POZNAN W CZASACH KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO 69

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1928 R.6 Nr1

.J celebrował biskup Gorz.eński, mewę żałobną wygłosił ks. kananik Kawiecki. Przemawiał także prezes Rady Departamentawej, Radoński, wzruszając d.o łez słuchaczy. "Kościół rzęsistym aśniał ogniem". W nawie głównej usbwiono katafalk z trumną obitą a:ksamitem karmazynowym, opierającą się na czterech lwach. Nad nią wisiała kor-ona, "z pod której rozciągał się pawilon z licznych lamp sporządzony." Wśród tego unńeszczono c-yfrę księcia, oświeco.ną lampami. "Przed trumną wystawi-ona była brama, karmazynowym adamaszkiem frzybrana, w środku której na wysokim pł)stumencie stała niewiasta w bieli ubrana, czarną krepą okryŁa, Ojczyznę w 5mutku pogrążoną wyobrażaj'ąca, z napisem po prawej ręce: Przypatrzcie się, jeżeli jest boleść, jako boleść moja". (Thren. r. 1. wiersz 12), poniżej zaś: Utraciłam jednego z najwalecznie'j:szych synów.

Obok tzjr na ziemi stała druga niewiasta z napisem: Aza nie wiecie, że hetman, a bardz.o wielki, poległ? (2. Król. rozdz. 3. 38), na iewej stronie trrzecia z napisem: Płakał go wszystek lud płaczem wielkim i czynił żało.bę przez wiele dni {L .M1achab. roz. 9 wizr:sz 20)". W środku bramy stał stalik "bogata ubrany, na gradusie, przy którym 6 świec na lichtarzach srebrnych paliło się; na karmazynawych aksamitnych wezgłowiach leżały: mitra k's'iążęca, buława, ordery c'zarną krepą okryte. Z pTawej strony stała wysoka piramida karmazynawym adamaszkiem obwiedzi:ana, cała kwiatami okryta; na górze -stał kadzielnik, w którym paliła się ofiara wdzięcznaści. Niżej -.vishJ napis: Wdzięczność. Przy niej stała czwarta osoba, wyobrażająca naród z napisem w ręku: Jako pobgł Mocarz, który wybawiał lud izraeJ,ski (1. Machab. r. 9 w 21)". Naprzeciw piramidy stała tarcz z; armaturami, 'Obok niej sztandary. Wielki ołtarz przybrany był bagatym karmazynowym pawilonem i oświetlony rzęsi,ście świecami i lampami. Posadzka pokryta była suknem. "Wszystko t-o wspaniały i rozczulający sprawiało \\idok". W końcu lipca r. 1814 przyg'otowywał się Paznań na przyjęcie zwłok Ks. Józefa wiezionych pnez generała Michała So.kalnickiego. Dnia 30 lipca ukazała się odzwa Rady Departamento.wej z uwiadomieniem, że dnia następnego o. gadzinie 7 wieczorem zwł-oki miały być wprowadzone da Poznania.

Uroczystaść odbyła się według programu ustalonego przez Radę Departamentową. W Górczynie powitał kondukt prfekt Poniński "pełną patrjotycznego czucia mową". Następnie

KRONIKA MIASTA POZNANIA.

czterej generalowie: książę An'1lli Sułkowski, Wojczyński, Niesi1ołowski i Niemojewski stanęli w czterech narożnikach karawanu. Na cZ21e kanduktu stanął prefekt oraz generał'owie Sokolnicki i Umiń<;ki. Pa godzinie 8 przy kaściele św. Marcina nastąpiło witanie przez władze departamentowe. Przy bramie wrocławskiej' powitał zwłoki prezyd,mt municypalności. P'oczem przewieziona je prz.z miasto "wśród żałosnych pień duchowi'eństwa. posępnej muzyki i ponurego dzwonów odgłosu". "Nigdy może jeszcze Poznań nie widział tak akazałej żałabnej procesji, którą tego dnia stanowiły wszystkie władze cywilnz (pomiędzy któremi znajdowali się JW. wojewoda Działyński i JW. minister Breza), całe duchowieństwo świeckie i zakonne, J1czne grono generałÓ'w i oficerów, cechy z gorejącemi świecami i razwiniętemi chorągwiami, krepą odzianemi, i nizm.ieme mnóstwo ludu". W czaie, gdy kondukt ulicą Wrocławską, Starym Rynkiem, ul. Wielką i Chwaliszewem sze,dł do katedry, mieszkańcy by li zabowiązani stać przed d.amami swemi ze świecami. Naprzód szły cechy, następnie duchowieństwo, tuż za niem karawan, a abok niego muzyka; za ł'rumną szły władu cywilne i woikowe, na'koniec kanwo) żołnierzy. W katedrze wygł-osił generał Umiński mowę, która później ukazała się w druku. Następnego dnia, 1 sierpnia, duchowieństwo już od 5 z rana śpiewał.a wigiIje. W czasie nabożeństwa, .odprawionego o godzini 10 przez biskupa GorzeńskiegO', kazanie wygłoił ks. Kawiecki, "zawsze z upragnieniem i pożytkiem słuchany", r02:rzewruając wszystkich. Orkiestra amatorów wy,konała R e q u i e m Kozłowskieg.o, skomponowane w Petersburgu na obchód pogrzebowy króla Stanisława Augusta, stryja księcia Józefa. Po ks. Kalwieckim zabrał głos Radoński, nakoniec gnerał Sokolnicki. Mowy ich podaje "Gazeta p.oznańska" W całości. Katedra naJpełniona była "aż do tłoku ludem". KatafaJk w katedrze urządzony był przez jednego z urzędni'ków prefektury "w k,ształcie podobnym do stawżytnych", wszak to była 2poka neoklasyczna. Pięć stopni wynosiło jego podstawę nad wysokość czł-owieka, na tej, zaś podstawie 14 kolumn otaczało katafalk. Trumna opierała się na dwóch pelikanach. Nad nią rozpostarto baldachim z kiru przezroczystego, ozdobilonego szeroką, srebrną frendzlą. Opuszczone w podpięciach draperje jego ocieniały orła białego, unoszącgo się

z wieńcem warzynowym nad trumną. Przed katafalkiem U'stawiono dwie piramidy broni; przy ołtarzu klęczała niewiasta żał.obą okryta i płacząca. Na ołtarzu widniał podret księcia, liściem dębowym otoczony, podtrzymywany przez genjusza. Na portrecie umieszczono wyjątek "z ostatniej mowy wodza teg-3 wianej da rodaków"; ,Powierzony mi honor Ojczyznv, nie oddam go, chyba w Boga ręce". Katafalk oświecało 40 gorz:jących wazonów mllpełnionych spirytusem. .vraz wielka liczba lamp, symetrycznie rozmieszczanych. Na gzymzach nawy główneJ umieszczano kilka ty'sięcy lampek i ogni różnego radzaju, "których jasność powiększało przyćmienie kośdoła przez zasłonienie wszystkich okien całunami". Na filarach wyrażane były bitwy, w których wsławił się poległy książę. Tarcz'z, aświecone lampkami, z armaturami, ord£rami księda, mitrą książęcą na wezgłowiu, buławą marszałkowską i szpadą, wreszcie herbem Poniatowskich, rozmieszczone były tak, jak podczas nabożeństwa dnia 12 lutego. Dnia 2 sierpnia, o 7 wieczorm. wYPTOwadzono zwłaki z miasta. Opis, umie,gzcz.ony w .,Gazecie Poznańskiej", kończy się na-stępującemi pięknemi zdaniami: "Rozstajemy się, K'siąż«, nazawgze z poz.iomemi szczątkami Twoj<emi, z tą śmiertelną budową, w której kiedyś nieśmierŁelna istotą człowieka, nieśmiertelna wielkością czynów przemieszkiwała dusza...... Pamiątka Twego życia obywatelskiego, Twoich dzieł bohaterskich, pięknych spraw Twej szlachetnej i wzni:osłe1 duszy nie wygaśnie nigdy w umysłach Pahrków. Przechodzić ona będzie z rÓ'wnem. uczuciem do następnych pokoleń; 'pośrÓd wszelkich wydarzeń i okolfczności czasu, pośród wszelkiej zmiany losu, - los Twzj pamiątki nigdy się nie zmieni; sławem zostawać' ona będzie wwiecznem Twych ziomków błogasławieństwie". Prezes Rady Departamentowej Ta,deus'z Radoński, zakończył swoją mowę, w katedrze wygłos:wną, następującem wezwanim: "Zaręczmy imieniem departamentu poznańskiegO', iż po ustaleniu rz<\!du narodowego pierwszem naszem staraniem będzie, czy z funduszów departamentowych, czy z składek wszystkich cnotliwych PolakóW', wystawić zmarłemu księciu pomnik, gndny zasług i cnót Jego. godny wdzięczności n.arodowej". Lecz rząd narodowy nie powstał, a przeto i pomnika nie postawiono. Niema gO' i dziś j'eszcze w Poznaniu, jakkolwi:2k JUŻ od lat bliska 10 mamy rząd własny i państwa niepadległe.

,. .

PRZEDSIĘBIORCY MENNICZNI W POZNANIU.

XVII. T o m a s z T y m f.

Pochodził jak cała rodzina Tymfów zRostoku, g,dzie ojciec jego Samuel był mincmist'l"zem i gidzie zapewne 'sam stawiał pierwsze kroki w tym fa,chu. 1 ) Bratem jegO' był słynny Andrzej Tymf, który jaJk wiemy, w pO'czątkach panowania Jana Kazimierza wywędrował do Polski i objął wnet dzierżawę mennicy poznańskiej. Nie ulega wątpliwości, że razem z bratem Andrzejem alba też niedługo potem na jegO' wezwanie przybył i Tomasz Tymf do PoLski i znalazł zatrudniene w mennicy poznańskiej pod kierunkiem swego brata. W czasie wojny szwedzkiej wyjechał zapewne z bratem na Śląsk, ale Jeszcze przed zawarcim pokoju w Oliwie wrócił do 'Poznania i był stale prawą ręką swego brata. Dopiero, gdy tenże brat został 1659 genera'lnym warda,jnem mennic koronnych, wtedy i dla Tomasza znalazło się osobne pole działania, Andrzej bowiem nie chciał wyrzec się zyków, płynących z dzierżawy mennicy i dlatego podstawiał podska'l'biemu swoich zaufanych jako figurantów do podpisania kontra'ktu. Talk zrobił w Poznaniu, gdzie z jego ramienia dzierżawcą O'stał Mikołaj Gilli i tak zro:bił w BydgO'szczy, gdzie osadził 1]rata Tomasza. Znany jest tekst kontraktu, zawartego dnia 2 lipca 1660 r.

midzy pod'S'karbim Krasińskim z jedne'j, a T.omaszem Tymfem z drugiej strony. Umowa podpisana była w Warszawie, ale wnie'siona została dO' aktów grodzkich poznańskich pTZez Mateusza Szefsa, obywatela i kupca poznańskiego, widocznie przyjaciela Tomaszowego i wspólnika w handlowych interesach.

1) Bahrfeldt w Numism. sphrag. Anzeiger 1889 I.

W kontrakcie wymienionym postanawia podskarbi otworzyć me.nnicę bydgoską, przez wojnę zrujnowaną i oddać ją Tomaszowi Tymfowi w dzierżawę na pełne dwa lata, t. j. od 1. X. 1660 do 30. IX. 1662 i za czynszem rocznym 12000 zł.

Czyn5z ma być płacony w ratach kwartalnych po 3000 zł od grudnia 1660 roku począwszy. Pozatem zohowiązał się T. całą mennicę przez Szwedów zniszczoną z gl"untu odrestaurować i przebudować oraz w maszyny i narzędzia zaopatrzyć, tak, aby potem już bez przerwy mogła pracować. Gdyby po 2 latach dzierżawy miał ustąpić, okzyma za te wkłady od ;swego następcy tytułem zwrotu kwotę 3000 zł, poczem już wszystkie ruchomości staną się własnością skarbu. W czasie trwania kontraktu walno jest bić monety złote i sl"ebrne, ale ściśle wedle ordynacji z 1659 r., z której odpis do kontl"aktu się dołącza. Pozatem winien nowy dzierżawca pilnie czuwać nad tem, by żydzi. i cudzoziemcy nie wywozili srebl"a i złota za g'rankę i w danym razie ma nawet prawo nielegalny wywóz obłożyć areszten).. Do pilnowania dobroci monet winien kontrahent własnym kosztem utrzymywać przy mennicy osobnego wardajna, a pozahm poddać się kontTOli superintendenta koronnego, jakim w danej chwili jest brat jeRo Andrzej. Za czynności kontrolne tgoż winien mu Tomasz płacić rocznie 355 zł. Z ,drugiej strony ten sam <superintendent i bra.t Tomasza, Andrzej Tymf, jest jego poręczycielem w tymże kontrakcie wobec skarbu, zobowiązapym za nie,go solidarnie odpowiadać, co jest najlepszą wska.zóką, że Tomasz był ty1ko podstawioną przez Andrzeja figurą. 2). Mennica bydgoska została w 1660 rzeczywiście przez braci Tymfów-rządzona i w ruch puszczona i jeszcze w tym samym roku ukazały się w obiegu nowe monety bydgoskie, mianowicie srebrne szós:taki i złote dwudukatówki koronne literami TT Tomaszą Tymfa znaczone. Z monet tych i następnych widać, że T. w ciągu całego okresu dwu/letniego kontraktem zawarowanego pracował w Bydgosz'czy, a zwłaszcza w 1661 największą tam rozwinął działalność. Emitował wówczas nietylko .szóstaki i dukaty, ale i talary i portugały, a więc najgrubsze srebrne i złote monety swego czasu, dziś jednak zaliczone już do najrzadszych monet tego panowania.

2) J<irmjs. Handb\Ich d. pol". MiinkJl. 1892, 16.

KRONIKA MIASTA POZNANIA

Mimo to Bydgoszcz nie była jedynym terenem dziahmia naszgo prze-dsiębi.orcy. Znane są mianowicie z tych samych lat 1660 i 1661 pochodzące monety ślą;skie, pod stemplem Jana Kazimierza, bite i literami TT znaczone, które są dowodem, że Tomasz Tymf kierował wówczas i druRą mennicą królewską W Opolu, na śląsku, się zna'jdującą. Niestety bliższych szczegółów o jego działa,lności na śląsku nie znamy, a zabytki numizmatyczne ograniczają się jedynie do trojaków śl,\!skich z obu lat wyżej wymienionych 3). Gdy w 1662 skl'-ńczył się kontrakt na mennicę bydgoską, wezwany został Tomasz przez brata And'l'zeja do Krakowa, gdzie Ąndrzej właśnie przed rokiem objął mennicę koronną w dzierawę. Wyjechał wobec tego z Bydgoszczy i obął w Krakowie stanowisko mincmi'strza, pełnomocnika i zastępcy sweg-o brata, ale monet już swemi literami więce nie podpisywał. Mieszkał wówczas w kamienicy O. O. Dominikanów przy baszcie mUł"'arskiej raum z -rytownikiem stempli Krzysztofem z Cieszyna i mechanikiem Andrzejem Kajną. W sąsiednim domu zajmował pcmieszkanie! werdaJn krakowski Jan Tham 4). Pobyt w Kralk-owie nie trwał jednakże długo. Rozległe in1eresy jego brata, Andrzeja, były tergo rodzaju, że wymagały ciągle zaufanej pomocy brata i powoływały tegoż na coraz to inne stanowisko. Właśnie w 1663 wystąpił Andrzej z projektem nowelj monety kredytowej, który to projekt zaaJk'Ceptowany przez komisję sejmową, powołał do życia nową mennicę koronną we Lwowie i masową produkcję złotówek. Duży udział w tern przedsiębiorstwie ma również i Tomasz Tymf, który od tego czasu już wspó'lnie z bratem występUJje. I tak dnia 25. czerwca 1663 zawiera podskarbi Krasiński z obu braćmi Andrzejem i Tomaszem Tymfami kontralkt, oddający im w dzier'żawę na trzy lata (1663-66) wszystkie mennice koronne, krakowską, poznańską, bydgoską i lwowską za sumę 50.000 zł. Głównym kontrahentem był Andrzej i jego litery widzimy teraz na monetach, ale mimo to kierownikiem mennicy bydgoskie] był Tomasz, który d-o Wielkopolski znowu powrócił. Z kontraktu powyższego widać, że myślano również o wznowieniu mennicy poznańskiej, a1e do te-go nie doszła.

3) codex dipl. Siles. XIX: 194.

A) Grabowski, Skarbnicką afcheol. 1854, 10ę: