SYLWETKI EERNARDYNOW POZNAKICH

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1928 R.6 Nr4

Podczas s:welgo prorwi.ncja.łlstwa uczesltni,czył w kapi'bwle genC'l"allnej w Aqui,li w czcrWiCU 1495. P'op,rzednio zapewne był w Rzv:nic. Tam utrzymał kaplusz kardynalski dla Frryderyka JagiCłiI()l'i'czydut, a' za p()IW1[otem :lo kraju, wręczył !!o królewi.

czowi w, Radomiu w przytomności królowej matki Elżbiety 36). W Polslce od dłużzego c'zalSlU toczył się spór o reb<liptyzaqję \Schizma.tyków. Rzc.c'z miała Sz!czegÓolniejsze zlOa'czenie dll-a Be'rnail"aynów, na kitÓirY'ch baralCh spoczywał podówczas g'łówny ciężs!1" m!lsji wISK:'hodniej 27). Opieraljąc się na dekTeltaoh £lorenckid1, wY'znaw,di zaJsadę, że chrzelst slchizmaltyaki jelsrt wa.żmy, że więc konwertytów nie należy chrzci.ć ponownie. Wszakże .ogół duchowieństwa łacińs,kiego, bS'kupi, nawet FraiIl'cszlka.illi KonwenJt'U'al'lłi pr1zeciJwnie uznawałi taki chrzelst za nieważny i wymaga:ti plOlOowne'go chrztu wcdll'e obrządku łacińr.lldego 2S). Spbri "Kto chce Pannie Marii służyć". Akta beatyfikacji przechowują się w Bibl. Tow. Przyj. Nauk paZll. Rk. 576. (Kom. 256-295). 26) T. z. Spominki Minorytów samborskich w Mon. Pol. H. III 252. (PochodZą nie z Bibl. Zamoyskich, lecz Krasińskich Rk. 3. Nazwisko Alexius cie Bohemia należy poprawić na A. de BObrka). Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy II 502, podaje, że "z przesłaniem oznak kardynalskich królewiczowi Stolica Apostolska ociągała się blisko dwa lata. Nastąpiło to dopiero w kwietniu 1495". Nie jesteśmy w stanie skontrolować wiadomości Kor. co do szczegółowej daty. Rozumiemy, że jeśli wybrano Szklarka do przewiezienia oznak, to dlatego, że skorzystano z jego pobytu na kapitule generalnej, przypadającej r. 1495 w czerwcu w Aquili. (Coprawda Kom. o udziale delegacji polskiej na tę kapitułę mówiąc ogólnikowo, nie wymienia jej członków po imieniu; jako prowincjał Szklarek miała obowiązek uczestniczyć). \Viadomość Korytkowskiego w takim razie należy rozumieć w ten sposób, że w kwietniu Fryderyk nie otrzymał oznak, lecz że je wysłano z Rzymu. Wtedy należy przyjąć, że Szklarek przed kapitułą był w Rzymie. Sprawę tę wyświetlić może monografja Fryderyka wzgl. publikacja źródeł z drugiej połowy w. XV. 27) W misji litewskiej początkowo największe zasługi położyli Franciszkani Konwentualni; pod koniec w. XV i w początkach XVI, górę biorą Bernardyni;później w XVI. wysuwają się Dominikani, któryh pierwszy konwent w 'Wilnie powstał r. 1501. 28) Dogmatycznie przyczyną sporu była odrębna formuła chrztu w Kościele wschodnim. Rozmaite pisma dotyczące rebaptyzacji u Theinera. Vet. Mon. II pas. i Arch. Kom. Hist. S. 2. T. I. 73-102. Co się tyczy stanowiska Franciszkanów Konwentualnych, por. Rk. Uniw. War'Sz. Lat. Q. I. 292. K 40, 70, 121 v.

KRONIKA :MIASTA POZNANIA

ten trwał długo, ale wówczas właśnie zaognił się przy sposobności śluhu k,sięda Aleiksnndra z Heleną moskiewską, którą strurano się f>kł.mić do ult1ji. Stanow!SJka swojego Be'rnardvni musieli hl"onić, oS'obliwie wobec kuii wileńskiej, g,dzie ZTI?jd-ował się nśrodek rebapty-.;anłów. Zadanie to przypadło Szklarkowi. W dysputach, j 'ki.e odbyły się w kurjach krakowskiej i wileńskiej, w przytomności biskupów i uczonych, maj'ąc, zda;e się, nawet niektórych profesorów Unwel"sy,j;l'tu przeciw sohie, obronił zdanie bernardyńskie, p.:nvoływa)ą<c się na dek,reŁa Sobo['tl f1orenc;kiego i pisma papieskie. P.rzez cały c'zas prawie prowin1cjaJ1stwa Szklarka panowało powietrze. Najbarazie smżyło dę Idem 1495, d!Ia,c1zego kapitułę wal1S'zaw'Slką musiał skr6cić do dni pięciu. P.omimo to, pilnie wizytował n:rowincję i surowo karał wykroC'zenia, co wywołało w szelroki<ch k3ładl niechęć przeciw niemu. Niechęć ta wybuchła podczas kapituły r. 1497, w cze.rwcu w W'rde odvawjonej. Skorzystano z przybY'cia komisarza generalikiego Gahriela de Castelrr,o (1496-7) i wytocz,ono skargi na S2Jklarka. Domyślamy się, że byli to z,wolennicy Bala, z chwilą jego zgonu: wszakże pozba,wieni głowy (1496). Pośród 7a,rzutów, jakie podnc-senno, nic,kt6re niewątpI!wie nie m!ały uzasadnienia: że skasował palki, złotem wyszywane, lub drogie kamienie, używane jako Erodlki lecznkze i zabraniają.c nosić, przeznlc,zył na ozdobę oł't<!Jrzy 29). Sprzeciwiało się to bowiem lSurowoid zakonlt1ej, a nadto prowinojał był otrzymał wyraźne w tej mierze pole'ccn!e wi1ka,rjusza generalnego .Jana z Peruzji 30). Byy jednak zdaje się, jeszcze inne zarzuiy bardziej

29)" Kom. 263-26;).

30) Do r. 1517 generała całego zakonu franciszkańskiego wybierali sami Franciszkani Konwentualni. Niezależni od nich Obserwanci (Bernardyni) mieli własne kapituły i wybierali swoich zwierzchników z tytułem wikarjuszów generalnych. podobnie prowincjałowie obserwanccy zwali się początkowo nie ministrami, lecz wikarjuszami prowincjalnymi. Wielkie kapituły, obsyłane przez wszystkie gałęzie franciszkańskie, nazywano c. generalissima. Kapituła obserwancka generalna wyznaczała komisarzy generalnych, co trzy lata wizytujących prowincje. Polska wraz z Austrją i Czechami stanowiła jeden obwód komisarski. Komisarzami bywali w naszym okresie wyłącznie Włosi.

U'zClJs3!chionei źródł0 nasze klh nie wymienia po s'Zczególe. Przeciwnicv Szkbrka ne zachowali wsz:lkże form prawnych, wkutek czgo k'_ra ich upadłB.. Dużo jedn"lk przykmści wyrząd.liIi Janowi, a także samemu komisarzowi. Na nowo S"ikl'a-rck objął .pmwinc.jalstwo z kapituły warszaw1skiej w majl'/czenvcu 1499. U.'zędowanie jego trwało do kapituły w KobYIHni 1502. PTzez ten czas odbył ka'Pituły 1500 w wrzenil1 w Pomanin, 1:':01 w Łowiczu, także w wrześniu. GeneraJlna kapitula przypadła w tym cza.sie w Urhinie 1501 w maju/czJwcn; kronikarz n3.SZ nie poda:je, czy S.zlklarek był na niej, moina to je,cn8!k przyjąć. Kapituła ta wynaczyła na komisairza generalne!!,:> Jakóha z Mantui. Ten po wizyrcie pnwinoji zwołał do Kohdina na poc1zątek paż-clziernioka kapitułę, ktÓra zakońc1zyła u:-zędowamie Szklarka 31L Z czasów teo prowincjaJ.c:twa Sz:kla"'ka p"l<;iad'>my dwa zapiski na drukach. Nidera Manuale wydane po r. 1840 przezna,czvl br. M'-lciej.owi z tem, że później ma je oddLlć d,o BydgOl'IZ,eZY, Anioła de ClavC's!o Summa AngcHca, tłoczoną w Wenecji 1489 KrY'tyn!)wi r. 1499 32 ). Pierwsza bez d2. l ty może t.1kże pooho.dzlć z okresu pierw'!='zego llTzędowania. N3. t,o trzechlr.ie przypa.dła niefortunna kmaja'ta przeciw Tataa-om. Głoszono ją r. 1500. "Z powodu słów w bulli krzyżowej pC'łożonych, że b:kże duchowni i zakonnicy mogą pójś:; na tę k'!"Uocj:dę. C'Jby ducha dodawać ludziom i urdzie 1 ać sakramentów, niek1tórzy Berm 1 rdyni w Krakowie po.dsunęli ka-rc'vnałowi Fryder)k()wi ! staroście grodzkiemu krakowskiemu, że dużoby mcgli przynieć pożytku, gdybv ich posbr:.o na tę krucjatę. Ta:k ,tało się, że ci panowie wv:słal'i ludzi do konwentu. żdiąc pod groźbami, żeby zakonników, co chcą iść, wydano bez przJZSzkody, inaC"ze1 b!"amv wyłamią i ich przemocą zabiorą. Gwa,rd:,a.n ?najdowd się wówczas na kapitule w Poznaniu. Przeło00ry krakow.£Iki prze'Ta.żony J1ze 1 kł do hralcl w pyt'Orrr:noi:ci tY'ch wy{"łańców: Czy tu ą bcy, Cif) chca pćiść"? Na te s:owa ws'lało wielu, zapominając, że dla Boga wyrzełkli się włzsnerj woli, i nanaoył. się k,rzyżem. POodobnie pos,tpiIi też bracia z innych domow ....). 31) Kom. 285-6. Uchwały kapituł 1499 i 1502. Rk. Bib!. Kom 1123 k. 155.

32 Bib!. Sem. Duch w Włocławku. 7547 i 15750.

33) Rk. Bib!. Kras. 98, 1 v.

KRONIKA MIASTA POZNANIAi Krttajta skończyła sIę nie'sławmie. Zami3.lst na Ta;!:arów :r11lSI'Yć, pobiła ż)'Tdó'W kTakowsikich. Taltarzy tymczasem wiosną I (f. 1501 Sip'tli,>toszyli Ruś, z3puIsZJczalą'c za,gl)nv a'ż po Sandomierz.

Króil rozwiązał bemadziejną bUCljatę. Z BeruaiTdY'nóVl jedni powrócili ze wS1tY'dem, dil"udizy po'zoSItb1Jii w świede. Szkłarek Ir..uslał 'Odibyć są,d nad samow()Jl'i1ym krzyż,o'W'cami.

Brali W nim ll'dzid także inni dygnitarze prowincji. Ukarał występnych ja!w aposta:ów jednych pokutą, innych według przewinień więzieniem, woółe icdnik racrze'; łagodnie 31). Być może, z PowyżlSzem za,jś.ciem łączy się w pewien spof,ó1b pismo ka:rdynała Fryderyka do JakĆiba z Mantui ZJ 29 sierpnia 1502 r. 3,). P1S!!111() to wys-tO/Slowane wicł,ocznie ze wlz,lęodJu na nadchodzą,cą kapitułę kobyHń-ską. s'ka:rży się, że Bema,rdyni mieszają się cło wszelkiego rodzaju spraw świeckich, a nawet państW'!>wych i prosi u powściągnięcie. Fakt EJkierowalIlia pisma do korr:i'S'rza, nie dlo p'rDwincj'2.ła. wskazuje na tu. :alkC'hy ..3m Szklarek nie był obcy t£mu wtrącaniu do spraw państwowych.

Do ta,kj.oh ST:JfB.W moina było z3.liłczyć k,rtliC!jatę, udział w niej Bernardynów i lkarar!1ie uczeisltników. Rozumieć można, że kardynał poczuwał się dlo ohrony tych braci, co poszM .za je'o wezWJl1iem. UZ'U'!)2ł,da to dalslza wiad011Ilość, że Ciołclk podczas swojeg,o poselstwa w Rzymie zapytywał, czy udział Bernardynów w krucjacie był rzeczą godziwą 3n). Oczywiście, przy nied os-ta,lteczne: dlkhdin')ści iiSma F!Tyde'ryika, niepodobna przelSą,dl?:ać, ozy nie miał na myśli jakich spraw il1Jny'c 1 h, zoła nam niezn?mr.Cih JakÓb z M:.mt!:tli podc2aJs swei wizytY' i na kap-ir!:uIle zaiął 6'tal!1owi;lk'O poś.;-cdni,C'zące, czem zysikał s'Obie powszechne ll1:nanie 37). W Rzymie odpowiedziano, ganiąc udział Bernardynów w krucjacie 38). W tym Clzasie Szklarek, ulkońozywszy plrowincjIsltwlQ, pełnił obowiązki k3Jznodziei w Krakowie 3l). Tymczasem Jakób z MaIl/!:u1 PQ kapi'tu!e koobyHńsadej, udał się do prowincói czC'sikiej.

34) 1 b. Apostatami nazywano zakonników, co uciekli z klasztoru, przy czem nie miano na myśli porzucenia wiary. 85) Mon. M. Aev. Hist. XIX Acta Alexandri 141/2.

11<1) Rk 98 v.

87) Kom. 286.

38) Rk. 98 Iv.

39) I b.