ELŻBIETA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1987.10/12 R.55 Nr4

KNACH- WOJCIESZYK

WYBORY DO RADY MIEJSKIEJ W POZNANIU W DNIU 4 PAŹDZIERNIKA 1925 R.

W dwudziestoleciu międzywojennym Rada Miejska spełniała funkcję uchwałodawczo-kontrolującą i reprezentacyjną samorządu komunalnego. Organem wykonawczym był Magistrat. Granice kompetencji między Magistratem i Radą Miejską nie zostały ściśle określone. Rada Miejska zatwierdzała bądź odrzucała wnioski Magistratu. Ten jednak nie zawsze miał obowiązek stosować się do uchwał Rady. W konfliktowych sytuacjach rozstrzygały państwowe władze zwierzchnie: Urząd Wojewódzki i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Ostateczną, odwoławczą instytucją był N ajwyższy Trybunał Administracyjny. Radę Miejską wybierano w myśl pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego. Członkami jej byli pełnoprawni obywatele miasta - radni, pochodzący z wyborów komunalnych. Do ich obowiązków należało podejmowanie decyzji wytyczających główne kierunki polityki komunalnej. Radni byli reprezentantami działających w mieście ugrupowań politycznych i organizacji społecznych. Ugrupowanie, które w czasie wyborów zdobyło największą liczbą głosów, posiadało też największą liczbę mandatów w Radzie. Posiadając większość - miało decydujący wpływ na gospodarkę miejską. Rola frakcji mniejszych sprowadzała się do aprobowania decyzji większości lub zgłaszania oficjalnych sprzeciwów wobec podjętych uchwał. Państwo polskie krótko po odzyskaniu niepodległości borykało się z wieloma problemami z zakresu polityki międzynarodowej i wewnętrznej. W polityce zewnętrznej do najtrudniejszych należały stosunki polsko-niemieckie, pogłębiane odwetowymi tendencjami, jakie rozwijały się w Niemczech. W polityce wewnętrznej najtrudniejsze były problemy gospodarcze. Po okresie gospodarki wojennej w latach 1919 - 1921 nastała względna stabilizacja w latach 1921 - 1922. Nastąpiła jednak niebawem destabilizacja waluty, co doprowadziło do hiperinflacji (1923). Reforma Władysława Grabskiego (1924) umożliwiła względny rozwój gospodarczy; w 1925 r. zaznaczyły się jednak wahania walutowe spowodowane wojną

Elżbieta Knach- Wojcieszykcelną z Niemcami. W tym okresie pojawiły się ponownIe symptomy trudności gospodarczych: bezrobocie i drożyzna. Oblicze polityczne społeczeństwa wielkopolskiego ukształtowało się w okresie zaboru pruskiego. Wieloletniej walce z antypolską polityką zaborcy przewodziły ugrupowania narodowo-demokratyczne (endencja). Problemy narodowo-patriotyczne oraz program gospodarczy preferujący interesy średniozamożnych grup rzemieślniczo-kupieckich były tym, co decydowało o popularności endecji w Poznaniu. Stosunkowo duża jedność polityczna Polaków jeszcze w 1919 r. szybko uległa rozbiciu, co doprowadziło do przedwczesnych wyborów komunalnych w 1)921 r. Rozwijały swe wpływy: Chrześcijańska Demokracja, Narodowa Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, polsko-niemiecka socjaldemokracja i Klasowe Związki Zawodowe. Stosunkowo duże znaczenie posiadały organizacje społeczno-zawodowe inteligencji pracującej i Związek Inwalidów Wojennych. Zdecydowany wpływ na kierunki polityki komunalnej wywierali zwolennicy ugrupowań endeoko-chadeckich. Przy ich poparciu, Magistrat uporał się z najtrudniejszą w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości sprawą - repolonizacją miasta. Polityka repoilonizacyjnia doprowadziła do zdecydowanego zmniejszenia wpływów mniejszości narodowych, przede wszystkim niemieckiej i żydowskiej. Względna stabilizacja gospodarcza II Rzeczypospolitej umożliwiła realizowanie programu inwestycyjnego popieranego przez wszystkie ugrupowania Rady Miejskiej. W związku z upływem kadencji Rady Miejskiej w 1925 r., w dniu 17 lipca 1925 r. poinformowano mieszkańców Poznania o terminie wyborów komunalnych, które wyznaczono na 4 października 1925 r. Listy osób uprawnionych do głosowania wyłożono do sprawdzenia w dniach od 15 do 30 lipca 1925 r. W tym czasie można było zgłaszać reklamacje co do prawidłowości sporządzonych list. Reklamacji takich wpłynęło 369. Wybrana spośród radnych Komisja w składzie: Franciszek Budzyński, Franciszek Kowalewski, Teodor Krause, Jan MateIski i Mieczysław Niewitecki na posiedzeniu w dniu 5 sierpnia 1925 r. rozstrzygała zgłoszone reklamacje. Zdecydowano o uwzględnieniu tylko jednej, natomiast resztę odrzucono. Odrzucenie motywowano utratą przez dane osoby obywatelstwa polskiego ze względu na podjętą decyzję o określeniu swej przynależności do państwa niemieckiego. Członkowie Komisji reprezentowali różne ugrupowania polityczne. Byli jednak przede wszystkim Polakami jednomyślnie dążącymi do zrepolonizowania miasta. Konsekwentne przestrzeganie przepisów prawa umożliwiło zakwestionowanie zgłoszonych przez mniejszość niemiecką reklamacji. W ten sposób uległa dalszemu zmniejszeniu liczba obywateli miasta narodowości niemieckiej. Zmniejszało to szanse wyborcze Niemców. Spadała w ten sposób możliwość in gandy przedwyborczej w "Kurierze Poznańskim", w wydaniach z dnia l X 1925 r. (porannym - nr 228 i południowym - nr 229). Reprodukowany tu akroistych atakuje listy: Polskiej Partii Socjalistycznej (Nr 2) i Narodowej Partii Robotniczej (Nr 7). Obok grafomański utwór "poety ukrywającego się pod pseudonimem " Świerszcz"

Wybory do Rady Miejskiej (4 X 1925 r.)g \

Waśń!« ijartyjn«, Intrygi fioHiftattt» TeoIje l doktryny Slams f fttnaKłe, O to, eo U*ty P. P. S. * ailf. P. B. *tt o&dzą miastu aasigem«! Has!em IMft <(lWI1**« Sgoimt ptrtyjoy, uf« »obro €&l<<fo mtmi%

Msyroiow&1 «osJ\jclt więem «1& hl

»*# m*m*i fi» mmmm v<mmm

gerencji ugrupowań niemieckich w politykę poznańskiego samorządu komunalnego. Komisję Wyborczą zatwierdzili radni na posiedzeniu w dniu 17 sierpnia 1925 r. W jej skład wybrano: Teodora Krausego i Franciszka Budzyńskiego (endecja), Mieczysława Niewiteckiego (NPR) i Edmunda Banca (chadecja) oraz przedstawiciela Magistratu Zygmunta Zaleskiego. W czasie ustalania składu osobowego Komisji Wyborczej, przedstawiciel Polskiej , Partii Socjalistycznej, radny Ludwik Sniady zgłosił kandydaturę swego kolegi frakcyjnego Franciszka Kowalewskiego. Wniosek ten nie zyskał jednak aprobaty większości Rady. Przedstawiciele ugrupowań prawicowych nie chcieli dopuścić, aby w skład Komisji Wyborczej wszedł przedstawiciel poznańskiej lewicy. Z chwilą ogłoszenia terminu wyborów, wszystkie organizacje społeczno-polityczne przystąpiły do kampanii politycznej. Dwa cieszące się naj

Kobiety Polki do urny wyborczej!

Kobiety Polki do w Waszych nęka<<!» I«)fstóś JaSaste! Wic<<»} W*i We« A

Kola Obywatelskiego i Chrześcijańskiej B , oddąjąc w nie&ielc, 4 pitfeiem i» fcartfc« agte * * * % fcffiMgn* tą

WITOLD HEDINGER

AW :t, *1-. j» «tfu«»- KAAr«»_*, *»k *texmx itąika!>k« t**«ai. < .-<<<<< fc>i taki. J» t»aMOi*£ m«*» kiry* w * i ixte« w w w f-. i tf, isr*«)wfij tiifAucjAtJ3. » tS* (<<tij- * <<AR, v ;,-«, ?,utm w» »*!A*V »1* «J» » & <<<1 <<83!M*Wri $

-tt>WWNM«»ifNMt»

*!-(.; J>m>. Sn»! Steni» t&&

Elżb ieta

Knach- Wojcieszyk

* r-.J ? T r -jtrril\r.

£t» p-awdhsiwy P»!a1t«db«eldga«/\, - kto cbt* i» Powoanlo onieszTkodliwić wpływy spnyitamoayelt ailędsy *»i>ą NIem» cOw» Żydów i socjalrta Wi -« odda w niedzielę 4/\ km. aburtfcj wj/famą X jedyaj*a napIsem WITOLD HEDIMGER.

Pró bka l'rzedwyborczej Mitacji ChrześcIjańskiej Uemokracji (.KurIer Poznański" nr 230, « X 1925 r.)większą popularnością ugrupowania: Związek Ludowo- Narodowy (endecja) i Chrześcijańska Demokracja uzgodniły jedną wspólną listę i wystąpiły pod nazwą: Komitet Obywatelski i Chrześcijańskiej Demokracji. Organizowano wiece i zgromadzenia przedwyborcze, na których szermowano hasłem: "Bóg i Ojczyzna". Prelegentka Komitetu Obywatelskiego Maria Grossmannówna przemawiała na ten temat na wiecu zorganizowanym w dniu 21 września 1925 r. Szeroką i aktywną kampanię na rzecz poparcia dla Komitetu Obywatelskiego i Chrzęścijańskiej Demokracji prowadziła prasa poznańska związana z ugrupowaniami endecko-chadedkimi. Przesadnie podkreślano osiągnięcia dotychczasowej, w większości endecko-chadeckiej, Rady. Wskazywano, iż: popierana przez nią polityka komunalna, doprowadziła do zrepolonizowania miasta; Magistrat, kierujący się uchwałamii Rezultat wyonrów w Poznaniu.

Jtięs&A Mpmuniutt&w* «*?1j:s*e wyfeo A .'5> :Kl>**y wŁej!»ui*i w ?«&*»*» miast *?*Jfe »»MffcJssrt -, tjj;**wuitnfvh *"« 8*«w**ató feyfe» «sol«» *«85** bA4*M» $l**$w ?9**2<

JW>W »r, * m * * & «»elAk £*«*** & 45« ™ »AłUtet** & lictat »i> i ftetięm l*»fc»fer. «fc*6»' i m - »**«*$*# Ig&tft ** ? jfaR, fttft Jte*#fcfe 9*0*9* &&$ * «f1»tf*«W % j. - «tfttt&lftp @i * <<y JtAJHiJASSSit!

»t«fc ?, . C?ar-F«?t;: -;om

. . ,;<-<<,.,1fH*e (IKAC5-.

S, fylbm& '&i in. **

U A f c A a k H*z> f? f*i citrS:f Sif*-R-?j'c-.*ii*!!1% Ssi8J3H*fe) Sie i. 1*, >"1Srdid' -M'& t& , HtewAs j? et&XL iJ SWS

6fW*t> J o At, i «w * »*t.'rii«*sfci 0**<<». *. i»*ttt.- . l j in i waż<<:** Ja«. i' Ok 11. SI» ntótóf.JIM !2 Jan, J5 P*wte*rti JiEń

Reprodukcja czołowej informacji w "Kurierze Poznańskim" ntr 235 (5 X 192 r.)t z wieraj'icej wynIkI wyoorow do Rady Miejskiej

J, *rJ(

Rady określił wysokość stopy podatkowej zgodnie z interesami średniozamożnych grup rzemieślniczo- kupieckich i popierał rozwój inwestycji budowlano-mieszkaniowych, co ze względu na wciąż rosnące potrzeby mieszkaniowe miało szczególnie duże znaczenie; z inicjatywy Magistratu zorganizowano Targi Poznańskie. Polityka socjalna - jak stwierdzono .prowadzona była również w interesie średniozamożnych obywateli miasta. Zgodnie z ówczesnymi pojęciami socjalnymi, pomoc dla najuboższych, bezrobotnych i bezdomnych ograniczała się do zasiłków, darów w naturze i subwencji udzielanych organizacjom charytatywnym. Polityką oświatowo- .Witold Hedinger kulturalną kierowano w duchu obrony interesów lokalnych, wpajając w świadomość społeczną ideały narodowe i katolickie. Podkreślano konieczność apolityczności Rady Miejskiej - organu samorządu komunalnego, któremu potrzebni byli głównie fachowcy. Wszystkie dziedziny życia w mieście powinni regulować ludzie, którzy posiadali gruntowną wiedzę fachową. Na liście kandydatów na radnych Komitetu Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji pierwszych 20 miejsc zajmowali dotychczasowi radni, specjaliści różnych dziedzin gospodarki (rzemieślnicy, kupcy, prawnicy, architekci). Według opinii działaczy Komitetu, listę ułożono tak, by każda grupa obywateli posiadała swego przedstawiciela w przyszłej Radzie. Program wyborczy Komitetu Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji zakładał dalszy rozwój inwestycji finansowanych nie ze źródeł podatkowych a przez zaciąganie korzystnych długoterminowych pożyczek. Kredyty zamierzano przeznaczać na inwestycje trwałe, których przyszła działalność przyniosłaby miastu dochód. Takie inwestycje zapobiegały też bezrobociu, stwarzając nowe miejsca ipraicy w czasie budowy i w okresie eksploatacji. Narodowa Partia Robotnicza, powiązana z ruchem zawodowym i nacjonalistycznym, dążyła do uzyskania większej liczby mandatów, niż posiadała w dotychczasowej Radzie (siedem mandatów). Tak jak i w poprzednich wyborach - wystawiła własną listę wyborczą. W czasie kampanii wyborczej, na wiecach oraz na łamach wydawnictw prasowych jej działacze odrzucali jakiekolwiek kompromisy i porozumienia z innymi ugrupowaniami politycznymi, gdyż kompromisy byłyby sprzeczne z idea

Elżbieta Knach- Wojcieszykłami partii i nie gwarantowałyby pełnego zwycięstwa. Prezes Zarządu Wojewódzkiego Narodowej Partii Robotniczej Adam Ballenstedt na zjeździe przedwyborczym przedstawicieli ciał samorządowych w Poznaniu (26 VII 1925 r.), omawiając główne zadania radnych z tego ugrupowania w Radzie Miejskiej, podkreślał, że ich działalność była drogą wprowadzania w życie ideałów partyjnych: obrony robotników i ugruntowywania haseł narodowych. Polska Partia Socjalistyczna była partią lewicy robotniczej. J ej program polityczny, w odróżnieniu od internacjonalistycznego programu socjaldemokracji, zakładał równorzędność znaczenia obrony interesów robotniczych i umacniania państwa polskiego. W rezultacie wyborów w 1921 r. Polska Partia Socjalistyczna zdobyła dwa mandaty. W wyborach w 1925 r. wespół z przedstawicielami Rady Związków Zawodowych Polska Partia Socjalistyczna prowadziła kampanię propagandową przede wszystkim organizując wiece w różnych punktach miasta. Listę kandydatów Polskiej Partii Socjalistycznej poparła poznańska mniejszość niemiecka. Niemcy, którzy w dwóch poprzednich komunalnych kampaniach wyborczych wysuwali własne listy kandydatów, w tej kampanii zrezygnowali z samodzielnej walki o mandaty w Radzie Miejskiej. Dążenia rewizjonistyczne poznańskiej mniejszości niemieckiej przytłumiła stabilizacja gospodarcza Polski oraz konsekwentna polityka repolonizacyjna, jednocząca wszystkich Polaków. Czołowy dziennik mniejszości niemieckiej "Posener Tageblatt" w artykule opublikowanym w dniu 1 października 1925 r. wyjaśniał, że poparcie mniejszości niemieckiej dla Polskiej Partii Socjalistycznej nie wynikało bynajmniej z sentymentów dla ideałów socjalistycznych. Na obronę niemieckich interesów przez polskie ugrupowania prawicowe Niemcy absolutnie nie mogli liczyć. Pewne natomiast gwarancje w tym zakresie oferowała Polska Partia Socjalistyczna, o czym świadczyło umieszczenie na liście jej kandydatów Niemca - Maksymiliana Altmanna, i to na trzeciej pozycji. Dawało to duże szanse - według mniemania działaczy niemieckich - na wprowadzenie Niemca do poznańskiej Rady Miejskiej. Właśnie kandydatura Altmanna była powodem Uak tłumaczył niemiecki organ prasowy) prowadzenia przez Niemców propagandy na rzecz Polskiej Partii Socjalistycznej. Zwolennicy radykalnej lewicy robotniczej w poprzednich wyborach odnieśli duże - jak na stosunki poznańskie - zwycięstwo, zdobywając pięć mandatów. Aktualnie nie prowadzili oficjalnie własnej akcji propagandowej. W tym czasie bezrobocie i drożyzna wpłynęły na radykalizację uboższych, robotniczych grup społecznych. W związku z tym nasilił się terror policyjny, co z kolei zahamowało oficjalną agitację działaczy radykalnej lewicy. Mimo szykan władz państwowych, prowadzono jednak

propagandę przedwyborczą na terenie związków zawodowych. Próbowano też uczestniczyć w wiecach Polskiej Partii Socjalistycznej. W dniu 31 sierpnia 1925 r. działacze radykalnej lewicy robotniczej zgłosili własną listę kandydatów pod nazwą "Lewica Związków Zawodowych". Wszyscy kandydujący z tej listy byli robotnikami, w przeciwieństwie do kandydatów Narodowej Partii Robotniczej czy Polskiej Partii Socjalistycznej, wywodzących się głównie z szeregów inteligencji, rzemieślników czy działaczy związkowych. Mniejszość żydowska wystawiła własną listę. Znajdowali się na niej przeważnie kupcy. Wystąpienie z własną listą wyborczą było zgodne z aktualnymi tendencjami politycznymi wśród zamieszkujących Poznań Żydów: dążyli oni do autonomii kulturalnej, socjalnej i politycznej. Lista żydowska była ostro zwalczana przez "Kurier Poznański". W dzienniku tym ukazywały się często artykuły w rodzaju zatytułowanego Babie lato - ośmieszającego pierwszego kandydata listy żydowskiej - Leonarda Baba. Prasa endecka krytykowała też ostro tworzenie się małych list branżowych, które - według opinii działaczy endeckich - rozbijały zwartość społeczeństwa poznańskiego. Przykładem różnych tendencji branżowych było żądanie działaczy Stowarzyszenia Właścicieli Doniów (na zebraniu w dniu 25 VII 1925 r.) wystawienia własnej listy kandydatów. W przYszłą niedzielą

Pójdźcie o maże, pójdźcie wszyscy razem W przyszłą niedzielę, w dzień walki, w dzień górny, Zgodnie Z rozumem i serca nakazem Oddać swe głosy do wyborczej urny.

Niech się nikt w domu w dniu tym nie zamyka, Niech obowiązek w piersiach nie zamiera, I niechaj w czwarty dzionek października Zwyciężą kartki Z mianem Hedingera.

Niewiasto czY masz drogie kapelusze, Czy głowę stroisz pospolitą chustką, Jeśli posiadasz piękną polską duszę Pójdziesz na pewno do wyborów Z szóstką.

Pójdźcie, o męże, pójdźcie wszyscy razem, Jeśli dla miasta jest w was miłość szczera, W przyszłą niedzielę będzie wam nakazem Oddanie kartki Z mianem Hedingera.

· Świerszcz Grafomań-ski utwór "poety" ukrywającego się pod pseudonimem " Świerszcz" ("Kurier Poznański" 1 X 1925).

S Kronika ID. Poznania 4/87

Elżbieta Knach- WojcieszYk

Do dnia 1 października 1925 ir . (ostateczny termin zgłaszania list) wpłynęło siedem list. Komisja Wyborcza ustaliła: Listę nr 1 Lewica Związków Zawodowych, z pierwszym nazwiskiem: Józef Paszta Listę nr 2 Polskiej Partii Socjalistycznej i Rady Związków Zawodo, wych, z pierwszym nazwiskiem: Ludwik Sniady Listę mr 4 - Polskiego Związku Lokatorów, z pierwszym nazwiskiem: Józef Kubiaczyk Listę nr 5 - Związku Inwalidów Wojennych, z pierwszym nazwiskiem: Ludwik Stachecki Listę rur 6 - Koła Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji, z pierwszym nazwiskiem: Witold Hedinger Listę or 7 - N arodowej Partii Robotniczej, z pierwszym nazwiskiem: Karol Stank Listę nr 8 - Żydowskiego Komitetu Wyborczego, z pierwszym nazwisskiem: Leonard Bab. Miasto stanowiło jeden okręg wyborczy, podzielony na 18 rejonów i 99 obwodów głosowania. Wybory odbyły się w niedzielę 4 października 1925 r.

Na 115 794 osoby uprawnione do głosowania, udział w wyborach wzięły 70 862 osoby, tj. 61 % (w tym 56% kobiet). Najliczniejszy udział w głosowaniu wzięli mieszkańcy dzielnic: Stare Miasto, Wilda, Łazarz i Górczyn. Na Starym Mieście głosowało 74,1% uprawnionych do głosowania, w tym m. in.: 53,8% uprawnionych robotników, 66,2% rzemieślników, 62,0% urzędników. Na Wildzie głosowało 61,1% ogólnej liczby wyborców, w tym m. in.: 51,7% robotników, 66,2% rzemieślników i 62,5% urzędników. N a Łazarzu i Górczynie udział wzięło 61,3 % upoważnionych do głosowania, w tym m. in. 56,9% robotników, 67,7% rzemieślników i 68,1% urzędników. Prawie połowa zamieszkujących tam robotników nie wzięła udziału w wyborach. Największym poparciem wśród robotników tych dzielnic cieszyła się radykalna lewica robotnicza, wobec której władze państwowe zaostrzały wówczas terror. Zastraszeni robotnicy zbojkotowali więc wybory do władz samorządowych miasta. Rezultatem wyborów był następujący podział mandatów:lista nr 1 912 głosów O mandatów Lista nr 2 9 419 D 8 » Lista nr 4 1 816 I» 2 9t Lista nr 5 3 308 II 1 99 Lista nir 6 - 37 530 t» 34 9> Lista nir 7 - 1 7 240 >}) 15 » Lista nr 8 - 355 19 O »

W skład nowo wybranej Rady weszło: 20 rzemieślndków; 7 kupców; po 5 sekretarzy związkowych i inżynierów; ipo 4 urzędników i lekarzy; 3 prawników; po 2 dziennikarzy, nauczycieli, przemysłowców i dyrektorów banków; po 1 profesorze wyższej uczelni, właścicielu kamienicy, restauratorze i duchownym. Poznańska prasa chrześcijańsko-demiokratyczna oceniła wynik wyborów jako sukces i triumf swojej ideologii. Jednak "Kurier Poznański", o orientacji narodowoHdemokratycznej, stwierdzał jedynie o umiarkowanym sukcesie. W rzeczywistości nastąpił spadek wpływów tych ugrupowań w stosunku do stanu posiadania po wyborach z 1921 r., w których Chrześcijańska Demokracja i Związek Ludowo-Demokratyczny zdobyły w sumie 61,4% głosów, a w 1925 - 52,9% głosów. Nastąpił więc spadek o 8,7%. Sukces wyborczy odnotowała natomiast Narodowa Partia Robotnicza, zdobywając 24,3% głosów i 15 mandatów. "Prawda" - organ prasowy tej ipartii - uwypuklała to zwycięstwo w stosunku do, jak to określano: "hedingeroidalnej listy nr 6".

Sukces odniosła także Polska Partia Socjalistyczna, zdobywając w 1925 r. 13,29% głosów i 8 mandatów (w 1921 r. - 3,21% i 2 mandaty).

Na wynik ten złożyły się m. in. głosy mniejszości niemieckiej i porażka radykalnej lewicy robotniczej (Listy Lewicy Związków Zawodowych), która w poprzednich wyborach w 1921 r. zdobyła 7,9 głosów i 5 mandatów, natomiast w 1925 r. - 1,28% i ani jednego mandatu. Pierwsze posiedzenie nowej Rady, zainaugurowane nabożeństwem w kościele Bożego Ciała, odbyło się w dniu 5 stycznia 1926 r. w Ratuszu. Uczestniczyli w nim gościnnie posłowie na Sejm z ramienia Narodowej Partii Robotniczej - Adam Piotrowski i Jan Brzeziński, a przewodniczył senior Teodor Krause. Przemówienie inauguracyjne wygłosił prezydent miasta Cyryl Ratajski, apelując o dalekowzroczność w programowaniu komunalnej polityki gospodarczej. Na posiedzeniu tym odbyły się m. in. wybory do Prezydium Rady.

Doszło wówczas do ostrego zatargu pomiędzy ukonstytuowanymi w grudniu 1925 r.: Klubem Radnych Narodowej Partii Robotniczej (przewodniczący Karol Stark), a Klubem Radnych Koła Obywatelskiego (przewodniczący Witold Hedinger). Stark zakwestionował w imieniu swego Klubu wybór Czesława Bugzela (chadecja) na stanowisko zastępcy przewodniczącego. Powołując się na zwyczaje demokratyczne, zażądał, aby to stanowisko obją"', przedstawiciel drugiego co do wielkości klubu - Narodowej Partii Robotniczej. Poparł go radny Franciszek Kowalewski (Polska Partia Socjalistyczna), podchwytując postulat proporcjonalności. Publiczność przy

Elżbieta Knach- Wojciesz:yksłuchu jąca się obradom (w większości zwolennicy ugrupowań lewicowych) głośno wyrażała swe poparcie dla postulatu Starka. Większość endecko-chadecka Rady zatwierdziła jednak wybór Bugzela. W związku z tym radni Klubu Polskiej Partii Socjalistycznej w piśmie skierowanym do Rady Miejskiej w dniu 5 stycznia 1926 r. złożyli swe mandaty członków Komisji Finansowo- Budowlanej i Wyborczej pismem z dnia 6 stycznia 1926 tr. zawiadomili, że na znak protestu wobec stosowania antydemokratycznej praktyki przy wyborach do Prezydium i komisji Rady, wycofują swych przedstawicieli z wszystkich komisji. Wybory uzupełniające do komisji przeprowadzono następnie na posiedzeniach w dniach 13, 20 i 27 stycznia 1926 r. W kadencji Rady Miejskiej w latach H926 - 1929 w skład Prezydium wchodzili:przewodniczący - Witold Hedinger (1926 - 1929) zastępca Czesław Bugzel (do 20 III 1929) zastępca Józef Tylczyński (20 III - 31 XII 1929) sekretarz Teodor Krause (do 15 IX 1929) zastępca Józef Tylczyński (do 20 III 1929) zastępca Stanisław Grzegorzewicz (20 III - 31 XII 1929) ławnik - Stanisław Kucharski (1926 - 1927) ławnik - Franciszek Kasprzak (1927 - 1929). Protokolantem był Nikodem Tyrakowski.

Kadencja Rady trwała do 31 grudnia 1929 r. Członkowie wszystkich ugrupowań wchodzili w skład komisji i deputacji miejskich. Wnioski i pol'. stulaty w nich rozpatrywane były następnie przedmiotem obrad posiedzeń plenarnych Rady. Jedną z najistotniejszych decyzji, jakie podjęła Rada w latach 1926- 1929 była uchwała o zorganizowaniu Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. Impreza ta odegrała ważną rolę zarówno w dziejach miasta, jak i w dziejach II Rzeczypospolitej. Wszystkie uchwały w sprawie Wystawy były także realizacją kierunków polityki komunalnej, proponowanej w czasie kampanii wyborczej. Ponieważ większość mandatów w Radzie posiadała frakcja endecko-chadecfca, program tych ugrupowań wytyczał główny kierunek tej polityki.

ŹRÓDŁA

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygnatury: 74, 75, 1206, 1207, 1238, 1250, 1271, 1342, 1344, 1345. Sprawozdania Zarządu stołecznego miasta Poznania 1926 - 1929. Czasopisma (r. 1925) "Dziennik Poznański"

"Kurier Poznański" "Posener Tageblatt" "P ostęp" "Prawda" Literatura A. C z u b i n s ki, E. M a k o w s ki: Klasowy ruch robotniczY w Wielkopolsce w okresie II RzeczYpospolitej, T. I: Lata 1918 - 1928. Poznań 1963. C. D e m e l, J. Kra w u l s ki, K. R z e p a: Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917- 1937. Warszawa-Poznań 1980.

J. O r l i c ki: Szkice z dziejów stosunków polsko-żYdowskich 1918-1949. Szczecin 1983.

"Rocznik Statystyczny stołecznego miasta Poznania za 1925 r." M. S t a ń s k i: Główne kierunki działalności organizacji robotniczYch w latach 1921 - 1926. W: Zarys historii ruchu robotniczego w Wielkopolsce. Praca zbiorowa pod red. A. Czubińskiego. Poznań 1978.

Tabela l

PODZIAŁ NA REJONY I OBWODY GŁOSOWANIA WEDŁUG DZIELNIC

Źródło: "Rocznik Statystycmy stołecznego miasta Poznania za 1925 r . , " s. 112

Tabela 2

WYNIKI GŁOSOWANIA W POSZCZEGÓLNYCH REJONACH MIASTA (cyfry relatywne)

Źródło: "Rocznik Statystycmy stołecznego miasta Poznania 1925 r., "s. 112

Rejony Obwody Dzielnice 1 1 Główna 2 4 Rataje 3 5 Starołęka Mała 4-9 6-45 S tare Miasto 9-11 41 -62 Wilda 12 63 Dębieć 13-14 64-79 Łazarz i Górczyn 15-17 80-97 J eżyce i Sołacz 18 98-99 Winiary i N aramowice

Lista Rejon nr l nr 2 nr 4 nr 5 nr 6 nr 7 nr 8 1 1,8 1,2 0,1 6,0 1,6 6,8 0,0 2 0,0 0,3 1,3 0,4 0,5 0,8 0,0 3 0,3 0,7 0,1 1,3 0,2 1,6 0,0 4 9,5 6,9 5,6 8,4 6,6 7,2 4,8 5 5,2 6,6 7,8 7,1 10,6 6,3 4,2 6 3,6 4,6 7,9 5,5 8,5 5,0 16,6 7 4,7 6,2 4,8 6,8 8,3 5,9 55,6 8 2,1 3,7 2,4 5,0 10,7 5,5 7,1 9 1,8 3,2 3,8 3,9 7,2 3,7 6,1 10 11,4 8,3 7,3 5,7 6,7 8,3 0,8 11 19,6 16,5 12,8 9,6 5,9 10,4 1,1 12 0,0 1,0 0,9 0,2 0,7 0,9 0,0 13 7,7 11,9 10,2 8,6 6,2 8,6 0,6 14 7,1 8,0 10,7 7,3 7,9 6,8 1,1 15 8,1 7,3 3,5 8,4 6,5 7,5 0,3 16 9,3 5,9 1,9 5,9 6,7 6,6 1,7 17 7,5 6,3 1,8 6,3 4,3 6,4 0,0 18 0,3 1,4 17,1 3,6 0,9 1,7 0,0

Elżbieta

Knach- Wojciesz:yk

ANEKS l

LISTA KANDYDATÓW (kolejność nazwisk oryginalna)

Koło Obywatelskie

<Związek Ludowo-Narodowy i Chrześcijańska Demokracja)

1. Witold Hedinger - inżynier 2. Czesław Bugzel - dyrektor banku 3. Romuald Paczkowski - profesor 4. Bolesław Wybieraiski wyższy radca krajowy 5. Stanisław Bresiński - kołodziej 6. Teodor Krause - mistrz farbiarski 7. Roman Leitgeber - wydawca 1 redaktor 8. Józef Tylczyński - kupiec 9. Stanisław Kucharski dyrektor banku 10. Maria Grossmannówna - lekarka 11. Bolesław J agielski - adwokat 12. Franciszek Budzyński - przedsiębiorca budowlany 13, Włodzimierz Krzyżankiewicz adwokat 14. Walenty Dymek - ksiądz 15. Stanisław Libera - mistrz stolarski 16. Henryk Suchowiak - inżynier 17. Stanisław Grzegorzewicz - murarz 18. Maksymilian Pluciński - właściciel kamienicy 19. Stefan Kałamajski - kupiec 20. Stanisław Maćkowiak przedsiębiorca budowlany 21. Leon Zugehoer - kotlarz 22. Stanisław Rutter mistrz rzeźnicki 23. Marcin Koralewski - instalator 24. Stefan Rakowicz - kupiec 25. Józef Szulc - inżynier 26. Anna Smoczyńska właścicielka magazynu 27. Edmund Banc - drukarz 28. Bolesław Pinkowski - urzędnik 29. Stanisław Cofta .«r pracownik kup i e c ki 30. Jan Sobolewski - nauczyciel 31. Józef Kozdelewski - inżynier

32. Leonard Klóskowski - profesor seminaryjny 33. Maksymilian Sturmer - kupiec 34. Stanisław Janczewski - kupiec 35. Jan Borys - kupiec 36. Mikołaj Górski - mistrz rzeźnicki 37. Bolesław Danecki - przedsiębiorca budowlany 38. Antoni Chilomer - ksiądz 39. Marian Andrzej ewski - architekt 40. Jan Mateiski - robotnik 4L Wiktor Gładysz - kupiec 42. Antoni Maćkowiak - urzędnik 43. Wojciech Bilski - właściciel sklepu 44. Wiesława Knapowska nauczycielka 45. Ignacy Pawlarczyk - mistrz cukiernictwa 46. Czesław Meissner - lekarz 47. Marian Kryzan - inżynier 48. Kazimierz Greger - kupiec 49. Joanna Kostecka właścicielka sklepu 50. Gustaw Lewandowski - tapicer 51. Walenty Swigoń - lekarz 52. Edmund Szwedziński - agronom 53. Stanisław Celichowski - adwokat 54, Maria Brylińska - sekretarka 55. Maria Okoniewska - urzędniczka 56. Leonard Przeworski urzędnik bankowy 57. Stanisław Pierzchała - ślusarz 58. Jan Biliński - profesor 59. Stanisława Plenzlerowa - robotnica 60. Franciszek Kałużny - profesor 61. Andrzej Leitgeber - rolnik 62. Henryk Żak - kupiec 63. Adam Matela - mechanik 64. Józef Małkiewicz - aptekarz 65. Wojciech Pyszkowski - aptekarz 66. Maciej Sołtysiak - restaurator

67. Władysława Wolska - bez zawodu 68. Stanisław Nyka - kupiec 69. Ignacy Czajka - mistrz piekarski 70. Leon Turk - mistrz piekarski 71. Stanisław Mieczkowski - architekt 72. Michał Cichorzewski - mistrz piekarski 73. Romuald Matuszewski - lekarz 74. Mieczysław Powidzki - architekt 75. Wincenty Rozmiarek - urzędnik 76. Marceli Łukomski - kupiec 77. Maksymilian Anioła - urzędnik 78. Jan Hryniewiecki - prawnik 79. Władysław Ziętek - kupiec 80. Bolesław Stan - inżynier 81. Stanisław Szulc - naczelny woźny sądu 82. Kajetan Bojarski - dyrektor sądu 83. Feliks Degórski - inżynier 84. Józef Wroniak - robotnik 85. Józef Nowak - handlarz 86. Ksawery Gadabusch - kupiec

7J

87. Józef Wiśniewski - kupiec cholewkarz 88. Kazimierz Chmielewski - cholewkarz 89. Piotr Majchrzak - mistrz stolarski 90. Jan Kraszewski - urzędnik 91. Franciszek Trybus - mistrz krawiecki 92. Stanisław Kaczmarek - kolejarz 93. Leon Gawroński - kupiec 94. Józef Wierteł - szlifierz 95. Aleksy Waczyński - kupiec 96. Feliks Skowroński - urzędnik prywatny 97 . Józef Trzciński - kołodziej 98. Andirzej Łajp - piekarz 99. Walenty Hadyniak - robotnik 100. Stefan Górski - kupiec 101. Józef Krzysztofiak - kupiec 102. Władysław Mikołajczak - cieśla 103. Leon Wiliński - ogrodnik

Lewica Związków 1. Józef Paszita - sekretarz związko- 9.

wy 10. 2. Helena Miłkowa - bez zawodu 11.

3. Zygmunt Piękniewski - ślusarz 12.

4. Franciszek Szlagę - murarz 13.

5. Jakub Jakubowski - robotnik 14.

6. Władysław Szwedek - siodlarz 15.

7. Władysław Wysakowski - malarz 16.

8. Maksymilian Kubiszewski - szewc

Zawodowych Józef Jasiński - robotnik Jakub Krzeszczak - robotnik Marcin Mądrochowstoi - robotnik Piotr Zaborowski - cieśla Antoni Pawłowski - robotnik Józef Chmielewski - palacz Antoni Bartkowiak - robotnik Józef Spłonek - murarz

Narodowa Partia Robotnicza

1. Karol Stank - lekarz 2. Władysław Adamek krawiec 3* Adam Ballenstedt - inżynier 4. Władysław Borysiak - kołodziej 5. Leon S urzyński - lekarz 6. Władysław Stefański - stolarz 7. Czesław Chmielewski - prawnik 8. Józef Jakubowicz - sekretarz 9. Jan Woźniak - redaktor 10. Ludwik Sobkowiak - sekretarz 11. Józef Sieradzki - ślusarz 12. Franciszek Kasprzak - restaurator 13. Adam Roszak - krawiec 14. Jan Pietrzak - sekretarz

15. Józef Pawłowski - kołodziej 16. Mieczysław Niewitecki - kupiec 17. Stefan Krystek - urzędnik 18. Stefan Papę - profesor 19. Ludwik Ratajski - restaurator 20. Józefa Przybyłowa - bez zawodu 21. Tomasz Grembowicz - robotnik 22. Jan Gilewski - dentysta 23. Teodor Grzechowiak - ogrodnik 24. Stanisław Lewandowski - felczer 25. Magdalena Marciniak - krawcowa 26. Marcin Kujawa - kancelista 27. Antoni Jasiński - malarz 28. Michał U rbaniak - listonosz

Elżbieta

29. Jan Sobkiewicz - restaurator 30. Franciszek Ratajczak - woźny 31. Stanisław Paisert - robotnik 32. Wincenty Grześkowiak dekarz 33. Franciszek Strzyżyński - kowal 34. Kazimierz Dera - robotnik 35. Franciszek Rajewski - tokarz 36. Antoni Łopiński - siodlarz 37. Józef Ryehlewski - robotnik 38. Franciszek Pluciński - restaurator 39. Józef Krzyżański - kolejarz 40. Józef Juja - robotnik 41. Jan Glapiński - urzędnik 42. Jan Korolek - robotnik 43. Ignacy Marciniak - kotlarz 44. Bernard Ziątek - restaurator 45. Antoni Ratajczak - robotnik 46. Franciszek Witkowski - sekretarz 47. Walenty Kowalski - urzędnik 48. Cecylia Rynkowska - bez zawodu 49. Wacław Zbierski - kowal 50. Józef Kaczyński - kołodziej 51. Anna Szymańska - bez zawodu 62. Andrzej Kujawa - robotnik 53. Wawrzyn Kmiecik - ślusarz 54. Ignacy Cirzewski - urzędnik 55. Franciszek Seska - ślusarz 56. Michał Suszczak - robotnik 57. Marian Janowiecki - ślusarz 58. Stanisław Szczęsny - robotnik 59. Józef Wesołowski - robotnik 60. Stanisław Olejniczak - ślusarz 61. Stefan Dobrogowski - krawiec 62. Bronisław Lisiecki - urzędnik 63. Wojciech Chronik 1- inkasent 64. Franciszek Nowicki - robotnik

Knach- Wojcieszyk 66, 67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.

82.

83.

84.

85.

86.

87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

96.

97.

98.

99. Franciszek Jaśkowiak - robotnik 100. Antoni Ciszak - (nie podano)

Władysław Jazikowski - kowal Władysław Cieciński - ślusarz Franciszek Mazur - robotnik Jan Dudziak - ślusarz Józef Wojtecki - kowal Józef Kasprzak - kołodziej Andrzej Krzyżastaniak - ślusarz Józef Nowak - ślusarz Stanisław Kiszka - listonosz Franciszek Frąckowiak - robotnik Jan Czarnecki - robotnik Edward Woźniak - ślusarz Michał Kaczmarek - portier Ignacy Burdajewicz - kolejarz Wojciech Lange - robotnik Jan Szyt - robotnik Józef Brótka - kowal Michał Mróz - siodlarz Tomasz Wemo - kolejarz Józef Gwiędziński - szlifierz Idzi Banaszyk - robotnik Michał Langwiński - robotnik Marcin Milczynski (nie podano) Stefan Burdelski - urzędnik Jan Słomiak - robotnik Michał Gośliński - kolejarz Bernard Baranowski - robotnik Edward Hetmański - ślusarz Władysław Herz - (nie podano) Stefan Weber - (nie podano) Antoni Strzelczyk - kowal Maciej Gąsiorowski - robotnik Stanisław Wróblewski - elektryk Ignacy Kędzierski - robotnik

Polska Partia Socjalistyczna i Rada Związków Zawodowych

1. Ludwik Śniady redaktor 2. Franciszek Kowalewski - sekretarz 3. Maksymilian Altmann - tokarz 4. Stanisław Klimaszewski - sekretarz 5. Wawrzyniec Chałupka - mistrz drukarski 6. Leonard Czapracki - czeladnik murarski 7. Ignacy Frąckowiak - ślusarz 8. Jan Majewicz - robotnik kolejowy 9. Antoni Peisert - rzeźnik

10. Józef Staszak - ślusarz 11. Leon Bigalke - ślusarz 12. Wojciech Popka - murarz 13. Stanisław Turtoń - ślusarz 14. Bolesław Faustmann - drukarz 15. Edward Jaworski - kowal 16. Jan Niedzielski - krawiec 17. Józef Nowakowski - piekarz 18. Karol Behner - stolarz 19. Jan Kania - cieśla 20. Józef Owczarek - tramwajarz

21. Paweł Jachowiak - ślusarz 22. Ignacy Gruszczyński - ślusarz 23. Jakub Tomczak - stolarz 24. Roman Schoneich - cieśla 25. Stanisław Pawlicki - kowal 26. Brunon Kirschnowski - stolarz 27. Andrzej Skałecki - kotlarz 28. Jan Mikulski - sekretarz związkowy < 29. Wincenty Płaczek - stolarz 30. Antoni Stolpa - tramwajarz 31 1 . Stefan Hemas - rzeźbiarz 32. Józef Szczepański -- murarz 33. Ludwik Skorupski - ślusarz 34. Wincenty Lenik - tokarz 35. Leonard Janiszczak - tramwajarz 36. Wincenty Grzegorzewski - szewc 37. Walenty Szymański - robotnik 38. Franciszek Piosiik - ślusarz 39. Adam Libranc - krawiec

73.

40. Jan Kaczmarek - robotnik 41. Stanisław Peisert - stolarz 42. Władysław Skrzypiński - mechanik 43. Jan Dudziak - robotnik 44. Franciszek Kosicki - kotlarz 45. Marcin Młyńczak - stolarz 46. Władysław Jankowski ślusarz 47. Kazimierz Dybisławski - stolarz 48. Jan Tyl - stolarz 49. Michał Madajewski - robotnik 50. Ignacy Czajka - ślusarz 51. Jan Karber - robotnik 52. Józef Degórski - ślusarz 53. Jan Marjanowski - stolarz 54. Wojciech Kubera - kolejarz 55. (Stanisław Stolarski kowal 56. Wacław Stachowiak - robotnik 57. Wincenty Piechocki - tramwajarz 58. Władysław Lewicki - kowal

Polski Związek Lokatorów

1. Józef Kuibiaczyk - malarz (prezes Związku) 2. Leon Ciosański - ślusarz 3. Maksymilian Jaszczyk - restaurator 4. Jan Skrzypczak - urzędnik 5. Władysław Jax - prawnik 6. Piotr Gierszak - ślusarz 7. Kazimierz Rosada - urzędnik 8. Kazimierz Sroka - kolejarz 9. Jan Nowodworski - kupiec 10. Piotr Ratajczak - kolejarz 11. Jan Pudelski - kupiec 12. Józef Lehmann - restaurator 13. Andrzej Pieprzyk - kupiec 14. Bolesław Ziętkowski - kupiec 15. Zygmunt Wegemanin (nie podano) 16. Franciszek Ciszak - robotnik 17. Michał Paszkiewicz - urzędnik 18. Leon Tomczak - kolejarz 19. Antoni Pakowski - emeryt 20. Wiktor Knaflewski - kupiec

Związek Inwalidów

1. Ludwik Stachecki - urzędnik 2. Stanisław Mechliński - magazynier 3. Stanisław Organiściak - urzędnik 4. Stanisław Szułczyński - urzędnik

21. Jan Kędziora - kupiec 22. Jan Basiński - kupiec 23. Stanisław Stroiński - robotnik 24 Jan Kulesza - szewc 25. Ignacy Roliński - urzędnik 26. Stanisław Wachowiak - szewc 27. Walenty Weber - stolarz 28. Ignacy Dzikowski - robotnik 29. Piotr Nowicki - szewc 30. Wincenty Czarnecki - kołodziej 31. Leonard Zacinski - fryzjer 32. Józef Der - kupiec 33. Jan Gulczyński - restaurator 34. Wojciech Pokrywka - cieśla 35. Aleksander Bartecki - robotnik 36. Jan Tuliński - restaurator 37. Jan Wolny - maszynista 38. Michał Rok - robotnik 39. Antoni Milewski - robotnik 40. Andrzej Przybylski - (nie podano)

Wojennych

5. Adam Maciejeszczak - kolejarz 6. Stanisław Anioła - dozorca 7. Józef Jasiński - urzędnik 8. Apolonia Starościna - bez zawodu

Elżbieta

Knach- Wojciesz:yk

Antoni Kowalski - kolejarz Teofila Pokrywka - bez zawodu Stefan Jankowski - krawiec p

9. Franciszek Orpel - sekretarz zwiążku 10. Teodor Barczewski - księgowy 11. Stanisław Konieczny - murarz 12. Andrzej Muth - fabrykant 13. Antoni Małecki - robotnik 14. Kazimierz Kempiński - tokarz 15. Jakub Floryszczak - kolejarz 16. Wawrzyniec Maciejewski - urzędnik 17. Jan Siniecki - mistrz krawiecki

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Józef Piotr - szewc Józef Komin - urzędnik Tomasz Nowak - robotnik Andrzej Korcz - urzędnik Jan Kijak - robotnik Jan Fischer - urzędnik Wincenty Hemerliński - ślusarz

Żydowski Komitet Wyborczyl. Leonard Bab - kupiec 2. Maurycy Rein - kupiec 3. Salomon Mornel - kupiec

Władysław Adamek Maksymilian Altmann Adam Ballestedt Edmund Banc Władysław Borysiak Stanisław Bresiński Franciszek Budzyński Czesław Bugzel Wawrzyniec Chałupka Czesław Chmielewski Stanisław Cofta Leonard Czapracki Walenty Dymek Ignacy Frąckowiak Maria Grossmannówna Stanisław Grzegorzewicz Witold Hedinger Bolesław J agielski Józef J akubowicz Stanisław J anczewski Stefan KaJamajski

4. Szymon Herszfimkel - kupiec 5. Józef Nadel - urzędnik 6. Mozes Futerman - kupiec

RADA MIEJSKA

(wybrana w dniu 4 X 1925 r.)

Franciszek Kasprzak Stanisław Klimaszewski Leonard Klóskowski Marcin Koralewski Franciszek Kowalewski Józef Kozielewski Teodor Krause Włodzimierz Krzyżankiewicz Józef Kubiaczyk Stanisław Kucharski Roman Leitgeber Stanisław Libera Stanisław Maćkowiak Stanisław Mechliński Romuald Paczkowski Józef Pawłowski Jan Pietrzak Bolesław Pinkowski Maksymilian Pluciński Stefan Rakowicz

ANEKS 2

Adam Roszak Stanisław Rutter Józef Sieradzki Anna Smoczyńska Ludwik Sobkowiak Jan Sobolewski Ludwik Stachecki Karol Stark Władysław Stefański Maksymilian Sturmer Henryk Suchowiak Leon S urzyński Józef Szulc Ludwik Śniady Stanisław Turtoń Józef Tylczyński Jan Woźniak Bolesław Wybieraiski Leon Zugehoer

W składzie Rady Miejskiej kadencji 1926 -1929 nastąpiły zmiany: radnego Czesława Bugzela (Chrześcijańska Demokracja), który zmarł w dniu 23 II 1929 r., zastąpił radny Bolesław Danecki;radnego Franciszka Kasprzaka (Narodowa Partia Robotnicza), który zmarł w dniu 10 VIII 1929 r., zastąpił radny Mieczysław Niewitecki; radnego Józefa Kozielewskiego (Koło Obywatelskie), który zmienił z dniem 31 V 1928 r. miejsce zamieszkania, zastąpił radny Mikołaj Górski; radnego Teodora Krausego (Koło Obywatelskie), który zmarł w dniu 5 IX 1929 r, zastąpił radny Jan Mateiski; radnego Maksymiliana Plucińskiego (Koło Obywatelskie), który z dniem 13 IV 1929 r. wybrany został niepłatnym członkiem Magistratu, zastąpił radny Antoni Chilomer; radnego Stanisława Ruttera (Koło Obywatelskie), który z dniem 16 IV 1928 r. ustąpił z powodu złego stanu zdrowia, zastąpił radny Jan Borys.

ANEKS 3

KLUBY W RADZIE MIEJSKIEJ

(kolejność nazwisk radnych według listy wyborczej)

Chrześcijańska

Demokracja Marcin Koralewski Józef Szulc Edmund Banc Stanisław Cofta Leonard Klóskowski Stanisław J anczewski

Czesław Bugzel Stanisław Bresiński Józef Tylczyński Bolesław J agielski Walenty Dymek Stanisław Grzegorzewicz Stanisław Maćkowiak

Kolo

Obywatelskie Maksymilian Pluciński Stefan Kałamajski Leon Zugehoer Stanisław Rutter Stefan Rakowiioz Anna Smoczyńska Bolesław Pinkowski Jan Sobolewski Józef Kozielewski Maksymilian Sturmer

Witold Hedinger Romuald Paczkowski Bolesław Wybieraiski Teodor Krause Roman Leitgeber Stanisław Kucharski Maria Grossmannówna Franciszek Budzyński Włodzimierz Krzyżankiewicz Stanisław Libera Henryk Suchowiak

Karol Stark Władysław Adamek Adam Ballenstedt Władysław Borysiak Leon Surzyński Władysław Stefański Czesław Chmielewski Józef Jakubowicz

Narodowa Partia Robotnicza Jan Woźniak Ludwik Sobkowiak Józef Sieradzki Franciszek Kasprzak Adam Roszak Jan Pietrzak Józef Pawłowski

Elżbieta

Knach- Wojciesz:yk

Ludwik Śniady Franciszek Kowalewski Maksymilian Altmainn Stanisław Klimaszewski

Polska Partia Socjalistyczna Wawrzyniec Chałupka Leonard Czapracki Ignacy Frąckowiak Stanisław Turtoń

Ludwik Stachecki

Związek Inwalidów Wojennych Stanisław Mechliński

Związek

Józef Kubiaczyk

Lokatorów

ANEKS 4

SPIS DEPUTACJI, KOMISJI I INNYCH CIAŁ KOLEGIALNYCH W KTÓRYCH PRACOWALI RADNI RADY MIEJSKIEJ (1926 - 1929)

Deputacje: Budownictwa Naziemnego Budownictwa Podziemnego Lombardu Miejskiego Majątku N aramowice Miejskiego Urzędu Targu Poznańskiego Parków i Ogrodów Miejskich Przeładowni Realności Rzeźni Miejskiej 1 Targowiska Zwierzęcego

Szkolna Szpitala Miejskiego Światła i Wody Taboru Miejskiego i Oczyszczania Ulic oraz Straży Pożarnej Targu Poznańskiego Teatralna Ubogich

Komisje: Artystyczna dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych dla Umarzania Długów Miasta Poznania dla Ustalania Linii Wytycznych dla Wyboru Członków Magistratu dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej

Finansowo - Budowlana Prawnicza Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień Rachunkowo- Kasowa Wyborcza Rady Miejskiej Zdrowia Komitet Rozbudowy Miasta Miejski Komitet Opieki Społecznej Państwowa Rada Kolejowa

Rady: Komunalnej Kasy Oszczędności Lecznicy Miejskiej N adzorcza Poznańskiej Kolei Elektrycznej Opiekuńcza Państwowej Szkoły Budowy Maszyn

Sejmiki: Komunalnego Związku Kredytowego Wojewódzki

Wojewódzka Komisja do Walki z Alkoholizmem

Zarządy: Banku Miasta Poznania Miejskiej Szkoły Handlowej Ogrodu Zoologicznego

ANEKS 5

RADNI W KOMISJACH I DEPUTACJACH (1926 - 1929)

Władysław Adamek Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929)

Maksymilian Altmann Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 -1927) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Realności (1926-1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji

Uzupełnień (1926)

Adam Ballemstedt Komisja Finansowo- Budowlana (1926 - 1929) Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926-1928/1929) Deputacja Targu Poznańskiego (1926 - 1929) Deputacja Realności (1926 - 1929)

Edmund Banc Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926)

Władysław Borysiak Komisja Finansowo-Budowlana (1926 -1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 - 1929) Deputacja Taboru i Oczyszczania Ulic oraz Straży Pożarnej (1926 -1929)

Stanisław Bresiński Komisjo Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929)

Franciszek Budzyński Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - 1927) Komisja Artystyczna (1926 - 1929) Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926 -1929) Komitet Rozbudowy Miasta (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Ustalania Linii Wytycznych (1927 - 1929) Sejmik Wojewódzki (1927-1929) Deputacja Światła i Wody (1926 - 1929) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 - 1929) Deputacja Budownictwa Naziemnego (1926-1929) Deputacja Budownictwa Podziemnego (1926 - 1929) Deputacja Szkolna (1926 - 1929) Deputat ja Targu Poznańskiego (1927-1929) Zarząd Banku Miasta Poznania (1926 - 1929) Zarząd Ogrodu Zoologicznego (1926-1929)

Elżbieta Knach- WojcieszYk

Czesław Bugzel Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - II 1929) Komisja Prawnicza (1926 - II 1(29) Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926 - II 1929) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926 -1927) Komitet Rozbudowy Miasta (1926 - 1927) Deputacja Targu Poznańskiego (1926 - II 1929) Deputacja Realności (1926 - II 1929) Deputacja Teatralna (1926 - 1927)

Wawrzyniec Chałupka Komisja Artystyczna (1926 - 1929)

Czesław Chmielewski Komisja Finansowo- Budowlana (1926 - 1929) Komisja Prawnicza (1926 - 1929) Zarząd Banku Miasta Poznania (1927 - 1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1928 -1929)

Stanisław Cofta Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Realności (1926 - 1929) Komisja dla Weryfikowania Protokołów Obrad Rady Miejskiej (1927) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 -1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1928 - 1929)

Leonard Czapracki Komisja Finansowo-Budowlana (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja dla Ustalania Linii Wytycznych (1927 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1928-1929) Deputacja Budownictwa Podziemnego (1926 -1929)

Walenty Dymek Komisja Zdrowia (1926 - 1927) Komisja Artystyczna (1926 -1927) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1(926 - 1929)

Ignacy Frąckowiak Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1927 - 1929) Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1926 - 1929) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 -1929)

Maria Grossmannówna Komisja Zdrowia (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Szkolna (1926-1929)

Stanisław Grzegorzewicz Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1926) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Ustalania Linii Wytycznych (1927 - 1929) Wojewódzka Komisja do Walki Z Alkoholizmem (1927) Deputacja Budownictwa Naziemnego (1926 - 1929) Deputacja Majątku Naramowice (1926 - 1929) Zarząd Banku Miasta Poznania (1926 - 11929)

Witold Hedinger Deputacja Teatralna (1926-1929) Rada Opiekuńcza Państwowej Szkoły Budowy Maszyn (1928 - 1929)

Bolesław J agielski Komisja Finansowo- Budowlana Komisja dla Umarzania Długów Komisja Prawnicza (1926 - 1929) Deputacja Ubogich (1928 - 1929)

( 1926) Miasta Poznania (1926 -1929)

Józef Jakubowicz Komisja Prawnicza (1926 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komitet Rozbudowy Miasta (1927 - 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926 - 1929) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 -1927)

Stanisław J anczewski Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1928 - 1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1927) Komisjo Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1929) Komisja Rachunkowo- Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Ubogich (1928 - 1929) Deputacja Szpitala Miejskiego (1926 - 1929)

Stefan Kałamajski Komisja Finansowo-Budowlana (1926 -1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Deputacja Targu Poznańskiego (1926 - 1929) Zarząd Miejskiej Szkoły Handlowej (1926 - 1929) Zarząd Banku Miasta Poznania (1927 - 1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1928 - 1929)

Franciszek Kasprzak Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - VIII 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - VIII 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Wojewódzka Komisja do Walki Z Alkoholizmem (1926-1929)

Elżbieta

Knach- WojcieszYk

Stanisław Klimaszewski Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926)

Leonard Klóskowski Komisja Finansowo-Budowlana (1927 - 1929) Komisja Rachunkowo- Kasowa (1926 - 1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1926) Deputacja Szkolna (1928 - 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926 -1929) Zarząd Miejskiej Szkoły Handlowej (1926 -1929)

Marcin Koralewski Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1928 -1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1928 -1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1927 - 1929) Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1926 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Światła i Wody (1926 - 1829)

Józef Kozielewski Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1826) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - V 1928) Komitet Rozbudowy Miasta (1926 - 1927) Deputacja Budownictwa Podziemnego (1926 - V 1828)

Teodor Krause Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - VIII 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - VIII 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - Villi 1929) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926 - VIII 1929) Zarząd Ogrodu Zoologicznego (1926 - VIII 1929) Deputacja SzPitala Miejskiego (1926 - VIII 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926 - VTII 1929) Deputacja dla Taboru Miejskiego i Oczyszczania Ulic oraz Straży Pożarnej (1926 - VIII 1929) Deputacja Światła i Wody (1926 VIII 1929)

Władysław Krzyżankiewicz Komisja Prawnicza (1926 - 1929)

Józef Kubiaczyk

Stanisław Kucharski Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926 -1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1926-1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926-1929)

Roman Leitgeber Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926-1929)

Komisja Artystyczna (1926-1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - 1029)

Stanisław Libera Komisja dla Ustalania Linii Wjjtycznych (1927 - 1929) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1926 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (Ii926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Zarząd Ogrodu Zoologicznego (1929) Deputacja Budownictwa Naziemnego (1926 - 1929) Deputacja Realności (1926 - 1929) Rada Opiekuńcza Państwowej Szkoły Budowy MaszYn (1927 -1929)

Stanisław Maćkowiak Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja Finansowo-Budowlana (1926) Deputacja Budownictwa Podziemnego (1926 - 1929) s

Stanisław Mechlińsiki Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Wojewódzka Komisja do Walki Z Alkoholizmem (1927 -1929)

Romuald Paczkowski Komisja Prawnicza (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Teatralna (1926 - 1927)

Józef Pawłowski Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929)

Jan Pietrzak Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1926 -1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1927 - 1929) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Przeładowni (1926 - 1929) Deputacja Realności (1926-1929)

Bolesław Pinkowski Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1928 - 1929) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Prawnicza (1926 - 19?9) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926 -1929) Deputacja Lombardu Miejskiego (1926 - 1927) Deputacja Realności (1926 - 1929)

6 Kronika m. Poznania 4;87

Elżbieta Knach- WojcieszYk

Maksymilian Pluciński Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - IV 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - IV 1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1928 - 1929) Komitet Rozbudowy Miasta (1926 - IV 1929) Deputacja Majątku Naramowice (1926 - IV 1929) Deputacja Realności (1926 - IV 1929)

Stefan Rakowicz Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Przeladowni (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926)

Adam Roszak Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926)

Stanisław Rutter Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1927) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926) Komisja Finansowo-Budowlana (1926) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926) Deputacja Lombardu Miejskiego (1926) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Przeglądu Zwierząt Pociągowych (1927 - IV 1928) Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1926 - IV 1928)

Józef Sieradzki Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926 -1929) Deputacja Lombardu Miejskiego (1926 - 1927) Deputacja Majątku Naramowice (1926 - 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926 - 1929) Deputacja dla Taboru Miejskiego i Oczyszczania Ulic oraz Straży Pożarnej (1926 -1929) Deputacja Światła i Wody (1926 - 1929)

Anna Smoczyńska Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1927 - 1929)

Ludwik Sobkowiak Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1927 -1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Światła i Wody (1926 - 1929)

Jan Sobolewski Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1927 - 1929) Komisja Rachunkowo - Kasowa (1926 - 1929)

Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupelnień (1926) Depwtacja Szkolna (1926-1929)

Ludwik Stachecki Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Zarząd Banku Miasta Poznania (1926 - 1929)

Karol Stark Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja Zdrowia (1926 - 1929) Deputacja Szpitala Miejskiego (1926 - 1929)

Władysław Stefański Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Budownictwa Podziemnego (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupelnień (1926)

Maksymilian Sturmer Komisja dla Weryfikowania Protokólów Obrad Rady Miejskiej (1927 - 1929) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja dla Umarzania Dlugów Miasta Poznania (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupelnień (1926)

Henryk Suchowiak Komisja Finansowo- Budowlana (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupelnień (1926) Deputacja Światla i Wody (1926 - 1929) Państwowa Rada Kolejowa (1926- 1928-1929)

Leon Surzyński Komisja dla Wyboru Czlonków Magistratu (1926 - 1929) Komisja Artystyczna (1926 - 1929) Komisja dla Umarzania Dlugów Miasta Poznania (1926 - 1929) Komitet Rozbudowy Miasta (1926 - 1927) Komisja Zdrowia (1926 - 1929) Deputacja Szpitala Miejskiego (1926 - 1929)

Józef Szulc Komisja dla 'Weryfikowania Protokólów Obrad Rady Miejskiej (1928 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1927 - 1929) Komisja dla Ustalania Linii Wytycznych (1927 -1929) Komisja Przeglądowa przY Państwowej Komisji Uzupelnień (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Deputacja Przelado wni (1926 - 1929) Deputacja Światla i Wody (1926 - 1929)

Ludwik Śniady Komisja dla Wyboru Czlonków Magistratu (1926 - 1929) Komisja Prawnicza (1926 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Teatralna (1926 - 1929)

6»

Elżbieta

Knach- WojcieszYk

Stanisław Turtoń Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1927 - 1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja dla Umarzania Długów Miasta Poznania (1926 -1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Deputacja Szpitala Miejskiego (1926 - 1929) Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich (1926 - 1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1927) Jan Tylczyński Komisja Prawnicza (1927) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926 - 1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1926) Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926 - 1929) Komisja Wyborcza Rady Miejskiej (1926 -1929) Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Deputacja Majątku Naramowice (1926 - 1929) Deputacja Szkolna (1926 - 1929) Deputacja Teatralna (1926 - 1929) Sejmik Komunalnego Związku Kredytowego (1927)

Jan Wożniak Komisja Finansowo- Budowlana (1926) Zarząd Miejskiej Szkoły Handlowej (1926 - 1929) Komisja Przeglądowa przy Państwowej Komisji Uzupełnień (1926) Wojewódzka Komisja do Walki Z Alkoholizmem (1927) Bolesław Wybieraiski Komisja Finansowo-Budowlana (1926 - 1929) Komisja dla Wyboru Członków Magistratu (1926 -1929) Wojewódz/ca Komisja do Walki z Alkoholizmem (1928 -1929) Komisja dla Weryfikowania Protokółów Obrad Rady Miejskiej (1926) Deputacja Szpitala Miejskiego (1926 -1929) Deputacja Teatralna (1926 - 1929)

Leon Zugehoer Komisja Rachunkowo-Kasowa (1926-1929)

Jan Borys Deputacja Lombardu Miejskiego (1028 - 1929)

Antoni Chilonier Deputacja Ubogich (1929)

Bolesław Danecki

Mikołaj Górski Deputacja Rzeźni Miejskiej i Targowiska Zwierzęcego (1928) Jan Mateiski

Mieczysław Niewitecki