ELŻBIETA KNACH- WOJCIESZYK WYBORY DO RADY MIEJSKIEJ W POZNANIU W DNIU 4 PAŹDZIERNIKA 1925 R. W dwudziestoleciu międzywojennym Rada Miejska spełniała funkcję uchwałodawczo-kontrolującą i reprezentacyjną samorządu komunalnego. Organem wykonawczym był Magistrat. Granice kompetencji między Magistratem i Radą Miejską nie zostały ściśle określone. Rada Miejska zatwierdzała bądź odrzucała wnioski Magistratu. Ten jednak nie zawsze miał obowiązek stosować się do uchwał Rady. W konfliktowych sytuacjach rozstrzygały państwowe władze zwierzchnie: Urząd Wojewódzki i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Ostateczną, odwoławczą instytucją był N ajwyższy Trybunał Administracyjny. Radę Miejską wybierano w myśl pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego. Członkami jej byli pełnoprawni obywatele miasta - radni, pochodzący z wyborów komunalnych. Do ich obowiązków należało podejmowanie decyzji wytyczających główne kierunki polityki komunalnej. Radni byli reprezentantami działających w mieście ugrupowań politycznych i organizacji społecznych. Ugrupowanie, które w czasie wyborów zdobyło największą liczbą głosów, posiadało też największą liczbę mandatów w Radzie. Posiadając większość - miało decydujący wpływ na gospodarkę miejską. Rola frakcji mniejszych sprowadzała się do aprobowania decyzji większości lub zgłaszania oficjalnych sprzeciwów wobec podjętych uchwał. Państwo polskie krótko po odzyskaniu niepodległości borykało się z wieloma problemami z zakresu polityki międzynarodowej i wewnętrznej. W polityce zewnętrznej do najtrudniejszych należały stosunki polsko-niemieckie, pogłębiane odwetowymi tendencjami, jakie rozwijały się w Niemczech. W polityce wewnętrznej najtrudniejsze były problemy gospodarcze. Po okresie gospodarki wojennej w latach 1919 - 1921 nastała względna stabilizacja w latach 1921 - 1922. Nastąpiła jednak niebawem destabilizacja waluty, co doprowadziło do hiperinflacji (1923). Reforma Władysława Grabskiego (1924) umożliwiła względny rozwój gospodarczy; w 1925 r. zaznaczyły się jednak wahania walutowe spowodowane wojną Elżbieta Knach- Wojcieszykcelną z Niemcami. W tym okresie pojawiły się ponownIe symptomy trudności gospodarczych: bezrobocie i drożyzna. Oblicze polityczne społeczeństwa wielkopolskiego ukształtowało się w okresie zaboru pruskiego. Wieloletniej walce z antypolską polityką zaborcy przewodziły ugrupowania narodowo-demokratyczne (endencja). Problemy narodowo-patriotyczne oraz program gospodarczy preferujący interesy średniozamożnych grup rzemieślniczo-kupieckich były tym, co decydowało o popularności endecji w Poznaniu. Stosunkowo duża jedność polityczna Polaków jeszcze w 1919 r. szybko uległa rozbiciu, co doprowadziło do przedwczesnych wyborów komunalnych w 1)921 r. Rozwijały swe wpływy: Chrześcijańska Demokracja, Narodowa Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, polsko-niemiecka socjaldemokracja i Klasowe Związki Zawodowe. Stosunkowo duże znaczenie posiadały organizacje społeczno-zawodowe inteligencji pracującej i Związek Inwalidów Wojennych. Zdecydowany wpływ na kierunki polityki komunalnej wywierali zwolennicy ugrupowań endeoko-chadeckich. Przy ich poparciu, Magistrat uporał się z najtrudniejszą w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości sprawą - repolonizacją miasta. Polityka repoilonizacyjnia doprowadziła do zdecydowanego zmniejszenia wpływów mniejszości narodowych, przede wszystkim niemieckiej i żydowskiej. Względna stabilizacja gospodarcza II Rzeczypospolitej umożliwiła realizowanie programu inwestycyjnego popieranego przez wszystkie ugrupowania Rady Miejskiej. W związku z upływem kadencji Rady Miejskiej w 1925 r., w dniu 17 lipca 1925 r. poinformowano mieszkańców Poznania o terminie wyborów komunalnych, które wyznaczono na 4 października 1925 r. Listy osób uprawnionych do głosowania wyłożono do sprawdzenia w dniach od 15 do 30 lipca 1925 r. W tym czasie można było zgłaszać reklamacje co do prawidłowości sporządzonych list. Reklamacji takich wpłynęło 369. Wybrana spośród radnych Komisja w składzie: Franciszek Budzyński, Franciszek Kowalewski, Teodor Krause, Jan MateIski i Mieczysław Niewitecki na posiedzeniu w dniu 5 sierpnia 1925 r. rozstrzygała zgłoszone reklamacje. Zdecydowano o uwzględnieniu tylko jednej, natomiast resztę odrzucono. Odrzucenie motywowano utratą przez dane osoby obywatelstwa polskiego ze względu na podjętą decyzję o określeniu swej przynależności do państwa niemieckiego. Członkowie Komisji reprezentowali różne ugrupowania polityczne. Byli jednak przede wszystkim Polakami jednomyślnie dążącymi do zrepolonizowania miasta. Konsekwentne przestrzeganie przepisów prawa umożliwiło zakwestionowanie zgłoszonych przez mniejszość niemiecką reklamacji. W ten sposób uległa dalszemu zmniejszeniu liczba obywateli miasta narodowości niemieckiej. Zmniejszało to szanse wyborcze Niemców. Spadała w ten sposób możliwość in gandy przedwyborczej w "Kurierze Poznańskim", w wydaniach z dnia l X 1925 r. (porannym - nr 228 i południowym - nr 229). Reprodukowany tu akroistych atakuje listy: Polskiej Partii Socjalistycznej (Nr 2) i Narodowej Partii Robotniczej (Nr 7). Obok grafomański utwór "poety ukrywającego się pod pseudonimem " Świerszcz" Wybory do Rady Miejskiej (4 X 1925 r.)g \ Waśń!« ijartyjn«, Intrygi fioHiftattt» TeoIje l doktryny Slams f fttnaKłe, O to, eo U*ty P. P. S. * ailf. P. B. *tt o&dzą miastu aasigem«! Has!em IMft <(lWI1**« Sgoimt ptrtyjoy, uf« »obro €&l<k« t**«ai. < .-<<<<< fc>i taki. J» t»aMOi*£ m«*» kiry* w * i ixte« w w w f-. i tf, isr*«)wfij tiifAucjAtJ3. » tS* (<WWNM«»ifNMt» *!-(.; J>m>. Sn»! Steni» t&& Elżb ieta Knach- Wojcieszyk * r-.J ? T r -jtrril\r. £t» p-awdhsiwy P»!a1t«db«eldga«/\, - kto cbt* i» Powoanlo onieszTkodliwić wpływy spnyitamoayelt ailędsy *»i>ą NIem» cOw» Żydów i socjalrta Wi -« odda w niedzielę 4/\ km. aburtfcj wj/famą X jedyaj*a napIsem WITOLD HEDIMGER. Pró bka l'rzedwyborczej Mitacji ChrześcIjańskiej Uemokracji (.KurIer Poznański" nr 230, « X 1925 r.)większą popularnością ugrupowania: Związek Ludowo- Narodowy (endecja) i Chrześcijańska Demokracja uzgodniły jedną wspólną listę i wystąpiły pod nazwą: Komitet Obywatelski i Chrześcijańskiej Demokracji. Organizowano wiece i zgromadzenia przedwyborcze, na których szermowano hasłem: "Bóg i Ojczyzna". Prelegentka Komitetu Obywatelskiego Maria Grossmannówna przemawiała na ten temat na wiecu zorganizowanym w dniu 21 września 1925 r. Szeroką i aktywną kampanię na rzecz poparcia dla Komitetu Obywatelskiego i Chrzęścijańskiej Demokracji prowadziła prasa poznańska związana z ugrupowaniami endecko-chadedkimi. Przesadnie podkreślano osiągnięcia dotychczasowej, w większości endecko-chadeckiej, Rady. Wskazywano, iż: popierana przez nią polityka komunalna, doprowadziła do zrepolonizowania miasta; Magistrat, kierujący się uchwałamii Rezultat wyonrów w Poznaniu. Jtięs&A Mpmuniutt&w* «*?1j:s*e wyfeo A .'5> :Kl>**y wŁej!»ui*i w ?«&*»*» miast *?*Jfe »»MffcJssrt -, tjj;**wuitnfvh *"« 8*«w**ató feyfe» «sol«» *«85** bA4*M» $l**$w ?9**2< JW>W »r, * m * * & «»elAk £*«*** & 45« ™ »AłUtet** & lictat »i> i ftetięm l*»fc»fer. «fc*6»' i m - »**«*$*# Ig&tft ** ? jfaR, fttft Jte*#fcfe 9*0*9* &&$ * «f1»tf*«W % j. - «tfttt&lftp @i * < f? f*i citrS:f Sif*-R-?j'c-.*ii*!!1% Ssi8J3H*fe) Sie i. 1*, >"1Srdid' -M'& t& , HtewAs j? et&XL iJ SWS 6fW*t> J o At, i «w * »*t.'rii«*sfci 0**<<». *. i»*ttt.- . l j in i waż<<:** Ja«. i' Ok 11. SI» ntótóf.JIM !2 Jan, J5 P*wte*rti JiEń Reprodukcja czołowej informacji w "Kurierze Poznańskim" ntr 235 (5 X 192 r.)t z wieraj'icej wynIkI wyoorow do Rady Miejskiej J, *rJ( Rady określił wysokość stopy podatkowej zgodnie z interesami średniozamożnych grup rzemieślniczo- kupieckich i popierał rozwój inwestycji budowlano-mieszkaniowych, co ze względu na wciąż rosnące potrzeby mieszkaniowe miało szczególnie duże znaczenie; z inicjatywy Magistratu zorganizowano Targi Poznańskie. Polityka socjalna - jak stwierdzono .prowadzona była również w interesie średniozamożnych obywateli miasta. Zgodnie z ówczesnymi pojęciami socjalnymi, pomoc dla najuboższych, bezrobotnych i bezdomnych ograniczała się do zasiłków, darów w naturze i subwencji udzielanych organizacjom charytatywnym. Polityką oświatowo- .Witold Hedinger kulturalną kierowano w duchu obrony interesów lokalnych, wpajając w świadomość społeczną ideały narodowe i katolickie. Podkreślano konieczność apolityczności Rady Miejskiej - organu samorządu komunalnego, któremu potrzebni byli głównie fachowcy. Wszystkie dziedziny życia w mieście powinni regulować ludzie, którzy posiadali gruntowną wiedzę fachową. Na liście kandydatów na radnych Komitetu Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji pierwszych 20 miejsc zajmowali dotychczasowi radni, specjaliści różnych dziedzin gospodarki (rzemieślnicy, kupcy, prawnicy, architekci). Według opinii działaczy Komitetu, listę ułożono tak, by każda grupa obywateli posiadała swego przedstawiciela w przyszłej Radzie. Program wyborczy Komitetu Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji zakładał dalszy rozwój inwestycji finansowanych nie ze źródeł podatkowych a przez zaciąganie korzystnych długoterminowych pożyczek. Kredyty zamierzano przeznaczać na inwestycje trwałe, których przyszła działalność przyniosłaby miastu dochód. Takie inwestycje zapobiegały też bezrobociu, stwarzając nowe miejsca ipraicy w czasie budowy i w okresie eksploatacji. Narodowa Partia Robotnicza, powiązana z ruchem zawodowym i nacjonalistycznym, dążyła do uzyskania większej liczby mandatów, niż posiadała w dotychczasowej Radzie (siedem mandatów). Tak jak i w poprzednich wyborach - wystawiła własną listę wyborczą. W czasie kampanii wyborczej, na wiecach oraz na łamach wydawnictw prasowych jej działacze odrzucali jakiekolwiek kompromisy i porozumienia z innymi ugrupowaniami politycznymi, gdyż kompromisy byłyby sprzeczne z idea Elżbieta Knach- Wojcieszykłami partii i nie gwarantowałyby pełnego zwycięstwa. Prezes Zarządu Wojewódzkiego Narodowej Partii Robotniczej Adam Ballenstedt na zjeździe przedwyborczym przedstawicieli ciał samorządowych w Poznaniu (26 VII 1925 r.), omawiając główne zadania radnych z tego ugrupowania w Radzie Miejskiej, podkreślał, że ich działalność była drogą wprowadzania w życie ideałów partyjnych: obrony robotników i ugruntowywania haseł narodowych. Polska Partia Socjalistyczna była partią lewicy robotniczej. J ej program polityczny, w odróżnieniu od internacjonalistycznego programu socjaldemokracji, zakładał równorzędność znaczenia obrony interesów robotniczych i umacniania państwa polskiego. W rezultacie wyborów w 1921 r. Polska Partia Socjalistyczna zdobyła dwa mandaty. W wyborach w 1925 r. wespół z przedstawicielami Rady Związków Zawodowych Polska Partia Socjalistyczna prowadziła kampanię propagandową przede wszystkim organizując wiece w różnych punktach miasta. Listę kandydatów Polskiej Partii Socjalistycznej poparła poznańska mniejszość niemiecka. Niemcy, którzy w dwóch poprzednich komunalnych kampaniach wyborczych wysuwali własne listy kandydatów, w tej kampanii zrezygnowali z samodzielnej walki o mandaty w Radzie Miejskiej. Dążenia rewizjonistyczne poznańskiej mniejszości niemieckiej przytłumiła stabilizacja gospodarcza Polski oraz konsekwentna polityka repolonizacyjna, jednocząca wszystkich Polaków. Czołowy dziennik mniejszości niemieckiej "Posener Tageblatt" w artykule opublikowanym w dniu 1 października 1925 r. wyjaśniał, że poparcie mniejszości niemieckiej dla Polskiej Partii Socjalistycznej nie wynikało bynajmniej z sentymentów dla ideałów socjalistycznych. Na obronę niemieckich interesów przez polskie ugrupowania prawicowe Niemcy absolutnie nie mogli liczyć. Pewne natomiast gwarancje w tym zakresie oferowała Polska Partia Socjalistyczna, o czym świadczyło umieszczenie na liście jej kandydatów Niemca - Maksymiliana Altmanna, i to na trzeciej pozycji. Dawało to duże szanse - według mniemania działaczy niemieckich - na wprowadzenie Niemca do poznańskiej Rady Miejskiej. Właśnie kandydatura Altmanna była powodem Uak tłumaczył niemiecki organ prasowy) prowadzenia przez Niemców propagandy na rzecz Polskiej Partii Socjalistycznej. Zwolennicy radykalnej lewicy robotniczej w poprzednich wyborach odnieśli duże - jak na stosunki poznańskie - zwycięstwo, zdobywając pięć mandatów. Aktualnie nie prowadzili oficjalnie własnej akcji propagandowej. W tym czasie bezrobocie i drożyzna wpłynęły na radykalizację uboższych, robotniczych grup społecznych. W związku z tym nasilił się terror policyjny, co z kolei zahamowało oficjalną agitację działaczy radykalnej lewicy. Mimo szykan władz państwowych, prowadzono jednak propagandę przedwyborczą na terenie związków zawodowych. Próbowano też uczestniczyć w wiecach Polskiej Partii Socjalistycznej. W dniu 31 sierpnia 1925 r. działacze radykalnej lewicy robotniczej zgłosili własną listę kandydatów pod nazwą "Lewica Związków Zawodowych". Wszyscy kandydujący z tej listy byli robotnikami, w przeciwieństwie do kandydatów Narodowej Partii Robotniczej czy Polskiej Partii Socjalistycznej, wywodzących się głównie z szeregów inteligencji, rzemieślników czy działaczy związkowych. Mniejszość żydowska wystawiła własną listę. Znajdowali się na niej przeważnie kupcy. Wystąpienie z własną listą wyborczą było zgodne z aktualnymi tendencjami politycznymi wśród zamieszkujących Poznań Żydów: dążyli oni do autonomii kulturalnej, socjalnej i politycznej. Lista żydowska była ostro zwalczana przez "Kurier Poznański". W dzienniku tym ukazywały się często artykuły w rodzaju zatytułowanego Babie lato - ośmieszającego pierwszego kandydata listy żydowskiej - Leonarda Baba. Prasa endecka krytykowała też ostro tworzenie się małych list branżowych, które - według opinii działaczy endeckich - rozbijały zwartość społeczeństwa poznańskiego. Przykładem różnych tendencji branżowych było żądanie działaczy Stowarzyszenia Właścicieli Doniów (na zebraniu w dniu 25 VII 1925 r.) wystawienia własnej listy kandydatów. W przYszłą niedzielą Pójdźcie o maże, pójdźcie wszyscy razem W przyszłą niedzielę, w dzień walki, w dzień górny, Zgodnie Z rozumem i serca nakazem Oddać swe głosy do wyborczej urny. Niech się nikt w domu w dniu tym nie zamyka, Niech obowiązek w piersiach nie zamiera, I niechaj w czwarty dzionek października Zwyciężą kartki Z mianem Hedingera. Niewiasto czY masz drogie kapelusze, Czy głowę stroisz pospolitą chustką, Jeśli posiadasz piękną polską duszę Pójdziesz na pewno do wyborów Z szóstką. Pójdźcie, o męże, pójdźcie wszyscy razem, Jeśli dla miasta jest w was miłość szczera, W przyszłą niedzielę będzie wam nakazem Oddanie kartki Z mianem Hedingera. · Świerszcz Grafomań-ski utwór "poety" ukrywającego się pod pseudonimem " Świerszcz" ("Kurier Poznański" 1 X 1925). S Kronika ID. Poznania 4/87 Elżbieta Knach- WojcieszYk Do dnia 1 października 1925 ir . (ostateczny termin zgłaszania list) wpłynęło siedem list. Komisja Wyborcza ustaliła: Listę nr 1 Lewica Związków Zawodowych, z pierwszym nazwiskiem: Józef Paszta Listę nr 2 Polskiej Partii Socjalistycznej i Rady Związków Zawodo, wych, z pierwszym nazwiskiem: Ludwik Sniady Listę mr 4 - Polskiego Związku Lokatorów, z pierwszym nazwiskiem: Józef Kubiaczyk Listę nr 5 - Związku Inwalidów Wojennych, z pierwszym nazwiskiem: Ludwik Stachecki Listę rur 6 - Koła Obywatelskiego i Chrześcijańskiej Demokracji, z pierwszym nazwiskiem: Witold Hedinger Listę or 7 - N arodowej Partii Robotniczej, z pierwszym nazwiskiem: Karol Stank Listę nr 8 - Żydowskiego Komitetu Wyborczego, z pierwszym nazwisskiem: Leonard Bab. Miasto stanowiło jeden okręg wyborczy, podzielony na 18 rejonów i 99 obwodów głosowania. Wybory odbyły się w niedzielę 4 października 1925 r. Na 115 794 osoby uprawnione do głosowania, udział w wyborach wzięły 70 862 osoby, tj. 61 % (w tym 56% kobiet). Najliczniejszy udział w głosowaniu wzięli mieszkańcy dzielnic: Stare Miasto, Wilda, Łazarz i Górczyn. Na Starym Mieście głosowało 74,1% uprawnionych do głosowania, w tym m. in.: 53,8% uprawnionych robotników, 66,2% rzemieślników, 62,0% urzędników. Na Wildzie głosowało 61,1% ogólnej liczby wyborców, w tym m. in.: 51,7% robotników, 66,2% rzemieślników i 62,5% urzędników. N a Łazarzu i Górczynie udział wzięło 61,3 % upoważnionych do głosowania, w tym m. in. 56,9% robotników, 67,7% rzemieślników i 68,1% urzędników. Prawie połowa zamieszkujących tam robotników nie wzięła udziału w wyborach. Największym poparciem wśród robotników tych dzielnic cieszyła się radykalna lewica robotnicza, wobec której władze państwowe zaostrzały wówczas terror. Zastraszeni robotnicy zbojkotowali więc wybory do władz samorządowych miasta. Rezultatem wyborów był następujący podział mandatów:lista nr 1 912 głosów O mandatów Lista nr 2 9 419 D 8 » Lista nr 4 1 816 I» 2 9t Lista nr 5 3 308 II 1 99 Lista nir 6 - 37 530 t» 34 9> Lista nir 7 - 1 7 240 >}) 15 » Lista nr 8 - 355 19 O » W skład nowo wybranej Rady weszło: 20 rzemieślndków; 7 kupców; po 5 sekretarzy związkowych i inżynierów; ipo 4 urzędników i lekarzy; 3 prawników; po 2 dziennikarzy, nauczycieli, przemysłowców i dyrektorów banków; po 1 profesorze wyższej uczelni, właścicielu kamienicy, restauratorze i duchownym. Poznańska prasa chrześcijańsko-demiokratyczna oceniła wynik wyborów jako sukces i triumf swojej ideologii. Jednak "Kurier Poznański", o orientacji narodowoHdemokratycznej, stwierdzał jedynie o umiarkowanym sukcesie. W rzeczywistości nastąpił spadek wpływów tych ugrupowań w stosunku do stanu posiadania po wyborach z 1921 r., w których Chrześcijańska Demokracja i Związek Ludowo-Demokratyczny zdobyły w sumie 61,4% głosów, a w 1925 - 52,9% głosów. Nastąpił więc spadek o 8,7%. Sukces wyborczy odnotowała natomiast Narodowa Partia Robotnicza, zdobywając 24,3% głosów i 15 mandatów. "Prawda" - organ prasowy tej ipartii - uwypuklała to zwycięstwo w stosunku do, jak to określano: "hedingeroidalnej listy nr 6". Sukces odniosła także Polska Partia Socjalistyczna, zdobywając w 1925 r. 13,29% głosów i 8 mandatów (w 1921 r. - 3,21% i 2 mandaty). Na wynik ten złożyły się m. in. głosy mniejszości niemieckiej i porażka radykalnej lewicy robotniczej (Listy Lewicy Związków Zawodowych), która w poprzednich wyborach w 1921 r. zdobyła 7,9 głosów i 5 mandatów, natomiast w 1925 r. - 1,28% i ani jednego mandatu. Pierwsze posiedzenie nowej Rady, zainaugurowane nabożeństwem w kościele Bożego Ciała, odbyło się w dniu 5 stycznia 1926 r. w Ratuszu. Uczestniczyli w nim gościnnie posłowie na Sejm z ramienia Narodowej Partii Robotniczej - Adam Piotrowski i Jan Brzeziński, a przewodniczył senior Teodor Krause. Przemówienie inauguracyjne wygłosił prezydent miasta Cyryl Ratajski, apelując o dalekowzroczność w programowaniu komunalnej polityki gospodarczej. Na posiedzeniu tym odbyły się m. in. wybory do Prezydium Rady. Doszło wówczas do ostrego zatargu pomiędzy ukonstytuowanymi w grudniu 1925 r.: Klubem Radnych Narodowej Partii Robotniczej (przewodniczący Karol Stark), a Klubem Radnych Koła Obywatelskiego (przewodniczący Witold Hedinger). Stark zakwestionował w imieniu swego Klubu wybór Czesława Bugzela (chadecja) na stanowisko zastępcy przewodniczącego. Powołując się na zwyczaje demokratyczne, zażądał, aby to stanowisko obją"', przedstawiciel drugiego co do wielkości klubu - Narodowej Partii Robotniczej. Poparł go radny Franciszek Kowalewski (Polska Partia Socjalistyczna), podchwytując postulat proporcjonalności. Publiczność przy Elżbieta Knach- Wojciesz:yksłuchu jąca się obradom (w większości zwolennicy ugrupowań lewicowych) głośno wyrażała swe poparcie dla postulatu Starka. Większość endecko-chadecka Rady zatwierdziła jednak wybór Bugzela. W związku z tym radni Klubu Polskiej Partii Socjalistycznej w piśmie skierowanym do Rady Miejskiej w dniu 5 stycznia 1926 r. złożyli swe mandaty członków Komisji Finansowo- Budowlanej i Wyborczej pismem z dnia 6 stycznia 1926 tr. zawiadomili, że na znak protestu wobec stosowania antydemokratycznej praktyki przy wyborach do Prezydium i komisji Rady, wycofują swych przedstawicieli z wszystkich komisji. Wybory uzupełniające do komisji przeprowadzono następnie na posiedzeniach w dniach 13, 20 i 27 stycznia 1926 r. W kadencji Rady Miejskiej w latach H926 - 1929 w skład Prezydium wchodzili:przewodniczący - Witold Hedinger (1926 - 1929) zastępca Czesław Bugzel (do 20 III 1929) zastępca Józef Tylczyński (20 III - 31 XII 1929) sekretarz Teodor Krause (do 15 IX 1929) zastępca Józef Tylczyński (do 20 III 1929) zastępca Stanisław Grzegorzewicz (20 III - 31 XII 1929) ławnik - Stanisław Kucharski (1926 - 1927) ławnik - Franciszek Kasprzak (1927 - 1929). Protokolantem był Nikodem Tyrakowski. Kadencja Rady trwała do 31 grudnia 1929 r. Członkowie wszystkich ugrupowań wchodzili w skład komisji i deputacji miejskich. Wnioski i pol'. stulaty w nich rozpatrywane były następnie przedmiotem obrad posiedzeń plenarnych Rady. Jedną z najistotniejszych decyzji, jakie podjęła Rada w latach 1926- 1929 była uchwała o zorganizowaniu Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. Impreza ta odegrała ważną rolę zarówno w dziejach miasta, jak i w dziejach II Rzeczypospolitej. Wszystkie uchwały w sprawie Wystawy były także realizacją kierunków polityki komunalnej, proponowanej w czasie kampanii wyborczej. Ponieważ większość mandatów w Radzie posiadała frakcja endecko-chadecfca, program tych ugrupowań wytyczał główny kierunek tej polityki. ŹRÓDŁA Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Poznania, sygnatury: 74, 75, 1206, 1207, 1238, 1250, 1271, 1342, 1344, 1345. Sprawozdania Zarządu stołecznego miasta Poznania 1926 - 1929. Czasopisma (r. 1925) "Dziennik Poznański" "Kurier Poznański" "Posener Tageblatt" "P ostęp" "Prawda" Literatura A. C z u b i n s ki, E. M a k o w s ki: Klasowy ruch robotniczY w Wielkopolsce w okresie II RzeczYpospolitej, T. I: Lata 1918 - 1928. Poznań 1963. C. D e m e l, J. Kra w u l s ki, K. R z e p a: Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917- 1937. Warszawa-Poznań 1980. J. O r l i c ki: Szkice z dziejów stosunków polsko-żYdowskich 1918-1949. Szczecin 1983. "Rocznik Statystyczny stołecznego miasta Poznania za 1925 r." M. S t a ń s k i: Główne kierunki działalności organizacji robotniczYch w latach 1921 - 1926. W: Zarys historii ruchu robotniczego w Wielkopolsce. Praca zbiorowa pod red. A. Czubińskiego. Poznań 1978. Tabela l PODZIAŁ NA REJONY I OBWODY GŁOSOWANIA WEDŁUG DZIELNIC Źródło: "Rocznik Statystycmy stołecznego miasta Poznania za 1925 r . , " s. 112 Tabela 2 WYNIKI GŁOSOWANIA W POSZCZEGÓLNYCH REJONACH MIASTA (cyfry relatywne) Źródło: "Rocznik Statystycmy stołecznego miasta Poznania 1925 r., "s. 112 Rejony Obwody Dzielnice 1 1 Główna 2 4 Rataje 3 5 Starołęka Mała 4-9 6-45 S tare Miasto 9-11 41 -62 Wilda 12 63 Dębieć 13-14 64-79 Łazarz i Górczyn 15-17 80-97 J eżyce i Sołacz 18 98-99 Winiary i N aramowice Lista Rejon nr l nr 2 nr 4 nr 5 nr 6 nr 7 nr 8 1 1,8 1,2 0,1 6,0 1,6 6,8 0,0 2 0,0 0,3 1,3 0,4 0,5 0,8 0,0 3 0,3 0,7 0,1 1,3 0,2 1,6 0,0 4 9,5 6,9 5,6 8,4 6,6 7,2 4,8 5 5,2 6,6 7,8 7,1 10,6 6,3 4,2 6 3,6 4,6 7,9 5,5 8,5 5,0 16,6 7 4,7 6,2 4,8 6,8 8,3 5,9 55,6 8 2,1 3,7 2,4 5,0 10,7 5,5 7,1 9 1,8 3,2 3,8 3,9 7,2 3,7 6,1 10 11,4 8,3 7,3 5,7 6,7 8,3 0,8 11 19,6 16,5 12,8 9,6 5,9 10,4 1,1 12 0,0 1,0 0,9 0,2 0,7 0,9 0,0 13 7,7 11,9 10,2 8,6 6,2 8,6 0,6 14 7,1 8,0 10,7 7,3 7,9 6,8 1,1 15 8,1 7,3 3,5 8,4 6,5 7,5 0,3 16 9,3 5,9 1,9 5,9 6,7 6,6 1,7 17 7,5 6,3 1,8 6,3 4,3 6,4 0,0 18 0,3 1,4 17,1 3,6 0,9 1,7 0,0 Elżbieta Knach- Wojciesz:yk ANEKS l LISTA KANDYDATÓW (kolejność nazwisk oryginalna) Koło Obywatelskie