AT

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1973.04/06 R.41 Nr2

Czas czytania: ok. 28 min.

ER

AŁY

ZBIGNIEW KOrULSKI

DZIELNICA NOWE MIASTO W LATACH 1954-1970

UCHWAŁĄ- Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r., podjętą na wniosek Miejskiej Rady Narodowej, Poznań podzielony został na pięć dzielnic. Delegację ustawową dla tego rodzaju podziału zawierała wydana w 1950 r. U stawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej i wydana na jej podstawie Uchwała Rady Ministrów z dnia 17 marca 1951 r. Do końca 1956 r. dzielnicowe rady narodowe w Poznaniu miały charakter rad szczebla gromadzkiego, począwszy zaś od dnia 1 stycznia 1957 r. podniesiono je do rangi rad powiatowych. Jako jedna z pięciu dzielnic Poznania, wyodrębniona została dzielnica Nowe Miasto obejmująca prawobrzeżną część Poznania.

OBSZAR I POŁOŻENIE I RZEŹBA TERENU

Obszar dzielnicy wynosi 10 288 ha, co stanowi ok. 46% obszaru Poznania. Dzielnica położona jest we wschodniej części miasta, na prawym brzegu Warty, która stanowi jej zachodnią granicę. Granicę północną, wschodnią i południową stanowi granica miasta będąca jednocześnie granicą sąsiadujących z Poznaniem powiatów: poznańskiego, średzkiego i śremskiego. Historyczny układ urbanistyczny dzielnicy wyznacza lokalna sieć hydrograficzna: południowo - dolina Warty przecięta równoleżnikowo przez prawobrzeżny dopływ - Cybinę i lewobrzeżny - Bogdankę, co stanowi układ wodny w formie krzyża.

Między ramionami tego krzyża znajdują się cztery sektory wyżynne, zbudowane z utworów lodowcowych, wznoszące się średnio 25-30 m ponad dno doliny. Na obszarze dzielnicy można wydzielić następujące jednostki geomorfologiczne: wzgórza moreny czołowej; wysoczyznę morenową; równinę zandrową i system dolin rynnowych. Wysoczyzną morenowa występuje w części północnej i wschodniej dzielnicy osiągając wysokość 90-95 m nad poziom morza, z łagodnym skłonem w kierunku południowym. Wysoczyznę budują gliny zwałowe, piaski i żwiry. N ajbardziej wysunięta na zachód Komandoria i Sródka stanowią rozległą równinę zandrową. Występowanie wód gruntowych na obszarze dzielnicy związane jest z utworami piasków akumulacyjnych na czwartym poziomie tarasowym oraz z występowaniem soczewek piasków w glinie zwałowej. Wody w soczewkach piaskowych śródgliniastych nie posiadają większego znaczenia, natomiast wody zaskórne w piaskach akumulacyjnych stanowią utrudnienie przy posadowieniu budynków; zalegają one bowiem na różnych głębokościach przeważnie od 0,5 do 3,5 m pod powierzchnią terenu.

Zbigniew Kotu/ski

Dzielnica posiada bogatą sieć hydrograficzną. Głównym ciekiem wodnym jest Warta oraz jej dopływy: Chartynia, Cybina, Główna, Obrzyca, Plaśnica, Zawadka.

Jezioro Maltańskie jest największym zbiornikiem wodnym dzielnicy.

KLIMAT I SZATA ROŚLINNA

Z uwagi na rozległe obszary zielone użytkowane rolniczo wyróżnić można cztery główne strefy klimatyczne: I. O warunkach najkorzystniejszych, tj. o suchym podłożu, dobrym nasłonecznieniu a także dobrych warunkach spływu chłodnego powietrza w godzinach nocnych, do której należą rejony Szczepankowa i Krzesin oraz zalesione połacie piasków zandrowych w okolicach Główieńca; II. O warunkach mniej korzystnych, gdzie zaznaczają się pewne cechy ujemne, jak np. większe różnice temperatur, mniejsze usłonecznienie. Stanowią je: dolina Cybiny, Główna, Minikowo, część Osiedla Warszawskiego i Rataje; III. Tereny warunkowo-korzystne, które można zaliczyć do korzystnych przy zachowaniu pewnych warunków lub dokonaniu zabiegów melioracyjnych. Do strefy tej należy: dolina Obrzycy, zachodnia część Osiedla Warszawskiego oraz północna i wschodnia część Starołęki. IV. O warunkach niekorzystnych, są to te tereny dzielnicy, w których koncentruje się większość zakładów pracy: przeważająca część Głównej, nadbrzeże Warty, znaczna część Starołęki, szczególnie te, które przylegają do linii kolejowej biegnącej z Ostrowa Wlkp. do Poznania. Obszar dzielnicy, podobnie jak teren całego miasta, charakteryzuje się chłodnym deszczowym latem i niezbyt srogą zimą. Najmniejsze amplitudy temperatury oraz najwyższa ciepłota w ciągu roku występują w rejonach zwartej zabudowy miejskiej. Najchłodniejsze są natomiast peryferyjne rejony wschodnie i północne, w szczególności zaś Główieniec i Szczepankowo. Średnie roczne temperatury na obszarze dzielnicy wahają się od 7,0 0 C-7,3° C. Średnia temperatura dobowa w miesiącach zimowych wynosi 7,5 0 C, a średnia temperatura powietrza w okresie lata 18,3 0 C.

Rozległe obszary dzielnicy objęte są uprawą rolną, znaczna część zajęta jest pod parki i zieleńce. Z ogólnej powierzchni 4606 ha gruntów uprawnych - 3654 ha przypada na uprawy rolne, zaś 952 ha na sady i uprawy warzywne. Lasy zajmują powierzchnię 1681 ha. N ajwiększe kompleksy leśne występują w rejonach Głuszyny, Kobylegopola, Zielińca. Parki, zieleńce oraz zieleń przy szlakach komunikacyjnych zajmują 272 ha, z czego znaczną część stanowi Park Tysiąclecia.

POŁOŻENIE I ANALIZA PRZESTRZENNA DZIELNICY

Niewielki obszar między Ostrowem a Komandorią, obejmujący ok. 300 ha, posiada tysiącletnią tradycję zabudowy miejskiej. W latach 1919 -1939 do granic administracyjnych Poznania przyłączona została część wsi Główna, Rataje oraz część Starołęki. Dalsze faktyczne poszerzenie terenów miejskich nastąpiło w latach okupacji hitlerowskiej (1939 - 1945). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 1950 r. w sprawie zmiany granic miast: Poznania, Gniezna, Torunia i Zawiercia usankcjonowało nr/Sp(.ł. $"' fłł. łf

SJ" CO' .-o...,.,., ..-.o

\, '.

{ .p en rn 4J Z c.> -0'1 (1) .

'd CIS to) ro S-4 6b 2 ot::

'U .

en

Tabela 1

POWIERZCHNIA DZIELNICY NOWE MIASTO

Lp. Rodzaj zagospodarowania % l Przemyśl, magazyny 3,6 2 Mieszkalnictwo 8,9 3 U sługi 0,7 4 Komunikacja 5,8 5 Zieleń 15,8 6 Tereny ogrodniczo-rolne 52,4 7 Wody 1,8 8 T ereny inne 11,0 100, Oposzerzone w latach okupacji granice miasta poprzez formalne włączenie Krzesin, Spławia, części gromady Nowa Wieś obejmującej osiedla Antonin, Główieniec, Nowy Młyn, Zieliniec oraz Głuszyny i Piotrowa. N a obszarach tych położone były wsie o prymitywnej urbanizacji. Wydzielona w 1954 r. dzielnica otrzymała nazwę Nowe Miasto z uwagi na stosunkowo najpóźniejsze włączenie przeważających jej terenów do granic miasta oraz ze względu na kształtujące się wówczas koncepcje budowy nowej części Poznania na prawym brzegu Warty (Tabela 1).

Pod względem zabudowy dzielnica dzieli się na tereny: 1. budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego o wysokiej intensywności zabudowy: Chwaliszewo, dolny i górny taras N owej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje", Komandoria, Sródka; 2. przemysłowe: Franowo, Główna, Starołęka; 3. intensywnych upraw ogrodniczych: Krzesiny, Pokrzywno, Spławie, Szczepankowo; 4. zieleni parkowej i leśnej: Darzybór, Głuszyna, Malta, Zieliniec.

ROZWÓJ GOSPODARCZY

N owe Miasto jest dzielnicą o znacznie rozbudowanym przemyśle oraz o dużych kompleksach obszarów rolnych. W 1957 r. działalność gospodarczą prowadziło 79 zakładów zatrudniających prawie 18 000 osób. Wśród przedsiębiorstw produkcyjnych 31 objętych było planowaniem centralnym, a 48 planowaniem terenowym. Liczby te obejmują zarówno przedsiębiorstwa państwowe (43), jak i spółdzielcze (36). W 1970 r. natomiast działalność produkcyjną wykonywały 63 zakłady przemysłowe państwowe i 10 spółdzielczych. Zmniejszenie liczby zakładów związane jest z likwidacją lub reorganizacją niektórych zakładów produkcyjnych. Np. przeniesiono do innej dzielnicy Poznańskie Przedsiębiorstwo Transportowe Budownictwa, Budowlaną Spółdzielnię Pracy im. 22 Lipca, Centralny Ośrodek Rozwoju Meblarstwa i inne. Potencjał gospodarczy oraz liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwach znacznie się zwiększyły. W 1970 r. liczba zatrudnionych w zakładach produkcyjnych sięgała 37 000 osób. Największe skupienie zakładów przemysłowych występuje w rejonach Głównej, Starołęki oraz Antoninka. Cechą charakterystyczną przemysłu dzielnicy jest znaczne zróżnicowanie wielkości zakładów i różnorodność branż. Do największych przed

Zbigniew Kotu Iski

siębiorstw kluczowych w dzielnicy należą: Zakłady Metalurgiczne "Pomet" istniejące od 1913 r., początkowo jako oddział Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", a wyodrębnione w roku 1952, zatrudniające 4500 osób; Poznańskie Zakłady Opon Samochodowych "Stomil" zatrudniające 3200 osób; powstała w 1953 r. Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych, produkująca nowoczesny sprzęt dla rolnictwa, która zatrudnia 2873 osoby; Poznańska Fabryka Łożysk Tocznych wybudowana w 1961 r. o załodze liczącej 2800 osób - jako jeden z nielicznych zakładów Fabryka produkuje łożyska na potrzeby krajowe i na eksport.

Na obszarze dzielnicy bogato reprezentowany jest przemysł spożywczy - przede wszystkim przez Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych oraz Poznańskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego. Spośród innych dużych zakładów przemysłowych na uwagę zasługują Poznańskie Zakłady Elektrochemiczne, produkujące akumulatory i baterie. Wielkopolskie Zakłady Napraw Samochodów, Fabryka Kosmetyków "Pollena-Lechia", Poznańskie Zakłady Wyrobów Korkowych, Poznańskie Zakłady Papiernicze. Ważną inwestycją o charakterze komunalnym była budowa nowej gazowni w rejonie Głównej oraz elektrowni na prawym brzegu Warty. Pozostała część dzielnicy to w przeważającej części obszary o charakterze rolniczym i ogrodniczym. W rejonie Szczepankowa w dużym stopniu rozwinęła się produkcja warzyw i kwiatów. Powierzchnia upraw inspektowych wynosi 30 735 m 2 .

LUDNOŚĆ

Według stanu na dzień 31 grudnia 1970 r. dzielnica Nowe Miasto liczyła 75 092 mieszkańców. Z chwilą powstania dzielnicy ludność liczyła 41520 osób. Przyrost ludności postępował nierównomiernie. Począwszy od 1968 r. w wyniku intensywnego rozwoju budownictwa mieszkaniowego liczba ludności zwiększała się szybko. Decydujący wpływ na liczbę mieszkańców dzielnicy ma budowa Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje" (Tabela 2).

Do końca 1967 r. zasoby mieszkaniowe dzielnicy zwiększały się w nieznacznym tylko stopniu poprzez budownictwo indywidualne oraz zakładowe. Budynki mieszkalne zbudowane do 1940 r. odznaczają się niskim standardem wyposażenia i brakiem urządzeń technicznych. Zwarta zabudowa typu miejskiego występowała jedynie w rejonie Rynku Sródeckiego, gdzie najwyższy budynek nie wykraczał poza wysokość czwartego piętra. Na Osiedlu Warszawskim oraz wAntoninku, Kobylempolu, Minikowie i Szczepankowie dominuje budownictwo typu jednorodzinnego, natomiast w pozostałej części dzielnicy: Głuszyna, Krzesiny, Spławie, Zieliniec zabudowa zagrodowa (wiejska). W 1965 r. rozpoczęła się intensywna modernizacja budynków starych oraz budowa nowych osiedli mieszkaniowych. Powstało osiedle mieszkaniowe "Pomet" przy ulicy Warszawskiej-Krańcowej, zbudowane w latach 1963 - 1968. Na Ratajach w 1966 r. rozpoczęto budowę wielkiej dzielnicy mieszkaniowej obliczonej na 150 000 mieszkańców. Do końca 1970 r. zbudowano osiedla: Piastowskie i Jagiellońskie. Zamieszkało w nich blisko 22 350 osób. Inwestorem osiedli jest Spółdzielnia Mieszkaniowa "Osiedle Młodych". W latach 1966 -1970 przekazała ona do użytku 6615 mieszkań. W celu umożliwienia szybkiego rozwoju budownictwa indywidualnego począwszy

STAN ORAZ RUCH LUDNOŚCI W LATACH 1954 - 1970w tym: Przybyli Migracje Rok Razem Zmiany w stosunku z terenu mężczyźni kobiety do roku ubiegłego z innych miast ze WS l miasta Poznania 1954 41520 19 432 22 088 1955 42 135 2 O 273 21862 + 615 442 971 715 1956 42 923 20 920 22 003 + 788 531 1173 483 1957 43 294 21 119 22 175 + 371 520 944 518 1958 48 084 23 513 24 571 + 4790 1420 3765 693 1959 50 713 24 918 25 795 + 2629 1120 2379 632 1960 51008 25 076 25 932 + 295 223 771 486 1961 51677 25 687 25 990 + 669 603 858 512 1962 51924 25 792 26132 + 247 402 594 451 1963 52 370 25 916 26 454 + 446 521 1023 783 1964 52 957 26 209 26 748 + 587 493 603 721 1965 53 077 26 285 26 792 + 120 586 376 734 1966 52 755 26 088 26 667 - 322 730 269 823 1967 53 255 26 439 26 816 + 500 1964 602 1721 1968 57 064 28 218 28 846 + 3809 2403 786 930 1969 63 372 31279 32 093 + 6308 3251 559 542 1970 68 482 34 794 33 688 + 5110 4023 876 621

Zbigniew Kotu Iski

Tabela 3

PRZYROST IZB MIESZKALNYCH W LATACH 1966- 1970

Liczba Powierzchnia Lp. Inwestor użytkowa 2 mieszkań izb wrn l Zakłady pracy 1504 4 261 5 220 2 Spółdzielczość mieszkaniowa 7417 18 210 24 208 3 Budownictwo indywidualne 310 1 120 2 698 Razem 9231 23 591 32 126od 1970 r. szczególny nacisk kładziono na opracowywanie szczegółowych planów zagospodarowania rejonów przewidzianych w planach ogólnych pod budownictwo jednorodzinne (Tabela 3).

SZKOLNICTWO

W dzielnicy zlokalizowana jest część obiektów Politechniki Poznańskiej wraz z miasteczkiem studenckim przy ul. Kórnickiej. W budynkach wzniesionych w latach 1954 -1970 mieszczą się: Wydział Budowy Maszyn Roboczych i Pojazdów, Wydział Budownictwa Lądowego, Wydział Chemii oraz Mechaniczno- Technolo

Tabela 4

SZKOŁY POD ST A WO WE

Liczba Rok szkolny szkół uczniów 1954/55 15 1945 1955/56 15 2155 1956/57 15 2150 1957/58 15 2150 1958/59 15 2228 1959/60 15 2955 1960/61 15 2950 1961/62 15 7413 1962/63 15 7420 1963/64 15 7726 1964/65 18 7500 1965/66 18 7420 1966/67 18 7421 1967/68 18 7511 1968/69 19 7591 1969/70 19 8168 1970/71 19 8645

Tabela 5

WYDATKI NA KAPITALNE REMONTY SZKÓŁ WIATACH 1958 - 1970 (w tys. zł)

Rok Kwota Rok Kwota 1958 500 1965 1760 1959 1100 1966 1550 i960 1000 1967 1760 1961 1920 1968 1920 1962 1750 1969 2080 1963 1520 1970 2200 1964 1600giczny. W roku akademickim 1969/1970 liczba studentów Politechniki wynosiła ok. 7100, z czego ok. 50jo studiowało wieczorowo lub zaocznie. Stopniowo rozbudowywana była sieć placówek szkolnych i przedszkolnych. N a dzień 1 września 1954 r. w dzielnicy istniało piętnaście szkół podstawowych oraz jedna szkoła średnia: Technikum Chemiczne przy ulicy Starołęckiej. W dniu 1 września 1970 r. było w dzielnicy dziewiętnaście szkół podstawowych, do których uczęszczało 8645 uczni,ów (Tabela 4) oraz trzy szkoły średnie: Liceum Ogólnokształcące Nr 10 przy ulicy Wioślarskiej, Technikum i Zasadnicza Samochodowa przy ulicy Rataje i Technikum Chemiczne przy ulicy Starołęckiej. W 1962 r. uruchomiono Szkołę Specjalną dla Dzieci Głuchych. W latach 1954 - 1970 zbudowano cztery szkoły podstawowe o łącznej kubaturze 55 694 m 3 . Corocznie obiekty szkolne poddawane były remontom, w wyniku których wydatnie poprawiały się warunki nauczania. Większość szkół starych zmodernizowano (zaplecze kuchenne, jadalnie, świetlice). Wiele uwagi poświęcano także poprawie bazy materialnej szkół, nowoczesnym pomocom naukowym. Uruchamiano klasopracownie, których na dzień 1 września 1970 r. było 128 (Tabela 5). Wszyscy nauczyciele zatrudnieni w szkołach podstawowych i średnich posiadali wymagane kwalifikacje. Na 680 zatrudnionych w dniu 1 września 1970 r., 208 le

Tabela 6

PLACÓWKI PRZEDSZKOLNE W LATACH 1954-1970

Liczba Liczba Rok Rok placówek dzieci placówek dzieci 1954/55 8 314 1962/63 15 978 1955/56 9 405 1963/64 15 925 1956/57 9 422 1964/65 17 1045 1957/58 10 484 1965/66 18 1108 1958/59 10 482 1966/67 18 1106 1959/60 10 498 1967/68 19 1190 1960/61 14 947 1968/69 20 1215 1961/62 15 977 1969/70 20 1245

Zbigniew Kotu Iskigitymowało się wykształceniem wyższym, 311 ukończyło studium nauczycielskie, zaś 161 - liceum pedagogiczne. W pracy z młodzieżą szczególny nacisk kładziono na uwypuklenie treści ideowo-wychowawczych, kształtowanie szacunku dla pracy; obowiązku i dyscypliny, rozwijanie funkcji opiekuńczo-wychowawczej szkoły. Przykładem tego rodzaju działalności były zespoły wyrównawcze dla młodzieży mającej trudności w nauce, prowadzenie akcji otwartych boisk itp. Na dzień 31 grudnia 1970 r. dzieciom w wieku przedszkolnym zapewniało opiekę 21 przedszkoli o 1567 miejscach, zlokalizowanych w różnych punktach dzielnicy (Tabela 6). W niektórych rejonach, szczególnie w Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje", liczba miejsc w przedszkolach była niewystarczająca. Zmuszało to rodziców do dowożenia dzieci do innych punktów dzielnicy. Nowo wybudowane placówki przedszkolne usytuowane zostały w sposób gwarantujący dzieciom wypoczynek w zieleńcach znajdujących się obok przedszkoli, jak również w pasie zieleni nadwarciańskiej. Przedszkola Nr 117 i 119 były najbardziej nowoczesnymi placówkami w dzielnicy.

KULTURA, SPORT I WYPOCZYNEK

Dzielnica posiadała tylko jedną zawodową placówkę kulturalną, które uruchomione zostało w 1958 r. Brak zawodowych placówek wodował, że życie kuliijralne mieszkańców koncentrowało się w kultury, dwudziestu ezterech świetlicach środowiskowych lub (Tabela 7).

Największymi osiągnięciami legitymowały się Domy Kultury: Zakładów Metalurgicznych "Pomet" i Zakładów Przemysłu Gumowego "Stomil". Aktywnie pracowała świetlica przyzakładowa Huty Szkła w Antoninku. W Parku Tysiąclecia zbudowano Ośrodek Komendy Hufca Związku Harcerstwa Polskiego. Powstał on z inicjatywy młodzieży w czynie społecznym (1970). Pomyślnie rozwijała się działalność trzech świetlic Komitetów Blokowych. Obok klubów i świetlic, <na dzień 31 grudnia 1970 r. czynnych było dziewięć filii Miejskiej Biblioteki Publicznej 1m. Edwarda Raczyńskiego. O zainteresowaniutj. kino "Malta", kulturalnych poczterech domach przyzakładowych

Tabela 7

BUDŻET REFERATU KULTURY W LATACH 1962.1970 (w tys. z[)

Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 130 130 126 1963 130 48 178 175 1964 130 - 130 107 1965 130 - 130 125 1966 130 - 130 130 1967 130 25 155 154 1968 130 50 180 175 1969 130 360 490 474 1970 130 159 289 283

Fragment Parku Tysiącleciaświadczą cyfry wypożyczeń: 1966 - 295 840; 1968 - 353 967; 1970 - 459 489. Do odległych zakątków dzielnicy dojeżdżał bibliobus. W 1970 r. w Parku Tysiąclecia oddano do użytku amfiteatr, gdzie w okresie letnim organizowane były imprezy kulturalne. Występy, zarówno zespołów zawodowych, jak i amatorskich, cieszyły się dużą popularnością wśród mieszkańców. Park Tysiąclecia jest nie tylko ośrodkiem kulturalnym dla dzielnicy, lecz także miejscem rekreacji dla ludności Poznania. Dzielnica posiada wiele atrakcyjnych terenów wycieczkowych, takich jak: rejon Jeziora Maltańskiego, Głuszyna, Kobylepole, Zieliniec. Walory tych miejscowości obniżał brak opowiedniej sieci handlowej. Nie rozwiązanym problemem była kąpiel w Malcie. Mimo skromnej liczby obiektów sportowych działało w dzielnicy szereg klubów sportowych: Klub Sportowy "Polonia" przy Zakładach Metalurgicznych "Pomet" i Poznańskiej Fabryce Łożysk Tocznych liczący ponad 1300 członków. Prowadzi działalność w dwóch sekcjach: piłki nożnej i rugby; Klub Sportowy "Stomil" przy Poznańskich Zakładach Opon Samochodowych liczący ponad 3170 członków, prowadził działalność w sekcjach: kajakowej, kolarskiej, tenisa stołowego i kartingowej; Klub Sportowy "Przemysław" przy Poznańskiej Fabryce Maszyn Żniwnych liczący 2230 członków, prowadził sekcje: piłki nożnej, piłki ręcznej kobiet, piłki siatkowej kobiet; Klub Sportowy "Pocztowiec" liczący 210 członków posiadał sekcje: motorowodną, piłki siatkowej męskiej, tenisa stołowego, szachową, żeglarską, i strzelectwa sportowego; Klub Sportowy "Budowlani" liczący 407 członków prowadził sekcje:

Zbigniew Kotu Iski

Tabela 8

DOTACJE NA CELE SPORTOWO-TURYSTYCZNE W LATACH 1962 - 1970

Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 25 316 25 316 1963 100 000 36 500 136 500 126 378 1964 238 000 - 238 000 173 561 1965 300 000 - 284 100 256 513 1966 300 000 - 300 000 297 331 1967 300 000 31 O O O 331 000 319 092 1968 300 000 34 000 334 000 329 049 1969 300 000 147 O O O 447 000 441 869 1970 322 000 24 700 346 700 331 731bokserską, kajakową, piłki nożnej, piłki siatkowej kobiet, tenisa stołowego i brydża sportowego (Tabela 8). Największymi obiektami sportowymi dysponował Klub Sportowy "Polonia": boiskiem przy ul. Harcerskiej, Międzyszkolnym Ośrodkiem Sportowym przy ul. Gdańskiej, Szkolnym Ośrodkiem Sportów Wodnych oraz Klub Sportowy "Stomil", który dysponował przystaniami wodnymi nad Wartą. Od 1963 r. rozwijała się akcja organizowania masowych imprez sportowych. Działalność tę prowadziły przede wszystkim ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej. Działalnością turystyczną zajmowały się trzy Oddziały Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego oraz siedemnaście kół przyzakładowych i środowiskowych. Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki corocznie brał udział w wielkopolskim współzawodnictwie spartakiadowym. Począwszy od 1968 r. zajmował kolejno miejsca: trzecie, szóste (1969), czwarte (1970) (Tabela 9).

Tabela 9

ROZWÓJ SPARTAKIAD W LATACH 1962 - 1970

Rok Liczba osobostartów Liczba zespołów uczestniczących w systematycznych rozgrywkach zespołowych 1962 1963 18 782 - 1964 42 610 - 1965 39 249 - 1966 158 227 - 1967 - 458 1968 - 283 1969 - 302 1970 - 626

SŁUŻBA ZDROWIA

Opiekę zdrowotną nad mieszkańcami dzielnicy sprawowały placówki otwartej służby zdrowia. Pracownicy zakładów przemysłowych korzystali z usług przychodni zakładowych i międzyzakładowych. Z uwagi na rozległy teren dzielnicy i znaczne oddalenie od siebie poszczególnych osiedli mieszkalnych, sprawą zasadniczą w latach 1954 -1965 było utworzenie placówek gwarantujących podstawowe usługi lecznicze. Dzielnica posiadała wówczas cztery poradnie rejonowe oraz pięć zakładowych przychodni przemysłowych. W 1957 r. utworzona została Obwodowa Przychodnia Zdrowia przy ul. Filipińskiej, która w 1961 r. przeniesiona została do nowego budynku przy ul. Kórnickiej. Stopniowo wzrastała także liczba poradni rejonowych. N owe pomieszczenia pozwoliły na uruchomienie poradni w Zegrzu, na Osiedlu Warszawskim i w Krzesinach. Na dzień 31 grudnia 1970 r. dzielnica dysponowała ośmioma placówkami rejonowymi otwartej służby zdrowia. Poważnym osiągnięciem było objęcie kompleksową opieką matki i dziecka poprzez sieć poradni D i Di (siedem) oraz poradni K (sześć). W zasadniczy sposób zmienił się profil przychodni obwodowej przy ul. Kórnickiej, gdzie utworzono szereg nowych poradni specjalistycznych, takich jak: poradnia logopedyczna, foniatryczna, wad postawy. W lecznictwie podstawowym zatrudnionych było na koniec 1970 r. dwudziestu lekarzy ogólnych, dwunastu pediatrów, dziewięciu ginekologów i dwudziestu dziewięciu stomatologów. Przemysłowa służba zdrowia natomiast posiada czternaście przychodni międzyzakładowych i przyzakładowych, które łącznie zatrudniały dziewięćdziesięciu lekarzy. Radykalnej poprawie uległy warunki lokalowe poszczególnych poradni. Dzięki poważnym nakładom finansowym wyremontowano większość poradni rejonowych, które otrzymały również nowy sprzęt medyczny i pełne wyposażenie. N owe pomieszczenia otrzymały przychodnie w Poznańskich Zakładach Przemysłu Spirytusowego, w Fabryce Kosmetyków "Pollena- Lechia", Wielkopolskich Zakładach N aprawy Samochodów oraz w Hucie Szkła. Niezadowalające warunki lokalowe posiadała natomiast Międzyzakładowa Przychodnia Zakładów Metalurgicznych "Pomet" i Poznańskiej Fabryki Łożysk Tocznych. Opiekę zdrowotną dla pracowników zakładów nie posiadających własnych przychodni gwarantowała utworzona w 1966 r. Poradnia Higieny Pracy mieszcząca się przy ul. Kórnickiej. Dzielnicowy Zarząd Służby Zdrowia i Opieki Społecznej, koordynujący działalność placówek leczniczych dzielnicy, organizował również opiekę społeczną. Corocznie wzrastały środki przewidziane na niesienie pomocy społecznej. W 1962 r. budżet Działu Opieki Społecznej wynosił 563 000 zł, liczba podopiecznych natomiast 340 osób. W 1965 r. budżet zamykał się kwotą 700 000 zł, a liczba podopiecznych 730 osób. W roku 1970, na dzień 31 grudnia, na cele opieki społecznej przeznaczono kwotę 1 523 286 zł dla 1666 podopiecznych. Poważnie zróżnicowano formy świadczonej pomocy. Poza zasiłkami pieniężnymi stałymi i doraźnymi Dział Opieki Społecznej przydzielał bony żywnościowe, opałowe, odzież itp. Poważnym problemem było zapewnienie zatrudnienia inwalidom. Dzielnica borykała się w tej mierze ze szczególnymi trudnościami z uwagi na brak placówek spółdzielczości inwalidzkiej.

HANDEL, USŁUGI I RZEMIOSŁO

Dzielnica posiadała w 1954 r. naj słabiej rozwiniętą sieć handlową, gastronomiczną 1 usługową w Poznaniu. Złożyło się na to szereg przyczyn, a w pierwszym rzędzie

2 Kronika Miasta Poznania

Zbigniew Kotu Iski

fakt włączenia w Jej granice rejonów o charakterze wiejskim bez zaplecza handlowo-usługowego. Stopniowa rozbudowa placówek handlowych, szczególnie pawilonów, poprawiła sytuację w rejonach peryferyjnych. Stara sieć handlowo-usługowa w znacznej części zlokalizowana była w ciasnych pomieszczeniach wymagających modernizacji i poszerzenia powierzchni sklepowej. Na dzień 31 grudnia 1965 r. w dzielnicy było 95 sklepów z artykułami spożywczymi, 32 z artykułami przemysłowymi, 1 bar mleczny, 1 bar kawowy oraz 5 punktów sieci drobnodetalicznej. W latach 1965-1970 przybyło 8 sklepów z artykułami spożywczymi, 9 z artykułami przemysłowymi, 2 bary mleczne, 2 bary kawowe oraz 7 punktów sieci drobnodetalicznej. Nowe sklepy tylko częściowo złagodziły dysproporcje między potrzebami społecznymi, tempem wzrostu obrotów handlowych, a możliwościami sprzedaży. Na koniec 1970 r. w dzielnicy czynnych było 235 sklepów, w tym 211 uspołecznionych, 5 straganów i 69 kiosków. Ogółem mieszkańcy korzystali z 235 punktów sprzedaży detalicznej. Powierzchnia sklepowa wynosiła łącznie 8534 m 2 , a średnia powierzchnia jednego sklepu 36,2 m 2 . Niewielka powierzchnia poszczególnych sklepów uniemożliwiała stosowanie nowoczesnych form obsługi klientów. Średnio jeden sklep przypadał na 291 mieszkańców, a na każde 1000 mieszkańców 124 m 2 powierzchni sklepowej. Wybudowane w latach 1965 - 1970 dwadzieścia dwa pawilony handlowe zlokalizowane przy ulicach: Warszawskiej, S tarołęckiej, Łomżyńskiej, Głuszyna, Starachowickiej, Majakowskiego, Ostrowskiej oraz na Osiedlach Piastowskim i Jagiellońskim to nowoczesne obiekty handlowe o dość dużej powierzchni. Zlokalizowane zostały w ten sposób, by w każdym rejonie dzielnicy znajdował się sklep z artykułami powszechnego użytku. Podobnie jak w handlu, dzielnica likwidowała stopniowo zaniedbania w dziedzinie usług i rzemiosła. Szczególny nacisk położono na rozwój usług w branżach: krawieckiej, szewskiej, teleradiomechaniki, kuśnierskiej, tapicerskiej, których brak był dotkliwie odczuwany przez mieszkańców. N a dzień 31 grudnia 1970 r. w dzielnicy czynne były 392 zakłady usługowe, w tym państwowych 83, prywatnych 309. Poważną rolę w zaopatrzeniu ludności w artykuły oraz usługi spełniały punkty handlowo-usługowe oraz stołówki przy zakładach produkcyjnych. We wszystkich większych zakładach produkcyjnych czynne były stołówki, kioski spożywcze, a także punkty usługowe, takie jak: pralnicze, szewskie, fryzjerskie i in.

DROGI, ZIELEŃCE, OŚWIETLENIE

Przez obszar dzielnicy biegną ważne trasy wylotowe z miasta: ulica Warszawska (Warszawa), ulica Ostrowska (Katowice), ulica Bałtycka (Warszawa), ulica Gdyńska (Gdynia). W rejonach peryferyjnych natomiast 80% dróg nie posiadało trwałej nawierzchni. Ogółem powierzchnia dróg w dzielnicy wynosiła na dzień 31 grudnia 1970 r. 2274 tys. m 2 . W centralnych rejonach dzielnicy dominowała nawierzchnia asfaltowa, chodniki zajmowały łącznie 135 tys. m 2. W latach 1966 - 1970 w zasadniczy sposób zmienił się stan nawierzchni oraz sieć dróg w dzielnicy. Dzięki systematycznym pracom remontowym oraz inwestycyjnym nowe nawierzchnie otrzymały ulice: Ostrowska, Zawady, Główna, Gdyńska, Majakowskiego, Browarna oraz część ul. Ożarowskiej. Od 1965 r. prowadzona była budowa Tras: Chwaliszewskiej i Hetmańskiej (Tabela 10). Prace remontowe wykonywane były przez utworzony w 1962 r. Dzielnicowy Rejon Dróg i Zieleni. Nakłady na remonty w 1970 r. w stosunku do 1965 wzrosły o ok.

400 000 zł. Budowa i remonty dróg odbywały się nie tylko w ramach planowanych zadań jednostek gospodarki komunalnej, ale również przy udziale mieszkańców w ramach czynów społecznych. W ten sposób w latach 1960 - 1970 nowe nawierzchnie otrzymały ulice: Pochyła, Ożarowska, Agrestowa, część Pstrowskiego. Na 272 ha zajętych w dzielnicy pod parki i zieleńce najokazalszym obiektem byt Park Tysiąclecia oraz zieleń wokół Malty. Prak Tysiąclecia zajmował 15 ha. Mieszkańcy Głównej korzystali z Parku Nadolnik. W 1969 r. uporządkowany został odci

Tabela 10

WYDATKI NA DROGI PUBLICZNE W LATACH 1961 - 1970

Zakres robót w ID 2 Wydatki Zakres robót w ID 2 Wydatki Rok Rok w tys. zl chodniki w tys. zł jezdnie chodniki jezdnie 1961 2621 73 62 O 8 148 1966 2921 81020 8 913 1962 2972 81 545 11944 1967 3299 82 236 7 128 1963 2871 84 214 7 619 1968 3475 85 210 8 320 1964 2333 86 246 9 716 1969 3646 77 200 8 992 1965 3359 78 200 8 053 1970 3753 88 641 7 859

Tabela 11

WYDATKI NA OŚWIETLENIE W LATACH 1961 - 1970

Wydatki Liczba punktów Wydatki Liczba punktów Rok świetlnych Rok w tys. zł świetlnych w tys. zł 1961 2170 1890 1966 2530 3140 1962 2250 2200 1967 2870 3315 1963 2320 2290 1968 3164 3541 1964 2400 2445 1969 3290 4137 1965 2470 2700 1970 3498 4292

Zbigniew Kotu Iski

-nek od Mostu Chrobrego do nowej elektrowni, a także umocniono brzegi Warty oraz zazieleniono pas nadbrzeży, który stał się atrakcyjnym miejscem spacerowym. Poważną pozycję w budżecie dzielnicowym stanowiły wydatki na oświetlenie uliczne. W 1961 r. środki przeznaczone na oświetlenie uliczne wynosiły 2170 tys. zł, w 1970 r. zaś 3498 tys. zł. Ogółem w dzielnicy czynnych było na koniec 1970 r. blisko 4300 punktów świetlnych o mocy ponad 911 Kwh (Tabela 11).

REMONTY KAPITALNE

Substancja mieszkaniowa dzielnicy odznaczała się niższym aniżeli w pozostałych dzielnicach miasta stanem technicznym oraz brakiem w znacznej części budynków podstawowych urządzeń sanitarnych. Z tego względu kluczowym problemem dla władz dzielnicowych było podnoszenie standardu budynków. Poważną pozycję w budżecie dzielnicowym stanowiły coroczne środki przeznaczone na remonty kapitalne budynków mieszkalnych. W latach 1956 -1960 fundusze przeznaczane na remont y zamykały się w granicach od 6 - 7 milionów zł. Począwszy od 1965 r. na cele remontów kapitalnych przeznaczano rocznie ok. 10 miliardów zł, niezależnie od środków przewidzianych na remonty bieżące budynków. Głównym wykonawcą prac remontowych do końca 1970 r. było Dzielnicowe Przedsiębiorstwo Remontowo- Budowlane oraz Baza Remontowa Dzielnicowego Zarządu Budynków Mieszkalnych. Jako zasadę przy wykonywaniu remontów przyjęto instalowanie wszędzie tam, gdzie pozwalały na to warunki, urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych i podłączeń gazowych. Przeciętnie w latach 1956 - 1970 remontowano rocznie ok. 60 budynków. W celu usprawnienia trybu wykonywanych prac oraz zmniejszenia liczby skarg mieszkańców na niewłaściwy sposób remontowania obiektów, włączono w szerokim zakresie do udziału w typowaniu budynków oraz ich odbioru przedstawicieli samorządu mieszkańców i członków komisji Rady. Zakres ujętych harmonogramem robót przewidzianych w każdym z obiektów podawany był do wiadomości mieszkańców. Obejmował on także prace porządkowe wokół budynków mieszkalnych.

CZYNY SPOŁECZNE

Wielorakie potrzeby dzielnicy zaspokajane były stopniowo nie tylko poprzez działalność gospodarki komunalnej, lecz także przy aktywnym udziale mieszkańców i załóg pracowniczych. Począwszy od 1962 r. praca społecznie użyteczna na rzecz miasta ujęta została w określone formy organizacyjne. Od tego też roku następował szybki rozwój czynów społecznych. Wysokość dotacji państwowych oraz wartość uzyskanych efektów obrazuje Tabela 12. W ramach czynów społecznych wykonano przede wszystkim prace porządkowe mające na celu podniesienie estetyki dzielnicy, zazielenianie i zalesianie, budowano place gier i zabaw. W czynie społecznym powstały także duże obiekty, takie jak: boiska, ogródki działkowe itp. Do najpoważniejszych obiektów wykonanych w czynie społecznym · w latach 1965 -1970 zaliczyć należy: Park Tysiąclecia, budowa Ogródków Działkowych im. XX-lecia PRL wraz z świetlicą przy ul. Sandomierskiej, boiska w Antoriinku, Krzesinach, Zegrzu, amfiteatr w Parku Tysiąclecia, basen kąpielowy w Pio łecznym

Ośrodek Związku Haircerstiwa Polskiego w Panku Tysiąclecia zbudowany czynem społecznym

U li

Tabela 12

CZYNY SPOŁECZNE W LATACH 1962 - 1970 (w tys. zl)

Wartość Dotacja Wartość Dotacja Rok czynów finansowa Rok czynów Ananasowa społecznych państwa społecznych państwa 1962 3 144 410 1967 23 215 4 101 1963 14 123 966 1968 19 956 3 938 1964 16 299 2 300 1969 25 956 6 050 1965 15 000 938 1970 19 655 2 550 1966 19 824 3 693trowie. Społecznym wysiłkiem młodzieży powstały obiekty Komendy Hufca Związku Harcerstwa Polskiego oraz Związku Młodzieży Socjalistycznej. W 1970 r. wartość czynów społecznych w dzielnicy wyniosła ogółem ok. 20 milionów zł. W akcji czynów społecznych uczestniczyły także zakłady pracy, które obok czynów produkcyjnych świadczyły na rzecz miasta, przede wszystkim poprzez porządkowanie terenów przyległych do zakładów.

WŁADZE DZIELNICY

U chwała Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 5 października 1954 r. zapoczątkowała proces organizacji władzy i administracji terenowej w dzielnicy Nowe Miasto. Pierwszym etapem tego procesu było przeprowadzenie w dniu 5 grudnia 1954 r.

powszechnych wyborów do Rad Narodowych, dokonanych w oparciu o przepisy U stawy z dnia 20 maja 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, w wyniku której do Dzielnicowej Rady Narodowej wybrano siedemdziesięciu pięciu radnych. Pierwszą sesję Dzielnicowej Rady Narodowej zwołano na dzień 22 grudnia 1954 r.

Zasadniczym tematem sesji, obok szeregu spraw formalno-organizacyjnych, był wybór Prezydium oraz powołanie stałych Komisji Rady. Po porozumieniu się Zespołu Partyjnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Klubu Radnych Stronnictwa Demokratycznego, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oraz bezpartyjnych, w wyniku wyborów pierwszym przewodniczącym Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej został Aleksander Kirych, zastępcą przewodniczącego Marian Wiórek, a sekretarzem Kazimierz Borkowski. W skład Prezydium wybrano czterech niestałych członków: Józefa Deryłę, Stanisławę Golik, Czesława Krajka i Józefa Szafrańskiego.

Powołano jedenaście Komisji: Budownictwa; Budżetu i Planu; Komunikacji; Oświaty i Kultury; Rolnictwa i Leśnictwa; Zdrowia; Porządku Publicznego; Pracy i Pomocy Społecznej; Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; Drobnej Wytwórczości; Handlu. Zakres działania Dzielnicowej Rady Narodowej określony został Uchwałą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 25 stycznia 1955 r. W Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej utworzono oddziały: Organizacyjno-Administracyjny; Kulturalno- Socjalny; Przemysłu i Handlu; Gospodarki Komunalnej;t Finansowy oraz

samodzielne stanowisko pracy do spraw orzecznictwa karno-administracyjnego. Oddział Organizacyjno-Administracyjny prowadził sprawy budżetowo-gospodarcze Prezydium i kadrowe pracowników, obsługiwał pod względem techniczno-biurowym Radę, Prezydium i komisje, załatwiał skargi i wnioski mieszkańców, współpracował z komitetami blokowymi. Do zadań Oddziału Kulturalno-Socjalnego należało projektowanie sieci placówek oświatowych i kulturalnych, ośrodków kultury fizycznej i sportu, placówek służby zdrowia, planowanie budżetu dla tych jednostek oraz kontrola jego realizacji. Oddział Przemysłu i Handlu zajmował się sprawowaniem nadzoru nad działalnością placówek usługowych i handlowych, opiniowaniem zmian czasu pracy, rejestrowaniem sklepów, wnioskowaniem o wydanie uprawnień przemysłowych oraz prowadzeniem walki ze spekulacją. Do obowiązków Oddziału Gospodarki Komunalnej należało opiniowanie zadań z zakresu budownictwa urządzeń komunalnych i dróg, czuwanie nad racjonalną gospodarką wodną, stanem nawierzchni ulic, nadzór nad administracją nieruchomości prywatnych oraz ogródkami działkowymi. Oddział Finansowy miał za zadanie opracowywanie projektu budżetu dzielnicowego i czuwanie nad jego realizacją, wymiar i pobór podatku miejskiego, od nieruchomości, lokali, targowego i od posiadania psów. Do zadań samodzielnego stanowiska pracy do spraw orzecznictwa karno-administracyjnego należała realizacja ustawy o orzecznictwie karno-administracyjnym oraz zwalczanie przejawów alkoholizmu i chuligaństwa. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej uchwałą z dnia 1 lutego 1955 r. ustaliło stanowiska służbowe w oddziałach Prezydium i przekazało trzydzieści dziewięć etatów. W celu usamodzielnienia dzielnicy, wyłączono ze zbiorowego budżetu miasta szereg zadań, które przekazano dzielnicowemu Oddziałowi Finansowemu łącznie z obowiązkiem finansowania dzielnicy z budżetu własnego. Odrębnymi uchwałami (18 XI 1955 r. i 21 XII 1956) powołano w dzielnicy Urząd Stanu Cywilnego oraz pierwszą jednostkę gospodarczą - Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych. Dalszym etapem zmian w strukturze organizacyjnej był okres po uzyskaniu przez Miejską Radę Narodową w Poznaniu uprawnień wojewódzkiej rady narodowej, Tym samym Dzielnicowa Rada Narodowa podniesiona została do rangi rady szczebla powiatowego. Zmiana sytuacji prawnej dzielnicy znalazła swój wyraz w uchwale Rady Narodowej m. Poznania z dnia 4 kwietnia 1957 r., na mocy której w Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Nowe Miasto utworzono oddziały: Organizacyjny i Ogólno-Gospodarczy; Gospodarki Komunalnej; Oświaty; Przemysłu i Handlu; Wojskowy; Społeczno-Administracyjny; Finansowy; stanowisko pracy do spraw rent i pomocy społecznej; spraw skupu. Oddziały uprawnione zostały do wydawania decyzji jako "organy państwowej władzy administracyjnej I instancji". Oddziały Prezydium uzy

Aleksander Kirych przewodniczący Prezydium Dzielnicowej Bady N airodowej w latach 1954 - 1959

Zbigniew Kotu Iskiskały rangę wydziałów dzięki rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1958 r.

W wyniku realizacji tego rozporządzenia w Prezydium powołano wydziały: finansowy; gospodarki komunalnej i mieszkaniowej; spraw wewnętrznych; organizacyjno-prawny; budżetowo-gospodarczy; spraw lokalowych; referat rolnictwa i leśnictwa; referat przemysłu i handlu; a także referat zatrudnienia i spraw socjalnych oraz spraw gospodarczych placówek oświatowych. W miarę rozwoju działalności dzielnicowych rad narodowych zachodziły pewne procesy usprawniające pracę administracji. Do takich zaliczyć należy U chwałę z dnia 4 grudnia 1959 r. w sprawie utworzenia przy Prezydium Dzielnicowej Rady N arodowej N owe Miasto referatu rolnictwa i leśnictwa oraz referatu skupu wspólnych dla wszystkich prezydiów Dzielnicowych Rad Narodowych w Poznaniu oraz uchwałę; Prezydium Rady Narodowej m. Poznania w sprawie przekazania władzom I instancji uprawnień i zadań z zakresu nadzoru budowlanego oraz zdrowia i opieki społecznej. Ostatecznie dopiero w 1962 r. ukształtowała się aktualna struktura organizacyjna Prezydium, co nastąpiło w wyniku uchwały z dnia 26 stycznia 1962 r. Prezydium Rady Narodowej m. Poznania w sprawie przekazania Prezydiom Dzielnicowych Rad N arodowych w Poznaniu dalszych zadań gospodarczych i usprawnień wraz z odpowiednim limitem etatów i funduszem płac. Uchwała ta inspirowana była dyrektywami politycznymi zawartymi w Uchwale VIII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1961) oraz jeko rezultat U chwały Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1959 r. Uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z 26 stycznia 1962 r. przekazano Dzielnicowej Radzie Narodowej szereg dalszych zadań w zakresie finansów, gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, rolnictwa i leśnictwa, przemysłu i handlu, komunikacji, zdrowia i opieki społecznej, kultury fizycznej i turystyki. Postanowienia tej uchwały stanowiły podstawę dla podjęcia dalszych uchwał, na mocy których w poszczególnych dzielnicach, a więc także w dzielnicy Nowe Miasto, utworzone zostały następujące wydziały jako terenowe organy administracji państwowej: Finansowy; Budżetowo-Gospodarczy; Organizacyjno-Prawny; Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; Oświaty i Kultury; Spraw Wewnętrznych; Zdrowia i Opieki Społecznej; Spraw Lokalowych; Urząd Stanu Cywilnego; Referat Przemysłu i Handlu oraz Oddział Nadzoru Budowlanego i Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki. U chwały te nadały ostateczny kształt organizacyjny dzielnicy, jeśli nie liczyć dalszych korektur, jak podniesienie Oddziału Budownictwa, Urbanistyki i Architektury do rangi wydziału dokonane Uchwałą Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej z dnia 9 lutego 1967 r. oraz przekształcenie Samodzielnego Referatu Przemysłu i Handlu w wydział, dokonane Uchwałą Prezydium z dnia 18 grudnia 1969 r. W odróżnieniu od procesów decentralizacyjnych wymienić należy także pewne działania zmierzające do usprawnienia pracy administracji oraz uproszczenia obsługi obywateli. Do takich zaliczyć należy reorganizację w dziedzinie dzielnicowej służby zdrowia. Uchwałą z dnia 22 grudnia 1966 r. dokonano połączenia Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Przychodni Obwodowej w Dzielnicowy Zarząd Służby Zdrowia i Opieki Społecznej. Ponadto, dla właściwego wykonania zadań przez jednostki kierujące rolnictwem, przy Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa powołano Stację Zabiegów Ochrony Roślin i Miejski Zakład Weterynarii (Uchwała Prezydium Rady' Narodowej m. Poznania z dnia 26 I 1962 r.) oraz Stację Kwarantanny i Ochrony Roślin (U chwała z dnia 29 II 1968 r.).

W związku z budową największego w Poznaniu osiedla mieszkaniowego - N owej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje", a. więc z uwagi na rosnące zadania w dziedzinie urbanizacji i gospodarki terenami, przy Prezydium Uchwałą z dnia 18 grudnia 1969 r. powołany został Dzielnicowy Zarząd Geodezji i Gospodarki Terenami - jednostka podległa Wydziałowi Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, oraz Dzielnicowe Przedsiębiorstwo Remontowo- Budowlane i Dzielnicowy Rejon Dróg i Zieleni, które spełniały zadania w zakresie remontów bieżących i kapitalnych budynków mieszkalnych i usługowych oraz nadzoru i eksploatacji ulic i parków dzielnicy. uchwałą Prezydium z dnia 17 lutego 1966 r. powołano Dzielnicowy Zespół Urbanistyczny, który przygotowuje szczegółowe plany zagospodarowania przestrzennego dzielnicy i działa jako jednostka podporządkowana Wydziałowi Budownictwa, Urbanistyki i Architektury. Powołanie tych jednostek było konsekwencją długoterminowego procesu decentralizacji, w wyniku którego Prezydium Dziełnieowej Rady Narodowej przejęło szereg obowiązków i zadań, często obejmujących zakresem obszar całego miasta, jak w przypadku Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa, Dzielnicowego Zarządu Geodezji i Gospodarki Terenami.

Szczepan Kosmatka przewodniczący prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej w latach 1959 - 1%5

W kadencji 1954 -1958 Dzielnicowa Rada Narodowa odbyła ogółem 23 sesje, natomiast Prezydium zebrało się na posiedzeniach 152 razy. Spośród uchwał Dzielnicowej Rady Narodowej, podjętych w pierwszej kadencji, jako najważniejszą wymienić należy uchwałę w sprawie współpracy z komitetami blokowymi, która wytyczyła podstawowe kierunki działalności samorządu mieszkańców oraz zasady wspólnej pracy na rzecz dzielnicy; uchwałę w sprawie stanu i potrzeb dzielnicy w zakresie placówek handlu uspołecznionego oraz punktów usługowych będącą bilansem potrzeb mieszkańców w dziedzinie handlu oraz możliwości ich zaspokojenia. Istotna była również uchwała zalecająca usprawnienia remontów budynków mieszkalnych. Rada zajmowała się także problematyką sanitarno-porządkową, bezpieczeństwa i porządku publicznego, stanem służby zdrowia, oświaty i kultury. N a sesji w dniu 18 grudnia 1956 r. Rada powzięła uchwałę w sprawie perspektyw rozwoju dzielnicy.

Określiła ona podstawowe zadania gospodarcze przewidziane do realizacji w planach gospodarczych oraz zasady rozwijania samodzielności ogniw administracji dzielnicy. W następnej kadencji 1958 -1961 pięćdziesięcioosobowa Rada Dzielnicy wybrała na sesji w dniu 13 lutego 1958 r. Prezydium w składzie: Aleksander Kirych (przewodniczący), Marian Wiórek (zastępca przewodniczącego), Kazimierz Borkowski (sekretarz), oraz członkowie niestali: Stefan Leszczyński, Marcin Milczyński, Wanda Plucińska. Z dniem 4 września 1959 r. Aleksander Kirych powołany został na stanowisko zastępcy kierownika Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Prezydium Rady Narodowej m. Poznania. Na jego miejsce Rada wybrała w dniu 3 września 1959 r. Szczepana Kosmatkę.

137 posiedzeń Prezydium. Rozpatrywano problemy dla dzielnicy najistotniejsze: rozwój handlu i drobnej wytwórczości; program działalności gospodarki komunalnej ze szczególnym uwzględnieniem remontów budynków oraz poprawy stanu dróg. Zagadnienia te były kilkakrotnie tematem obrad sesji oraz stanowiły przedmiot uchwał Rady. W dniu 29 maja 1958 r. Rada podjęła uchwałę w sprawie rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz remontów budynków mieszkalnych ma obszarze dzielnicy, a 20 lutego 1959 r. w sprawie programu działalności gospodarki komunalnej . Na sesji Rady w dniu 22 października 1959 r. zapadła uchwała w sprawie rozwoju handlu oraz drobnej wytwórczości, a następnie w dniu 28 IV i960 r. w sprawie remontów kapitalnych budynków mieszkalnych oraz rozbudowy urządzeń komunalnych i mieszkaniowych. W kadencji 1958 - 1962 Dzielnicowa Rada N arodowa uchwaliła nowy statut samorządu mieszkańców i zapewniła działalność podległych jednostek zgodnie z zasadami nowych przepisów. Na kadencję 19R1 - 1965 Rada na sesji w dniu 27 kwietnia 1961 r. wybrała Prezydium w składzie: Szczepan Kosmatka (przewodniczący), Marian Wiórek (zastępca), Kazimierz Borkowski (sekretarz), Bolesław Heski, Tadeusz Młyńczak, Wanda Plucińska - członkowie nie stali. W dniu 17 marca 1965 r. nastąpiły zmiany na stanowisku przewodniczącego oraz zastępcy. Na miejsce Szczepana Kosmatki powołano Maksymiliana Świtają, natomiast jako zastępcę Jerzego Kośmidra.

Zbigniew Kotuiski W kadencji tej odbyły się 33 sesje i 193 poprzewodniczący Prezydium siedzenia Prezydium. W okresie tym nastąpił Dzielnicowej Rady Narodowej wydatny rozwój inicjatywy społecznej w zakreOj 1967 r. sie czynów społecznych. Rada ustaliła wytyczne w sprawie realizacji zadań w zakresie czynów społecznych, zobowiązując Prezydium .do niesienia j ak naj dalej idącej pomocy mieszkańcom i organizacjom w realizacji określonych zadań w drodze czynów społecznych. Główne kierunki rozwoju rolnictwa w dzielnicy wytyczone zostały Uchwałą Rady z dnia 16 marca 1963 r. Poważne skupisko gospodarstw rolnych wysunęło problematykę rolną do grupy podstawowych zadań gospodarczych dzielnicy. N ajczęściej przewijającą się tematyką obrad Rady były sprawy handlu, opieki zdrowotnej oraz remontów budynków. W latach 1961 - 1965 zapadły istotne dla dzielnicy decyzje o budowie wielkiego osiedla mieszkaniowego na Ratajach. Decyzje te wytyczyły kierunek dalszego intensywnego rozwoju dzielnicy. t

MaJtsymiliain Świtaj przewodniczący Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej w teiach 1965 - 1%6

Zbigniew Kotu Iski

DOCHODY DZIELNICY NOWE MIASTO W LATACH 1955 - 1970 (w tys. iż)w tym: Rok Ogółem Dochody z gospo- Podatki z gospo- Podatki i opłaty Udziały w podatku Dotacje z budżetu darki nieuspołeczdarki uspołecznionej nionej od ludności od wynagrodzeń miasta l 2 3 4 5 6 7 1955 5 135 148 4 987 1956 8 802 1041 6 049 1712 1957 . 17 414 1440 7 913 7 749 312 1958 22 793 3 083 9 005 9 115 1590 1959 29 061 12 403 8 498 4 494 3 666 1960 34 723 16 610 12 034 6 079 1961 41 528 19 361 13 483 5 238 3 446 1962 55 828 27 914 15 178 5 274 923 6 539 1963 64 226 40 456 15 155 8 615 1964 67 219 27 963 16 391 11009 11856 1965 84 365 39 021 17 629 7 150 15 435 5 112 1966 101 618 43 520 19 820 6 683 21 552 10 043 1967 100 573 42 396 27 897 7 154 20 731 2 395 1968 109 922 42 710 26 528 7 051 28 198 5 435 1969 122 847 52 765 27 709 7 904 32199 2 270 1970 137 494 65 375 25 201 7 241 35 747 3 930

WYDA TKI DZIELNICY NO WE MIASTO NA DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W LA TACH 1955 - 1970 (w tys. zł)w tym: Rok Ogółem Zdrowie i Opieka Gospodarka Pozostała Oświata i Kultura Komunalna Administracja Społeczna 1 Mieszkaniowa działalność l 2 3 4 5 6 7 1955 5 135 367 315 942 254 3 257 1956 8 802 385 4146 2 759 491 1021 1957 17 414 3 444 5 823 5 607 652 1888 1958 22 793 4 612 8 429 6 382 957 2 395 1959 25 229 5 816 9 648 7 920 1245 600 1960 28 792 8 221 10 306 8 304 1571 390 1961 37 343 11721 11401 12140 1744 337 1962 63 553 21081 23 561 14 401 2 244 2 266 1963 65 781 20 883 24 674 15 427 2475 2 322 1964 65 161 19 654 26 491 15 051 2 539 1426 1965 83 581 23 128 32 113 23 214 3 080 2 046 1966 93 635 27 443 40 335 18 301 3 311 4245 1967 99 711 29 446 41182 22 650 3 462 2 971 1968 102 016 31305 41022 23 342 3 698 2 649 1969 118 261 36 416 47 759 26 845 3 832 3 409 1970 133 821 . 41 853 50 886 23 690 3 978 13 414

Na pierwszej sesji w kadencji 1965 - 1969 w dniu 10 czerwca 1965 r. Rada wybrała Prezydium w składzie: Maksymilian Świtaj (przewodniczący), Jerzy Kosmider (zastępca), Kazimierz Borkowski (sekretarz), Cyryl Kędzierski, Maria Kolasińska i Bogdan Mytko - członkowie. W toku kadencji nastąpiły dwukrotnie zmiany na stanowisku sekretarza. W dniu 31 stycznia 1966 odwołano Kazimierza Borkowskiego, a powołano Ryszarda Witkowskiego. W dniu 26 czerwca 1966 r. Ryszard Witkowski przeszedł do pracy w Spółdzielni Mieszkaniowej "Osiedle Młodych". Na sekretarza Prezydium powołano Teodozję Ber. Z dniem 2 stycznia 1967 r. Maksymilian Świtaj został powołany na zastępcę dyrektora Poznańskiej Fabryki Łożysk Tocznych. W jego miejsce Rada wybrała Zbigniewa Kotuiskiego . W roku 1967 Prezydium stanowili: Zbigniew Kotuiski (przewodniczący), Jerzy Kosmider (zastępca), Teodozja Ber (sekretarz), Jan Grejtowicz, Maria Kolasińska i Bogdan Mytko - członkowie. W kadencji 1965 - 1969 Dzielnicowa Rada Narodowa odbyła 30 sesji, natomiast Prezydium 181 posiedzeń. W okresie kadencji nastąpił dalszy wzrost w zakresie remontów kapitalnych budynków mieszkalnych. Utworzono Dzielnicowe Przedsiębiorstwa Remontowo- Budowlane, które przejęły także niektóre inwestycje, m. in. budowę pawilonów handlowych. Dzięki reformie systemu opłat czynszowych wydatnie wzrosły środki przeznaczone na remonty budynków. Stąd też tempo prac remontowych poważnie się zwiększyło. W latach 1965 - 1969 nastąpił rozruch wielkiego placu budowlanego Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje". Poza budownictwem mieszkaniowym powstały obiekty towarzyszące: szkoły, przedszkola, żłobki, przychodnie. Szeroko także rozwinęła się praca samorządu mieszkańców w spółdzielczych osiedlach mieszkaniowych. Uchwały Rady w tej kadencji dotyczyły m. in. stanu substancji mieszkaniowej dzielnicy oraz zadań w zakresie remontów kapitalnych budynków mieszkalnych; stanu usług i kierunków ich rozwoju; działalności i zadań służby zdrowia; ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego; poprawy warunków socjalno-bytowych mieszkańców i załóg pracowniczych oraz rozwoju czynów społecznych. Na kadencję 1969 - 1973 Rada na sesji w dniu 12 czerwca 1969 r. dokonała wyboru Prezydium w składzie: Zbigniew Kotuiski (przewodniczący), Teofil Grzelczak (zastępca), Teodozja Ber (sekretarz), Jan Grejtowicz, Maria Leitgeber, Jan Orlicz - członkowie. Pierwszy budżet dzielnicy był niewysoki i wykonany został w kwocie 5 135 000 zł.

Sukcesywny wzrost zadań i uprawnień Dzielnicowej Rady Narodowej odzwierciedla się m. in. w wielkości i realizacji budżetu. Dochody budżetowe dzielnicy począwszy od 1955 r. stopniowo wzrastały i w 1960 r. wynosiły 34 723 000 zł, w 1965 - 84 347 000 zł, w 1970 - 134 494 000 zł (Tabela 13).

Najpoważniejszą pozycję wśród dochodów stanowiły dochody z gospodarki uspołecznionej, następnie podatki z gospodarki nieuspołecznionej oraz udziały podatku od wynagrodzeń. Wydatki budżetu dzielnicowego wzrastały w sposób analogiczny do dochodów i przeznaczone były na trzy zasadnicze dziedziny: służbę zdrowia i opiekę społeczną, rozwój oświaty i kultury oraz urządzenia komunalne i mieszkaniowe. Np. wydatki w dziedzinie zdrowia i opieki społecznej, w tym również dopłaty do leków, wynosiły w 1955 r. - 367 000 zł, w 1960 - 8 221000 zł, a w 1970 - 41853 000 zł. Wydatki na oświatę i kulturę wynosiły w 1955 r. - 315 000 zł, a po piętnastu latach (1970) - 50 886 000 zł (Tabela 14).

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1973.04/06 R.41 Nr2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry