IRENEUSZ RUTKOWSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.10/12 R.47 Nr4

SIEDEMDZIESIĄT PIĘĆ LAT ELEKTROWNI POZNAŃSKICH (1904 - 1979)

POCZĄTKI TOizwOju energetyki Ipoznańskiej sięgają ilat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. W tym okresie energia elektryczna, jako źródło dogodnego napędu maszyn i oświetlenia, zyskiwała coraz więcej zwolenników. Instalowane wtedy zespoły prądotwórcze składały się przeważnie z silnika na gaz ssany i prądnic prądu stałego o mocy od kilkunastu do kilkudziesięciu kilowatów. Każdą taką elektrownię wyposażano w co najmniej dwa generatory, z których jeden stanowił rezerwę na wypadek awarii. Prąd rozsyłano siecią pracującą 'Pod niskim ll1aJpięciem 110 V, zasilającą najbliższe otoczenie elektrowni. Na początk naszego stulecia zaczęto przechodzić od budowy małych elektrowni do dużych obiektów mogących zaopab'ywać w energię całe miasta. Wzrost zainteresowania nowym źródłem energii w Poznaniu wiązał się z intensywnym rozwojem infrastruktury miasta, a także z rozbudową przemysłu. Słabą stroną rozwoju elektrowni poznańskich było zbyt oszczędne planowanie wzrostu zużycia energii elektrycznej. Budowane urządzenia szybko okazywały się niewystarczają"ce i w stosunkowo krótkich odstępach czasu trzeba je było rozbudQwywać. Częste rozbudowy sprzyjały jednakże modernizacji siłowni.

Pierwsza elektrownia poznailska (przy dzisiejszej ul. Grunwaldzkiej 1) należała do gminy Jeżyce i rozpoczęła pracę w 1895 r. W dwa lata później uruchomiono elektrownię w gminie Łazarz, a w 1898 r. na Wildzie. Poza małymi elektrowniami domowymi uruchomiono w tym czasie prywatną elektrownię "Kortings-ElektriziUitswerke", która dostarczała prąd do dwóch dużych bloków mieszkalnych przy pl. Wolności. Poznańska Kolej Elektryczna wybudowała w 1898 r. własną elektrownię do zasilania sieci trakcyjnej. W 1900 r. gminy Jeżyce, Łazarz i Wilda zostały przyłączone do Poznania, a elektrownie prze:szły na własność mia:sta. Według zachowanych danych łączna produkcja elektrowni poznańskich wyniosła w tymże roku 114393 KWh 1. W latach następnych zapotrzebowanie na energię elektryczną szybko wzrastało. Władze miejskie podjęły decyzję o budowie pierwszej "ogólnomiejskiej centrali elektry,cznej" przy ul. Grobla. Data uruchomienia tej elektrowni została uznana za początek gospodarki energetycznej miasta.

I Bez produkcji elektrowni domowych. W. D a k t e r a, 60-lecte Zakładv. Energetycznego Poznań-Miasto (1904 - 1964). Poznań 1964, s. 11.

Ireneusz Rutko'U.'ski ę t': ::., :' ;.

!

Budynek elektrowni wildeckiej (Dolna wilda Nr 87). Dziś mieści się tam zakład sanitarnyf8,. ' : )

., ..

-" r

..."" ,{. '" . -:.. .:" ...,,.

..,

".\"> :<=.:.

-b:...>"».-.

'7.,.

.. .

:: ..l....... . ." z

'v:..:.r..?>.

:..i>. . :., ;.._::

.l: .1l1

:1

'F .," .. ".

M m.

ł l'

;;J IJ : 1." l ):1.,> ..;. .

J

.::):. ,;.-:::

PIERWSZA ELEKTROWNIA MIEJSKA NA GROBLI

Pod budowę elektrowni na Grobli przeznaczono teren w sąsiedztwie znajdującej się tam gazowni i stacji wodociągów. Za lokalizaeją w tym miejscu przemawiała przede wszystkim bliskość gazowni (z której elektrownia początkowo czerpała gaz do napędu silników) oraz dogodne zaopatrzenie w wodę z Warty. Bocznica kolejowa i przystań przeładunkowa na rzece gwarantowały sprawne dostawy paliwa. Roboty budowlane rozpocZęto w 1903 r., uruchomienie elektrowni nastąpiło w dniu 31 X 1904 r. Zainstalowano w niej trzy zespoły prądotwórcze, a każdy z nich składał się z silnika na gaz ssany o mccy 200 KM i prądnicy prądu stałego do zasilania sieci dwa razy 110 V. Łączna moc urządzeń prądotwórczych w momencie uruchomienia elektrowni wynosiła 0,44 MW. Wkrótce okazało się, że jest to moc niewystarczająca dla zaspokojenia rosnącego popytu. Już w 1906 r. miasto musiało "importować" energię elektryczną z e.lektrowni Poznai1skiej Kolei Elektrycznej i siłowni wOdociągów miejskich. Sytuacja taka trwała do 1910 r. W 1910 r. ciągle wzrastający niedobór mocy kłonił władze municypalne do rozbudowy i modernizacji elektrowni. W miejsce silników gazowych zainstalowano dwa kotły parowe opalane węglem o wydajności' 8 - 10 ton pary na godzinę. Do tego uruchomiono dwa turbozespoły, każdy o mocy 1 MW. Na wale każdej turbiny zostały zainstalowane dwa generatory - na prąd stały i zmienny. Po zakończeniu przebudowy (1910) elektrownia dysponowała łączną mocą 2,3 MW, ale już dwa lata później elektrownia pracowała bez rezerw i trzeba było decydować się na instalację dodatkowych urządzeń zapewniających wzrost produkcji energii. W latach 1913 - 1914 zostały uruchomione dwa dalsze kotły i dwa zespoły turbinowe po 4 MW każdy, dzięki czemu elektrownia dysponowała mocą 10 MW, jednakże z powodu niedostatecznej wydajności kotłów moc faktycznie osiągana wynosiła zaledwie 3,8 MW. Gwarantowało to jednak pokrycie bieżących potr1zeb miasta, a nawet stwarzało pewną nadwyżkę mocy. Dzięki temu możliwe było pod ko

51' .

niec 1914 r. dostarcza1.1ie energii elektrycznej poza granice miasta. W tym celu wybudowano linię przesyłową o napięciu 20 KV do Owińsk. Równocześnie przeprawadzono przebudowę sieci energetycznej ([la wyższe napięcie dwa .razy 220 V, jednak z zachowaniem nadal prądu stałego. To błędne posunięcie ówczesnych energetyków zmusiło miasto do dwukrotnej przebudowy sieci. Wkrótce bowiem stała się k0!licczna zamidna nieekonomicznego systemu zasilania prądem stałym na sieć prądu zmiennego 220/:\80 V, co zaczęto stosować cd 1918 r. Ostatni odcinek sieci miejskiej prądu stałego został zlikwidowany w dzielnicy Jeżyce dopiero w 1958 r., Odzyskanie przez FolskG niepodległości w 1918 r. postawiło miasto w zupełnie nowej sytuacji polityczno-gospodarczej. POZna!1 stał się centrum rozwijającego. się pqemysłu Polski zachodniej. Stawiało to przed energetyką poznaI1ską nowe zadania i wielkie perspektywy rozwoju. Jednakże dopiero od 1921 r. zanotowano większe przyrosty produkcji energii. Wiązało się to nieprzypadkowo z przyspieszeniem tempa rozwoju gospodarczego i ludnościowego miasta. W tym czasie trwały już starania o budowę nowej elektrowni miejskiej, rozbudowę elektrowni na Grobli ograniczono więc do inwestycji niezbędnych dla p{)krycia bieżącego zapotrzebowania na prąd. W latach 1925 - 1926 zainstal{)wano dwa kotły parowe (produkcji Spółki Akcyjnej "H. Cegielski"), w wyniku czego mac osiągana elektrowni wzrosła do 6 MW. Była to moc niewystarczająca, ale dalszej rozbudowy zaniechano, bowiem sfinalizowano na korzystnych warunkach dostawy energii z rozbudowanej siłowni fabrycznej Spółki Akcyjnej "H. Cegielski". Postępowały też pn,ce przy bud{)wie nowej elektrowni miejskiej 2.

Pier" sza elektrownia poznańska przy dzisiejszej ul. Grunwaldzkiejj ,b,

- 3ł. ' "il! {.

, ..: " .< I , " tt:t < .<u;:,.

,'. 1. ""

""'i' ....

"¥Ą --:".,

''4IJ: ::

..»- p, #

Ił iłi _.

.m ""::r mm'm i{t'J:; r

..y.:i>-'

$, ]. ;),

-'. .. .

, !;);; "'.l:'< ,, ; , , , :« ,.

" :'

,l

P'

'm,.

..............:.

,.>Immm "m <'-':__' ...q:

......:...:.............:..-:' .

_.......

-t.

.. ... . ...:.....-:.:..:: ':;..:/

:<t..:.: 0'0'

'w latach 1927 - 1929, w zamian za kredyt na rozbudowę, siłownia Sp6łki Akcyjnej "H. Cegielski" dostarczała część energii do sieci miejskiej. Ponadto niewielkie ilości energii.

<Jtrzymywano z elektrowni przy spalarni śmieci.

Ir"neusz HutkowskiiIł

Elektrownia przy ul.

Grobla Zdjęcie wykonane w 1979 r.

"i

'"

'I"

.- .i.:

.....1\: - :. }:{:::-:.... ,>- .;.'"k:. V

:;

':l.:;:> .

"J'

BUDOWA I ROZWOJ ELEKTROWNI GARBARY Pomysł budowy nowej elektrowni powstał jeszcze przed I wojną światową. Z inicjatywy Starostwa Krajowego opracowano wówczas koncepcję budowy elektrowni 'Okręgowej, która miała zaopatrywać w energię elektryczną całe Wielkie Księstwo Poznańskie "nie ujmując nic z nabytych przez miasto praw" 3. Do planów tych powrócono po odzyskaniu przez POlskę niepodległości. W,1920 r. dyrekcja elektrowni na Grobli przedłożyła Magistratowi memoriał, w którym przedstawiła ogólną sytuację energetyczną Poznania i uzasadniła konieczność budowy dużej elektrowai o zasięgu okręgowym. Po rozpatrzeniu memoriału Deputacja Zakładów Siły, Światła i Wody podjęła w czerwcu 1920 r. uchwałę przychylającą się w całej rozciągłości do postulatów dyrekcji. Uchwała zawierała ponadto propozycje lOkalizacyjne przyszłej inwestycji oraz określała podstawowe zagadnienia Inatury prawno-finansowej. Początkowo dla -sfinansowania budowy zamierzano powołać mieszane towarz:ystwo publiczno-prawne, którego kapitał zakładowy w 45°/0 należałby do miasta, dalsze 45% byłoby włalSnością Towarzystwa Akcyjnego "Siła i Światło", a pozostałe 10% dr'obnych akcjonariuszy prywatnych. Od projektu tego odstąpiono po 'Imzedsta:wie

. Zarys budowy nowej centralt elektrycznej. Poznań 1934, s. 11,

niu przez Towarzystwo Akcyjne "Siła i Światło" niekorzystnych dla miasta warunków przystąpienia do spółki. Jedynym wyjściem w tej sytuacji była budowa elektrowni wyłącznie na koszt miasta. Zaczęto więc gromadzić środki pochodzące

Stumetrowej wysokości komin g6ruje nad .1"lsiejszą Elektrociepłownią Garbary. Zdjęcie wykcn3:>e w 1978 r.

.'....,

..

'\;

< -

." <.

-"'.ł..

.-:

"!"

"'fi

"O

/:;,...

,;;;1,

"'".'

. ;:

;J' 'j.< -tc, . ,"

'l

. ..

,:: ,

"".:'" :" ._._.'_h ":.. m";m,>...m..:';:::::::>:W:: ( . . .-' "J.-ł .," ', --.' ,al

.:.,.........:fi1r':..łfI1I"': ',I

:)

I . i.:; "",,',. . "".1

.: ::::-: , .1111& , ,

}" -".

":'5

;';, .;tJ: _ .

i, "

):

Ireneusz Rutkowski

z funduszu amortyzacyjnego elektrowni na Grobli, a jednocześnie poszukiwano kredytu. W 1925 r. został zwiększony prawie dwukrotnie obszar administracyjny Poznania i na własność miasta w drodze wymiany przeszedł m. in. obszar dawnego fortel Czecha na Garbarach. Na tym obszarze postanowiono ostatecznie zbudować elektrownię 4. W 1926 r. t,eren zniwelowano i umocniono; w roku następnym, po uzyskaniu prywatnej angielskiej pożyczki, rozpoczęto budowę. Czas naglił, gdyż elektrownię zamierzano uruchomić na przewidywaną w 1929 r. Powszechną Wystawę Krajową.

Opracowanie projektu generalnego elektrowni Deputacja Zakładów zleciła Towarzystwu Akcyjnemu "Siła i Światło" w kwietniu 1927 r. W wytycznych do PNjektu ustalono docelową moc elektrowni na 60 MW, a promień zasilania 50 - 70 km. Na mocy uchwały Magistratu z dnia 28 VI 1927 r. rozpoczęło działal1ość biuro budowy elektrowni, w skład którego weszli: Antoni Dziurzyński (dyrektor Gazowni Miejskiej), Antoni Kotowicz (dyrektor Wodociągów Miejskicl) i Józef Koźniewsld (dyrektor Elektrowni Miejskiej). Projekt generalny został przedstawiony biuru budowy do zatwierdzenia już w końcu lipca 1927 r. W uzasadnieniu znalazła się m. in. prognoza rozwoju ludnościowego Poznania oraz przewidywany wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną do 1968 r. Wedłg obliczeń autorów projektu w 1968 r. Poznań powinien był liczyć 730 000 mieszkańców, a roczne zapotrzebowanie miasta na energię wynosić miało 180 890 MWh". W jakim stopniu rzeczywistość odbiegła od tych prognoz, obrazuje Tabela 1. Osiąganie docelowej mocy elektrowni rozłożono w planach na trzy etapy. W momencie uruchomienia elektrownia miała dysponować mocą 20 MW, a po pierwsz<!) rozbudowie (ok. 1931 r.) 40 MW. Zakończenie rozbudowy miało nastąpić w czterdzieści lat po uruchomieniu elektrowni, tj. w 1968 r. Na projekt architektoniczny elektrowni Garbary rozpisany został konkurs. Z nadesłanych prac wybrano do realizacji projekt arch. Stefana Cybichowskiego. W październiku 1927 r. po skompletowaniu dokumentacji i zatwierdzeniu kosztorysów przystąpiono do budowy, której podjęły się m. in. firmy budowlane: Stanisław Trawczyński (pale fundamentowe i ławy betonowe), Eicke i Lewandowski (f uhdament pod pierwszy zespół i budynek maszynowni), Antoni Bzyl (kotłownia, fundamenty pod kotły i drugi turbozespół), Ballenstaedt i Sulerzyski (północna dobudowa i budynek rozdzielni). Zakres prac pierwszego etapu budowy obejmował zainstalowanie trzech jednostek kotłowych oraz dwóch turbozespołów 8 MW dających się przeciążać do 10 MW. Generalnym dostawcą kotłów była Spółka Akcyjna "H. Cegielski", skąd otrzymano także urządzenia do mechanicznego rozładunku i transportu węgla do palenisk. Jako paiiwo podstawowe przewidziano miał węglowy z grysikiem, a woda miała być dostarczana kanałem łączącym elektrownię z Wartą. Większość urządzeń maszynowni sprowadzono z zagranicy. Turbozespoły wykonały firmy: Brneńska Fabryka Maszyn (Czechosłowacja) i Brown-Boveri (Szwajcaria). Urządzenia nastawni i rozdzielni dostarczyła i zamonto'wała szwedzka firma ASEA (AlImanna Svenska Elektriska Aktiebolaget). W biurze kierownictwa elektrowni zainstalowano aparaty samopiszące, rejestrujące podstawowe parametry pracy kotłów. Budowa elektrowni obejmowała także szereg inwestycji dodatkowych,

· W dyskusji nad założeniami przyszłej elektrowni rozważano r6wnież inne warianty lokalizacyjne (Dębiec, Rataje, Luboń, Starołęka). Powstał także projekt budowy elektrowni wodnej na Cybinie. I Zarys budowy nowej centralt . . ., op. cit. s. 21 - 22.

Tabela

PRZYROSTY MOCY, OBCIAŻEŃ, PRODUKCJI I ZUŻYCI1 E'VERGII ELEKTRYCZNEJ NA OBSZARZE POZNANIA W LATACH 1904 -1978.

Elektrownie poznańskie Miasto Poznań Moc. zainsta- I I Produkcja Obciążenie Zużycie energii Lata Moc osiągalna energii eleklowana I (MW) I trycznej brutto I szczytowe elektrycznej (MW) (tys. MWh) (MW) (tys. MWh) 1904 0,4 I 0,4 0,9 0,9 0,6 1910 2,3 2,3 2,4 1,5 1,7 1917 10,0 3,8 [0,9 3,2 7,3 1925 10,0 6,0 15,2 5,7 10,8 1930 30,0 26,0** 30,0 8,2 21,3 1938 30,0 26,0 40.5 12,0 31,8 1945 20,0 26,0 52,7 19,0 40,6 1950 45,0 41,0 172,3 30,8 115,4 1955 65,0 61,0 360,8 55,6 173,6 1960 65.0 63,5 303,3 107,5 346,9 1965 65,0 63,5 139,4 123,0 495,7 1970 63,0 63,0 184,9 168,6 818,5 1975 59,8 21,8 44,5 236,0 1091,3 1978 19,8 12,8 70,0 270,0 1287,7

W latach 1942 - 1944 moc zainstalowana wynosiła 45 MW · Dane dotyczą obszaru tzw. Wielkiego Poznania .. 1931 rok Źródło: 6O-lecie Zakładu Energetycznego Poznań Miasto. Poznań 1964 (dla lat [904 - 1960), Dla pozostałego -okresJl wg dokumentów Zespołu Elektrociepłowni Poznańjak bocznica kolejowa, mosty, połączenia drogowe i szereg innych. Łączny koszt budowy wyniósł 15910 000 zł, z czego 48% pokryto z funduszu amortyzacyjnego. Uruchomienie elektrowni Garbary nastąpiło w dniu 23 listopada 1929 r., a więc już po zamknięciu POWlszechnej Wystawy Krajowej. Jak na ówczesne czasy była to siłownia nowoczesna, o czym może świadczyć następująca charakterystyka: "Nową elektrownię 'pobudowaną przez miasto Poznań w roku 1929 cechuje przede wszystkim nowoczesny styl budynków, piękny i harmonijny pod względem architektonicznym, a daleki od wszelkiej przesady. Badającemu jej ruch podpada prawie zupełny w niej spokój i posunięte do możliwości zmechanizowanie pracy od wyładunku węgla począwszy. W związku z tym panuje wielka czystość, a w następstwie pogodny nastrój pracy" 6. Po ustabilizowaniu się pracy nowej elektrowni, stara na Grobli ..tała si siłownią rezerwową. W ruchu pozostawiono jedynie urządzenia do przetwarzania prądu zmiennego na prąd stały dla zasilania sieci tramwajowej i miejskiej sieci rozdziel.czej niskiego napięcia. Pierwotnie zakładano, że pozostanie ona w rezerwie do 1934 r., tj. do momentu zakończenia planowanej rozbudowy elektrowni Garbary.

.Jednakże na skutek odwlekania się rozbudowy odstąpiono od planów całkowitej

. Tam:!;e, l. 'l.

Ireneusz Rutkowski

.;" -r : /< 'j d .

,{,:r ; } 0-= 'u ,"

.," ;:::'.t: : ..,......:.}n I n oj.:', fl\ (, [ ł '"fR" ; "ł A i \ ; _ .. , i IH . 1",.. 'H 1, , 1.

....... .". .&.. . -'1" Ii&«.' .. .

_' .., 't." t.. &iL..' f. ','" ;';.' 1 ..... ...,." ',.A:""'...... ,"" łI' "7 .. ,''I' 11 :" v..... ....... 'j': .;)""'" ..... ..:: .' '\1' ......<.<. :("A' !'rł ':l }l.,t .. ł ':' :./ - . t ""'''''''. "' ",! II ".,';-!\l "J r;> 'i J =' . ' ,.:.

if ;\ '['''-1 . ":;;";o >.':;;:Jt.f" . _':\" 1WI ':,I .:"fl , ' .ł. , . Ii f,,:;;:.

XAXw. I .. ., L '., . ;;r' ł 'o> '"!",łi- , .,..,..-. t .. I,t ł *.,

) ...1ą- ... ':: ' 'I' j ", :,r;i

,ri .....::.:'

.. ..

::} i'<I!:,;nb.-':! \ !-,.

:.:-,.<-.< ''t:'"'"'''''''''''' '"

"y" '>'p ,,: }r

.) , .t

;. .'"... .:

\}

<4 "",

_:< .......

/ ...;,.

.:.'.

.

"",a)

.;.:.m.. :

'::' ...

.. .

.."t .'

'4qM .. , "

'.:.;.:..

.. ["

..........

. ,;.:!..

;J :

;;'" no ;..........,..W: . .) :,,

':" .<i'

.... "" ,..,...

....

; PA

.....

JĄ: .........../.

:;:::.-,."","ifA.

.,.....,.,.,...,..;.:.::.»..

-::':.::;<?:::.:".

< :"l.

Elektrociepłownia Garbary. Wjazd

likwidacji elektrowni na Grobli. Bezpośredni wpływ na zmianę planów rozwojowych poznańskiej energetyki miał kryzys gospodarczy, który miasto zaczęło odczuwać na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Fonadto na obniżenie się aktywności inwestycyjnej wpłynął deficyt budżetu miejskiego, wywołany wy.datkami związanymi z urządzeniem Powszechnej Wystawy Krajowej. Dochody czerpane ze sprzedaży energii elektrycznej Magistrat przeznaczył na przywrócenie równowagi budżetowej, a sprawę rozbudowy nowej elektrowni odłożono na plan dalszy. W okresie późniejszym władze miejskie nie przejawiały większego zainteresowania rozbudową elektrowni, bowiem przebąkiwano o możliwości jej upanstwowienia. Jedyną liczącą się inwestycją lat trzydziEstych w -elektrowni G2rbary było zainstalowanie w 1931 r. czwal"tego kotła parowego i tym samym zwiększenie mocy osi q - galnej do 20 MW. Wprawdzie w 1939 r., w związku ze stol_niowym przyrostem obciążenia, władze miejskie złożyły w firmie czechosłowackiej zamówienie na d0stawę turbozespołu o mocy 15 MW, ale przed wybuchem II wojny światowej do realizacji tego zamówienia nie doszło. Po zajęciu miasta przez hitlerowskich okupantów (1939), wszystkie kierownicze stanowiska w elektrowniach Garbary i na Grobli :zajęli Niemcy. Rozwijanie ,v Poznaniu i okolicy przemysłu zbrojeniowego zwiększyło gwałtownie zapotrzebowa!lie na energię elektryczną. Władze okupacyjne podtrzymały więc . zamówienh-' poznańskiego magistratu na dostawę z firmy czechosłoackiej turbozespołu. o mocy I

63:

15 MW dla elektrowni Garbary. Uruchomienie tego turbozespołu wraz z dwoma dalsżymi kotłami nastąpiło w listopadzie 1942 r. Odtąd elektrownia Garbary dysponowała osiągalną mocą 35 MW. Poza zwiększeniem mocy elektrowni okupanci wprowadzili szereg zmian organizacyjnych, z których najważniejszą było objęcie wspólnym zarządem elektrowni, gazowni, wodociągów, warsztatów mechanicznych i miejskich "akładów komunalnych. Trwały też prace nad połączeniem elektrowni z niemieckim systemem energetycznym, co ostatecznie nastąpiło w drugiej połowie 1943 r.

Produkcja energii w elektrowni Garbary odbywała się w warunkach gospodarki typowo rabunkowej. Urządzenia eksploatowane były do granic wytrzymałości, przy jednoczesnym ograniczaniu remontów kapitalnych i napraw bieżących. Stąd też często zdarzały się awarie przeciążonyc;1 maszyn. W 1944 r. nastąpiło poważne uszkodzenie wirnika turbozespołu o J:10CY 15' MW, w rezultacie czego turbozespół musiano unieruchomić. Uszkodzony wirnik 'Wysłano do naprawy, a ponowne włączenie turbozespołu do nchu nastąriło doriero po zakończeniu wojny. W czasie walk o Poznań elektrownia zaprzestała pracy dnia 3 lutego 194.5 r.

Ogólna przerwa w dostawach energii elektrycznej dla miasta trwała kilkanaście.

dni. W dniu 21 lutego uruchomimo elektrownię przy Zakładach :przemysłu Metalowego "H. Cegielski", która oddawała energię do sieci miejskiej. W dniu 14 lutego, a więc jeszcze przed całkowitym wyzwoleniem Poznania, rozpoczęto usuwanie uszkodzeń w elektrowni na Grobli. Dzięki ofiarności grupy pracowników tej elektrowni dnia 22 lutego 1945 r. ruszyl pierwszy turbozespół o mocy 1 MW. W pierwszych dniach marca rozpoczął pracę drugi turbozespół o mocy 4 MW, a następny (także 4 MW) uruchomiono W dniu 2Q marca. Równolegle naprawiano uszkodzoną sieć miejską i trakcyjną. Elektrownia Garbary uległa poważnym uszkodzeniem z powodu bliskości bronionej zaciekle przez hitlerowców Cytadeli. Usuwanie zniszczeń mogło rozpocząć się dopiero po ostatecznej kapitulacji załogi twierdzy. Prowadzone w trudnych warunkach prace nad uruchomieniem siłowni trwały cztery miesiące. Po usunięciu głównych uszkodzeń dnia 25 czerwca 1945 r. elektrownia Garbary rozpoczęła dostawę

Elektrociepłownia Garbary. Korpus główny

''-'-1l1li{ .'

I ;:;:,..( fl I " "'!!t. " ' t, o. .. . ..... :. :i ./; .£ 1: ," :<'.:.

:"t.

ii-łł:.

. .J";

"Jrói" ...- :.'" -;;;';.,:,f

".":::.-.",.:.

'>::x-i "-::l -.1.

""

,......11.

......'

....

-'.

;:-L., . ;.i."i :.: r

"fi., . . ."'.

, . " -':-.

. :'. i:" :

"'I'j<

?1-; .

:'-:"' /' (i' 'f?"'' J-

..... "c..,J..:

.i ,"

,

..;. .

Ireneusz Rutkowski

:,if'''{:'

."....'.

..'. .... ....;

'....:, ,'...,'.",.

..ł),

+"'¥ e; '< .. "('.,;:"::: . *... '- ' Jif'tit

....!i-;.:' ...

..

..:

'T._

"":'.,

.o"f;*

..,':;

. , ;; ..

;_4:'

-:

. . ..... ,1iłIi - ...,

.

.,;;

;4 .

-.:-:..;- ::; .'",. <;: .,.:": "....

:.'!-_,...""J:;;::::::::,..:.:.y........ .

Elektrociepłownia Garbary. Dyspozytornia. Na zdjęciu Edmund Jankowiakenergii dla miasta. Na początek uruchcmiono dwa turbozespoły () m-ocy 10 MW każdy oraz cztery kotły parowe. W 1945 r. łączna produkcja obu elektrowni wyniosła 52,7 tys. MWh, a w roku następnym wyprodukowano już 104,5 tys. MWh. W 1946 r. obsługa elektrowni i sieci energetycznej miała już charakter właściwie zorganizowanej działalności. Przystąpiono nawet do elektryfikacji nowych obszarów wokół Poznania. Powstawały też plany długofalowego rozwoju energetyki poznańskiej. Opracowano m. in. plan wzbudowy elektrowni Garbary do mocy 120 MW, a nawet 160 MW. Plany uległy zasadniczej rewizji w drugiej polowie lat pięćdziesiątych. W październiku 1947 r. został ponownie uruchomiony, po dokonaniu naprawy w Brneńskiej Fabryce Maszyn, uszkodzony turbozespół o mocy 15 MW. Od tej . chwili elektrownia Garbary dyspcnowa;a pełnią swej mocy - 35 MW. Niedlugo potem zarysowała się potrzeba poważnego zwiększenia m-ocy, a tym samym zrealizowania trzeciego etapu rozbudowy obiektu 7. W 1949 r. powołano kierc;>wnictwo bud{)wy i przystąpiono do prac ziemnych i niwelacyjnych, a w latach 1950 - 1952 budowlanych i montażowych. Zgodnie z generalnym projektem rozbudowy powiększono zarówno maszynownię, jak i kotłownię modernizując jednocześnie szereg innych obiektów i urządzeń. W dobudowan'Cj części maszynowni zainstalowano turbozespół produkcji szwedzkiej o mocy 30 MW. Uruchomi-ono ponadto dwa kotły, w których zastosowano opalanie (co było istotną nowością) pyłem węglowym. Uruchomie'nie nowego turbozespołu nastąpiło w połowie maja 1952 r.

. Według załoeń projektu generalnego z 1927 r.

Po tak :?Ilacjmej rozbudawie elektrownia zaspokajała w pełni zapotrzebowanie Poznania i okolic. W tej sytuacji, w 1954 r. 'powzięto decyzję a 'wycofaniu z eksploatacji i likwidacji elektrawni na Grobli. Urządzenia kotłowni i bateria akumulatarowa zastały przekazane Zakładam Gazownictwa Okręgu Poznańskiega. Zdemontowaniu uległy też urządzenia maszynowni, którą przekształcono w stację razdzielczą. Tak ota, pa pięćdziesięciu latach eksploatacji, zakańczyła żywot pierwsza elektrawnią poznańska 8. Tymczasem dynamicznie razwijająca się gospadarka Paznania i ogramny razrost ludnościawy miasta powodowały caraz ta większe patrzeby energetyczne. W latah 1956 - 1960 obciążenie szczytawe sieci energetycznej wzrasła o 91,5°/0, osiągając poziarn 107 MW. W tej sytuacji do kategorii półśrodków należy zaliczyć uruchamienie w 1957 r. dziewiątego kotła zwiększającego moc osiągalną elektrawni a 2,5 MW. Kwestia spasabu pełnego zaspokojenia szybka wzrastających potrzeb energetycrnych miasta wymagała generalnega razwiązania. W związku z tym główny wysiłek inwestycyjny skierawany został na przygatowanie systemu energetycznega do zasilania z zewnątrz, tak aby w 1965 r. mażliwe było prawidławe zaopatrywanie miasta w prąd, nawet w wypadku unieruchamienia elektrowni Garbary.

PRZEBUDOWA ELEKTROWNI GARBARY NA ELEKTROCIEPŁOWNIĘ

W latach pięćdziesiątych systematycznie madernizowano elektrownię. ZwiękEZCllO stopień mechanizacji I'azładunku węgla i adpapielania ara z zautamatyzawano pracesy !Spalania węgla i przegrzewu pary. W 1959 r. wybudowano nawą stację przygotowania wody dadatkawej, co wiązało się ściśle z ro:lJpaczęciem dostaw pary technolagic:ooej da pabliskich zakładów pracy. Była ta jednocześnie zapo-wiedź paważniej,szych zmian w charakterze dotychczasowej pradukcji siłoWll1i miejskiej. Na przełamie lat pięćdziesiątych i sześ6dziesiątych wskaźnik zużycia paliwa na wyprodukowanie jednej kilawatogodziny w e1ektrawni w porównaniu ze średnią krajawą był na tyle niekarzystny, iż padważał ekonomiczne padstawy eksplaataji obiektu. Pracę \Siłowni w dni powszednie ograniczano więc do godzin największego zapatrzebowania na energię (6.00 - 23.00j, natomiast na nac ara z w niedziele i święta urządzenia prądatwórcze odstawiane były z ruchu. Stałe pogarszanie się wskaźników ekonomicznych był{) główną przesłanką ipOdjęcia przez Ministerstwa Górnictwa i Energetyki w 1965 r. decyzji a przebudawie elektrawni na elektrociepłownię. Dadatkowym argumentem, przemawiającym za teg rodzaju razwiązaniem, była wyższa sprawność urządzeń w parównaniu z kotłowniami osiedlowymi. W pierwszym etapie przebudawy zainstalawano dwa wymienniki ciepla wraz Z stacjami redukcyjna-achładzającymi. W grudniu 1967 r. papłynęła gorąca wada da mieszkań w asiedIach Nawej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje". Następnie przystąpiono da przebudawy turbin k{)nderrsacyjnych na ciepławnicze, których przekazanie da eksploatacji nastąpił'O w 1969 r. Ciągłe posz;'!anie się liczby odbiorców energii cieplnej spawod'Owało dalszą rozbudawę zdolni:ci wytwórczych elektraciepłowni. W 1973 r. oddano d{) ekspl'Oatacji nawy kaciał Ty::,dny PTWM-50 () dużej wydajności, opala'ny gazem ziemnym. Ale mażliwości dalszej I'azbudowy' zostały wyczerpane. W Ministerstwie Górnictwa i Energetyki padjęta zastała dzcyzja w sprawie budowy dużej, nawoczesnej elektr0ciepłowni Karolin.

. Część zabudoweń elektrowni na GrobU zachowało się p3 dzień dzisiejszy.

fi Ko:-,1ga i!l. PO!:):Jna 411i

Ireneusz Rutkowski

Elektrociepłownia Garbary. Bocznica kolejowa

... ... .... '7 """,.,j'W o',,"" .. '-:.... ......,p. ,., --- ,- '....... ł ) , "'.:.. .. t1 ---" ł ...-. -- -y,

.1, " >ł' . '"

'.

.1 ,j#"i>....

....

;.:

.n ,,>-:-.;

,,:>"«""

,,' "

<..»Ji{#:. ... <"

'.:

:---<

'ł-,'

...

;,j{

".(:

......:>;:..>: ..

Przebudowa elektrowni Gal'bary na elektrociepłownię rozpoczęła jakościowo no.

wy etap w rozwoju energetyki miejskiej. Cechuje ją stopniowe odchodzenie. od pr.:Jdukcji elektrycznej pa rzecz dostaw ciepła w postaci gorącej wody i pary. Zapotrzebowani n:l ten rodzaj energii było ogromne - głównie dla nowo budowanych osiedli mitszkaniowych. Z planów rozwoju społeczno-gospodarczego miasta wynihała ponadto potrzeba dalszego I=Gwiększania potencjału ciepłowniczego. W koń;::u lat szcśćdziesiątych obliczono, że ok. 1985 r. niezbędne staną się dostawy ciepła na !,oz.:omie 780 - 900 GcaUh. Przebudowana elektrociepłownia !Ze 'Względu na ograniczun" możliwości rozbudowy nie byłaby zdolna sprostać tym potrzebom, a to nakazy'.' !:> jer.nocześnh budowę nowej ciepłowni. Zgodę na tę inwestycję wydał przew3dni.cz<lcy Komi::;ji Planowania przy Radzie Ministrów 9. W 1969 r., Prezydium Rady Kt:-odo\\ <'j m, Poznania ustaliło lokalizację elektrociepłowni w Krolinie, w północno--,vschdniej części mi;;;a. Lokalizacja inwestycji była tam najkorzystniejsza, zważywszy potr::::::by energ;:tyczne tej części miasta, a także wymogi ochro

. Pismo z dnia 18 marca 1968 r.

ny środowiska naturalnego. Wkrótce potem rozpoczęły się prace nad założeniami techniczno-ekonomicznymi inwestycji, których generalnym projektantem został katowicki oddział Biura Studiów i Pr.ojektów Energetycznych "Energoprojekt". Na miejscu przyszłej budowy przeprowadżono szereg ekspertyz, mających określić warunki pracy ciep.łowni oraz jej wpływ na otoczenie. W lipcu 1971 r. założenia techniczno-ekonomiczne inwestycji zostały zatwierdzone do realizacji przez inwestora - Zakłady Energetyczne Okręgu Zachodniego. Generalny wykonawca inwestycji, Poznańskie Przedsiębiorstwo Budow:y Elektrowni i Przemysłu "Energoblok" z siedzibą w Gosławicach, rozpoczęło w maju 1972 r. roboty wstępne. Do wznoszenia pierwszych obiektów elektrociepłowni Karolin przystąpiono na początku 1973 r. Prace przebiegały zgodnie z wcześniej ustalonym harmonogramem i jesienią 1974 r. nowa elektrociepłownia dała miastu pierwsze ciepło w postaci gorącej wody. Zgodnie z założeniami techniczno-ekonomicznymi pierwszego etapu budowy, \v elektrociepłowni Karolin zainstalowano dwa kotły wodne produkcji radzieckiej PTWM--180, opalane mazutem o wydajności 180 Gcal/h każdy. Kierowanie <pracą kotłów odbywa się automatycznie. Dla odprowadzenia spalin wybudowano jednoprzewodowy komin wysokości 200 m, dzięki czemu poziom skażenia atmosfery w ['Gbliżu elektrociepłowni nie przekraczała dopuszcza1nych norm. W latach 1975 - 19'79 działalność e1ektrociepłowni Karolin ograniczała się do produkcji cieplika na cele ogrzewcze i socjalne. Dopiero w drugim etapie budowy (1978 - 1984) przewiduje się zainstalowanie kotłów parowych i urządzeń prądotwórczych. Jednakże nawet wtedy produkcja energii elektrycznej będzie procesem wtórnym, wynikającym z obciążenia cieplnego obiektu. Produkcję energii cieplnej elektrociepłowni poznańskićh w latach 1967 - 1978 przedstawia Tabela 2.

Tabela 2'

PRODUKCJA ENERGll CIEPLNEJ W ELEKTROCIEPŁOWNIACH POZNAŃSKICH W LATACH 1967-1978: (w tys. Gc!.)

i E!ektrociepłownia Garbary E]ektrocieLata Ogólem i I I plownia Kapara woda razem I rolin* 1967 37,2 36,4 0,8 37,2 - 1968 109,9 94,1 15,8 ]09,9 - 1969 157,7 99,8 57,9 157,7 , - 1970 207,8 92,4 115,4 207,8 - ]971 301,0 111,0 190,0 301,0 - l 972 346,3 119,9 226.4 ! 346,3 - 1973 472,3 127,1 45_2 i 472.3 - I 1974 502,7 116,4 386.3 I 502,7 - 1975 634,2 I 120,0 493,5 613,5 20,7 1976 782,5 I 132,7 516,2 648,9 133,6 1977 915,8 158,3 -444.1 C02,4 313,4 1978 1082,6 I 145,0 526,0 I 671,0 411,6 I

* Elck1rodepłownil3 KnJcJ5'n do...tarcza wyłaC'2Df" cipłą ,uodę ŹJćclk: Akta /.:eą'c;1 E:ektfOciep;cv.ni Pozf1ń

..

Ireneusz Rutkowski

Zakres mbót pierwszego etapu budowy elektrociepłowni Karolin obejmował zarówno obiekty podstawowe jak i niektóre urządzenia i budowle towarzyszące. Konieczna była budowa bocznicy !kolejowej i sieci dróg kołowy.ch, nowego 'Ujęcia wo.dy na WaTcie oQraz oczysZ!czalni ściekOW, wreszcie - powięksZ!ono znacznie sIeć rUTociągów, bez czego pełine wykorzystanie możliwości produkcyjnych nowego oQbiektu nie byłoby możliwe. P.ełny koszt pierwszego etapu budowy elektrociepłowni Karolin wyniósł 420 mln zł. .

POWSTANIE ZESPOŁU ELEKTROCIEPŁOWNI POZNAŃ

Odtworzenie szczegółowej struktury organizacyjnej energetyki poznańskiej w całym siedemdziesięciopięcioletnim okresie jej historii jest sprawą b. trudną. Podstawową tego przyczyną jest szczupłość i f1'agmentaryczność zachowanych materiałów źródłowych sprzed II wojny światowej. W okresie tym elektrownie poznańskie były własnością miasta i .podlegały admins:tracji Magis'traltu. Okn1S ten cechuje względna stałość struktury organizacyjnej. W latach 1918 - 1939 długoletnim dyrektorem elektrowni miejskiej był Józef Koźniewski. W latach okupacji (1939 - 1945) wszystkie urządzenia energetyczne zostały objęte bezpośrednim zarządem władz okupacyjnych, pozostając w dalszym ciągu własnością miasta. Po wyzwoleniu (1945) w wyniku przemian społeczno-ustrojowych jakie zaszly w naszym kraju, wielki i średni przemysł, w tym także energetyka, zostały upa:'1stwowione. Początkowo jednak dawna struktura organizacyjna energetyki poznańskiej pozostała bez zmian. Obie elektrownie oraz całość zagadnień związanych z przesyłaniem, rozdziałem i sprzedażą enel1gH elektryCiznej podporządkowano Zakładom Siły, Światła i Wody. Wkrótce potem rozpoczął się okres intensywnych zmian organizacyjnych. Dnia l IX 1948 r. - Zakłady Siły, Światła i Wody przekazały wszystkie urządzenia wytwórcze i przesyłowo-rozdzielcze wraz z techniczno-handlową obsługą odbiorców - Zjednoczeniu Energetycznemu Okręgu Poznańskiego z siedzibą w Poznaniu. Elektrownie Grobla i Garbary ,połączono w organizacyjną całość tworząc Zespół Elektrowni Poznań.

Z dniem 1 I 1951 r. w wyniku połączenia Zjednoczeń Energetycznych Okręgu Poznańskiego i Szczecińskiego powstały Zakłady Energetyczne Okręgu Zachodniego - Przedsiębiorstwo PaństwoWe z siedzibą w Poznaniu. W skład nowo utworzonego przedsiębiomtwa wszedł m. in. Zespół Elektrowni Poznań. ' W 1952 r. w miejsce Zakładów Energetycznych Okręgu Zachodniego powołany został Zarząd Energetyczny Okręgu Zachodniego. Zespół Elektrowni Poznań przekształco::lY został w przedsiębiorstwo państwowe na pełnym rozrachunku gospodarczym. W związku z likwidacją elektrcwr.i Grobla, Zespół Elektrowni Pozn.ań został w 1955 r. przemianowany na Elektrow:1ię Poznań. W dniu 1 VII 1969 r. z płączenia Elektrowni Poznań i Wydzielonego Rejonu Poznań utworzony został Zakład Energetyczny Poznań-Miasto. Z dniem 1 I 1972 r.

powstała nowa jednostka organizacyjna pod nazwą Elektrociepłownia Poznań II w budowie; weszła ona w skład Zakładów Energetycznych Okręgu Zachodniego.

Trzyjata póź'niej, z dniem il I 1975 r. utworzony został Zespół ElektTOciepławni Poznań (iZ opołą,czenia ElektrO'ciepłowni Paznań II w budowie i brygad remontowych przejętych z Zakładu Brooukcyjna-Remantowega Energetyk,i Wrocław - filia Czerwonak k/Poznania). W dniu 1 I 1976 r. uległ rozwiązaniu Zakład Energetyczny Paznań-Miasto, a Elektrociepławnia I Garbary weszła w skład Zespołu Elektraciepłowni Paznań. Z części sieciowej rozwiązaneg.o Zakładu utw.orzano Rejon Energety'ozny Paznań oraz utworzona Zakład Wykanawstwa Sieci Elektrycznych. Aktualny kształt .organizacyjny energetyki poznańskiej uformował się w 1975 r.

z chwilą pawałania Ze,slpału Elektrociepławni Poznań; w jega skład wchodzą: Elektraciepłownia Paznań I Garbary, Elektrociepłownia Paznań II Karolin oraz 1eren.)we brygady remontowe. Zespół jest częścią Zakładów Energetycznych Okręgu Zachadniega, przedsiębiorstwa państwowega. Do padstawawych zadań Zespołu, oprócz dastaw ciepła i energii e.1.ektrycZJnej, należy działalnaść remantowa w elektrowniach i elektrociepławniach w P.oznaniu, Garzowie, Kaliszu .oraz w niektórych siławniach przemysłowych. Zespół prowadzi także działalnaść inwestycyjną w zakresie budowy i razbudowy nowych elektrociepławni w Paznaniu. Zachawane materiały dotyczące liczebnaści i struktury zatrudnienia w elektrowniach paznańskich od powstania da 1939 r. są tylko fragmentaryczne. Nie pozwala to na właściwe uchwycenie długafal-awej tendencji zmian i związków wielkości zatrudnienia ze skalą produkcji. Można jedynie stwierdzić, iż zatrudnienie wener... getyce poznańskiej <Jd początku jej istnienia nieustannie 'Wzrastało. W:pierwszej elektrawni miejskiej na Grabli według dzisiejszych szacunków pracawało ak. 50 osób. W elektrowni Garbary w pierwszym okresie po uruch<Jmieniu zatrudniano 70 - 80 osób. Pewne osłabienie tempa wzrostu (a nawet spadek liczby zatrudnionych) nastąpiło w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych. Kolejny przyrost zatrudnienia notuje się w momencie uruchomienia elektraciepławni Karolin i przejęcia brygad remontowych z Zakładu Pradukcyjno-Remontowego w Czerwanaku. Stan zatrud

Elektrociepłownia Karolin. Kotłownia

-. ...n L . ". mmm.. """,,,=>" .: .

;«::"0"

.f' .

- . -" ->.,;'-'-" ,.. no .. , ... .

.. . - -:.:",- . ": "': : ". : <: -::: " . :... .. '"Jf .J;t...-

.' :

." ;.... ,.'<. .""!"

". J 1 t

U!> -,.' .".--,'--" ",'.-.

:.. ... _ .". r -:".<n;,)(f.

;..' .I-r f. :JI:::." ""

.::.<.

. :w._.

,,,,YIo:'"

:..::-.,,:,:,,:.:;, ":'=-\-ł." -1.c.'i' t- . .

\ .' ......

't.

.'

:""

,Ni _.

,g1W:: ::

"'*......'-:, _ ,...;::7;:"';'<'; i ,;'::"::< _

Ireneusz Rutkowsk!

"::.:.. ..:..'$.........,,

Maksymilian Garstka przepra::>w!1ł czterdzieści lat na stanowiskach: operatora na8awni, kierownika ruchu elektrowni i inspektora szkolenia zawodowego. Był jednym z pierwszych, którzy przystąpili w 1945 _ r. do uruchomienia zniszczonych urządzeń elektrowni. Udekorowany Srebrnym Krzyżem asługi. Posiada Odznakę Honorową -- Miasta Poznania, Honorową Odznakę Związku Zawodowego Energetyków ,.

.A.

nienia na koniec 1978 r. w Zespole Elektrociepłowni Poznań wynosił 67ó pracowników, z których 8,3% posiadało wykształcenie wyższe, 3% - średnie ogólnokształcące, a 21,7% ukończyło średnią szkołę zawodową; 26,5% zatrudnionych legitymowało się ukończeniem zasadniczej szkoły zawodowej. W 1978 r. 27% ogółu zatrudnionych pracowało powyżej dziesięciu lat, a prawie 16% powyżej dwudziestu pięciu lat, co świadczy o dużej stabilizacji załogi Zespołu.

Tri/dno wymienić wszystkich zasłużonych pracowników elektrowni poznańskich, nie można jednak pominąć ;zasług takich pracowników, jak Czesław Bartoszews'ki, który przepracował w nich czterdzieści pięć lat, rozpoczynając jako robotnik, a następnie palacz kotłowy. Natychmiast po wyzwoleniu Poznania przystąpił do pracy nad odbudową; zajmował się również zapewnieniem wyżywienia dla załogi. Był działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Udekorowany został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; Aleksy Bąk, który przepracował trzydzieści lat na stanowisku montera remontu kotłów. Przyczynił się do modernizacji urządzeń elektrowni oraz przedterminowego i jakościowo dobrego wykonywania robót remontowych. Był przodującym racjonalizatorem, działaczem Rady Za'kładowj i Rady Robotniczej. Udekorowany został Krzyżem Ka\Vaerskim Orderu Odrodzenia Polski; Wacław Bukowian, który przepracawał trzydrzieści lat na stanowiskach ślusarza oraz maszynisty turbozespołu. Posiadał duże lZasług,i w szkoleniu młodej kadry. Działacz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotni'czej; Leon DaTmosz, który przepracował w elektrowniach poznańskich czterdzieści pięć lat na stanowiskach elektromontera, dyżurnego inżyniera ruchu, dyrektora eleiktl'owni w lata,ch 1949 - 1951, a także inspektora do spraw awaryjnych. Wyróżniał się dużym zaangażowaniem w pracy zawod{)wej j społecznej oraz umiejętnościami zawod{)wymi i organizatorskimi. Aktywnie zaangażowany w pracy Porlskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i związkowej zakładu. Udekorowany KTzyżem Kawa.lerskim Orderu Odroizenia Polski; Czesław Gładyszak, który pracował pOlI1ad trzydzieści lat jako murarz kotł{)wy-brygadzista. W swej pracy 'Wykazał się dużą fachowością i g{)towością na każde wezwanie. Zasłużony aktywista Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej nd odcinku szkolenia młodzieży i kształtowania jej właściwj postawy obywatelskiej. Za swe zasługi udekoJ"owany został Kl'zyżem Kawalerskim Ol'deTu Odrodzenia -Polski; Józef Kujawa, który pr:lJepracował czterdzieści dwa lata jako pracownik ru

Edmund Kęsy przepracował pięćdziesiąt lat jako elektromonter, brygadzista i mistrz w służbie zabezpieczeń i automatyki. Rozpoczynał jako uczeń. Zasłużył się przy odbudowie i uruchomieniu elektrowni po wyzwoleniu Poznania. Udekorowany Orderem Sztandaru Pracy II kI., Srebrnym Krzyżem Zasługi. Posiada Odznakę Honorową Miasta Poznania

":j

-.:;....

:', fi : :.: .

o"" "'; ';/4 h}f\ ,"", . Jfr:J .

.

::.::;: .

"':., ,. r .r : . < <F );)..::chu nawęglania. Wyróżnił się rze.te.lnością w wypełnianiu obowiązków służbowych. Pr.zez szereg kadencji pełnił funkcję przewodniczącego Rady Zakładowej. Aktywista Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Udekorowany Orderem Sztandaru Pracy II klasy; Marian Polowcz)"k, który przepracował pięćdziesiąt jeden lat na stanowisku elektromontera brygady wysokich napięć. W pracy zawodowej wyróżniał się sumiennością i ofiaTnością. Zasłużył się w odbudowie !Zniszczonych przez działania wojenne elektrowni poznańskich. ,Przyczynił się również do wyszkolenia wielu młodych prra,cowników energetyki. Udekorowany Orderem ztandaru Pracy II kI.; Tadeusz Polowczyk, który przepracował trzydzieści siedem lat jako elektromonter nastawni. Wyróżniał się rzetelnym stosunkiem do pracy. Należy do tych pracowników, którzy bezpośrednio po działaniach wojennych przyczynili się do odbudowy i uruchomienia elektrowni poznańskich. Aktywista Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - przez szereg lat pełnił funkcję sekretarza Komitetu Zakładowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Udekorowany Krzyżem Kawalerskim Order\.! Odrodzenia Polski; Edward Szmania - długoletni sekretarz Komitetu Zakładowego Polskiej Zjednoczonej Partii I\obotniczej, który pełnił tę funkcję nieprzerwanie w latach 1954 - 1976. Był pracownikiem zaangażowanym, sumiennym i bardzo ofiarnym. Oprócz pracy politycznej w zakładzie aktywnie działał w Komitecie Dzielnicowym Nowe Miasto. Za swe zasługi udekorowa:łY Krzyżem Kwalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Dla zapewnienia .stałego dopływu kwalifikowanych kadr Zespół nawiązał współpracę ze szkołami poznańskimi. W elektrociepłowniach odbywają praktyki uczniowie Zespołu Szkół Elektrycznych, Zasadniczej Szkoły Elektrycznej, a także studenci Politechniki Poznańskiej. Nieodłączną cechą polityki kadrowej jest stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych zatrudnionych pracowników. W 1978 r. z różnych form szkolenia zawodowego skorzystały tylko w elektrociepłowni Garbary 14 oS::Jby. Ponadto dwadzieścia pięć osób uzupełniało wykształcenie w szkołach średnich i wyższych. Zespół posiada własny Ośrodek Szkolenia Spawaczy. Ośrodek ten prowadzi kursy podstawowe i specjalistyczne w zakresie spawania elektrycznego i gazowego, zarówno dla pracowników Zespołu jak i innych zakładów, także spoza resortu energetyki. W latach 1968 - 1978 szkoleniem różnych stopni objętych zostało łącznie 997 osób.

Ireneusz Rutkowski

)">

.Józef Skubiszyński przep.acwał czterdzieści cztery lata m. in. jako referent wynalazczości, dyżurny ruchu elektrowni, kierownik narzędziowni. Rozpoczynał jako ślusarz. Wyróżniał się sumiennością, pracowitością i dużym zasobem wiedzy fachowej. Udekorowany Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyrzem Zasługi i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym ","'on Y",","

.... ,:...e .

"3 ł łl ,} :;#.

,.,r; v..._.."'t:

, .

.

y: :?

,)11,_ ,

.:"' ..'"

SPRAWY SOCJALNE I BYTOWE

Stopniowo powiększano zaplecze socjalne w elektrowni Garbary, a w będącej w budowie elektrociepłowni Karolin 'kwestie 'socjalne zostaną rozwiązane w sposób kompleksowy. W obu jednostkach znajdują się bufety zakładowe, natomiast w elektrociepłowni Karolin stołówka zdolna przygotować czterysta posiłków regeneracyjnych i tyleż obiadów dziennie. Od 1954 r. Zespół posiada przyzakładową przychodnię lekarską z gabinetami: ogólnym, stomatologicznym i fizykoterapii, Równie ważną dziedziną działalności służb socjalnych jest organizowanie wypoczynku dla pracowników i ich rodzin. Z będących do dyspozycji poznańskich energetyków czterech ośrodków wczasowych typu kempingowego korzysta rocznie ok. pięciuset osób. Wspólnie z innymi krajowymi zakładami energetycznymi w okresie wakacyjnym organizowane są kolonie i obozy dla dzieci pracowników. W 1974 r. Zespół wzbogacił się o ośrodek wypoczynku sobotnio-niedzielnego w Karczewku k. Kiszkowa. w którym może jednorazowo przebywać trzysta osób. Ze względu na atrakcyjne położenie nad jeziorem ośrodek ten jest popularny wśród licznej grupy wędkarzy. Amatorzy czynnego uprawiania sportu korzystają z <Jbiektów Klubu Sportowego "Energetyk", z kręgielni i sali gimnastycznej. Zakładowe <Jgródki działkowe posiada trzystu czterdziestu pracowników. W 1978 r. przekazano do użytku praco).\'ników, głównie mieszkańcom Osiedla Karolin, dwieście działek. Jednym z czynników wiążących trwale pracowników z Zespołem Elektrociepłowni Poznań była możliwość otrzymania mieszkania z budownictwa zakładowego. P<Jczątki tego budcwnictwa przypadają na rok 1957; w latach 1958 - 1959 oddano do użytku budynek mieszkalny przy ul. Gdańskiej, w którym zamieszkało trzydzieści dziewięć rodzin. Dwa budynki (razem dwanaście mieszkań) przekazano do użytku przy ulicach Pułaskiego i Jarochowskiego. Równolegle podpisano um<Jwę z Poznańską Spółdzielnią Mieszkaniową na wykup mieszkań z budownictwa spółdzielczego. Do końca 1978 r. uzyskano w ten sposób dalszych czterdzieści mies3

Józef Szafrański przepracował czterdzieści dziewięć lat jako elektromonter, kierownik warsztat elektrycznego i brygadzista brygady wysokich napięć. posiada szczególne zasługi w dziedzinie ochrony urządzeń energetycznych w czasie walk o Poznań jak również w okresie odbudowy' i uruchomienia zniszczonych elektrowni poznańskich w 1945 r. Udeorowany Kryżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem zasługi. posiada Odznakę Honorową Miasta Poznania

'",

.. h.łS

,,><::""

-' "

.,m".. :".y..

" ' '" " ',/ . >

- , "l -.

..:<

,.::

."

'.::-

,.j'"

,-'",kań. W 1975 r., w ramach pierwszego ętapu budowy elektrociepłowni Karolin.. przystąpIOno do wznoszenia osiedla mieszkaniowego. W ciągu dwóch lat załoga Zespołu otrzymała dwieście czterdzieści mieszkań. W 1978 r. rozpoczęto tam budowę zaplecza handlowo-usługowego i przedszkola. W fazie projektowania znajdował się II i III etap rozbudowy osiedla.

Powstanie i rozwój energetyki pozI1ańskiej stanowi ważny fragment. społeczno-o -gospodarczych dziejów miasta. Produkcja energii elektrycznej wywierała wpływ' na tempo i jakość przemian gospodarczych, była podstawą rozwoju nowocz2snych gałęzi przemysłu i szeroko rozumianej infrastruktury miejskiej. Dzięki pracy elektrowni poznańskich nastąpiły ogromne przemiany w poziomie życia mieszkańców h w organizacji gospodarstwa domowego, w sposobie spędzaia wolnego czasu. ObOK bezsprzecznych korzyści -ekonomicznych, system ogrzewanią. mieszkań i zakładów pracy cieplikiem bardziej odpowiada wymogom ochrony środowiska. Historię elektrowni poznańskich tworzyli ludzie - pracownicy energetyki. To dzięki ich rzetelnej, ofiarnej pracy cd siedemdziesięciu pęciu lat rósł nieprzerwanie potencjał energetyczny miasta. Tym ludziom miasto zawdzięcza w dużej mierze swój kształt gospodarczy. Praca poznańskich energetyków zawsze spotykała się z zainteresowaniem i wysokim uznaniem ze strony władz i społeczeństwa. Wyrazem tego mogą być liczne odznaczenia pąństwowe, regionalne i resortowe, przyznane załogom poszczególnych jednostek i najbaroziej zasłużonym opraoocrwniikom. W 1963 r. Zakład Energetyczny Poznań-Miasto, w skład którego wchodziła elektrociepłownia Garbary, udekorowany został Odznaką Honorową Miasta Poznania. O dobrej pracy opOlZIlań,skich €'l1erge 1 tyków świadczą ,także tradycyjnie wysokie lokaty zajmowane w różnych formach międzyzakładowego współzawodńictwa pr3cy. W indywidualnej i zespołowej rywaliza.::ji corocznie bierze udział zdecydowana. większość pracowników poznań:skich elektrociepłowni.

Ireneusz Rutkowski

ŹRODŁA

Akta Zespołu Elektrociepłowni Poznań W. D a k t e r a, 60-lecie Zakladu Energetycznego Poznań-Miasto (1904 - 1964). Poznań 1964. Konferencja techniczna na temat: 50 lat elektroenergetyki wIelkopolskiej (materiały pokonferencyjne). Poznań 1969. J. K o ź n i e w s k i, Elektrownia miejska. W: Księga Pamiqtkowa Miasta Poznania.

Poznań 1929, s. 616 - 626.

Zarys budowy nowej centrali elektrycznej. Praca zbiorowa. Poznań 1934.