TADEUSZ GALECKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1983.04/06 R.51 Nr2

PLANY MIASTA BEZ TAJEMNIC

IMPREZA Plany Poznania bez tajemnic była wydarzeniem bezprecedensowym w historii powojennej urbanistyki miasta, a być może i całego kraju. Wprawdzie U stawa o planowaniu przestrzennym zobowiązuje do tzw. wykładania do wglądu projektów planów szczegółowych zagospodarowania przestrzennego, jednak dotyczy to tylko niektórych rodzajów tych planów i niektórych obszarów miasta planami tymi objętych. Tego rodzaju spotkania obywateli z warsztatem urbanistycznym sprowadzały się z reguły do kontaktów bezpośrednio zainteresowanych, dotkniętych niejako osobiście i zmuszonych do reakcji, byli to bowiem prawie zawsze właściciele terenów lub działek, na których planowano dość znaczne przekształcenia istniejącej struktury przestrzennej, co pociągało także zmiany w strukturze własności prywatnej. Takie wycinkowe spotkania nie pozwalały na pełne poznanie problemów rozwoju miasta, a co za tym idzie - istniał nadal brak zrozumienia dla podejmowanych przez władze rozwiązań w tym zakresie, co uwidoczniło się. w głosach krytyki jeszcze niezbyt głośnej w latach poprzednich, a nasilającej się w końcu lat siedemdziesiątych. W tej sytuacji, z inicjatywy redakcji "Głosu Wielkopolskiego" i głównego architekta województwa poznańskiego, Biuro Planowania Przestrzennego zorganizowało trwającą kilka miesięcy wystawę planów rozwoju Poznania, połączoną z prelekcjami autorskimi i dyskusjami nad grupami planów. W celu przedstawienia pełniejszego obrazu zamierzeń rozwojowych miasta, eksponowano nie tylko opracowania własne Biura Planowania Przestrzennego, lecz także prace innych biur projektowych o tematyce urbanistycznej. N a wystawie dyżury pełnili specjaliści różnych dziedzin, którzy objaśniali nie zawsze zrozumiały dla laika zapis graficzny planów i odpowiadali na pytania. Zwiedzającym udostępniono książkę uwag i wniosków, w której mogli wpisywać swoje spostrzeżenia. Tematyka wystawy podzielona została na pięć zasadniczych grup: a) Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego; b) Plany szczegółowe; c) Plany szczegółowe i realizacyjne śródmieścia; d) Układ komunikacyjny; e) Poznański Szybki Tramwaj. Wystawa odbywała się w sali konferencyjnej na drugim piętrze Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Stalingradzkiej 18, w dniach od 18 maja do 31 lipca 1982 r.

Tadeusz

Gałecki

Międzynarodowe Targi Poznańskie na płycie nad torami kolejowymi między Mostem Dworcowym a Rondem Kopernika. Widok z lotu ptaka od Ronda Kopernika. Projekt zespołu: mgr inż. arch. Andrzej Bzdęga, mgr inż. arch. Marcela Pruska, mgr inż. aren. Jacek Niedziółko, Barbara Panieńska, mgr Danuta Radke, Andrzej Olejniczak. Konsultacje mgr inż. Zygmunt N owak

PLAN OGÓLNY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO M. POZNANIA (18 - 31 V 1982)

Plany ogólne, lepiej może zwane generalnymi, stanowią podstawowe ogniwo' w łańcuchu planistycznym. Ustalają generalne zasady rozwoju i kształtowania funkcjonalno-przestrzennego jednostki osadniczej. Czynią to w sposób kompleksowy. Takim właśnie kompleksowym opracowaniem jest Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego m. Poznania, otwierający cykl wystawienniczy.

Ekspozycja składała się z dwudziestu sześciu plansz. Do najważniejszych z nich zaliczyłbym: plansza podstawowa - zawierająca docelowy obraz miasta w 1990 r., z programem na 750 000 mieszkańców na obszarze 53 000 ha; plansza warunków realizacji Planu, ukazująca główne zależności realizacyjne poszczególnych elementów Planu, a zwłaszcza zależności między realizacją poszczególnych funkcji, takich jak: mieszkalnictwo, usługi, przemysł - a elementami infrastruktury technicznej, jak: zaopatrzenie w wodę, gaz, ciepło, energię elektryczną, odprowadzanie ścieków, a także elementy komunikacji; studium kierunkowe możliwości rozwojowych miasta (oceniono je na ok. 1 500 000 mieszkańców), z czego prezentowany Plan Ogólny stanowił pierwszy etap rozwoju. Pozostałe plansze przedstawiały wyodrębnione elementy Planu, zarówno funkcjonalne (mieszkalnictwo, usługi, przemysł, zieleń, rolnictwo), jak też techniczne (uzbro

jenie i komunikacja). Ukazano również uwarunkowania z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego oraz opracowania studialne zarówno do planu perspektywicznego, jak i do studium kierunkowego. Jedna z plansz przedstawiała syntezę opracowań wariantowych oraz kryteria wyboru (opracowanie optymalizacyjne). U zupełnienie materiałów graficznych stanowił opis i tekst Planu *. Pełne omówienie zasad Planu i kryteriów, jakimi kierował się zespół autorski przy kształtowaniu koncepcji rozwoju miasta do 1990 r., nastąpiło w dniu 20 maja przez generalnego projektanta; był to wstęp do dyskusji, w której z zebranych w sali ok. 50 osób, głos zabrało 10. Prelekcja na temat Planu Ogólnego powtórzona została w dniu 28 maja 2.

PLANY SZCZEGÓŁOWE (2 - 15 VI 1982)

Kolejnym etapem na drodze od planowania do realizacji są plany szczegółowe zagospodarowania. W oparciu o generalne wytyczne z Planu Ogólnego przygotowuje s!ię, tym razem już dla fragmentów miasta, opracowania bardziej szczegółowe, w których zawiera się znacznie więcej informacji niezbędnych do realizacji zamierzeń urbanistycznych. Opracowania te wykonuje się w zależności od potrzeb i tematyka Planu w skalach: 1:2000, 1:1000, 1 :500. Plany szczegółowe wykonuje się w miarę potrzeby dla obszarów o wyodrębniających się funkcjach, takich jak: dzielnice czy zespoły budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego i jednorodzin - nego; dzielnice czy zespoły przemysłowe; tereny sportowe i wypoczynkowe, bądź też dla terenów wielofunkcyjnych, wyodrębniających się w strukturze miasta. W tym ostatnim przypadku plany szczegółowe pełnią dodatkową funkcję koordynującą różne formy inwestowania i różnych inwestorów. Plany szczegółowe mogą posiadać pewne cechy planów realizacyjnych (np. "plany szczegółowe budownictwa jednorodzinnego) i służyć bezpośrednio do realizacji. W innych przypadkach niezbędne jest kolejne ogniwo - plany realizacyjne. Te ostatnie opracowywane są zazwyczaj na koszt inwestorów w biurach projektów, poza Biurem Planowania Przestrzennego. Aby jak najbardziej przybliżyć społeczeństwu problemy rozwoju miasta, Biuro Planowania Przestrzennego, oprócz własnych opracowań, zgromadziło na wystawie szereg planów realizacyjnych wykonanych przez biura projektów (nie tylko poznańskie) . Wprowadzenia w problematykę eksponowanych planów dokonał w dniu otwarcia (2 VI) zastępca głównego architekta województwa poznańskiego - mgr inż. arch. Andrzej Bzdęga. Wśród eksponowanych planów znalazły się: opracowania nowych dzielnic mieszkaniowych Morasko d Owińska 3 , plan terenów wypoczynkowych Głuszyna 4 , Dzielnicy Nauki 5 w Morasku, plan nowych terenów Międzynarodowych Targów Poznańskich w Strzeszynie oraz ponad 50 planów szczegółowych terenów budownictwa jednorodzinnego, które wzbudziły najwięcej zainteresowania.

i T. G a ł e c ki: Północne pasmo rozwojowe. (Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Poznania). "Kronika Miasta Poznania" R. 1978, Nr 3, s. 5. »Podstawowych Informacji o Planie udzielił w dniu otwarcia wystawy generalny projektant - arch. Tadeusz Gałecki.

Tadeusz

Gałecki

Międzynarodowe Targi Poznańskie na płycie nad torami kolejowymi między Mostem Dworcowym a Rondem Kopernika. Wejście na płytę z ul. Roosevelta

PLANY SZCZEGÓŁOWE I REALIZACYJNE ŚRÓDMIEŚCIA POZNANIA ( 1 7 - 3 O VI 1982)

Obszar śródmieścia, jako centralna część miasta, budził zawsze duże zainteresowanie poznaniaków i urbanistów, i to zarówno w okresie bezpośredniej odbudowy ze zniszczeń wojennych, jak również w późniejszych latach mniej dynamicznego

Międzynarodowe Targi Poznańskie na płycie nad torami kolejowymi między Mostem Dworcowym a Rondem Kopernika. Pasaż pod pjytą na pierwszym poziomie

Projekt zespołu wystawienniczego Międzynarodowych Targów Poznańskich przy ulicach Matejki- Ułańskiej. Wejście z ul. Matejki przy zbiegu z ulicami Konopnickiej i Orzeszkowej. Projekt zespołu: mgr Inż. arch. Andrzej Bzdęga oraz Andrzej Olejniczak, Ewa Fuczkiewicz i Jacek Sołgałarozwoju. Na wystawie eksponowano opracowania urbanistyczne wykonane w ciągu ostatnich kilkunastu lat dla rejonu miasta zawartego miedzy ul. Kraszewskiego - Kościelną od zachodu, Podwalem od wschodu, Cytadelą od północy i ul. Marchlewskiego od południa. Wśród wystawionych planów znalazły się Plan Szczegółowy Zagospodarowania Przestrzennego Śródmieścia m. Poznania * w tych granicach oraz szereg opracowań realizacyjnych i studyjnych dla różnych fragmentów śródmieścia - łącznie szesnaście opracowań. Wszystkie na pewno interesujące, wiele - jak się okazało - dyskusyjnych. N a wymienienie zasługują: Plan rewaloryzacyjny Starego Miasta <od lat nie mogący doczekać się realizacji); Płyta nad torami kolejowymi na od

» Opracował zespół laureatów Konkursu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich Nr 601 - architekci: Andrzej Gawlikowski, Sławomir Gzell i Piotr Wądrychowlcz z poznańskiego Zakładu Projektowania l Usług Inwestycyjnych "Inwestprojekt" , przy współpracy: mgr Róży Pudelewicz i inż. komunikacji Anny Heller-Gostyńskiej (Morasko), oraz laureaci Konkursu Stowarzyszenia Architektów Polskich (Praca nr 19) - zespół autorski w składzie: architekci Jacek Michalski i Jerzy Szczepanik-Dzlkowski (Warszawa), przy współpracy: arch. Małgorzaty Końskiej i Ewy Przestarzewsklej-Porębskiej (Warszawa) oraz Jerzego Porębskiego (studenta Warszawskiej Akademii Sztuk Plastycznych); laureaci i wyróżnienia specjalnego (Praca nr 5); zespół autorski studentów architektury Politechniki Poznańskiej w składzie: Stanisław Sipiński, Wojciech Sobczak, Wojciech Tkaczyk, Krystyna Wiśniewska, Jacek Wojciechowski, Aleksander Woźniak (Owińska), pod kierunkiem doc.

Jerzego Buszkiewlcza.

, Opracował zespół Biura Planowania Przestrzennego, w składzie: arch. Lidia Wejchert (główny projektant), mgr. Alicja Czaban, mgr Inż. Andrzej Gostyński, mgr inż. Dobromiła Ziętkiewicz- Homanowska.

s Opracował zespół laureatów I nagrody w Konkursie Stowarzyszenia Architektów Polskich: architekci Marian Fikus i Józef Gurawski z poznańskiego Biura Projektowo-Badawczego Budownictwa Ogólnego "Miastoprojekt" . · T. J3 a ł e c k i l S. T a t ark i e w i c z: Plan Szczegółowy Zagospodarowania Przestrzennego Śródmieścia Poznania. "Kronika Miasta Poznania" R. 1989, Nr 3, s. 45; R. 1989, Nr 4, S.79.

Tadeusz

Gałecki

Północna strona ul. 27 Grudnia. Projekt uporządkowania. Generalny projektant mgr inż.

aren. Andrzej Bzdęga oraz mgr inż. aren. Marcela Pruska i mgr Danuta Pucekcinku od mostu Uniwersyteckiego do mostu Dworcowego, z przeznaczeniem na cele Międzynarodowych Targów Poznańskich i usługi centrotwórcze; Koncepcja pasażu usługowego na zapleczu hotelu "Merkury"; Koncepcja rozbudowy Teatru Polskiego (zaplecza); Koncepcja przejścia dla pieszych pod al. Marcinkowskiego na ciągu ul. Paderewskiego - pi. Wolności; Koncepcja uporządkowania i estetyzacji targowisk (Rynek Jeżycki, pi. Wielkopolski itp.); Koncepcja uporządkowania pi. Wiosny Ludów, z uwzględnieniem nowego prowadzenia tramwaju w kierunku zaebód - wschód (ul. Czerwonej Armii - pi. Bernardyński - most św. Rocha); Koncepcja uporządkowania zasypanego tzw. starego koryta Warty; Projekt koncepcyjny zabudowy Sródki 7; Projekt koncepcyjny uporządkowania i ukształtowania pasażu w ul. Półwiejskiej.

UKŁAD KOMUNIKACYJNY POZNANIA (5 - 15 VII 1982)

W trzech wystawach z cyklu Plany Poznania bez tajemnic prezentowano opracowania kompleksowe, zawierające wnioski z sumy rozwiązań wszystkich współdziałających specjalności zawodowych, którzy muszą ściśle współpracować nad rozwiązywaniem poszczególnych problemów urbanistycznych. Wystawa o układzie komunikacyjnym Poznania pokazała w sposób przejrzysty szkielet każdego nieomal opracowania urbanistycznego, jakim-jest komunikacja. Mgr inż. komunikacji Zygmunt N owak, autor Studium komunikacji do Planu Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego Poznania i jednocześnie autor wielu opracowań szczegółowych i realizacyjnych z zakresu komunikacji, wprowadził zebranych na wystawie w dniu 9 lipca w tajemnice swego warsztatu i zapoznał z planami i projektami układu komunikacyjnego miasta. Wyłożone plany ilustrowały problemy komunikacyjne od zagadnień generalnych po opracowania szczegółowe. Spośród opracowań generalnych wymienić należy: Studium komunikacji do Planu Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego; Studium układu transportu zbiorowego; Album sieci układu podstawowego ulic w skali 1:5000. Z opracowań realizacyjnych cząstkowych zaprezentowano opracowania koncepcyjne i dokumentację techniczną szeregu tzw. tras komunikacyjnych (tak nazywa

»Koncepcją opracował zespół architektów: Stefan Wojciechowski i Grzegorz Ziemiański.

się potocznie każdą ulicę o dwóch rozdzielonych jezdniach, przy czym do niedawna wymawiało się to słowo z dumą, a obecnie z wyrzutem). Były to m. in.: Koncepcja powiązania ul. Grunwaldzkiej poprzez tereny Międzynarodowych Targów Poznańskich i dalej po południowej stronie Dworca Głównego z ul. Marchlewskiego jako połączenie dzielnic wschodnich i zachodnich w rejonie śródmieścia z pominięciem centrum; Koncepcja tzw. Trasy Piastowskiej - powiązania wschodnie dzielnic północnych i południowych poprzez połączenie ulic Szelągowskiej i Alfreda Bema wzdłuż Warty, z uwzględnieniem wymogów konserwatorskich tego rejonu miasta; Koncepcja połączenia al. Marcinkowskiego z ul. Dolna Wilda poprzez ul. Piekary, z "przebiciem" tramwaju łączącego Wildę ze śródmieściem w sposób znacznie prostszy niż dotychczas; Koncepcja przeprowadzenia tramwaju w prostym przedłużeniu z ul. Czerwonej Armii poprzez pi. Wiosny Ludów, pi. Bernardyński i most św. Rocha jako czwartego powiązania prawo- i lewobrzeżnego Poznania (trzecie powiązanie dzielnicy Rataje); Koncepcja tramwaju podziemnego pod ul. Czerwonej Armii - realizacja tego zamierzenia raczej odległa w czasie; Koncepcja "Trasy Śródmiejskiej Północnej" po śladzie ul. Wawrzyńca - mające} za zadanie wyprowadzenie ruchu wlotowego z zachodu poza śródmiejską część ul. Dąbrowskiego (odpowiednie bezkolizyjne odgałęzienie od ul. Dąbrowskiego w rejonie al. Polskiej już istnieje) oraz kilku innych - łącznie 20 - tego typu prac, świadczących o przygotowaniu dokumentacyjnym dla rozwiązania problemów komunikacyjnych miasta zarówno w zakresie komunikacji indywidualnej, jak i zbiorowej. Do szczególnie interesujących opracowań należy zaliczyć koncepcję parkowania dla śródmieścia - opracowanie sugerujące w sposób względnie prosty i nie wymagający wielkich nakładów możliwości rozwiązania tego trudnego problemu.

POZNAŃSKI SZYBKI TRAMWAJ (20 - 31 VII 1982)

Poznański Szybki Tramwaj - to także komunikacja. Z czego wynika więc uhonorowanie tego właśnie tematu komunikacyjnego odrębną wystawą? Złożyło się na to kilka powodów: po pierwsze - urbaniści chcieli podkreślić, że sprawę komunikacji zbiorowej uważają za bardzo ważną; po drugie - Poznański Szybki Tramwaj obsługiwać będzie tereny rozwojowe miasta - północne pasmo, a więc znaczną część mieszkańców Poznania; po trzecie - Poznański Szybki Tramwaj jest rozwiązaniem nie stosowanym jeszcze w Polsce - rozwiązaniem, które w stosunkowo prosty lecz jednocześnie bardzo efektywny sposób złagodzi problemy komunikacyjne mieszkańców północnego pasma rozwojowego miasta, tzn. 250 000 poznaniaków. Planując rozwój miasta do ok. 750 000 mieszkańców, zdawano sobie sprawę z konieczności wprowadzenia do obsługi przemieszczeń ludzi nowego, bardziej efektywnego środka komunikacji zbiorowej. Myślano o metrze, mówiono ostrożnie o szybkiej kolei miejskiej. Poznański Szybki Tramwaj łączy w sobie prostotę tramwaju (taki sam tabor sprzężony jedynie w zespoły cztero wagonowe) z dużymi zdolnościami przewozowymi, niezupełnie takimi jak metro, ale znacznie większymi niż konwencjonalny tramwaj. N a wystawie zaprezentowano zestaw opracowań studyjnych i różne stadia dokumentacji. Mimo rzucającej się w oczy prostoty, Poznański Szybki Tramwaj jest w prak

Tadeusz Gałeckityce przedsięwzięciem trudnym i skomplikowanym. Szereg problemów technicznych wymaga rozwiązań prototypowych, bowiem założono pełną "bezimportowość" zamierzenia. Jednocześnie ambicją autorów koncepcji, pracujących pod kierunkiem generalnego projektanta inż. Zygmunta Nowaka, było uzyskanie rozwiązania w pełni kompleksowego. Toteż, oprócz rysunków technicznych i makiety całego zamierzenia, obejrzeć można było także opracowanie z zakresu ochrony środowiska naturalnego, zwłaszcza ochrony od hałasów, jakie niestety emitować będzie Poznański Szybki Tramwaj, koncepcję kształtowania krajobrazu naruszonego przez realizację niezbędnych urządzeń technicznych, takich jak estakady, wykopy itp. Obejrzeć można było także koncepcję zazielenienia trasy szybkiego tramwaju. Koncepcję, która łączyła w sobie elementy ochronne (ochrona przed hałasem, ochrona antyerozyjna skarp), estetyczne i informacyjne (charakterystyczne zespoły roślin dla różnych odcinków trasy). Zwiedzający mogli zapoznać się także z zasadami informatyki, jakie będą musiały być stosowane dla ułatwienia korzystania z Poznańskiego Szybkiego Tramwaju.

Imprezę według oceny organizatorów należy uznać za udaną. Liczba zwiedzających była znaczna. Udział w dyskusjach żywy. Dokonano ok. 120 wpisów do wyłożonych ksiąg. Lektura ich jest pouczająca, chociaż zadziwia dość często autorytatywność sądów. Nie brak odsądzania autorów planów zagospodarowania miasta od czci i wiary. Znacznie rzadziej chwalono. Zygmuntowski Stańczyk twierdził, że najwięcej w Polsce jest lekarzy. Po lekturze wpisów można by stwierdzić, że najwięcej jest urbanistów. Wielu autorów wpisów oceniało problemy krańcowo, np. Ludzie, miejcie litość, mniej wyburzeń a więcej działań ekonomicznych. I drugi zapis: Uważam, że dla jeszcze większego poszerzenia ul. 27 Grudnia należałoby zespól handlowy (międzY ulicami Ratajczaka i Kantaka) przesunąć w kierunku ul. Czerwonej Armii. Podobne różnice zdań dotyczyły komunikacji, np. Poznań prosi się o schowanie pod ziemię torów kolejowych na odcinku most Teatralny - most Dworcowy, mamy przykład Warszawy Dworzec Ochota Dworzec Centralny. CZy to taka wielka inwestycja? I inny zapis: Mając na uwadze wymogi racjonalnego planowania urbanistycznego: celowość, ekonomię i efektywność - jest oCzYwistym nonsensem projekt przykrycia płytą torów ... Zarzucano urbanistom brak wyobraźni, ale i przedstawianie projektów nierealnych. Niektóre zapisy świadczyły o niedoinformowaniu zwiedzających, co niewątpliwie było winą organizatorów wystawy. Większość wypowiedzi świadczyła o dużym zainteresowaniu mieszkańców ogólnym problemem rozwoju Poznania, było jednak sporo wpisów osobistych, dotyczących losów własnej działki, własnego budynku, garażu itp. Stąd wiele sądów bardzo subiektywnych. Wszystkie wypowiedzi zostały przeczytane i przemyślane. Są, one brane pod uwagę przy weryfikacji i aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego. Dyskusje i wypowiedzi, zwłaszcza te kontrowersyjne, uświadomiły jeszcze raz starą prawdę o złożoności problemów, jakie musi rozwiązywać planowanie przestrzenne, o konieczności harmonijnego układania interesów, które są nie do pogodzenia. Wielu zwiedzających zarzucało urbanistom, że pokazano im plany zakończone, zatwierdzone, często w fazie realizacji. Nie jest to prawdą. Wszystkie plany szczegółowe, zgodnie z obowiązującymi przepisami, były wyłożone do wglądu przed ich zatwierdzeniem na okres czternastu dni, o czym każdorazowo informowano w prasie lokalnej. Inaczej, ale też zgodnie z obowiązującymi przepisami, postępo

wano z planami ogólnymi. Te były dyskutowane na posiedzeniach komisji rad narodowych, zebraniach organizacji społecznych, zawodowych i in. Może należałoby zmienić stosowane dotychczas zasady i konsultować plany w trakcie ich powstawania z szerszym gronem społeczeństwa? Wystawa miała być także sondą i w tym zakresie. Jeżeli porównamy liczby wypowiedzi (zapisów) z liczbą dorosłych mieszkańców Poznania, okaże się, że nikły to procent zainteresowanych. Czy można urządzać głosowanie na temat tak skomplikowany jak plan urbanistyczny, przy tak nikłym i przypadkowym przedstawicielstwie? Oto pytanie, na które będą musieli odpowiedzieć planiści przestrzeni - sobie i społeczeństwu.