy cskft XOivgrlsoi»a SicttZf 'ViUi Rży [żyta]. Jary. Ex resta [z pozostałości] urodzaju rachunku łońskiego ćwiertnie Z urodzaju kop 3 A doły ćwiertniefecit ćwiertnie Z urodzaju kop 350 'A dały ćwiertni Ozimy. Z czinszu od dzie(s)siqci poddanych bo jeden poszedł a drugi zubożał per 4 ćwiertnie - fecit ćwiertni Oboiei fecit ćwiertnis.2v-3: Jęczmienia kq) 1 'A wymłocone dały ćwiertni 461 505 Ryc. l. Pierwsza strona rachunków wsi Zegrze i Rataje z 1601 r. Jary. Na siew wydało się ćwiertnie Uprzedoło się uti infra in percepta pecuniae widere licebit ćwiertnie Na siew wydało się ćwiertni Uprzedoło się uti infra in percepta pecuniae widere licebit ćwiertni Ozimy. Na chl(i)eb dla czel(i)adzi wydało się ćwiertni Folwarkowi Vildzie oddało się co się beto pożyczało ćwiertni Fecit distributi [czyni wydatku] ćwiertni Reslat roozostaie ieszczel ćwiertni Provenit ergo ćwiertni 1 192 'A Tego wy(s)sioło się ćwiertni Przedało się ćwiertni Na kaszę dało się otłuc ćwiertnie Provenit ergo ćwiertni 83 3A 373 'A 30 499 6 [ffi 28'A 162'A 2 192'A Ryc. 2. Orka wołami, miedzioryt Wacława Sierakowskiego, Rolnictwo dla włościan, dziedziców i władzy rządowej, Kraków 1798 Grochu kop 43 'A wymłacane doły ćwiertni 40 Vi Tego wysiało się ćwiertni 6 Przedało się ćwiertnie 33 Czel(i)adzi na żywność ćwiertni 'A Provenit ergo ćwiertni 40 'A 206 3 A Tego na siew wydało się ćwiertni 85 Przedało się uti infra in percepta pecuniae 40 widere licebit ćwiertni 125 Koniom na obroki wydało się przez cały rok ćwiertni 36 3A 246 3A Provenit ergo ćwiertni 246 y 4 2 Na kaszę dało się otłuc ćwiertni I'A Na siew wv dało si ę ćwiertni 1 'A Provenit ergo ćwiertni - [ ? ] Ows a kop 35 wymłacane dały ćwiertni Item od poddanych czynszowego (jeden zubożał a drugi uszedł) per 4 ćwiertnie - [daje] ćwiertni Fecit ćwiertni T a I ark i kop 1 'A wymłacane doły ćwiertnie S. 3v-4: Prosa kop 'A dał ćwiertni Ln u kop 2 'A dał ćwiertni 'A Tenże się wy(s)siał 1 'A Tego wy(s)siało się ćwiertni Przedało się ćwiertni Provenit ergo ćwiertnie 'A Tej czeladzi na żywność wydało się ćwiertni Na siew wydało się ćwiertni Fecit ćwiertni 3A 3A Soczki kop 3A dał ćwiertni 1 'A 'A 'A Zofia Wojciechowskas. 4v-5: Obora Przyjęcie Rozchód Bydła Ex resta podług rachunku zostało Przedało się cielqt 4 rogatego, beło krów 3 Zostaje i n resta 19 Przykupieło się i z roczniczkq krów 12 to jest 14 krów Przypłodzieło się po rachunku ciel(i)qt(h) 8 1 roczniczka Od Ringmachera odbierajqc arendy: 4 ciel(i)qtek krów dojnych 7 Od Ringmachera toż bydło zostaje: 7 dojnych jałowych 2 2 jałowe młodych 7 7 młodych byczek 1 11 Fecit przyjętego 40 Provenit ergo 40 Ś w i ń. Ex resta podług rachunku łońskiego przyjęło się beło świń starych 3 pro(s)siqt(h) 18-fecit Przypłodzieło się po rachunku Fecit przyjętego Zabiło się do soli wieprzka Restat ut infra 34 to jest 14 35 3 świń starych 10 świń młodych 10 wieprzków 1 stadnik 10pro(s)siqt(h) Provenit ergo Ryc. 3. Udój, ilustracja z kalendarza WIecznego z XVIIws. 5 v - 6 : G ę s i. Ex resta podług rachunku łońskiego zostało belo starych 18 młodych 52-fecit 70 Po rachunku przypłodzieło się 54 - f e c i t 124 Zdechło i pokradziono Przedało się uti infra in percepta pecuniae videre licebit Resfat ut infra 93 to jest 39 starych 54 młodych Od Ringmachera odbierając arendę odebrało się Od Ringmachera też zostajq 17 starych 30 młodych-fecit 47 Fecit przyjętego 171 Provenit ergo 17 starych 30 młodych 47 171s. 6v: Przyjęcie pieniędzy z pożytków urodzaju i inszych doch[od]ów różnych wsi Rzegrza i Rat(h)ai: Za pszenicę. Za 34 'A Za 16 fecit 50 'Aćwiertni ozimej per 93 groszy - fecit florenów ćwiertni jary per 72 grosze - fecit florenów ćwiertni - fecit florenów Za resz. Za 59 ćwiertni ozimej per 48 groszy fecit florenów Za 24 ćwiertnie tejże po 54 grosze fecit florenów Za 1 07' A ćwiertni tejże per 40 groszy fecit florenów Za 1 05 ćwiertni tejże per 42 grosze fecit florenów Za 78 ćwiertni tejże per 36 groszy fecit florenów Za 3 ćwiertnie jary per 48 groszy fecit florenów fecit 376 'A ćwiertni - fecit florenów 'hl jęczmień. Za 162 'A ćwiertni per 50 groszy fecit florenów 5.7: Za groch. Za 10 'A ćwiertni per 48 groszy fecit florenów Za 3 'A ćwiertni per 42 grosze fecit florenów Za 19 'A ćwiertni per 37 / 'A groszy - fecit florenów fecit 33 ćwiertnie - fecit florenów 'hl owies. Za 12 ćwiertni per 32 grosze fecit florenów Za 13 ćwiertni per 36 groszy fecit florenów Za 32 3 A ćwiertni per 40 groszy fecit florenów Za 68 ćwiertni per 30 groszy fecit florenów fec 125 ćwiertni - fecit florenów 106 / 5 / 'A 38/12/ - 144/17/iA 94/12/ 43/6/ 143/-/ 147/ -/ 93/18/ 4/24/ 526/ - / 270/12/V9 16/32/ 4/27/ - 23/28jVI2 45/ 7/1/12 12/24/ - 15/18/ - 43/20/ - 68/ - / - 140/ 2/ - Zofia Wojciechowska OT nrtt Y jk&ot 1 iV\v&C' o d '\V I 6jLSattju-tarmi)jcHe -wsi ciow A A.i'znclowAiv:' /ehto» IcolottPfibisiO'sA V A 3gc\oWwjniaitaJoaJis.12v: Wydatek rzemieśnikom. Kowalewi od różny robot(h)y - florenów Stelmachowi od robót(h) - florenów Kolodziejewi - florenów Rymarzewi - florenów Powroźnikowi za powrozy, smolę - florenów Bednarzewi - floreny Gamcarzewi za statki - floreny 24 / - / 5/ -/ 8/ -/ 6/ -/ 12/-/ 4/ -/ I I - I Sumrrn tego - florenów 6 1 / - /s. 13: Wypłata resti czeladzi. oowi parobkowi - florenów Dwornikowi i 6M:>rce - florenów Woźnici - florenów 20/-/ - 24/-/ - 8/ - / Sumrrn tego - florenów 52/ - /s.13v: Percepta. Przyjętych pieniędzy z pożytków folwarku tego in summa - florenów 522/3/s. 14: Exposita . Wydatku na różne potrzeby tegoż folwarku - florenów Wydatku na rzemieśniki - florenów Wyptat(h)a czeladzi - florenów Summa wydatku - florenów De resto oddavvam gotowych - florenów Provenit summa - florenów 188/14/ 'A 6 1 / - / - 52/-/ 301/14/ 'A 220/18/ 'A 522/ 3/ - Anm Domini millesimo sexcentesimo vigesimo sexto, sabbatho in vigilia S. Bartholomaei Apostoli, Famatus ThJmas Mędle\NSki cMs posnaniensis, veluti OErormlUS praedii civilis Rataie dicti, fecit sufficientem rationem administrotionis oecommiae recesitae pro anno praesens, iuxta continentia suprascripti caiculi, ooram Spectabilibus Dominis Proconsule, Consulibus, Advocato, Scabinis, totaque Communitate luratorum CMtatis Posnaniensis, ad Actum praesentem die hodierna oongregatorum. De eiusdem sufficienti facta ratione, diligentique oeconomiae prefatae administrationes. 14v:ac d:mum pa::uniae iuxta regestru m restantis ad aerarium civile integra repositione, idem O:a:n::mLS P3r supranominatos tres Civitatis Orclines rum gratial1Jm actione est quietatus. Matthias VVidbcr Notarius Civitatis P03naniae mpo [Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygn. 1.1387]s.!: III Rachunek z Rataj folwarku uczyniony pnez Pana Stanisława Wojciechowskiego jako dozorcy ex anno 1628 in 1 629s. I a: Urodzaj roczny anno 1628: Rży kop 50 tEz 2 menfdli] Psza1re kop El) Jęczmienia kop 14 0iI.€a kop ff) Gu::hu kop 6 lnianego siemienia byta półtora wiertela, które się obróciło na olej dla czeladzis. lav-2: Przyjęcie R e s i. Zebrana z pola kop 50 tEz dw[ óch] mendli która V\fy1l1łocx>na dala czwircien [ćwiertni] Pszen ico. Zebranii z pola kop 50, V\fy1l1łocx>na dala ćwiertni Jęczmień. Zebrany z pola kop 14, zamok-lyV\fy1l1łocx>ny dał ćwiertnis.2v-3: O w i o t. Zebrany z pola kop 60 wyrnIocony dał ćwiertni Gumna Rozchód Na wydał ćwiertni 22, wiertele 2 66 Czeladzi na chleb ćwiertni 28, wiertele 2 Przedat ut in pa::unia patebit ćwiertni J5 Provenit ćwiertni 66 Na SeN wydał ćwiertni 15 45 Przedał ut in pa::unia patebit ćwiertni 29 Czeladzi zmełto jedne ćwiertnię J Provenit ćwiertni 45 Na SeN wydał ćwiertni 10 18 Czeladzi na kaszę ćwiertnię 2 Przedat ut in pecunia patebit ćwiertni - 6 - Provenit ćwiertni 18 Na s"eN wydał ćwiertnię 130,1 wierteł Przedat ut in pa::unia patebit ćwiertni Koniom i vvoIom na zmelcie ćwiertni 32, [wierteł] 1 25 71 2 130, [wierteł]! Czeladzi przymiszał do chleba ćwiertnię Provenit ćwiertni Zofia Wojciechowska Na siew wydał ćwiertnie 6 Przedał ut in pecunia patebit ćwiertnie Czeladzi ćwiertnie Provenit ćwiertni Prosa nie było przykupit teraz tego roku na siew, ut in petunio patebit. G roc h u. Zebrano z polo kop 6, wymógł [!] - wymłocony dał ćwiertnis. 3v-4: Przyjęcie pieniędzy z gumna tegoż folwarku. Za resz. 15 ćwiertni po [floreny] 4 - florenów Za pszenice. 10 I/j ćwiertni po florenów 5 - florenów 8 ćwiertni po florenów 6 - florenów 10 'A ćwiertni po florenów 5 - florenów 29 ćwiertni uczyni tego florenów 60/-/ 53/15/ 48/-/ 52/15/ 153/ - / Za jęczmień. 6 ćwiertni po floreny 4 / - / - florenów Za owies. 10 ćwiertni po floreny 2 / 4 / - florenów 5 ćwiertni po florenów 1 / 1 8 / - florenów 10 ćwiertni 00 florenów 3 / 6 / - florenów 25 ćwiertni za florenów 24/-/ 21/10/ 8/-/ 32/-/ 61/10/ Za groch. 1 'A ćwiertni za florenów Latus - florenów 12/-/ 310/10/s. 4v-5: Obora Przyjęcie Rozchód Bydła rogatego. Ex resta łońskiego rachunku zostało bydła to jest: wołów do robot(h)y 8 wół no pas[z]i 1 krowie 2 cielę przypłodne 1 Odeszło albo zdechło krów Jałowicę latosiq wzięto Wół przedany ut in pecunia patebit Przypładków przedanych lotosich -sztuk 12 Rozchodu Dwie krowie siroce a trzecia zdechła wzięto Zostawa de resto bydła: wołów do robot(h)y byk krów Ko n i. Ex resta łońskiego rachunku zostało koni 3 Zostawa de resto koni do robot(h)y kobita zrzebiec dwóch lat( h) dochodzi kobitko łońska 1 , wiertele 2 2, wiertele 2 2 -sztuk 11 -sztuk 5 Ryc. 10. Wypas owiec, drzeworyt z pracy 1. K. Haura, XVII w. s.5v-6: Ś w i n i. Ex tesla fańskiego rachunku kupionych śvviń 4 Dla czeladzi zabit(h)o Sługa M g o] I\/Icś::i P. Parznievvskiego zabił Przeclat ut in pecunia patebit Item drugą malg przedał Prosąt roc.zniaczkw przeclanych ut in pecunia 1 1 1 - [razem] 4 6 Ku ry. Ex resta łońskiego rachunku zostało 6 ZosIav\,o resti: kurów i kokoszy 13 kurcząt indiferenter [bez różnicy] 20 -sztuk 33 5 Zastawa. resti: gęsi 5 przypłodku 5 -sztuk 10 G ę s i. Ex resta łońskiego rachunku zostałos. 6v: Przyjęcie pieniędzy z obory tegoż folwarku. Za rogate bydło. 1 wół przeclany za florenów 26 / - / 3 przypłodków latosich - florenów 1 O / 6 / uczyni florenów 3 6 / 6 / Zofia Wojciechowska Świni. 1 świnia przedana za florenów 1 małq świnię za floreny 6 prosiqt roczniaków za florenów z obory florenów I I - I 3/ -/uczyr1 1k::rEnóvv 10/ - / 18/-/ 64/ 6/s. 7: Za kapustę zogroda - florenów Za jarmuż - floreny Za słomę - florenów Za masło - florenów 15/-/ I I - I I I - I 8/ -/uczyni ta;p fIorenÓNs. 7v: Summ ula Z gumna pokazuje percepti ten regiestr florenów Z obory także percepti florenów Za różne pożytki florenów 310/10/ 64/ 6/ 32/ -/peroopti fIorenÓNs. 8v: Wydatek pieniędzi. Na żniwa wydanych florenów Zasiewek do ogroda - florenów Za rosadę - florenów Młockom od owsa - florenów 3 1 / 6 / od rży - florenów 27 / 8/ od pszenice - florenów 2 2/ 1 9/ i / , od jęczmienia - florenów 6 / - / od grochu - florenów 9/ 1 5/ rntx::k::rn fIorenćMt Na budowanie. Od lepienia stodoły w koło i dwoje bojewiska i pokładania wirzchu po trzy szary od wirzchu - florenów Świętojańskie - [groszy] Tymże na piwo przez ten czas - floreny 2 1-1- na budinek florenów Latus florenóws. 9: Na żywność czeladzi. Na mięso i tłuste -1florenów Za śledzie, ryby -1lorenów Na piwo - floreny Za sól - florenów Za pieprz - floren Za sadło - floreny 5/28/ 9/23/ 4/ 2/ 'I, 14/21/ 1/ 3/ II - I - na florenów Za płótno wydał florenów Za dębinę na kory do ogroda - florenów Latus florenów Przenoszę tę summi', florenów Wydatku pieniędzy florenów 22/ - 1 406/16/ 1 24/ 9/ 2/ 9/ 2/ 3/ 96/18/ 'Ii 60/-/ - / 9/ [! ] 287/10/ 287/10/ 68/ 1 7 / ijt 9/-/ 15/15/ 93/ 2/ V» 287/10/ 380/12/ 'As. 9v: Wydatek na riemieśniki. Kowalewi od roboty - floreny 2 1 1 2 1 - ; temuż przez rok florenów Rymarzewi za trzy uzdy - floreny 2/20/ za śli, poprągi do siodła -- florenów 6/1 5/ - od poprawy - [groszy] 18/ Stelmachowi od woza - floreny Szklarzewi od poprawowania okien - floren Mularzewi od murowania gruntu do pieca - floreny Garncarzowi od pieca - florenów na rzemieśniki latus - florenóws. 10: Wydatek na potrzeby różne. Za trzy radła - floren Na rzepnicę - [groszy] Za cztery szeny zielaza - floren Za garnce - [g roszy] Na smołę - [grosz] Pelarkom - floren Na smoły funt - [groszy] Za dwa wirtela osucia - [groszy] Na garnce - [groszy] Za dwie parze postronków - [groszy] Od koni sprawowania - [groszy] Na czwieki - [groszy] Na postronki drutowe - floren Dziennikom za dwa dni po 9 groszy -. [groszy] Za dwie szynie żelaza - [groszy] Na postronki do śli - floren Na osucie koniom - [groszy] M -1 151 1/15/ 8/ 11 1/13/ 6/ 161 8/ 181 151 6/ 1/20/ 181 241 1 1 - 1 24 S. 1 Ov: Na trzy wierłele osucia - [groszy] Na dwa wierłele osucia - [groszy] Na garnce - [groszy] Na funt smoły - [groszy] Na liczywo do boru - floreny Chłopom na zbanów dwa piwa - [groszy] Na pieezeniq tamże - [groszy] Na zban piwa czeladzi i na piwo - [groszy] Na gunie do koni - floreny Za kose do sieczki - floren Za kłódki - [groszy] Na smołę - [groszy] 181 121 6/ 2/15/ 101 9/ 6/ 2/15/ 1 1 - 1 161 6/uczyni florenów 9 / 23 / 2/15/ 1/15/ 3/15/ 6/15/ 56/20/ B1us flcrenóvv 111/27/ Zofia Wojciechowska Za koło nowe - floren 1 / 1 8/ Za choinę do oprawy obory - [groszy] 18/ Za drugie nowe koło - floren 1 /1 8/ Za żelazo - floreny 3 latus florenów Wziąłem świnię z folwarku. Ukarmiła pani słodzinami dla czeladzi i z osuciem swoim to sobie pani szacuje zas. 1 1 : floreny Rzeżnikowi co ja zabił - [groszy] Za dwa lecą do koni - [groszy] Za dwa funty smoły - [groszy] Na parę postronków drutowanych do śli - floren Za smołę - [g roszy] Na ośm postronków po 2 grosze do wiązania bydłci - [groszy] Na garnce - [groszy] Za dwie szynie zielaza - [groszy] Za łopatę do pługa - floren Postronki - [groszy] Do młyna i na świce - [groszy] Za szynę żelaza - [g roszy] Na smołę - [grosze] Za parę opat [?] do pługa - floren Na łyżki - [grosze] Na garnce - [groszy] S. liv: Za parę postronków - [groszy] Za świce - floren 2/15/ 12/ 6/ 12/ 1/6/ 18/ 16/ 12/ 12/ 1 / - / 18/ 9/ 12/ 3/ 1/27/ 3/ 15na Boże Narodzenie 16/11/latus florenów 11 /1 6/ 14/ 1/3/ Za dwoje wideł do gnoju - [groszy] 6/ Dla panów we wtorek na mięso wołowe i cielęce - florenów 7 / 7 / latus florenów Przenoszę latera tych wydatków na potrzeby różne dla summy naprzód. PielWszy latus -- florenów 2. - florenów 3. - florenów \I\IydłIku na pJbzeby różre fIorenóvv S. 12: Wypłata czeladzi. Niewieście co za dworkę była - floreny Pawtowi dał - florenów Matuszowi dał - florenów Temuż na buty - floreny Chłopcu myta - florenów Temuż na buty - floren Parobkowi drugiemu myta - florenów Dziwce myta - floreny 2/15/ 11/ 6/ 16/-/ 2/15/ 6/12/ 1/21/ 8/6/ 4/6/ 9/-/ 11/27/ 16/11/ 11/16/ 48 / 24 / Ryc. 11. Uposażenie brańca na rachunku z 1605 r. I ilydat C - Lii A l"Aiioi na W04* 19 & 'k ikv <&<*. t>*ć(t'«r Jic jfcCffi»« A - - - - lo - z3So i ifcjtj *& -w -jlVj« Jr3jJiif*i 8"** - - ---.....-dwi te fi I nie ' li 3 " n ff i-t i "A DZWvczęciu to bydło pasała - floreny Dwornikowi Ś[więto]jańskiego - [groszy] Wszystkiej czeladzi kolędy - [groszy] Uczyni tego florenów 3/3 / 15/ 15/ 56/241 S. 12v: Rządzenie czeladzi. Dwornikowi i [z] zonq stargowani za 24 grzywien, na to wziął florenów 5, do tego pozwolił onemu zasiać trzy składy jęczmienia jego własnym zasiewkiem i półtora zagona lnu. Parobku Mikołajewi obiecał 16 grzywien i skórnie nowe kupić, na to zabrał floreny Parobku Matuszewi 15 grzywien, na to zabrał floreny Dziwkę do Ś. Michała za florenów Lums chłopiec na 8 grzywien, na to wziął [groszy] DzWvC8 S[więto]jańskiego dał [groszy] Chłop::u i szkotarzewi Ś [więto ]jańskiego - [g roszy ] Uczyni tego florenów Ta czeladź okrom dziwki od Gód do Gód rzqdzona. 4 / 24 / 3/ 6/ 5/ -/ 24 / 6 / 12 / 14/12/ Zofia Wojciechowskas.13v-14: Perceptu. Wszystkiej percepti z pożytków tego folwarku uczyniła suma florenów Więcej wydanych, a niźli przyjętych pieniędzy - florenów florenów Exposita . Wydatku pieniędzy osobom różnym - florenów Wydatku na rzemieśniki - florenów Wydatku na potrzeby różne - florenów Wypłata czeladzi - florenów Rządzenie czeladzi - florenów Expositi florenów Upomina się p. Stanisław Wojciechowski jako dozorca tego folwarku przy tej conclusii uczynionego rachunku, to jest: z przeszłego roku więcej wydał swoich - florenów A teraz tego roku - florenów wydał-florenów 150 1 1 6 1 'I» 557/21 'Ii 3 8 O 1 1 2 1 1;9 56/20/ 48/24/ 56/24/ 14/12/ 557/2/ Ijl 341/28/i/is 150/16/ 'A 492/15/ Iji Anno Domini millesimo sexcentesimo vigesimo nono feria sexta post festum Sancti Lucae proxima. Famatus Stanislaus Wociechowski braseator civis posnaniensis oeconomus et provisor proventuum praedii civitatis in Rataje fecit sufficientem rationem administrationis et oeconomiae suae pro anno praesentis. 14v:iuxta seriem calculi et regestrorum coram Spectabilibus Dominis Proconsule, Consulibus, Advocato, Scabinis nec non Senioribus e Communitatis luratorum in Praetorium ad cum actum congregatis quapropter de sufficienti reddita ratione diligentique oeconomiae administratione idem Wociechowski per eosdem Civitatis Ordines quietatus est. Vice versa quoque supranominalus Stanislaus Wociechowski Rempublicam Civitatis cuius de summa pecuniaria tempore administrationis suae, in necessitates praedii praetacti curogata quietavit et quietat presentibus in perpetuum. Matthias Widbor Civitatis Posnaniensis Notarius m. p. iussu eorundem Trium Ordinum scripsit. [Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygn. 1.1389] PRZYPISY:l W całym tekście przyjęto następującą systematykę zapisu kwot: A / B / Vc, gdzie A oznacza floreny, B - grosze, a C - ułamki groszy. Brak pierwszej cyfty oznacza, że wydatkowano lub otrzymano kwotę mniejszą odjednego florena, czyli czerwonego złotego. 2 J. Majewski, Gospodarstwofolwarczne we wsiach miasta Poznania w latach 1582-1644, Poznań 1957.