RADA NARODOWA M. POZNANIA WOBEC UCHWAŁ IV PLENUM KOMITETU CENTRALNEGO POLSKIEJ ZJEDNOCZONEJ PARTII ROBOTNICZEJ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1966.04/06 R.34 Nr2

Fragmenty referatu Jerzego Łangowskiego na Sesji Rady Narodowej m. Poznania

PIĘCIOLECIE 1961->1965 stanowi zamknięcie dwudziestoletniego etapu rozwoju gospodarczego miasta. Odbudowa, a w szczególności intensywna industrializacja dokonały się przy dość znacznych tendencjach ekstensywnych, wyrażających się przede wszystkim w nadmiernym iprzyroście zatrudnienia. Już w ostatnich latach dało się odczuć, że (prowadzi to do zakłóceń procesów gospodarczych. Zagadnienia te nabrały ostrości, kiedy na plan pierwszy zaczęły wysuwać się 'potrzeby maksymalizacji efektów. Dlatego nowy okres rozwoju naszej gospodarki, w który weszliśmy w 1966 r. wymaga dokonania pewnych zasadniczych zmian w systemie planowania i zarządzania. Uchwały IV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej J o kierunkach zmian w systemie planowania i zarządzania gospodarką narodową w latach 1966-1970 są dokumentem niezwykłej wagi. Główne kierunki wytyczonych zmian dotyczą przede wszystkim pogłębienia naukowych metod planowania, upowszechnienia rachunku ekonomicznego, zapewnienia ciągłości planowania w celu złagodzenia ujemnych skutków barier czasowych, zwiększenia elastyczności w planowaniu i zarządzaniu gospodarką oraz zharmonizowania dyrektyw planu z systemem bodźców ekonomicznych. Konkretyzacją zadań wynikających z Uchwał IV Plenum Komitetu Centralnego dla naszego miasta zajęło się Plenum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej2. Uchwała Plenum wytyczyła kierunki pracy nad prawidłowym rozwojem miasta i regionu. Jakie zadania wynikają z tych uchwał dla Rady Narodowej miasta Poznania i jej organów? Zadania te zebrać można w dwóch podstawowych grupach: pierwsza, zawierająca problemy mikroekonomiczne, polegać będzie na umiejętnym wprowadzaniu w gospodarkę planowaną terenowo nowego systemu planowania i zarządzania w przemyśle terenowym, handlu, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej; druga, zawierająca problemy makroekonomiczne, polegać będzie na koordynowaniu po

1 IV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej zjednoczonej Partii Robotniczej obradowało w Warszawie w dniach od 27-28 VII 1963 r. 2 Plenarne posiedzenie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej zjednoczonej Partii Robotniczej W Poznaniu poświęcone tym sprawom odbyło się w dniach 16 i 17 XI 1965 r.

2 Kronika miasta Poznania 2

Fragmentyreferatuczynań gospodarczych w mieście. W tej sferze działalności zasadnicze zadania będą się skupiać na sprawach związanych z ogólnomiejską polityką lokalizacyjnoinwestycyjną, z problemami organizacyjnymi rekonstrukcji technicznej gospodarki z kształtowaniem równowagi rynku pracy, z ogólnomiejską koordynacją budownictwa mieszkaniowego i socjalnego. Formom i metodom koordynacji w Poznaniu Rada Narodowa poświęciła w latach 1963-1965 trzy sesje dotyczące problemów szkół wyższych i instytutów naukowo-badawczych, zamierzeń inwestycyjnych ważniejszych jednostek nie podporządkowanych Radzie Narodowej, oraz niektórym problemom koordynacji terenowej3. Według założeń rozwojowych na lata 1966-1970 przemysł poznański ma w 1970 r.

osiągnąć wartość produkcji w wysokości około 26 mld zł wobec 18 mld zł osiągniętych w 1965 r. Najwyższą dynamikę wzrostu założono w przemyśle precyzyjnym, wymagającym wysoko 'kwalifikowanych kadr pracowników. Odpowiadając tradycjom i tendencjom do unowocześniania struktury przemysłu dalszy rozwój przemysłu polegać będzie przede wszystkim na jego rekonstrukcji organizacyjnotechnicznej , na automatyzacji i mechanizacji procesów produkcyjnych decydujących o wzroście postępu technicznego. W minionych latach zatrudnienie wywierało bardzo silny wpływ na tempo wzrostu produkcji. Fakt, iż w 1966 r. przemysł Poznania angażuje pewną część nakładów inwestycyjnych na rekonstrukcje, modernizacje i automatyzacje świadczy, że następują korzystne zmiany odpowiadające intencjom Uchwał IV Plenum. Istotną sprawą będzie więc szersze uwzględnienie w analizach ekonomicznych zmian zachodzących w majątku trwałym przemysłu oraz w ruchu środków trwałych jako jednego z elementów rachunku ekonomicznego. Rozwijać musimy i wykorzystywać różnorodne formy i metody oddziaływania Rady i jej organów na rozwój przemysłu poznańskiego, na popieranie tych inicjatyw, które gwarantują nowoczesność produkcji, wysoką jakość i światowy standard. N a sprawy te można wywierać wpływ poprzez politykę lokalizacyjinoinwestycyjną oraz kształtowanie rynku pracy przede wszystkim pod kątem zapewnienia odpowiedniej ilości wysoko kwalifikowanych rąk do pracy. N owy etap rozwoju przemysłu poznańskiego wysunął jako jedno z węzłowych zagadnień potrzebę doskonalenia form i metod koordynacji. Dobry krok w tej dziedzinie uczyniło Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego powołując w Poznaniu pod patronatem Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" Zespół Terenowy do Spraw Koordynacji Poziomej 4. Zespół ten podejmuje wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne oraz wspólne międzyzakładowe ośrodki o charakterze przemysłowo- usługowym i socjalnoJkulturalinyim. Tego rodzaju pociągnięcia przyczyniają się do niedublowania szeregu operacji produkcyjnych i usługowych w zakładach po

5 Sesje te odbyły się kolejno: 20 XII 1%3 r. w sprawie głównych kierunków działania w zakresie koordynacji terenowej na obszarze m. Poznania; 13 XI 1964 r. w sprawie kierunków działania w zakresie rozwoju szkół wyższych i instytutów naukowo-badawczych w Poznaniu; 30 III 1%5 r. w sprawie głównych kierunków działania w zakresie zamierzeń inwestycyjnych niektórych jednostek objętych planem centralnym. 4 Zespół powołał Minister Przemysłu Ciężkiego w oparciu o: - uchwałę nr 116 Rady Ministrów z dnia 14 V 1965 r. o współpracy i koordynacji gospodarczej; - uchwałę nr 388 Rady Ministrów z dnia 17 XI l<xn r. o przedsiębiorstwach prowadzących na wniosek Komisji do spraw koordynacji poziomej w resorcie przemysłu ciężkiego (zarządzenie nr 105 Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 14 V 1%5 r.). W piśmie z dnia 26 XI 1965 r. Minister Przemysłu Ciężkiego powierzył funkcję przewodniczącego Zespołu do spraw Koordynacji Poziomej w Poznaniu Władysławowi Kostujowireferatułożonych blisko siebie, lepszego wykorzystania rezerw gospodarczych, pełniejszego wykorzystania sił wytwórczych, kadr specjalistycznych, zaplecza remontowego, magazynowego oraz środków inwestycyjnych. Zespół Terenowy skupił przedsiębiorstwa obejmujące 35% potencjału produkcyjnego Poznania, 42% zatrudnionych w przemyśle oraz blisko 40% nakładów inwestycyjnych przewidzianych na lata 1966-1970. Jeśli wziąć pod uwagę, że do porozumienia mogą przystąpić również przedsiębiorstwa przemysłu maszynowego i metalowego, aczkolwiek podległe innym resortom (co byłoby ze wszech miar celowe), należy odnotować, że w Poznaniu powstał i działa silny związek porozumienia poziomego. Poszerzeniu dalszych form organizacyjnych koordynacji poziomej przemysłu w mieście · winna poświęcić szczególną uwagę Komisja Przemysłu Rady Narodowej.

Podstawowym zagadnieniem warunkującym dalszy rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki miasta jest już od dłuższego czasu rynek pracy. Dysproporcje między wzrostem gospodarczym miasta a zasobami siły roboczej znalazły się w fazie ostrych napięć, wysuwających na pierwszy plan konieczność podjęcia szeregu środków niezbędnych do ich łagodzenia i wyrównania. Według wniosków złożonych przez zakłady pracy, zapotrzebowanie na dodatkową siłę roboczą w latach 1966-1970 wyniosłoby 40 tys. pracowników, podczas gdy przyrost siły roboczej w tym okresie (bez migracji) wyniesie zaledwie 13 tys. osób. Takie "planowanie" świadczy o niezrozumieniu przez kierownictwa zakładów pracy faktu, iż nie może być mowy o planowaniu wzrostu produkcji jedynie w oparciu o wzrost zatrudnienia. Pierwsze rozmowy z dyrekcjami zalkładów przyniosły obniżenie zapotrzebowania o około 7 tys. osób. Trzeba je kontynuować głównie w kierunku rewizji zamierzeń inwestycyjnych, pod kątem rezygnacji z robót kubaturowych na rzecz wyposażenia zakładów w urządzenia automatyzacyjne. Jedną z przyczyn ujemnego bilansu siły roboczej jest niedostateczna aktywność zawodowa kobiet. Na koniec 1965 r. odsetek zatrudnionych kobiet wynosił w Poznaniu zaledwie 36,6%, gdy we Wrocławiu - 39,9, Warszawie - 42,5 a Łodzi - 47,6%. Tymczasem w żadnym z działów gospodarki narodowej nie zaproponowano na lata 1966-1970 wyższego aniżeli mężczyzn tempa wzrostu zatrudnienia kobiet. Na przykład w gospodarce komunalnej i mieszkaniowej udział kobiet w przewidywanym przyroście zatrudnienia wynosi zaledwie 23 e /o, a w żadnym z działów socjalno-usługowych (za wyjątkiem służby zdrowia) nie · przekracza 50%. Takie założenia nie tylko uniemożliwiają podniesienie stopnia aktywności zawodowej kobiet poznańskich, lecz pogarszają i tak już niewesoły stan obecny. Przykład ten świadczy wymownie, jak niezbędna jest koordynacyjna rola Rady Narodowej w dziedzinie planowania rynku pracy. Problem aktywizacji zawodowej kobiet to także sprawa odciążenia ich od obowiązków rodzinnych i domowych. W planie inwestycyjnym na lata 1966-1970 nie zapewniono niestety wystarczających środków na rozbudowę żłobków i przedszkoli. Zagadnienie wzrostu opieki nad dziećmi muszą rozwiązywać zakłady pracy z jednej strony przez budowę odpowiednich obiektów socjalnych, a z drugiej poprzez wykup i adaptację obiektów już gotowych. Trzeba również, aby inwestorzy budownictwa mieszkaniowego oraz biura projektowe w pełni wykorzystywały możliwości, jakie stwarzają przepisy i uwzględniali w kosztach globalnych budowę społecznych punktów opieki nad dzieckiem. Rozważenia wymaga również sprawa organizowania przedszkoli dwuzmianowych. Szereg zadań ciąży na jednostkach handlowych i usługowych. Zwiększenie stopnia aktywności zawodowej kobiet wymaga opracowania szczegółowego i długo

2*

Fragmentyreferatu

falowego planu uruchamiania punktów szybkiej obsługi w usługach podstawowych, takich jak naprawy obuwia, odzieży itp. w większych zakładach pracy, oraz rozwinięcia ich sieci w całym mieście. W handlu należy z jednej strony nadal weryfikować godziny otwarcia sklepów oraz w większym stopniu dostosować dostawy towarów do sklepów do godzin, w których kobiety pracujące dokonują zakupów, z drugiej zaś rozwijać sieć stołówek przyzakładowych oraz sprzedaż półproduktów żywnościowych. W uruchamianiu stołówek przyzakładowych efekty działalności Wydziału Handlu są niezadowalające. Mimo iż aktualna liczba stołówek wynosiła zaledwie 44, w pierwotnych założeniach planu na lata 1966-1970 Wydział Handlu przewidywał uruchomienie zaledwie sześciu dalszych stołówek.

Zgodnie z założeniami, liczba robotników wykwalifikowanych wzrośnie w mieście w latach 1966-1970 o 28%, pracowników ze średnim wykształceniem zawodowym o 44%, a z wyższym wykształceniem zawodowym o 3r/o. W wyniku tego nastąpi radykalna poprawa struktury zatrudnienia. Będzie to jednym z czynników intensyfikacji wydajności pracy i łagodzenia trudności na rynku pracy. Rada N arodowa może w tej dziedzinie wpływać na rozwój zjawiska przez odpowiednie profilowanie szkolnictwa zawodowego i nagięcia go do potrzeb rozwijających się gałęzi gospodarki. Dotyczy to głównie zwiększenia naboru dziewcząt na te kierunki nauki, które przygotowują kadry dla działów i zakładów odczuwających z jednej strony brak kwalifikowanych kadr, a z drugiej wykazujących naj niższy wskaźnik zatrudnienia kobiet. Jednocześnie Rada Narodowa musi w większym stopniu czuwać nad rozdziałem kadr kwalifikowanych, kierując je przede wszystkim do tych zakładów pracy, które wprowadzają nowoczesną technikę i rozwijają produkcję na eksport. Sytuacja wymagać będzie, aby Wydział Zatrudnienia stał się podstawowym organem polityki zatrudniania w mieście. W świetle tego pozytywnie należy ocenić stworzenie organizacyjnych warunków do takiego działania przez utworzenie wspólnego Wydziału Zatrudnienia dla miasta i powiatu poznańskiego. Kierunki rozwoju przemysłu i zasady polityki zatrudnienia znalazły szczególne miejsce w pracach Zespołu do Spraw Deglomeracji 5. Do jego szczególnych zadań należy opracowanie programu usprawnienia dojazdów do pracy. Nie potrafiliśmy bowiem dotąd zapewnić takiej organizacji, by przewóz pracowników odbywał sie w warunkach prawidłowych. Sondaż opinii blisko 3 ty*, pracowników Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego i Fabryki Łożysk Tocznych dojeżdżających codziennie do pracy dowiódł wadliwości tych warunków. Zapytywani niezadowolenie swoje uzasadniali złym stanem wagonów kolejowych, przepełnieniem, opóźnieniami pociągów i innymi czynnikami wywołującymi w konsekwencji nadmierne zmęczenie, złe samopoczucie, ujemny wpływ na zdrowie oraz mniejszą wydajność pracy. Działający w ramach Zespołu podzespół komunikacji opracował szereg wniosków zmierzających do sprzężenia systemu komunikacji wewnątrzmiejskiej z podmiejską, potrzeb taboru i poprawy stanu dróg w strefie podmiejskiej. Nie spotkał się on jednak dotąd z należytą postawą instytucji odpowiedzialnych za komunikację. Koordynacyjna rola Rady Narodowej nie ogranicza się wyłącznie do przemysłu.

W nie mniejszym stopniu dotyczy ona wszystkich działów gospodarki narodowej: budownictwa, nauki, zdrowia, kultury. Kształtowanie rozwoju miasta odbywać się

5 Zespól powołano na mocy uchwały Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z 3 II 1%5 r. nr 25/65 (Uchwała Prezydium Rady Narodowej m. Poznania 9/63/65 z 5 III 1965 r.

o powołaniu Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Deglomeracji)referatu

musi harmonijnie. W coraz większym stopniu również rysuje się potrzeba skoordynowania planów rozwojowych miasta z rozwojem całego regionu Wielkopolski. Wysuwa się między innymi konieczność rozwijania różnorodnych form współdziałania Rady i jej organów z Wojewódzką Radą Narodową, dalszego doskonalenia pracy wspólnych dla obu Rad instytucji, takich jak Rada Naukowo-Ekonomiczna i Pracownia Planów Regionalnych.

PLANOWANIE I ZARZĄDZANIE

W latach 1958-1965 dokonano poważnego wysiłku w celu usprawnienia zarządzania gospodarką miasta. W roku 1959 utworzono Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenowego oraz Zjednoczenie Przedsiębiorstw Handlowych ", a w 1962 r. - Miejskie Zjednoczenie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej 7. Utworzyliśmy Zarząd Gospodarki Terenami 8 , zorganizowaliśmy Zarząd Dróg, Mostów i Zieleni 9 , powołaliśmy Zespół Szpitali Miejskich 10. Zmiany te przyniosły szereg konkretnych efektów i pozwoliły na usprawnienie gospodarki w podporządkowanych Radzie Narodowej przedsiębiorstwach i instytucjach. Zapoczątkowano w pięcioleciu 1961-1965 proces łączenia przedsiębiorstw, w wyniku czego liczba przedsiębiorstw handlowych zmniejszyła się z 21 do 13, a przedsiębiorstwa żywienia zbiorowego z 9 do 5. W przemyśle połączono Poznańskie Zakłady Spożywcze z Wytwórnią Produktów Spożywczych n . W gospodarce komunalnej połączono Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Wodno- Kanalizacyjnych i Instalacyjnych z Miejskim Przedsiębiorstwem Robót Drogowych 12 oraz rozwinięto sieć dzielnicowych przedsiębiorstw remontowo-budowlanych. Zmiany te przeprowadzone z myślą o prawidłowym rachunku ekonomicznym dały rezultaty. N a przykład liczbę deficytowych przedsiębiorstw gospodarki komunalnej korzystających z dopłat budżetowych zmniejszono z ośmiu w 1962 r. do trzech w 1965 r. W nowej sytuacji zasady organizacyjne oraz system planowania i finansowania przedsiębiorstw wymagają dalszych zmian. Przykładem konieczności nowego spojrzenia na efekty gospodarki przedsiębiorstwa miejskiego jest działalność Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. Jego podstawową funkcją jest zapew

'Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenowego powołane zostało uchwałą nr 10/48/59 Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z 10 III 1959 r. o likwidacji Zarządu Przemysłu oraz zarządzeniem przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej m.

Poznania nr 14;81/59 z 4 IV 1959 r. o powołaniu Zjednoczenia Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenowego. Zjednoczenie Przedsiębiorstw Handlowych powołano na mocy uchwały nr 4/13/59 Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z 27 I 1959 r. 7 Miejskie Zjednoczenie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej powołano do życia uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania nr 6/42/62 z 9 II 1%2 r. 8 Zarząd Gospodarki Terenami powołany został uchwałą nr 9/64/63 Prezydium Rady N arodowej m. Poznania z l III 1%3 r. »Reorganizacja Zarządu Dróg, Mostów i Zieleni nastąpiła drogą uchwały nr 42/441/64 Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z 18 XII 1964 r. w sprawie zmiany aktu o utworzeniu Zarządu Dróg i Mostów w Poznaniu i polegała na przejęciu z b. Zarządu zieleni Miejskiej zadań programowania, koordynacji i prowadzenia inwestycji w zakresie zieleni miejskiej. u Zespół Szpitali Miejskich powołano uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania nr 1/14/65 z 8 I 1%5 r. I 11 Połączenie nastąpiło z dniem l I 1%5 r. (uchwała Prezydium Rady Narodowej m. Poznania nr 42/450/64 z 18 XII 1964 r.). "Uchwała Prezydium Rady Narodowej m. Poznania nr 39/397/64 z 27 XI 1964 r.

Fragmentyreferatunienie mieszkańcom jak najwygodniejszych przejazdów. Jednak system ustalania wskaźników, finansowania i oceny wyników tego Przedsiębiorstwa jest sprzeczny z interesem mieszkańców. Podobne zjawiska istnieją w innych przedsiębiorstwach komunalnych. Skutkiem są tendencje do zaniżania produkcji i usług, a podwyższenia planów zatrudnienia i funduszu płac. Cel takich poczynań tkwi w tendencjach do uzyskiwania maksymalnie poprawnych efektów finansowych 1 rzeczowych. Jednym z podstawowych zadań jest ocena i ustalenie prawidłowych rozwiązań między stopą życiową ludności, wyrażoną wzrastającą siłą nabywczą, a zaopatrzeniem mieszkańców i sferą działalności handlu wewnętrznego. Podstawowym instrumentem równoważenia tych czynników jest bilans dochodów pieniężnych i wydatków ludności. Jest to instrument w warunkach miasta jeszcze niestety dalece niedoskonały. Nie rozpoznana jest w pełni dziedzina międzywojewódzkiego transferu. Mało precyzyjne rozpracowanie planów kasowych i inne zagadnienia metodyczne wywołują konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na stałe jego doskonalenie. Nie rozwinięto dotąd badań nad strukturą popytu ludności oraz jej zmian w miarę wzrostu stopnia zamożności. Prowadzone przez Główmy Urząd Statystyczny badania budżetów rodzinnych, aczkolwiek obejmują również Poznań, stanowią z uwagi na ich organizację i metodę materiał z regionalnego punktu widzenia nieprzydatny . Powstanie okresowych zapasów towarów niechodliwych przy jednoczesnych brakach w zaopatrzeniu w niektóre asortymenty jest oznaką dysproporcji, w sytuacji już istniejącej, powodującej poważne straty społeczne i gospodarcze. Wprowadzono system trzech poziomów cen; ceny nowości - w okresie rozruchu produkcji i wprowadzenia towaru na rynek; ceny podstawowej - obowiązującej w okresie pełnego rozwoju produkcji i sprzedaży oraz ceny wyprzedaży. System ten stanowić powinien podstawowy instrument asortymentowego równoważenia podaży i popytu. Jego działanie nasze organizacje handlowe winny uzupełniać systematyczną penetracją rynku i badaniami popytu. Prawidłowe bowiem zaspokajanie potrzeb ludności stanowi podstawową funkcję handlu. Praktyka dystrybucji, pogoń za zyskiem i realizacją planu za wszelką cenę, przez zwiększenie ilości asortymentów o wyższej marży, droższych, musi znaleźć wyraźne przeciwdziałanie ze strony Rady Narodowej. Podstawowym miernikiem prawidłowości działania przedsiębiorstw handlowych musi stać się ocena realizacji planu asortymentowego, opracowywanego na podstawie rozpoznania preferencji rynku. Znacznie większą niż dotychczas uwagę poświęcić trzeba prawidłowej rejonizacji sieci handlowej. W tym celu Wydział Handlu winien przyspieszyć zakończenie oceny obecnej sieci oraz przygotowanie założeń generalnych rozwoju sieci handlowej w mieście. Przeanalizowania wymaga system powiązań przedsiębiorstw handlowych i gastronomicznych z budżetem. Pogoń za pozornymi efektami ekonomicznymi jest jedną z przyczyn usuwania z rynku tanich towarów, niechęci do rozwoju najbardziej potrzebnych konsumentowi usług (bary mleczne, tanie zakłady gastronomiczne itp.). Prezydium Rady wspólnie z Izbą Rzemieślniczą winno opracować długofalowy program tworzenia i uruchamiania pawilonów usług rzemieślniczych, lokalizowanych w rejonach miasta szczególnie ubogich w usługi. Dotyczy to zwłaszcza usług instalacyjnych, motoryzacyjnych i naprawy sprzętu zmechanizowanego. Rosnąca siła nabywcza ludności wymaga wzbogacenia i poszerzenia asortymentu towarów przeznaczonych na rynek. Dlatego też nieodzowna jest dalsza organizacja przemysłu terenowego i handlu w kierunku zwiększania produkcji rynkowej. Tempo wzrostu produkcji wyrobów przeznaczonych na zareferatu

opatrzenie ludności winno w wyraźny sposób wyprzedzać ogólną dynamikę wzrostu produkcji terenowej. U chwały IV Plenum Komitetu Centralnego wytyczyły szereg istotnych zadań w zakresie działalności inwestycyjnej. Podstawowym warunkiem prawidłowości procesu inwestycyjnego jest właściwie opracowany wieloletni plan gospodarczy. W nowej sytuacji ostatecznego załatwienia wymaga sprawa skoordynowania pracy wszystkich biur projektowych w Poznaniu i województwie. U chwała Komitetu Wojewódzkiego i Rady 13 w tym zakresie nie została dotychczas wykonana.

Nowe zwiększone zadania inwestycyjne w latach 1966-1970 wymagają maksymalnej pomocy ze strony resortu, Rady Narodowej, jak i Zjednoczenia przedsiębiorstwom budowlanym w celu zbilansowania ich mocy z zakładanymi zadaniami inwestycyjnymi. Wyniki tego bilansu sprowadzają się do rozbudowy bazy surowcowej, zaplecza technicznego oraz odpowiedniej do potrzeb specjalizacji przedsiębiorstw budowlanych. Niezbędną staje się także reorganizacja miejskich służb inwestycyjnych. Główną instytucją realizującą te zadania winna stać się Dyrekcja Inwestycji Miejskich 14. Jej zakres działania winien ulec dalszemu rozszerzeniu, w szczególności w zakresie budownictwa ogólnego, i objąć całokształt zadań również w odniesieniu do inwestorów nie podporządkowanych Radzie. Całokształt zadań inwestycyjnych wynikających z uchwał IV Plenum wymaga zharmonizowania pracy wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego, szczególnie zaś jednostek programujących. Niezmiernie istotnym, a nawet determinującym warunkiem wprowadzenia i kontynuowania zmian w systemie planowania i zarządzania w praktyce gospodarczej jest zapewnienie właściwej organizacji służb ekonomicznych. Mimo że od podjęcia przez Radę Ministrów Uchwały o służbach ekonomicznych 15 minął już rok, w przedsiębiorstwach i instytucjach podległych Radzie nie została ona w pełni wprowadzona w życie. Większość przedsiębiorstw nie posiada dyrektorów do spraw ekonomicznych, a poziom kadr ekonomicznych jest nadal niezadowalający . Zmiany w systemie planowania stawiają określone zadania przed komórkami planistycznymi Prezydium Rady i jej organów, a zwłaszcza przed Miejską Komisją Planowania Gospodarczego. Szczególnie pomocną w opracowaniu nowych metod działania Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego była ocena dokonana przez Egzekutywę Komitetu Wojewódzkiego i podjęta przez nią uchwała 16. Niezbędnym jest przeprowadzenie podziału zadań między Wydziałami, Zjednoczeniami a Komisją Planowania, przyjęcie zasady, że Komisja Planowania jest główną służbą ekonomiczną Rady w dziedzinie planowania i koordynacji gospodarki narodowej, natomiast Wydziały i Zjednoczenia są organami planującymi i koordynującymi wewnątrz działów gospodarki narodowej. W pracach planistycznych w szerszym stopniu posługiwać się należy metodami bilansu i planami alternatywnymi. Miejska Komisja Planowania Gospodarczego wymaga dostosowania stanu organizacyjnego i kadrowego do nowych potrzeb

li Mowa o uchwale Plenum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, które obradowało w dniach 20-21 XII 1965 r. 14 Przekształcona z Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych w Dyrekcje. Inwestycji Miejskich, powstała l I l<xf) r. (uchwała Prezydium Rady Narodowej m. Poznania nr 43/408/65 r. w sprawie zmiany nazwy Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych Poznań-Miasto na Dyrekcję Inwestycji Miejskich Poznań-Miasto). 15 U chwała Rady Ministrów nr 224 z 29 VII 1964 r. w sprawie postępu ekonomicznego w gospodarce uspołecznionej i organizacji służb ekonomicznych. >. Posiedzenie Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej odbyło się 27 X 1%5 r.

Fragmentyreferatu

i zwiększonych zadań. Usprawnienia wymaga poziom prac statystycznych. Prezydium Rady Narodowej musi udzielić w tym zakresie Urzędowi Statystycznemu pomocy. Istotnym zadaniem jest również ścisłe powiązanie założeń planu pięcioletniego rozwoju Poznania z programami rozwoju podstawowych branż, opracowanymi przez Zjednoczenie wiodące. Chodzi o optymalne skorelowanie kompleksowych założeń rozwojowych aglomeracji Poznania z założeniami organizacyjno-technicznej rekonstrukcji gospodarki narodowej objętej głównie planowaniem centralnym. Określone zadania w tej dziedzinie spoczywają przede wszystkim na Pracowni Planów Regionalnych, a ponadto Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego i branżowych Wydziałach Prezydium Rady Narodowej. Ta szeroka platforma, uwzględnia równocześnie konieczność nawiązania współpracy z szerokim kręgiem działaczy gospodarczych, ekonomistów i naukowców. Szczególną rolę w tej dziedzinie spełnia Kolegium Rektorów Szkół Wyższych.

KSZTAŁTOWANIE DOCHODÓW LUDNOŚCI POZNANIA W LATACH 1950-1964

1. DOCHODY PIENIĘŻNE NOMINALNE I REALNE

JD AD ANI A dochodów ludności można przeprowadzać w oparciu o wielorakie źródła, w zasadzie jednak żadne z nich nie dają pełnych podstaw do wyciągania wniosków o poziomie dochodów ludności. Najbogatszy materiał stanowią niewątpliwie szacunki dochodu narodowego podzielnego, przypadającego na jednego mieszkańca badanego rejonu. Pozwalają one określić przeciętny poziom dochodów otrzymywanych w jednostkach pieniężnych lub naturaliach. Ten sposób obliczania umożliwia objęcie szacunkiem zarówno dochodów ludności miejskiej, która je otrzymuje przeważnie w formie pieniężnej, oraz ludności wiejskiej, która tylko część dochodów otrzymuje w gotówce, resztę stanowią bowiem dobra spożywane w drodze samozaopatrzenia. Niestety ten sposób określania poziomu dochodów stosowany jest dla poszczególnych województw przez Główny Urząd Statystyczny od kilku zaledwie lat.

Drugim z kolei źródłem, które w naszych rozważaniach staraliśmy się uwzględnić w najszerszej mierze, są bilanse pieniężnych dochodów i wydatków ludności. Szczególny walor poznawczy posiadają one w odniesieniu do ludności miejskiej Bilanse te dają prawie wyczerpujący obraz kształtowania dochodów nominalnych Ich zasadniczą wadą (w ujęciu formalnym) jest to, że po stronie dochodów rejestrują wielkości brutto a nie netto. Po dokonaniu jednak niezbędnych korekl istnieje pełna możliwość bezpośredniego obliczenia netto dochodu ludności. W tabelach scharakteryzowane zostały dochody pieniężne mieszkańców Poznania dla piętnastolecia 1950-1964. Przedstawione w tabeli 1 globalne dochody nominalne z uwagi na zmieniającą się wartość pieniądza nie mogą być przedmiotem analizy, której celem byłoby scharakteryzowanie zmian w dochodach ludności. W omawianym bowiem okresie nastąpiły nie tylko zmiany cen, lecz również wzrosła poważnie liczba ludności Poznania. Z tych też względów odpowiednich porównań w czasie można dokonać jedynie wówczas, kiedy wielkości nominalne przekształcone zostaną w wielkości realne, a tę z kolei przeliczone na jednego mieszkańca. W celu dokonania obliczeń dochodów realnych posłużyliśmy się wskaźnikiem kosztów utrzymania, przyjmując za podstawę rok 1964. Wymienione w tabeli 1 wskaźniki są wielkościami przeciętnymi w skali krajowej i z tej racji mogą nie być w pełni adekwatne dla Poznania. W związku z tym, że w Polsce nie doko

Zdzisław Krasiński i Benedykt Kwissanywano dotąd obliczeń kosztów utrzymania dla poszczególnych regionów oraz w związku z bardzo podobnym układem cen detalicznych na obszarze całego kraju, wskaźniki kosztów utrzymania w naszych obliczeniach mogą znaleźć z pewnymi zastrzeżeniami zastosowanie. Zastrzeżenie budzić może (zwłaszcza po roku 1955) wysokość wskaźników kosztów utrzymania, iktóre chyba w sposób niedostateczny uwzględniają tzw. ukryte podwyżki lub obniżki cen. W sumie należy jednak stwierdzić, że po roku 1958, w przeciwieństwie do lat poprzednich, mamy do czynienia z mniejszą ruchliwością cen, przy czym ceny artykułów żywnościowych wzrastają relatywnie nieco szybciej aniżeli ceny artykułów nieżywnościowych, z wyjątkiem cen usług. Generalną tendencją w zakresie zmian dochodów realnych w omawianym piętnastoleciu jest dość szybki ich wzrost w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta. W roku 1964 przeciętny dochód na głowę ludności był w Poznaniu w porównaniu z 1950 r. przeszło dwukrotnie wyższy (z 7475 zł do 15 908 zł). W poszczególnych okresach, które pozwalają się dość wyraźnie wyodrębnić, obserwu. jemy niemniej rozmaite tempo wzrostu dochodów. W okresie bezpośrednio powojennym, którego tutaj bliżej nie analizujemy, w związku z szybką odbudową miasta i przemysłu tempo wzrostu dochodów było podobnie jak w całym kraju bardzo szybkie. W latach 1947-1960 wynosiło ono przeciętnie w ciągu roku 12%>. W następnym trzyleciu (1951-1953) wzrost dochodów na skutek szybkiej industrializacji i wysiłków obronnych został prawie zupełnie zahamowany. Dochody realne tego okresu, mimo spadku przeciętnej płacy, utrzymały się jednak na prawie nie zmienionym poziomie. Jest to jednak wyłącznie zasługą gwałtownego wzrostu aktywności zawodowej mieszkańców miasta. Wysiłki te zdołały w 1953 r. zapewnić zaledwie poziom dochodów realnych sprzed roku 1950. Od tego okresu notujemy ponowny szybki wzrost dochodów, który objął następne cztery lata (1954-1957). Przeciętne roczne tempo przyrostu dochodów w wymienionych latach wynosiło średnio aż 11,6%. Zostało ono wywołane (podobnie jak poprzednie) nie tyle czynnikami lokalnymi, ile ogólnokrajowymi. Ogromny- wysiłek inwestycyjny lat 1947-1952 oraz zmiany w polityce podziału dochodu narodowego preferujące wzrost spożycia umożliwiły uzyskanie przez ludność wyższych dochodów. W ostatnim wreszcie okresie siedmioletnim (1958-1964), który nie jest jednak okresem równie jednolitym jak poprzedni, średnie roczne tempo przyrostu dochodów było znacznie niższe i wynosiło 4,8'%. W pierwszych dwóch latach (19581959) było ono jeszcze dość wysokie, w następnych trzech latach (i960-1962) w związku z zachwianiem równowagi rynkowej uległo poważnemu obniżeniu, a dopiero w ostatnich dwóch (1963-1964) ponownie wzrosło, aczkolwiek relatywnie jest niższe od lat poprzednich. W sumie, mimo tendencji wzrostowej obserwuje się w Poznaniu duże wahania w tempie przyrostu dochodów realnych, przy czym zmiamy następują w odstępach paroletnich, zbliżonych do długości cykli inwestycyjnych w kraju. Wskazuje to na poważną zależność kształtowania się dochodów w mikrorejonach od polityki gospodarczej państwa. Warto jednak wskazać na pewne rozbieżności w tempie przyrostu dochodów realnych ludności miasta z jednej strony oraz w tempie przyrostu dochodów osobistych całej ludności kraju łącznie z rolniczą z drugiej . Jest rzeczą niezmiernie symptomatyczną niższa dynamika wzrostu dochodów przypadających na jednego mieszkańca w Poznaniu w latach 1950-1957 w porównaniu z dynamiką wzrostu dochodów osobistych ludności w Polsce. W następnym okresie (1958-1964) obserwujemy zjawisko odwrotne. PIENIĘŻNE DOCHODY NOMINALNE I REALNE NETTO OGÓŁEM 3RAZ NA 1 MIESZKAŃCA POZNANIA W LATACH 1949-1964

L.p. Wyszczególnienie 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 .

1 Dochód nominalny w mln złotych 732 955 1212 1413 2103 2440 2740 3088 3689 4124 4623 4684 5009 5929 6401 6904 2 Liczba mieszkańców w tys. osób 309 321 332 344 356 367 375 377 383 392 398 408 418 423 429 434 3 Dochód nominalny na 1 mieszkańca w zł 2369 2975 3651 4108 5907 6649 7307 8191 9632 10520 11616 11480 11983 14017 14921 15908 4 Wskaźnik kosztów u t r zyman i a (1 9 6 4 = 100) 35,1 39,8 47,3 54,8 79,6 81,6 79,8 79,1 83,6 85,3 87,4 91,8 93,3 96,5 98,7 100,0 6 Dochód realny na 1 mieszkańca w złotych wg cen z 1964 r. 6749 7475 7719 7496 7421 8148 9157 10355 11522 12333 13290 12505 12844 14525 15118 15908 6 Dynamika wzrostu doc h o d u realnego (1950=100) 90 100 103 100 99 109 123 138 154 165 178 167 172 194 202 213 7 Dynamika dochodu narodowego podzielonego - spożycie przez ludność na 1 mieszkańca kraju 94 100 106 107 109 126 134 146 159 161 167 167 175 177 183 189 8 Roczne tempo wzrostu dochodu realnego na 1 mieszkańca w 2:o w stosunku do roku ub. - 10,8 3,3 -2 , 9 -1,0 9,8 12,4 13,0 11,3 7,0 7,8 - 6 , O 2,7 13,1 4,1 5,2 1

Źródła: Poz. 1. Dane za lata 1955 - 1964 obliczono na podstawie bilansów pieniężnych dochodów i wydatków ludności oraz materiałów Narodowego Banku Polskiego.

Dane za lata 1949 - 1954 wyszacowano na podstawie materiałów ewidencyjnych dotyczących obrotów oraz struktury rodzajowej dochodów w tymże okresie dla miejskiej ludności w skali ogólnokrajowej (Z. Krasiński, Dochody ludności jako podstawa badania spoiJ;cia. Nakładem Wyższej Szkoły Ekonomicznej, Poznań 1963), jak również ludności m. Poznania w latach 1955 - 1964. Dochody nominalne ujęte zostały jako dochody netto, tj. po potrąceniu wszystkich podatków i opłat przymusowych, kosztów nabycia i spłat kredytów. W zakresie przepływów pieniężnych, ubezpieczeń rzeczowych i innych uwzględniono tylko salda wynikowe. Poz. 2. Liczbę ludności przyjęto w wysokości podawanej przez GUS "Rocznik Statystyczny 1964", dla roku 1964 według komunikatu Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i województwa poznańskiego, dla 1951 -1954 szacunek w oparciu o Przeglqd ruchu naturalnego ludności w Polsce w latach 1948-1961 GUS, Warszawa 1963, Poz. 4. Wskaźnik kosztów utrzymania według: GUS "Rocznik Statystyczny 1964", s. 481; dla lat 1949 -1954 według D. Gruchmann, B. Ziółek, Pr c nek do badań stopy iJ;ciowej mieszkańców Poznania w latach 19491955. Kronika Miasta Poznania R. 1957 nr 1 - 2, s. 18. Poz. 7. GUS "Bocznik Statystyczny 1964", s. 07, tablica 2 - dane ogólnokrajowe oraz "Mały Bocznik Statystyczny" GUS 1965 s. 40.

Zdzisław Krasiński i Benedykt Kwissa

2. KSZTAŁTOWANIE STRUKTUHY RODZAJOWEJ DOCHODÓW

Znajomość ogólnej sumy otrzymywanych dochodów umożliwia śledzenie kierunków zmian, nie pozwala natomiast bliżej przyjrzeć się elementom składowym, które zmiany te warunkowały. Globalne dochody pieniężne ludności nie są kategorią jednolitą. Składają się na nie najrozmaitsze pozycje dochodów otrzymywane przez ludność z różnych tytułów. Dokonując analizy struktury dochodów staraliśmy się wyodrębnić główne pozycje, komasując inne, drobniejsze, w szersze grupy. Z tych względów w naszej wersji posługujemy się czteroma głównymi grupami dochodów. Do grupy p i e r w s z e j zaliczamy dochody płynące z pracy (płace, wypłaty z tytułu funduszu bezosobowego i funduszu zakładowego, nagrody, diety itp.); Do grupy d r u g i e j zaliczamy wszelkiego typu świadczenia społeczne, takie jak renty, zasiłki, stypendia; Do grupy t r z e c i ej - dochody uzyskiwane z tytułu sprzedaży nadwyżek rolnych; Do grupy c z war t ej - tzw. dochody fundowane, będące rezultatem pracy na rachunek własny. N a wymienione źródła dochodów przypadało przeciętnie w latach 1955-1964 prawie 9SO/0 łącznych dochodów pieniężnych, uzyskiwanych przez społeczeństwo Poznania.

Analiza struktury osiąganych w Poznaniu dochodów (tabela 2) wykazuje, iż pierwszym znamiennym rysem jest stosunkowo duża trwałość proporcji pomiędzy poszczególnymi typami dochodów. W Poznaniu ponad 4/ 5 dochodów pieniężnych otrzymywanych jest z tytułu zatrudnienia w gospodarce uspołecznionej i świadczeń społecznych. Dochody te systematycznie otrzymywane w ciągu roku stają się przedmiotem racjonalnego i planowego użytkowania. Wyznaczają one, szczególnie w zakresie dóbr powszechnej konsumpcji, dość trwałą strukturę spożycia. W porównaniu z tą grupą dochody otrzymywane przez sektor drobnotowarowy partycypują w globalnych dochodach pieniężnych zaledwie w 4"/0. Mimo że udział ich jest niewielki ze względu na dość wysoki poziomi dochodów otrzymywanych przez pojedynczych dochodobiorców, przesądzają one częstokroć o kierunkach konsumpcji w zakresie bardziej luksusowych dóbr trwałego użytku. Marginesowe wreszcie znaczenie posiadają dochody płynące z zajęć rolniczych. Ich udział waha się w granicach l-Z/o. Obok wszystkich dotychczas wymienionych dochodów ludność otrzymuje ponadto część z nich z innych źródeł w postaci kredytu konsumpcyjnego, inwestycyjnego itp.

3. ZRÓŻNICOWANIE DOCHODÓW WEDŁUG. WYSOKOŚCI

Dotychczas analizowaliśmy przeciętne dochody przypadające na jednego mieszkańca Poznania. Wiadomo jednak, że dochód tak obliczony jest jedynie wielkością statystyczną. W rzeczywistości bowiem stosunkowo niewielka grupa ludności posiada dochody identyczne lub zbliżone do przeciętnych. Poważna część ludności dysponuje dochodami niższymi lub wyższymi w porównaniu z przeciętną statystyczną. Znajomość zróżnicowania poziomu dochodów pozwala pośrednio na ocenę warunków bytu ludności oraz na przewidywanie kierunków konsumpcji i strukturę potrzeb.