KAZIMIERZ PUŁASKI POD POZNANIEM 179donosił Zakl11zewski "że do Konina niema poco chodzić, gdyż Moskwa do Poznania: poszła, ,tylko aby się strzegł (Pułaski) od Po.znania i pośpieszał się do Częstochowy, gdyż Drewicz ku niej , zmierza" .2") A Drewitz połączywszy się z Langem rzeczywiście zmierz:ał, jednak nie da 'Częstochowy, lecz na Poznań. Pułaski więc, zawiedziony w swych planach, nie chcąc Sjię nar,ażać pr:zeważającym siło:m połącZJJnego wl"oga, wycofywał się na Grodzisk. L ISzno, wzdłuż granic Śląska ku Częstochowie. 34)

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1929 R.7 Nr3

83) A. Z. II. 107. Zakrzewski do Zaremby 21. X. 70 3 i ) Pamiętniki Ackermanna, str. 43 i 46.

SYLWETKI BERNARDYNóW POZNANSKICH.

. Dwaj suhagani - Maciej Marjan Kurski 1660-1681.

Dziaduski j,a,ko sufragan poznański przedstawia się nam jaka typ zwykłego szlachcica-kanonika i biskupa, w niczem nie wyróżniając 'się z pJśród zwykłych członków kapituły, potrnimo Ze zakon Bernarrdynów podówczas celował nad duchowieństwem świeckiem i zakc,nnem w Polsce. Takim sposobem Dziaduski nie przyno,5i szczególnej chwały swoim ,spółbrad:>m z pod ,znaku św. Franciszka - zupełnie inaczej we 'sto lat potem obdarzony tąż infułą enneńską Maciej MarjMl Kurski. W zakonie Obserwantów s.tw[erdzić należy ogólne obnii!żenie. On jednak, sufragan Kurski odzl1Iacza się cnotami za!konnemi.i biskupiemi i stanowi przefb jasną gwiazdę na rO'.:zniejącym widnokręgu życia frarnciszkańs1kiego w Polsce XVII w. Jak Dziaduski. i Kurski pochodził z rodziny szlacheckiej.

Kurscy wywodzili się z Kurska w dawnym powiecie poznańskiem a pieczętowali Prawdzicem. Ojcem sufragana był Stanisław, matka Katarzyna z domu Pierzchlińska. Miał dwuch braci Jana i St.anisława,ł) z których drugi został wajskim poznańskim i pmeżył Maciea.2) Nar chrzcie, mniemamy, 10 właśnie nasz biskup dostał imię, Mariana przybrał w zakonie, mając szczegółniC\jiSze do N. P. Marii nabożeństwo 3). Dokładnej daty narodzenia Macieja Kurskiego nie zdałaliśmy stwierdzić; pzypadła dn. 10 lutego wkrótce po r. 1600. Nie znamy także jego. początków zabnnych. Wiemy tylko, że przeszedł cały kurs nauk filozoficznych i tealagicznych i sam

1) Boniecki. Herbarz. XIII. 263.

2) Wynika to z mowy pogrzebowej K V,rolskiego T. J.: Kazanie itd. Poznań 1681. passim. 3) Jest to nasz domysł, oparty na tern. że podwójnych imion u Be1'llardynów nie spotykamy prawie nigdy; zdaje się także, że imię Marjan jako chrzestne było nader rzadkie.

wykładał :najprzód fiłozafję, patem teolO'gję w razmaitych kanentach zapewne. 1 ) Na 'kapitule w Sira!kowie d'n. 8 września 1646 powierzana mu urząd sektTetarza, w Kazimierzu dn. 4-ga marca 1649 god!naść ddinitara prawincji.) iPoprzedniO' jes2:cze był może jakiś czas gwardjanem w Łęczycy6). Tymczasem w tym samym .roku spatkała go. adznaczenie, zwracające na zupełnie inne, tary, i kres pałO'żyła jego. działalnaści w obrębie zakanu. Dn. 4-ga grudnia Król Jan Kazimierz zamiainawał Kwrskiego. biskupem ba!kowsikim 7 ), skora dotychczasawy biskup Zamoyski zastał biskupem przemyskim.

Biskupstw:>' bakawskie abe-jmawała Multany i byłO' wśród ludnaści pr.awasławnej misyjne. Chaciaż leżała pa za granicami iPolslkj, prawa miaD':>wania przysługiwała królowi palskiemu. Zajmawali tę gadność nie<raz zakannicy, caprawda paza Kurskim innego. Bernardyna na! nim nie spotykamy. Zapewne wajny kozackie sprawiły, że trwał::> długa, zani;m nowy biskup mógł pomyśleć o abjęCliu swO'jej ,stalicy. Zamayski do Pn..emyśla prZEiniósł się dopiera w marcu 1651 r. 8 ), k:nsekracja Kur*iega naslŁąpiła 3-ga sierpnia tl". 1651 w Lowiczu. Daikonał jej prymas Łubieńs'ki w asysŁencji sufraganów GrodeckiegO' gnieźnieńskk'ga i T alibawskiega poznańskiega 9 ). Ale i teraz jeGzcze Kurski nie wyruzył da swaóej diecezji, lecz pazastał w Palsce. Tłumaczy się ta ówczesnemi stasunkamj paliltycznmi. Multany addawna stanawiły kTaj, w którym ,:>bdk tureckich z palskiemi s.półzawadniczyły wpływy rakuskie. Wajny kazackie. asłabiały stanawiska Rzpltej nie tylko w::Jbec Turcji, ale także wo.bec Austrji. Dwór ces,arski kakietawał ChmL41nickiego i wysłał da !nega swego. posła. Z całego życia rysu Kurskiego. wynika, ze, nie brak garliwaści pasterskiej 4) Nekrolog Bernardynów poznańskich (RK Archiwum Diecezalnego w Poznaniu b. s.) 886 pisze o nim: philosophiae et theologiae lector. Z tego wynika, że studja musiał odbywać poprzednio w tych dyscyplinach, może nawet zagranicą, lecz o tern szczegółów nie spotkaliśmy. S) I(amieilski. Annales Polono-Seraphici III. RK. Bib1. Bernardynów lwowskich b. s. 164, 211. 8) Wit:mowski. Monografja Łęczycy. Kraków 1898, 135 podaje to pod r. 1652, atoli jak<J biskup Kurski nie mógł być gwardjanem; urząd taki mógł piastować chyba przed r. 1649. 7) Annales III. 214.

8) Annales III. 215-18.

9) Annales III. 215, 218. Bulla konsekracyjna 218-220.

KRONIKA MIASTA POZNANIAsprawiał, że się nie kwapił, do Bakowa, ale te właśnie powody międzynarodowe. Zarządzał tymczas'::Iwo biskupstwem ,jako wikarjusz apostolski Marek Bandin, więc potrzeby duchowne katolików multańsl{ich znajdowały zaspok'Jjenie. Tymczasem dwÓ!r cesarski miał swojego kandydata na biskupstwo bak'::Iwskie. Był to Bułgar Piotr Pa:rczewicz, wychowaniec Propagandy, ten sam co sprawawał poselstwA ra:kuskie da Chmielnickiego.. Da celu staran się dajść w ten spasób, że zaządano ad Kurskiego. r. 1654, żeby zamianawał P.a'rcewicz.a. swaim wika;rjuszem generalnym. Kurski oczywiście admówił. W abec tego, niewątpliwie w parazumieniu z pali1tyką cesarską wystasawał pismo da Rzymu hospodar Stefan Wlraz z katalikami mułtańskimi, prasząc o odwałanie Band'ina, i o zamianowa'nie Parcx£lwicza na jego. mie,jsce wikarjuszem apastalskim. W Rzymie się wahano., Tymczasem Bandin umarł jeszcze teg'Jż raku. Teraz dyplomacja rakuska miała ułatwiane zadanie. ParczewicLawi nadto pamogły jego. stasunki rzymskie. Je1szcze w 1654 atrzymał wikarj.at wraz z nominacją na biskupstwa ty1tulame marcjanopolitańskie. 10 ) Była ta przypieczętawanie klęski wpływów palskich na Multanach. Najazd szwecki doprawadził je do. zupełnego. upadku.

W takich warunkach, rozumiemy, że' Kurski .nie pakazał się wcale w swojem biskupstwie, a przeciwnie myślał raczej, jakby złożyć tę fikcyjną infułę. Pajmujemy więc, że kaznadzieja ża. łabny J'zuita Wolski, sł 1 a;wiący zasługi i cnaty zmarłego, ogól;di.kiem przeszedł jego Sltasunek do biskupstwa bakawskiega, mówiąc: "Nie chcę się szerrzyć iak ta wieża. Turris cantra Dama'Scum w Diecezyi swaiey stawała"l1). Należy, miernamy, tutaj przez Damaszek razumneć Turcję, a nie będziemy się dziwili, że prawiący r. 1681 w czasie natężenia wojen tureckich, mówca anachranistycznie 'turecką patrzebę upatT1"ywał już r. 1649. Tymczasem Kurski przebywał w Polsce. Co. do tego. pabytu, zmieniał się zapewne i trzebaby wobec aghszanej tylko małej ib'ści źródeł z wewnętrznej histnrji w XVII. dapieT1"a mozolnej ,kwerendy pa rękopisach i iaJkta'.:;h najrazmaitszych ioS'tytucyj

10) PejacsPvich J. Peter Freiherr v. Parchevich etc. Archiv f. oesterr. Ge'3ch. Bd. 59, 376 i Beilage III. 488. Por. takż Kubala. Jerzy Ossoliński, wyd. II. 1924, 261, 2.

11) K. Wolski w kazaniu żałobnem Poznań 1681 (bez pag.) K.

D. 2. r.

duchownych, chcąc dO'kładnie stwierdzić ślady biskupa bakawskJiegO', którego. ta pos.zU'kiwania wynik nie dorównałby trud:JiWi i czasawi weil włożanega. Być maże, wiad!om3!Ść kroniki łęczyc'kich Bernardynów, że był Kurski r. 1652 gwardjanem w ł.ęczycy jest chranO'lagic,znie prawdziwa; ale w t.a;kim raZlie może tu być mowa ':J pobycie łęzyckim. NiepO'dO'bna przy1jąć, żeby gwardianem mógł być' biskup, choćby wygnany z swajej dieceZlji. Wiemy dalej, ze czas jakiś Kurski kOT.zystał z hojnaści i gaścinnaści biskupa warmińskiego. Leszczyńskieg':), późniejszego. prymasa, za co mu zachawał dozgO'nną wdzięcznaść. 12 ) Przebywał wówczas na Warmji i zastępO'wał biskupa, kansekrując k:3'ściały.13) Świ;ł,decŁwa czynnaści i pabytu jego. w tych Ia!Łach d.łaą kansekracje biskupie, przy któ.rych asystawał: sufragana paz. nańskiego Braneckiega 1651, wrocławskiego. Neandra, arcybskupa lwaws,kiego Tarnawskiego 1654 i biskupa kijawskiego Uj.,jskiegO' 1657, w Seeburgu na Warmji, przy któr,,j tO' kansekracji waz z sufraganem warmińskim Pilkawiz'2m asystawał Leszczyńskiemu. 11 ) Oczywiście taka egzystencja była dla Kursk,iegO' ciężarem, i mO'żna razumieć, że z radością p3chwycił spoGobnaść, aby zmienić biskupstwa i las swórj ustalić. Opróżniła się sufraganja paroańska pO' śmierci Grabowskiego. 1659. Biskup Tolibawski r'Dzglądając się za następcą, zwrócił uwagę na Kurs'kiega. Jaka Bernardyn wielkapO'lski, jaka syn szlachcica paznań-skiego pawiatu, ,a brat poznańskiegO' wajs'kiegO', biskup bakawski w sam !faz nadawał sę na tę gadność. lParozumienie między TO'libO'Wskim a Kurskim nie nastręczała trudnO'ści, a nastąpiła r. 1659. Jeszcze jakO' biskup bakO'wski, atrzymał nomimcję na archidiakanję pzcz2wsiką, 20 września 1659 T., wakującą po. G,rabawskim. Pisma to prz;edstawH kapitule paznańskiej 12 lis,topada tegaz raku, a po wylegitymawaniu z, szlachectwa pO' ajcu i matce, objął stanę SWO',ją w pO'siadanie.l) Wkrótce pO'tem złażył biskup stwa bakawskie i otrzymał infułę tytularną enneńską. 12) \V dedykacji swojej książki: Opuscula varia: Posnaniae 1672 \Voh'ab, Kurski mówi o tern.

13) K. Wolski. Kazanie. K. E.

14) Wolski O. I. E, E 2. Brictius Ivan. Vi ta Thomae de Rupniew Uieyski. Brunsbel'gae 1706. 8 cap. XIV. p. 79.

15) Acta cap. Pozn. 1654-64. RK. Archiwum Diec. w Pozn. b. s.

p. 150, 152.

KRONIKA MIASTA POZNANIA

Archidiakanja pszczewska należała do pnła.ł.ów Kapitulnych; ad razu więc Kurski, niezależnie nawet od godności biskupiej, znalazł się w szeregu dygnitarzy kapitulnrych. O jego. działalnośoi wewnątrz tego. zgramadzenia akta nie padają ważniejszych szczegółów; zapisują jego udział w pasiedzeniach, d.)sć częsty, chaciaż nie bezwzględnie regularny.:) Kurję dosta..}

16) Acta cap. Pozn. 1654-!i4 i 166i-84. Wymieniamy tu po kolei udział I{urskiego w posiedzeniach kapitulnych: 1659. 11. XI. (156) - 1661. 14. III. (205/6) - 1662. 29. VI. (249) - 1663. 19. III. (276 v) - 29.. VI. (283) - 1. VIII. (295) - 3. IX. (303) - 10. IX. (307) - 3. X.

do 8. X. (308) - 11. XI. (310) - 17. XI. (319) - 1664. 12. V. (b. pag.) - 26. V. (b. pag.) - 29. VI. (1664-84. 8 sq.) - 4. VIII. (32) - 7. XI.

(36 v.) - 11. XI. (38 sq.) - 1665. 2. III. (53 v.)\-l. VI. (57) - 29. VI.

(58) - 12. XI. (70) - 1666. 31. I. (77) - 1. II. (77 v) - 29. VI. (85) - 11. XI. (93 v) - 1667. 29. VI. (108 sq.) - 1668. 29. VI. (137 v) - 29. X. (149) - 1669. 18. III. (163) - 8. IV. (165) - 13. V. (166 v) - 29. VI. (168) - 1670. 9. XI. (181) - 31. III. (182) - 14. IV. (183) - 21. IV. (184) - 29. VI. (186 sq.) - 28. VII. (188) - 15. IX. (190 v) - 22. IX. (192) - 30. IX. (193) - 6. X. (193) - 3. XI. (193 v) - 7. Xl.

(194) -2,t XI. (203/4) - 22. XII. (20J v) - 1671. 19. I. (206 v) - 11. II.

(207) - 23. II. (207 v) - 21. II. (s,) (208) - 2. III. (208 v) - 23. III. (209) _ 27. IV. (210) - 4. V. (210 v) - 25. V. (214) - 8. VI. (215 v) - 15. VI.

(215 v) - 29. VI. (217) - 20. VII. (223 v) - 27. VII. (224) - 3. VIII.

(224 v) - 11. VIII. (225) - 17. VIII. (225) - 31. VIII. (225 v) - 28. IX.

(225 v) - 5. X. (226 v) - 18. X. (227) - 2. XI. (227) - 7. XI. (227 v) - 11. XI. (229 v) 10. XII. (237 v) - 14. XII. (237 v) - 22. XII. (238) _ 1672. 11. I. (240 v) - 18. I. (241) - 8. II. (241) - 29. II. (241 v) - 2. III.

(242) - 7. III. (242) - 14. III. (242 v) - 21. III. (243) - 28. m. (243 v) - 4. IV. (243 v) - 20. IV. (244) - 9. V. (245) - 17. V. (245) - 22. V.

(245 v) - 20. VI. (246) - 29. VI. (247) - 11. VII. (253 v) - 18. VII.(254) - 8. VIII. (254) - 26. IX. (255 v) - 3. X. (256) - 24. X. (256) _ 1. XI. (257) - 11. XI. (258) - 21. XI. (265) - 28. XI. (265 v) _ 19. XII. (266) - 23. XII. (266) - 1673. 16. I. (266 v) - 27. I. (267) _ 20. II. (267) - 8. III. (267 v) - 12. III. (268) - 21. III. (268 v) - 25. IV. (269) - 15. V. (269 v) - 28. V. (270) - 12. VI. (271 v) - 19. VI.

(271 v) - 29. VI. (272) - 10. VII. (269 zamiast 289) - 10. VII. (269) _ 31. VII. (269 v) - 7. VIII. (269 v) - 18. XI. (270 v) - 11. XI. (275) - 18. XII. (282 v) - 1674. 5. I. (283) - 8. I. (283 v) - 12. II. (284 v) - 21. V. (287) - 28, V. (287) - 4. VI. (287 v) - 18. VI. (288) - 29. VI.

(288) - 16. VII. (296) - 23. VII. (296 v) - 30. VII. (296 v) - 6. VIII.

(297) - 17. XI. (298) - 24. IX. (298 v) 1. X. (299) - 15. X. (299 v) - 21. X. (29!J v) - 29. X. (300) - 5. XI. (300) - 11. XI. (302) - 26. XI.

(308 v) - 3. XII. (309) - 10. XII. (309 v) - 1675. 17. IV. (313 v) - 20. IV. (314) - 21. V. (314) - 10. VI. (314) - 17.VI. (315) - 25. VI.

(315) - 29. VI. (316) - 8. VII. (321) - 15. VII. (322) - 23. VII. (322 v) _ 29. VIII. (322 v) - 5. VIII. (323) - 13. VIII. (323) - 19. Vlll. (323)