BENON MISKIEWICZ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1977.07/09 R.45 Nr3

NAUKA - CELEM ŻYCIA

Sześćdziesiąta rocznica urodzin profesora dra hab. Gerarda Labudy

OBSERWUJĄC życie społeczne łatwo dostrzegamy jego przytłaczającą różnorodność i złożoność. Bogactwo praw rozwoju, wielostronność procesów dziejowych i nie ograniczona pozornie ilość wydarzeń szczegółowych wywołują zwykle refleksje na temat sposobów ich ogarnięcia przez człowieka, możliwości zrozumienia lub odtworzenia. Bacząc na życie społeczne człowieka, często harmonijnie kształtującego kolejne etapy swego rozwoju, zastanawiamy się niejednokrotnie nad czynnikami jego dynamiki, formowania układów, struktur, wzajemnych więzi i zależności. Zastanawianie się nad mechanizmami przechodzenia ludzkości do coraz to wyższych form rozwoju nie jest obce żadnemu człowiekowi. Wynika ono bowiem z faktu, iż nie kto inny, a sam człowiek współpracujący z innymi ludźmi jest ich twórcą, przyczyniającym się do postępu, ale i niekiedy do stagnacji czy nawet regresu. Każdy człowiek patrzy jednakże na rozwój dziejów najczęściej z pozycji jaką w nich zajmuje. Różne też czerpie korzyści z obserwacji życia, a głównie współuczestniczenia w zmianach jakie towarzyszą jego rozwojowi. Określony stosunek do całokształtu dokonujących się zmian w życiu społecznym, a także specyficzne dla każdego człowieka przypatrywanie się ogólnemu rozwojowi, ma wszakże wpływ na osobowość ludzi, ich poglądy i zainteresowania, a być może również na kształtowanie uzdolnień. Świadomi jesteśmy wszakże, że często niezależnie od tego faktu, na sylwetkę umysłową człowieka wpływa wiele innych, poza zaplanowanymi, niejednokrotnie przypadkowych czynników. Stąd też niezwykle trudno dociec, skąd pojawia się nagle w ludzkim szeregu jednostka inna, nieprzeciętna, różniąca się wyraźnie swą świadomością i umiejętnościami od innych ludzi, często nazywana - wybitną jednostką. Zapewne trudne jest bliższe zdefiniowanie miana "wybitności" przypisywanego wybranym ludziom. Zdaje się jednakże, iż u podstaw wyjaśnienia tego złożonego problemu widzieć trzeba prawidłowe rozumienie życia społecznego, rozpoznawanie cech szczególnych jego rozwoju, a przede wszystkim potrzeb, gwarantujących kolejny postęp oraz odpowiadanie na to zapotrzebowanie przez wybitną jednostkę. Aby mogła ona taką rolę odegrać, musi się zatem aktywnie włączyć z jednej strony w ustalanie potrzeb danego etapu rozwoju społeczeństwa, z drugiej zaś zaangażować się w ich realizację, wskazując w tym zakresie jej najlepsze drogi. Tylko taka działalność wybitnej jednostki będzie też postępowa i zachowa wpływ na ogólny rozwój życia społecznego, a równocześnie będzie mogła przyspieszać oraz udoskonalać kierunki zmian w procesie dziejowym. Wielkość takiej działalności wynika także z pasji jej realizacji. Pochłania ona

Benon Miśkiewicz

całkowicie życie człowieka, podporządkowuje je realizacji ustalonych zadań. Powoduje to między innymi, że nie jest on wprawdzie obojętny na towarzyszące mu w życiu radości i kłopoty, reaguje na nie jednakże tak, aby nie utrudniały osiągania wytyczonych celów. Za mało bowiem życia dla wykonania zamierzeń twórczemu, stale reagującemu na potrzeby społeczne człowiekowi. Zgodnie z obowiązującym podziałem pracy, każdy człowiek wybiera sobie takie zadania w życiu społecznym, do realizacji których ma szczególne zamiłowania, uzdolnienia, a zarazem które uważa za w pełni użyteczne w dalszym rozwoju ludzkości. W naszym przypadku mamy do czynienia z wybitną indywidualnością, która za główny cel swego życia uznała rozwój badań naukowych oraz wszystkich towarzyszących im i warunkujących ich rozwój dziedzin działalności. Obejmują one, poza samym uprawianiem pracy naukowej: doskonalenie organizacji procesów badawczych, kształcenie kadr i wytyczanie dróg postępu w strukturze i działalności szkół wyższych oraz zwracanie uwagi na przekazywanie nowych osiągnięć nauki ogółowi społeczeństwa i w ten sposób kształtowanie jego postawy i świadomości. Przedstawione rozważania powstały w związku z podjęciem próby określenia roli i zakresu działalności jednego z najwybitniejszych historyków polskich - prof. dra hab. Gerarda Labudy, który w dniu 28 grudnia 1976 r. ukończył sześćdziesiąty rok życia. Pamięć społeczna o tym fakcie, jak i uroczystości jubileuszowe, jakie odbyły się w dniu 25 października 1976 r. oraz liczne prace dedykowane Profesorowi Gerardowi Labudzie] wskazują na Jego szczególne miejsce w nauce i życiu narodu polskiego. W tej sytuacji zastrzec należy fragmentaryczność zebranych tutaj faktów oraz dążenie do unikania w miarę możliwości precyzowania jakichkolwiek ocen. Mamy przecież do czynienia z człowiekiem w pełni sił twórczych i rozkwitu warsztatu badawczego, wszechstronnie zaangażowanego w życiu społecznym. Poprzestać więc trzeba na skromnym zarejestrowaniu głównych kierunków działalności Profesora i próbie wykazania wielostronności Jego dotychczasowego dzieła. Dom rodziny Gerarda Labudy znajdował się w Nowej Hucie, w powiecie Kartuzy, gdzie urodził się w dniu 28 grudnia 1916 r. z ojca Stanisława i matki Anastazji z Baranowskich. Wychowywał się w gronie trzech braci: Brunona, Alojzego i Albina oraz siostry Elżbiety. Otaczało Go środowisko wiejskie, nie opływające w dobrobycie.- Ojciec Profesora, osierocony w bardzo młodych latach, był przez długi czas robotnikiem, a następnie w drodze samokształcenia zdobył kwalifikacje zawodowe przy pracach ziemnych, melioracyjnych i budowlanych. Przez pewien czas gospodarzył na roli, ale wobec zadłużenia posiadanego gospodarstwa, położonego koło Luzina w powiecie morskim, zmuszony był je sprzedać i wrócić do pracy najemnej w budownictwie. Rok 1939 zastał rodzinę Labudów jako bezrolnych i nie posiadających żadnego majątku. Bracia Profesora byli zatrudnieni w charakterze robotników, a siostra przebywała w domu rodzicielskim, on sam uczęszczał początkowo do szkoły powszechnej w Luzinie, a od 1927 r. do gimnazjum w Wejherowie, w którym zdał maturę w 1936 r. Zaraz zapisał się też na studium historyczne Uniwersytetu Poznańskiego, utrzymując się w Poznaniu z własnej pracy. Od drugiego roku studiów począwszy, Gerard Labuda został zatrudniony już jako bibliotekarz. Odtąd można też datować początek Jego pracy w Uniwersytecie Poznańskim.

1 Księga pamiątkowa opracowana z okazji jubileuszu sześćdziesięciolecia Gerarda Labudy jest zatytułowana: Ars Historica. Prace Z dztejóio powszechnych i Polski. Poznań 1976. Do prac Mu dedykowanych należy między innymi: "Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej", z. 12, "Przegląd Zachodni" R. 1976, nr 3 oraz "Studia l materiały do dziejów wielkopolski i Pomorza", R. 1976. t. XIT, z. 1.

Profesor dr hab Gerard Labudafilii

W 1939 r., od stycznia do lipca, jako stypendysta rządu polskiego studiował w Szwecji na uniwersytecie w Lund. Agresja hitlerowska na Polskę w 1939 r. przerwała na krótko studia. Gerard Labuda przeniósł się do Kieleckiego, gdzie pracował początkowo jako archiwista w Archiwum i Bibliotece Ordynacji Myszkowskich w Chrobrzu, a po przejściu tego majątku pod zarząd niemiecki - jako księgowy. Było to oficjalne zatrudnienie Profesora, poza nim bowiem był aktywnie zaangażowany w studia historyczne i prace badawcze. Swą edukację uniwersytecką ukończył w Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich uzyskując magisterium w 1943 r. przed priif, drem Kazimierzem Tymienieckim i prof. drem Adamem Skałkowskim, na podstawie wcześniej ogłoszonej drukiem pracy Polska i krzyżacka misja w Prusach do polowy XIII wiekuK Na tymże konspiracyjnym uniwersytecie otrzymuje również doktorat filozofii w

! "Annales MIssiologicae" R. 9: 1937, s. 801 - 431.

Benon

Miśkiewicz

Fotokopia okładki Fragmentóio dziejów Słowiańszczyzny Za ch ódniej (tom III). Dzieło ukazało się nakładem Wydawnictwa Poznańskiego 1975

Obwoluta Historii Pomorza (tom I, część 1- 2), wydanej nakładem Wydawnictwa Poznańskiego w 1%9 r. ; tom II część l ukazała się w 1976 r.

1944 r. na podstawie drugiej z opublikowanych przed wojną prac Magdeburg i Poznań (Założenie arcybiskupstwa magdeburskiego i biskupstwa poznańskiego na tle wschodniej polityki misyjnej Ottona Wielkiego) 3. Promotorami Gerarda Labudy byli prof. dr Kazimierz Tymieniecki, prof. dr Józef Kostrzewskli i prof. dr Adam Skałkowski. Na Jego tak uznany dorobek wywarli swój wpływ zapewne także w latach studiów przed rokiem 1939 prof. dr Józef Widajewicz oraz prof. dr Leon Koczy; w ich zajęciach brał czynny udział. Od momentu uzyskania doktoratu Gerard Labuda włączył się do tajnego nauczania, prowadząc w semestrze wiosennym w roku akademickim 1943/1944 wykłady w Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich, filii na terenie Kielc, dokąd dojeżdżał z Chrobrza. Po odcięciu tej miejscowości od Kielc, zmuszony został do przerwania tej pracy. Nie ustał wszakże w badaniach naukowych, pisząc w latach okupacji kolejną rozprawę - pracę habilitacyjną. Zniszczenia podczas działań wojennych pochłonęły jednakże bibliotekę Profesora wraz z maszynopisem pracy habilitacyjnej. Zrekonstruowana została ona jednak bardzo szybko zaraz po powrocie do Poznania (1945), gdzie w Uniwersytecie Poznańskim otrzymał stanowisko, kolejno starszego asystenta i adiunkta. W kwietniu 1946 r. Gerard Labuda przeprowadził habilitację na podstawie znanej swojej pracy Studia nad początkami państwa polskiego 4 i otrzymał stanowisko zastępcy profesora. Rok 1950 przyniósł Mu tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a 1956 - profesora zwyczajnego. W tym czasie pełnił funkcje kierownika katedr: Historii Słowiańszczyzny Zachodniej (1946), Historii Polski Feudalnej do połowy XVIIIw. (1954), Historii Powszechnej Średniowiecznej (1961). W 1970 r. profelsor Gerard Labuda otrzymał urlop w Uniwersytecie na dokończenie rozpoczętych prac w Zakładzie Historii Pomorza Polskiej Akademii

· "Roczniki Historyczne" R. 14: 1938, z. 2, s. 185 - 238.

< Poznań 1946.

i\y.j-.\i r*v*esrw'A «> rowstKfKOOjXVfi1X

PIERWSZE PAŃSTWO SŁOWIAŃSKIE

Karta tytułowa InwentarzY starostwa bytowskiego i lęborskiego Z XVII i XVIII W., wydanych w Toruniu w 1959 r.

Fotokopia okładki dzieła Gerarda Labudy Pierwsze państwo słowiańskie. Państwo Samona, wydanego nakładem Księgarni Akademickiej w Poznaniu w 1949 r.

Nauk, który sam zorganizował (1953) i którym kieruje przez cały okres jego istnienia. Pomimo urlopu prof. dr Gerard Labuda od 1969 r. pełni funkcję kierownika Zakładu Historii Powszechnej i Polski do XV w. w Instytucie Historii oraz prowadzi zajęcia dydaktyczne i bierze czynny udział w życiu naukowym i organizacyjnym Uniwersytetu. Wzorowe wykonywanie pracy w uczelni, a zarazem pełnienie odpowiedzialnych funkcji naukowych i organizacyjnych w Polskiej Akademii Nauk, może być godnym do naśladowania przykładem umiejętności pracy równocześnie na dwóch etatach, tym bardziej że na jednym pracuje całkowicie społecznie. Przyglądając się działalności naukowo-badawczej prof. dra Labudy zadziwia zarówno jej początek, jak i dalszy rozwój. U progu kariery naukowej mamy do czynienia wręcz z fenomenem. Oto już w 1935 r. uczeń gimnazjalny Gerard Labuda publikuje swą pierwszą pracę p1. Na Marginesie «Wierzeń religijnych naszYch praojców Słowian>/. Wydana ona została pod pseudonimem: Henryk Gerla, gdyż podejmowała polemikę z poglądami Stefana N oska, co ze strony ucznia było nie do pomyślenia. Następnie na pierwszym roku studiów Gerard Labuda przedstawił obszerną, cytowaną już pracę o polskiej i krzyżackiej misji w Prusach. W roku 1938, nadal jako student, opublikował kolejną rozprawę Magdeburg i Poznań, a ponadto sześć recenzji; trzy dalsze ukazały się w 1939 r. Tak duża aktywność naukowa, rozpoczęta przed studiami, a rozwinięta w pierwszych ich latach świadczy o wcześnie sprecyzowanych zainteresowaniach Gerarda Labudy i rzadko spotykanym zacięciu do pracy badawczej. Niezwykłym talentem musiał być też obdarzony

5 "Kurier Literacko-Naukowy" (dodatek do "Ilustrowanego Kuriera Codziennego"), nr 18, z dnia 6 V 1935 r.

Benon

MiśkiewicztmsMZDummA

G E L«» LOtf-óA

»Ot A t ZADANIA ifflawatmrBEW W SOWK-ZESNIU IlIWWaZAe.H <Ń't K«mm ur nmi-i tminwnpaź«*****'*

Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych. Fotokopia okładki. Monografia opublikowana przez Wydawnictwo Poznańskie (I wyd. 1971, II wyd. 1974)

W serii:" Wykłady inauguracyjne · wydawnictw Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza" ukazało się w 1%2 r. dzieło Gerarda Labudy Rola i zadania uniwersytetu w nowoczesnej organizacji naukinasz Badacz, skoro bez szkół historycznych, jedynie bacznie podpatrując innych, tak skutecznie i szybko opanował rzemiosło historyka. Od pierwszych swych prac naukowych Profesor wykazuje szczególny krytycyzm w stosunku do źródeł i dorobku historiografii. Kształtuje swój warsztat szeroko, gromadząc w nim doświadczenia nie tylko nauki historycznej, ale i pokrewnych jej dyscyplin, jak archeologia, etnografia czy socjologia, a także wykorzystuje podczas studiów analitycznych dorobek językoznawstwa i wielu dalszych nauk. Szczególną troską Profesora było wszakże i jest weryfikowanie ustaleń literatury przedmiotu w oparciu o wszechstronną analizę materiału źródłowego oraz usuwanie z niej poglądów nie znajdujących poparcia w podstawach badawczych nauki historycznej. O metodzie Jego pracy badawczej niezwykle trafną opinię sformułował Henryk Łowmiański: "Gerard Labuda należy do czołowych przedstawicieli kwitnącej u nas już od stu lat mediewistyki, tej gałęzi historiografii, która borykając się z niedostatkiem źródeł właściwym średniowieczu, zwłaszcza wcześniejszemu, posunęła się naj dalej w wydoskonaleniu metod ich jak najbardziej pełnego i ścisłego wykorzystania. Kontynuując świetne tradycje źródłoznawcze naszej mediewistyki Labuda doprowadza do perfekcji, jako drugi instrument metody, pełne opanowanie literatury naukowej, którą gromadzi z niezwykłą heurystyczną umiejętnością w celu wyłuskania z niej rozwiązań, nieraz aktualnie zapomnianych, i naświetlenia na tej drodze problematyki; a równocześnie, co jest rysem charakterystycznym jego metody, wydaje walkę historiograficznym legendom i bałamutnym poglądom, poddaje tego rodzaju sądy druzgocącej krytyce i w rezultacie usuwa z kręgu miarodajnej wiedzy te elementy, które nie zasługują na to, ażeby się w niej ostać. Dopiero na tak przygotowanej podstawie stara się autor podbudować bardziej adek

«./KM :t: jO/liJÓH W>MORjA I

\% S l H O i» "M i EKSPANSJA NIEMIEC W EUROPIE ŚRODKOWEJ

LOKi* tóftttf*» *ł# 7W> *(t»)LS#*ł*

"Książka i Wiedza" wydała w 1%1 r. tom trzeci Szkiców z dziejów Pomorza (Pomorze na progu dziejów najnowszych) pod redakcją Gerarda Labudy

Fotokopia okładki zbioru studiów nad tzw. niemieckim "Drang nach Osten" pod redakcją Gerarda Labudy Wschodnia Ekspansja Niemiec w Europie Sra dko w ej, wydanych nakładem Instytutu Zachodniego w 1%3 r.

watny obraz przeszłości, wznosi własne konstrukcje odznaczające się wybitną inwencją, bogactwem spostrzeżeń i umiejętnością żywego i barwnego przedstawienia rozgałęzionych zagadnień" 6. Patrząc na rozwój dorobku naukowego prof. dra Gerarda Labudy zadziwia znów jego wielokierunkowość tematyczna a zarazem duży zasięg chronologiczny. U znawany jest powszechnie w nauce światowej przede wszystkim jako wybitny mediewista. Pogląd ten do niedawna panował również w nauce polskiej. Dziś wszakże, m. in. po ogłoszeniu prac pod jego redakcją o współczesnych dwóch państwach niemieckich czy słynnej syntezy dziejów polskiej granicy zachodnief, pogląd ten należy skorygować. Profesor Labuda zajmuje z całą pewnością węzłową pozycję wśród badaczy polskiego i powszechnego średniowiecza, ale ponadto uznawany jest nie tylko za znawcę, ale równocześnie badacza, dla którego ram chronologicznych nie wyznaczają tradycyjnie podejmowane czasy starożytne, średniowieczne, nowożytne lub najnowsze. Proces dziejowy obserwuje w całym czasowym rozwoju i możliwie na szerokim terytorium, dążąc zarazem do ujęć porównawczych. Różne zainteresowania, rozpiętość chronologiczna i przestrzenna prac prof. dra Labudy mają wpływ na wielostronność Jego dotychczasowego dorobku naukowego. Łączącą go cechą jest metoda badawcza, zawsze dbająca o wszechstronną analizę

8 H. Ł o w m i a ń s ki, Gerard Labuda. W: Nauka Polska R. 1975, nr l, s. 58.

7 Monografia Niemiec współczesnych: (t. I): Niemiecka Republika Demokratyczna. Poznań 1963; (t. II): Niemiecka Republika Federalna. Poznań 1965, pod redakcją Gerarda Labudy. G. L a b u d a, Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych. Poznań 1971, wyd. II Poznań 1974.

Benon

Miśkiewicz

zdarzeń historycznych, wskazująca niezwykłą skrupulatność a równocześnie świeżość spojrzenia na podejmowaną problematykę badawczą. Już wcześniej próbowano dokonać podziału dorobku naukowego Profesora, wydzielając w nim pewne grupy tematyczne. Oddają one wszakże jedynie główne kierunki czy podstawową problematykę Jego twórczości. Wszelką inną charakterystykę wyklucza praktycznie wielkość bibliografii dzieł Gerarda Labudy, która do 1976 r. rejestruje 1076 pozycji 8.

Pierwszą grupę tematyczną prac stanowią monografie, rozprawy i artykuły obejmujące proces kształtowania się państwa polskiego i jego dzieje w średniowieczu. N a czoło wysuwa się książka Studia nad początkami państwa polskiego. Obok niej wskazać trzeba liczne rozprawy dotyczące istotnych dla dziejów średniowiecznej Polski procesów i zdarzeń. 'Dostrzegamy, że Profesor jak gdyby kolejno omawiał najistotniejsze momenty dziejowe, szczególnie te, których dotychczasowy obraz w literaturze pozostawia wątpliwości lub jest wręcz fałszywy. Do tego typu rozpraw i artykułów zaliczyłbym przykładowo: Zagadnienie suwerennOSCl Polski wczesnofeudalnej w X - XII wieku, Testament Bolesława Krzywoustego, Zabiegi o utrzymanie jedności państwa polskiego w latach 1138 -1146, O stosunkach prawnopublicznych międzY Polską a Niemcami w połowie XII wieku, Geneza rozdrobnienia jeudalnego i wiele dalszych prac. Mimo że każda z nich stanowi oddzielną rozprawę, stanowią one pewną całość, przygotowując zapewne szerszą syntezę dziejów Polski średniowiecznej. Profesor częściowo jej opracowanie przedstawił zajmując się rozdrobnieniem feudalnym i procesem odbudowy państwa polskiego do połowy XIV wieku oraz odtwarzając życie polityczne w Wielkopolsce w wiekach XII - XV 9 . Cechą charakterystyczną tej grupy prac jest odmienne widzenie różnych zdarzeń i procesów z dziejów Polski średniowiecznej w stosunku do ustaleń historiografii. Fakt ten wyznacza szczególną rolę temu dorobkowi w dalszym rozwoju studiów nad Polską średniowieczną. Do drugiej grupy problemowej zaliczyć można wszystkie prace Profesora poświęcone Słowiańszczyźnie Zachodniej. Tematyka ta stale znajdowała poczesne miejsce w jego warsztacie pracy. Otwiera ją fundamentalne nadal dzieło o osadnictwie i stosunkach politycznych na terenie Słowiańszczyzny w VI i VII wieku pL Pierwsze państwo słowiańskie - państwo SamonalO. Następnie główny akcent twórczości w tej tematyce nadają trzy obszerne tomy pL Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej li, w których wyjaśnia wiele dotąd spornych lub nie znanych historiografii zagadnień. Specjalne miejsce należy się tutaj także pomnikowemu dziełu slawistyki polskiej, którego inicjatorem, j współredaktorem Profesor był i jest nadal, Słownikowi Starożytności Słowiańskich 12. Sam też napisał bardzo

8 Bibliografię prac Profesora Gerarda Labudy zestawił J. S t r z e l c z y k, Ars Historica. . . , op. ci1., s. 9 - 88. wykazując 1059 pozycji w kolejnej numeracji. Dochodzi do nich 17 publikacji odnotowanych w spisie z literką "a". · Por. Historia Polski, t. I (do roku 1764), cz. I do połowy XV w. pod red. H. Łowmiańskiego. Warszawa 1957, s. 282-488 i dalsze wydania; Życie polityczne XII - XV wieku. WDzieje Wielkopolski, t. I (do roku 1793), pod red. J. Topolskiego. Poznań 1969, s. 284-322 i do 326 przy współudziale W. D w o r z a c z k a . </ Poznań 1949. Wymienić tutaj też należy rozprawę pL Organizacje państwowe słowian Zachodnich w okresie kształtowania się państwa polskiego od VI do polowy X wieku.

W: Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia, t. I. Poznań 1962, s. 43 - 71.

« G. L a b u d a, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, t. I. Poznań 1960; t. II Poznań 1964; t. III Poznań 1975.

a Słownik Staroiytności Słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od najdawniejszych czasów, t. I - II, pod red. Wł. Kowalenki, G. Labudy i T. Lehra-Spławińskiegowiele haseł do tego niezwykle cennego wydawnictwa. Z całą pewnOSClą jest ono unikalnym wydarzeniem w nauce światowej, zarówno ze względu na okres przedsięwzięcia, jak szczegółowość treści, wysoki poaiom naukowy, którym towarzyszy przejrzystość i duża użyteczność praktyczna. Dziełu temu poświęcił wiele wysiłku, ale i przysporzył miana wyjątkowości. Trzeci krąg tematyki badawczej Profesora wiąże się z dziejami Pomorza wraz z Warmią i Mazurami oraz państwem krzyżackim. Dorobek naukowy jest tutaj ponownie bardzo różnorodny i bogaty. Wśród wielu cennych rozpraw wskazać można takie, jak: Stosunek prawnopubliczny Zakonu Krzyżackiego do Rzeszy Niemieckiej w świetle złotej bulli Fryderyka II Z r. 1226; Stanowisko Ziemi Chełmińskiej w państwie krzyżackim w latach 1228 - 1454; Walka o zjednoczenie Pomorza Z Polską w X - XIV w.; Rozruchy chłopskie na pograniczu wielkopolsko-pomorskim w r. 1651. Głównym wszakże dziełem Profesora jest tutaj Historia Pomorza 13, którą zredagował i w dużej części sam napisał. Jest ona dowodem dalszych Jego zamierzeń syntetycznych. Specjalnego wyróżnienia wymaga też problematyka polskiej granicy zachodniej.

Dominuje tutaj cytowane już obszerne dzieło pL Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych. Ujmuje ona dzieje granicy od momentu jej ukształtowania aż po czasy najnowsze w szerokim kontekście międzynarodowym, ze szczególnym akcentem jednakże na sąsiedztwo niemieckie Polski. Praca ta jest czymś nowym w twórczości Profesora. Dotąd bowiem nie podejmował On tak szerokich badań, o wyraźnym nastawieniu syntetycznym. Rozumieć należy, że jest ona zapowiedzią dalszych całościowych ujęć ważnych wydarzeń i procesów dziejowych. Kolejną grupę publikacji Profesora dra Gerarda Labudy zaliczyć można do prac typu źródłoznawczego. Należą tutaj zarówno studia, których celem jest zbadanie wartości poznawczych danych materiałów źródłowych, jak i same wydawnictwa źródeł. Z pierwszego rodzaju prac wymienię przykładowo: pouczający rozbiór krytyczny Ibrahim ibn Jakub. Najstarsza relacja o Polsce w nowym wydaniu; Ze studiów nad najstars:zymi dokumentami Pomorza Gdańskiego; Gdzie pisano najdawniejsze roczniki polskie ?; Główne linie rozwojowe rocznikarstwa polskiego w wiekach średnich. Obok wielu studiów nad annalistyką polską, oceną wiarygodności zbiorów różnych dokumentów, Profesor Gerard Labuda posiada szczególne zasługi w przyswojeniu polskiej historiografii mało wykorzystywanych poprzednio źródeł skandynawskich i anglosaskich. Dzięki Jego inwencji dysponujemy dziś opracowaniem Źródła, sagi i legendy do najdawniejszych dziejów Słowian 1 * oraz wydawnictwem źródeł: Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny15. Obie te prace wskazują nam ponownie trafność doboru tematyki badawczej i stanowią nowatorstwo w literaturze przedmiotu. Kształtował też Profesor nowy kierunek badań historycznych, określany najczęś

Wrocław-warszawa-Kraków 1961 - 1964; t. III pod red. Wł. Kowalenkł, G. Labudy i z. Stiebera. Wrocław-Warszawa-Kraków 1967; t. IV - V pod red. G. Labudy i Z. Stiebera. Wrocław - Warszawa - Kraków 1970 - 1975. ". Historia Pomorza, t. I (do roku 1466), cz. 1-2, pod red. G. Labudy. Poznań 1969; t. II (do roku 1815), cz. I 1464-/66 - 1648/57 pod red. G. Labudy. Poznań 1976. Przed opracowaniem tego wybitnego dzieła ukazały się także bardzo pożyteczne trzy tomy pt. Szkice z dziejów Pomorza: t. I Pomorze średniowieczne. Warszawa 1958; t. II pomorze nowożytne. Warszawa 1959 i t. III Pomorze u progu dziejów najnowszych. Warszawa 1961, Praca zbiorowa pod red. Gerarda Labudy. Prace te uważam za pewne przygotowanie do przedstawienia obszernej syntezy dziejów Pomorza. " Warszawa 1960.

15 Warszawa 1961.

Benon

Miśkiewiczciej źródłoznawstwem historycznym. Był założycielem i stale redaguje jedyne tego rodzaju w Polsce, a unikalne w literaturze światowej, specjalistyczne pismo pt. "Studia Żródłoznawcze". Zajmuje się ono całokształtem zagadnień związanych z oceną autentyczności, wiarygodności i wartości poznawczej materiału badawczego, historyka, wypracowuje dalsze metody specjalistyczne krytycznego rozbioru tekstów źródłowych oraz przyswaja polskiemu czytelnikowi krajowe i zagraniczne osiągnięcia w tym względzie. Drugi rodzaj działalności prof. dra Labudy w zakresie źródłoznawstwa obejmuje wydawnictwo źródeł. Już w okresie drugiej wojny światowej opracował Codex Myszkovianae ordinationis diplomaticus 1e , wydał: Inwentarze starostw puckiego i koscierskiego w XVII wieku; Inwentarze starostwa bytowskiego i lęborskiego Z XVII i XVIII w.; opublikował Kalendarz poznański Z połowy XVII w. jako źródło ikonograficzne do dziejów wsi i wiele innych źródeł. Jest również autorem popularnonaukowego wyboru źródeł: SłowiańszczYzna pierwotna, w którym uprzystępnia najstarsze przekazy o dziejach Słowian po połowę XII w. Widzimy więc, że jak trafnie określił to Henryk Łowmiański: "Krytyka źródeł leży u podstawy wszystkich prac prof. Labudy o wydźwięku analitycznym, jednak istnieje liczna grupa cennych prac tego autora o charakterze specjalnie źródło" 17 znawczym . Z kolei byłbym skłonny wydzielić w twórczości Gerarda Labudy rozprawy o charakterze metodologicznym i historiograficznym. Do pierwszych zaliczam przede wszystkim kapitalne studium: Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych. Wywołało ono żywą dyskusję w literaturze przedmiotu, gdyż po raz pierwszy wskazało na sposób uchwycenia i wykorzystania w pracy badawczej historyka wartości poznawczych różnych źródeł historycznych. Przyniosło ono też całkowicie opartą na nowych przesłankach - a mianowicie treści i funkcji źródeł - próbę ich podziału. Rozprawa ta stanowi otwarcie nowej ery w badaniach nad problematyką teoretyczną źródłowych podstaw badawczych historyka. Wspomnieć też trzeba bardzo cenioną nie tylko przez historyków ale i geografów pracę Profesora dra Labudy na temat przedmiotu i metody geografii historyczne/s, w której mamy do czynienia z całkowicie nową próbą określenia zakresu i sposobu prac badawczych tej specjalizacji. Wiele nadal aktualnych poglądów teoretycznych zawiera także artykuł Profesora Labudy Projekt nowej bibliografii historii polskie/ 9 , gdzie zostały wyłożone założenia ogólne na temat klasyfikacji dorobku nauki historycznej i zasad sporządzania bibliografii. Analiza i ocena literatury przedmiotu badanego problemu stanowi stały element warsztatu badawczego Profesora. Przedstawił on wszakże zarazem prace specjalnie poświęcone przeglądowi historiografii, jak np. Historiograficzna analiza tzw. niemieckiego "naporu na wschód,M; Słowianie w historiografii niemieckiej XIX wieku czy Początki państwa polskiego w historiografii polskiej i niemieck iej 21, które najczęściej uzupełniają obraz badanej problematyki od strony źródłoznawczej.

11 Pozostaje on w maszynopisie zdeponowanym w Bibliotece PAN w Krakowie.

"H. Łowmiański, Gerard Labuda. .. , op. cit., s. 61.

18 Przegląd Geograficzny, t. 25, z .1, s. 5 - 56.

Is " Kwartalnik Historyczny", t. 55: 1947, s. 39 - 59.

20 W: Wschodnia ekspansja Niemiec w Europie środkowej. Zbiór studiów nad tzw. niemieckim "Drang nach Osten" pod red. G. Labudy, Poznań 1963, s. 14 - 56. 21 W: Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, część I: Studia z dziejów historiograjii polskiej i niemieckiej pod red. J. Krasuskiego, G. Labudy, A. W. Walczaka, Poznań 1974, s. 150 - 217.

Dorobek naukowy Profesora Labudy rejestruje i rozprawy na temat organizacji nauki, szkolnictwa wyższego, i toku pracy dydaktyczno-wychowawczej uczelni wyższej. Posiadają one ścisły związek z zaangażowaniem Profesora na różnych stanowiskach w organizacji nauki i szkolnictwa wyższego oraz z Jego działalnością nauczycielską w uniwersytecie. Nowatorski charakter posiada rozprawa: Rola i zadania uniwersytetu w nowoczesnej organizacji nauki, która kreśli perspektywę rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce, a zarazem przedstawia w niej rolę uniwersytetu. Wiele niezwykle cennych propozycji udoskonalenia pracy uczelni wyższej notujemy także w przemówieniach rektorskich Gerarda Labudy . Na temat organizacji nauki zabierał głos m. in. w artykule Zadania i rola Oddziału PAN w Poznaniu oraz Rola społeczna i formy działania ogólnych towarzystw naukowych (regionalnych). Wśród wielu wypowiedzi dotyczących spraw nauczania i wychowania uniwersyteckiego przytoczyć należy Aktualne problemy dydaktyki szkoły wyższej. W tej grupie prac odnotowujemy wiele cennych i oryginalnych propozycji, zarówno o rozwoju nauki, jak i szkolnictwa wyższego. Wskazują one też na wybitną rolę Profesora jako organizatora procesów badawczych, dydaktyczno-wychowawczych i w upowszechnianiu wiedzy. Nie sposób wyliczyć dalsze grupy tematyczne prace Profesora Labudy, który napisał wiele innych rozpraw, artykułów, haseł, recenzji, przyczynków i sprawozdań naukowych. Ogarnięcie ich tematyki wymagałoby podjęcia specjalnych studiów. Podkreślić jednak trzeba duże zaangażowanie Profesora w zaspokojenie potrzeb praktyki, szczególnie w zakresie wydawania wielkich dzieł o charakterze słownikowym lub encyklopedycznym. Uczony ten opracował też wiele haseł do Słownika starożytności słowiańskich, Polskiego słownika biograficznego oraz do różnych encyklopedii. Trudno też ogarnąć liczne dzieła, które ukazały się pod jego redakcją. Ogrom pracy wkładany w ich opracowanie naukowe jest niewymierny. Wskazuje jednakże na szczególną tendencję do prowadzenia prac zespołowych, rozwiązywania wielkich problemów badawczych wysiłkiem kolektywnym, pilnie koordynowanym a równocześnie skrupulatnie nadzorowanym. Zdaje się, że stąd także płynie wielkość Uczonego, który potrafi nie tylko skupić wokół siebie grono badaczy, nie tylko posiada dar zaszczepiania im zainteresowań określoną problematyką, ale zarazem potrafi umiejętnie kierować ludźmi i osiągać w pełnej harmonii współpracy zamierzone cele poznawcze. Z pracą naukową prof. dra Labudy wiąże się ściśle Jego wysiłek w zakresie kształcenia kolejnych pokoleń historyków. Reprezentuje on klasyczny przykład nauczyciela akademickiego, który swą działalność dydaktyczno-wychowawcza opiera o doświadczenia wynikające z własnego warsztatu pracy badawczej22. Jest to model pozwalający na rozbudzanie zainteresowań młodzieży akademickiej, a ponadto ukazywania jej, skąd biorą się "'ustalenia zawarte w podręcznikach czy kompendiach historycznych; w jaki sposób można podchodzić do ich weryfikacji bądź do uzyskania potwierdzenia w podstawach badawczych historyka. Zajęcia ze studen - tami traktuje Profesor także jako moment szczególnych bodźców dla twórczości naukowej. Toteż Jego wykłady uzyskują najwyższy aplauz u młodzieży akademickiej, a prowadzone seminaria magisterskie wiodą najczęściej do rozbudzenia zamiłowań do pracy naukowej. Szczególną opieką otacza tych spośród swoich uczniów, którzy wybrali dalszą

" Profesor Labuda ceni też przygotowywanie pomocy naukowych dla studentów, których przykładem Jest: Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku) t. I - III, opracowail G. Labuda i B. Miśkiewlcz. Poznań 1966, 1967, 1970.

Benon

Miśkiewicz

drogę naukową. Ceni u nich przede wszystkim upór i aktywność badawczą, występowanie z inicjatywami, z tematami, które chcieliby opracować. Wymaga od pracownika uniwersyteckiego doskonalenia się nie tylko w zakresie opanowywania metodyki pracy badawczej, ale i dydaktyczno-wychowawczej. Nie szczędzi także uczniom uwag i wytycznych do zaangażowania się organizacyjnego w życiu oraz kształtuje w nich odpowiedzialność za właściwy rozwój świadomości historycznej społeczeństwa polskiego. Jest Mistrzem wymagającym, ale także nagradzającym aktywność badawczą swego ucznia własnym udziałem w rozbudowie jego warsztatu naukowego. Znajduje to wyraz w stałej Jego interwencji we wszystkie poczynania i prace badawcze pełnego zapału i inwencji ucznia. Należy też do bardzo dziś nielicznych historyków w Polsce, którzy ukształtowali szkołę historyczną, o ostro wyodrębniających się cechach metodycznych i metodologicznych. Wykształcił wielu historyków, promując kilkudziesięciu magistrów, ponad dwudziestu doktorów oraz ośmiu doktorów habilitowanych, z których wielu osiągnęło, nadal przy Jego udziale, tytuły profesorskie. "Szkoła Labudy" - jak się często mówi w języku potocznym - znana jest nie tylko w Polsce ze szczególnej aktywności badawczej, ale posiada też duży autorytet i uznanie za granicą. Przynależność do niej sprawia dużo satysfakcji i jest przez uczniów Profesora traktowana jako życiowy sukces i zaszczyt. Obok zaangażowania w sprawy kształcenia, Profesor Labuda jest niezmiennie odpowiedzialnym organizatorem nauki. Pełnił wiele funkcji, wśród których do szczególnie ważnych należało sprawowanie urzędu wicedyrektora i dyrektora Instytutu Zachodniego w latach 1956 - 1961. O zasługach na tym stanowisku czytamy: "Współpracując od początku z Instytutem Zachodnim w okresie, gdy kierował nim prof. dr Zygmunt Wojciechowski, po jego śmierci Profesor Labuda został wicedyrektorem I. Z. na okres trzech lat, a następnie dyrektorem w latach 1959 - 1961. W tym czasie zaszły w programie badawczym i twórczości naukowej Instytutu Zachodniego istotne zmiany, których inicjatorem i organizatorem był w wysokim stopniu prof. Labuda. Zmiany te polegały na przejściu od badań dawniejszej przeszłości stosunków polsko-niemieckich oraz polskich ziem zachodnich i północnych do badań dziejów nowoczesnych i współczesnego rozwoju Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Republiki Federalnej Niemiec oraz procesu integracji ekonomicznej i społecznej odzyskanych w 1945 r. obszarów z pozostałym terytorium Polski" 23. Począwszy od 1961 r. kieruje też działalnością Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk jako sekretarz generalny, a następnie prezes tej organizacji. Wśród wielu podjętych w tym czasie działań na podkreślenie zasługuje rozpoczęcie szerokiej akcji popularyzacji wiedzy poprzez cykle wykładów powszechnych. Praca na tym stanowisku przynosi też Profesorowi nowe doświadczenie z zakresu działalności towarzystw regionalnych w Polsce i pozwala zabierać głos na temat wypracowania ich nowej roli w strukturze organizacyjnej nauki Polski Ludowej. Do ważnego okresu w rozwoju Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza należy zaliczyć kadencję rektorską Profesora Gerarda Labudy. W latach akademickich 1962/ /1963 - 1964/1965 pod jego kierownictwem powstał perspektywiczny plan rozwoju U niwersytetu im. Adama Mickiewicza do roku 1980. Podjęto iszereg istotnych poczynań dla rozbudowy substancji lokalowej uczelni, rozpoczęto równocześnie kontynuowaną następnie przez wiele lat akcję modernizacji poszczególnych zakładów U niwersytetu. Zwolennik kolektywnego zarządzania uczelnią, powołał też po raz pierwszy Kolegium Rektorskie i na poszczególnych wydziałach Kolegia Dziekańskie, był zatem prekursorem zmian organizacyjnych, które miały nastąpić dopiero poa "Przegląd Zachodni" S/1876, s. Ikilku latach. Kadencja ta zainicjowała też na dużą skalę w Uniwersytecie badania na rzecz doskonalenia i unowocześniania procesu dydaktyczno-wychowawczego uczelni wyższej. Orędownikiem i inspiratorem ich był Profesor Labuda, angażując się osobiście w różne eksperymenty dydaktyczne i rozważania teoretyczne. Czasy te to także pierwsze odmienne podejście do formułowania planów badań naukowych w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. O ile poprzednio składało się nań wiele inicjatyw poszczególnych pracowników, odtąd rozpoczęto wypracowywanie ich w oparciu o szczególne potrzeby państwa i nauki. Do realizacji węzłowych problemów badawczych zachęcano też zespoły pracowników, propagując nowoczesne zasady organizacji badań, a równocześnie postulując możliwie najszersze udostępnianie aparatury naukowej, dla jak najpełniejszego jej wykorzystania w trakcie badań prowadzonych przez wiele zespołów badaczy. Współpracując wszechstronnie z Polską Akademią Nauk oraz ze szkołami wyższymi, głównie w Poznaniu, przyczynił się do podniesienia autorytetu Uniwersytetu w środowisku, a równocześnie do integracji wysiłków w rozwiązywaniu problemów badawczych. Dzięki Jego działalności doszło też do powołania w dniu 20 grudnia 1962 r. Kolegium Rektorów Miasta Poznania, które znowu wyprzedzało o wiele lat decyzje centralne w tej dziedzinie. Pierwszym jego przewodniczącym został też rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza - prof. dr Gerard Labuda. Jego zdaniem, Kolegium Rektorów najwięcej twórczego wysiłku włożyło: "w opracowanie planów perspektywicznych wyższych szkół m. Poznania w zakresie inwestycji, naboru studentów i rozwoju kadry naukowej oraz tworzenia nowych kierunków studiów" u. Odegrało więc bardzo ważną rolę w wypracowaniu rozwoju poznańskiego ośrodka akademickiego. Jest to w dużym stopniu zasługą Profesora Labudy, który był nie tylko inspiratorem takiej działalności środowiskowego Kolegium, ale zarazem opracowywał większość referatów i koncepcji rozwojowych. Kadencję prof. dra Gerarda Labudy na stanowisku rektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza uznać trzeba więc nie tylko jako obfitującą w różne innowacje i zwiększającą dynamikę rozwojowi Uniwersytetu, ale także niezwykle użyteczną dla całego ośrodka naukowego w Poznaniu. Wśród wybranych przykładowo najważniejszych zadań powierzonych Profesorowi Labudzie, wymienić jeszcze należy funkcję prezesa Oddziału Poznańskiego Polskiej Akademii Nauk objętą w 1972 r. Na stanowisku tym, jak zawsze wszechstronnie zaangażowany, przedstawił plan rozwoju Oddziału Poznańskiego, uwzględniający potrzeby badawcze zarówno regionu wielkopolskiego, jak i całego państwa. W planie tym kreśli też perspektywę rozwoju organizacyjnego placówek Polskiej Akademii Nauk dbając, aby nie powtarzały one prac jednostek organizacyjnych szkół wyższych, a zajmowały się problematyką dotąd nie podejmowaną lub taką, która wymaga szczególnej koncentracji większych zespołów badawczych i nakładów. Stwierdzić więc należy, że Profesor Labuda niezmiennie wykazuje ogromną aktywność i zapał w wykonaniu kolejnych, powierzonych mu zadań. Do prac organizacyjnych, związanych z działalnością naukową należy jeszcze praca w zespołach redakcyjnych różnych czasopism naukowych. Pracuje aktywnie m. in. w "Przeglądzie Zachodnim", "Rocznikach Historycznych" i w kolegiach redakcyjnych wielu innych periodyków naukowych. Podczas sprawowania funkcji organizacyjnych prof. dr Labuda zawsze rozpatru

" G. L a b u d a, Główne kierunki działalności VAM w latach 1962/1963 - 1964/1965. W: Kronika Uniwersytetu Im. Adama Mickiewicza w Poznaniu za lata akademickie 1963/1963 -1964'1965, s. 14-15.

2 Kronika miasta Poznania z. 3fTl

Benon Minkiewicz je ogólne potrzeby społeczne i stara się im podporządkować działalność kierowanej przez siebie instytucji naukowej. Odpowiada też na zapotrzebowanie społeczne pracami teoretycznymi, wdrażając zarazem wypracowane koncepcje do praktyki. Zawsze też łączy swą działalność badawczą z dydaktyczno-wychowawcza i organizacyjną. Nie zaniedbywał też działalności na rzecz popularyzacji nauki, wysoko ceniąc jej wpływ na życie społeczne. Pisał: "Nauka oddziaływa więc w dwu kierunkach: przekształca przyrodę - to jest jej główne zadanie; przekształca jednak również świadomość samych jej twórców, przetwórców i odbiorców - to jest jej wtórna, ale mimo to ważka rola. Nie można dokonać zmiany przyrody, nie przekształcając równocześnie świadomości ludzi, którzy są głównymi twórcami tej przemiany, czyli inaczej mówiąc, nie upowszechniając wśród nich naukowego poglądu na świat. Upowszechnianie naukowego poglądu na świat jest równie stare, jak sama myśl naukowa. Różne w toku dziejów były jednak formy upowszechniania. Obecnie czynności te mają charakter instytucjonalny i zawodowy. Najogólniej funkcje te spełniają szkoły, począwszy od szkoły podstawowej a na uniwersytecie i akademii skończywszy" &. Uczony ten widzi też dużą rolę towarzystw naukowych w upowszechnianiu wiedzy i podaje, w jaki sposób powinny realizować to ważne społecznie zadanie. Bodźcem do różnorodnego zaangażowania Profesora były prace badawcze. Choć z kolei Jego działalność społeczno-organizacyjna dawała Mu także wiele impulsów dla prac badawczych. Wydaje się, że poza inwencją twórczą, stąd też pochodzą cechy szczególne jego warsztatu naukowego. Dorobek naukowy Profesora Labudy charakteryzuje bowiem z jednej strony ujmowanie analityczne tych zagadnień, które wymagają rekonstrukcji od podstaw, z drugiej natomiast konstruowanie syntez, imponujących zarówno szerokością ram chronologicznych, jak i bogactwem poruszanych zdarzeń oraz procesów, które dojrzały do całościowego przedstawienia. Na szczególną uwagę zasługuje nowatorstwo sądów, a zarazem twórcze podejście do metodyki badań historycznych oraz posługiwanie się współczesnymi osiągnięciami metodologii nauk społecznych. Dialektyczne spojrzenie na jedność zjawisk życia społecznego i prawa decydujące o jego rozwoju nadaje twórczości prof. dra Labudy w pełni postępowy, a zarazem nowoczesny charakter 28.

Całokształt działalności profesora dra Gerarda Labudy zyskał już wiele szacunku i uznania. Był już trzykrotnie wyróżniony nagrodami państwowymi w latach 1949, 1950 i 1970 oraz wieloma innymi nagrodami naukowymi. Wybitne osiągnięcia Profesora powodują, że w 1951 r. zostaje mianowany członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W roku 1964 został wybrany członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a rok 1966 przynosi Mu godność członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk. Wśród wielu innych form i wyrazów uznania Profesor Labuda otrzymał również szereg odznaczeń państwowych, a przede wszystkim Krzyże Kawalerski, Oficerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski oraz Order Sztandaru Pracy I klasy.

Przedstawiony we fragmentach obraz działalności wybitnego Uczonego, nauczyciela i wychowawcy oraz organizatora i popularyzatora nauki spaja w jedną nierozerwalną całość życia - nauka, której poświęcił wszystkie swe wysiłki, czas, podporządkował siłę woli i działania. Osiągnął w niej szczególną pozycję, wynoszącą Go wysoko ponad szeregi badaczy. Fakt ten pozwala na wyrażenie nadziei,

«G L a b u d a, O potrzebie upowszechniania nauki. Pole do działania. "Głos Tygodnia" - Dodatek "Głosu Wielkopolskiego", r. II, nr 26 z dnia 8 IV 1%2, s. l i 4. "Por. B. M i ś k i e w i c z, Przedmowa. W: Ars Hłstorlca . .., op. cit., s. 6-7.

że zebrane doświadczenia z rozwijanej intensywnie pracy naukowej, uzyskają także swe światło w postaci uwag o procesie badawczym historyka czy też sposobach rekonstrukcji dziejów. Zgromadzone prace analityczne pozwalają też przypuszczać, że Profesor Labuda będzie korzystał z nich dla kreślenia szerokich syntez, do przedstawienia których jest szczególnie powołany. Znając Profesora, przekonani też jesteśmy, że rozwinie dalsze kierunki badawcze i ponownie zaskoczy historiografię nowoczesnością koncepcji odczytywania przeszłości. W realizacji tych i wszelkich dalszych planów życzymy Profesorowi Labudzie nie tylko osiągnięć, ale także stałej przyjemności i zadowolenia z tak wszechstronnie realizowanego celu życia.