ANTONI J. PRZESTALSKI AKTUALNE PROBLEMY POZNANSKIEGO RZEMIOSŁA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1962.01/03 R.30 Nr1

DZIAŁALNOŚĆ rzemiosła obejmuje wytwarzanie dóbr materialnych i usługi. Działalność usługowa rzemiosła ma dla ludności miasta szczególne znaczenie. W większości wypadków grupy rzemiosł i warsztaty łączą kilka rodzajów działalności (np. ślusarstwo), dlatego wyodrębnienie poszczególnych rodzajów działalności rzemiosła zgodnie z oficjalną klasyfikacją gospodarki narodowej jest dość trudne. Według "Rocznika Statystycznego" GUS 1960, w r. 1959 w stosunku do ogółu zatrudnionych w rzemiośle prywatnym, w rzemiośle przemysłowym zatrudnionych było 78%, a w nieprzemysłowym 22*/0. W Poznaniu w tym samym roku według materiałów Wydziału Przemysłu stosunek ten był nieco korzystniejszy na rzecz usług i wynosił 76:24. Porównania te wykazują wyraźną przewagę roli produkcyjnej rzemiosła. Poznań był zawsze ośrodkiem dobrze rozwiniętego i stojącego na wysokim poziomie rzemiosła. W okresie międzywojennym rzemiosło poznańskie w wielu dziedzinach wytwórczości przewyższało ówczesny przemysł. Szczególnie wysoko stało stolarstwo, ślusarstwo, instalatorstwo elektryczne, rzeźnictwo, tapicerstwo, kaletnictwo i krawiectwo damskie. Tę rolę ośrodka o dobrze rozwiniętym rzemiośle Poznań zachował nadal.

W r. 1959 (według "Rocznika Statystycznego" GUS) zatrudnienie w rzemiośle prywatnym na 1000 mieszkańców wynosiło: Polska 8 Poznań 22 Warszawa 16 Kraków 14 Łódź 10 Wrocław 9 Na koniec 1959 r. w Poznaniu działało 3561 zakładów rzemieślniczych zatrudniających 8492 osoby. W r. 1960 liczba warsztatów obniżyła się do 3399, a zatrudnionych do 8285. Zatrudnienie w rzemiośle w stosunku do ogólnego zatrudnienia w Poznaniu stanowi obecnie 4,4°/», tj. więcej niż np. w całej gospodarce komunalnej. Natomiast wartość produkcji przemysłowej i usług przemysłowych rzemiosła stanowi około 3'/0 globalnej wartości produkcji całego poznańskiego przemysłu. Jeżeli zaś wzięlibyśmy pod uwagę wartość całkowitą działalności rzemiosła, to w stosunku do wartości produkcji całego przemysłu stanowiłaby ona około 4,4%. Struktura branżowa poznańskiego rzemiosła według podstawowych 8 grup rzemiosł przedstawiona jest w tabeli 1.

Tabela 1

STRUKTURA BRANŻOWA RZEMIOSŁA W POZNANIU (Stan na 31. XII. 1959)

Zakłady Zatrudnienie Obroty Grupa rzemiosł Liczba /0 Liczba /0 min. zł % Budowlana i mineralna 470 13,2 1647 19,4 106,7 20,7 Metalowa 981 27,5 2503 29,5 169,8 33,0 Drzewna 291 8,2 681 8,0 40,7 7,9 Papiernicza 154 4,3 373 4,4 27,3 5,3 Skórzana 432 12,1 706 8,3 33,1 6,4 Odzieżowa 899 25,3 1538 18,1 61,1 11,9 Spożywcza 92 2,6 345 4,1 42,5 8,3 Różne 242 6,8 699 8,2 33,6 6,5 Razem 3561 100,0 8492 100,0 514,8 100,0

Ź ród ł o: Materiały Izby Rzemieślniczej w Poznaniu

Układ ten, jeśli chodzi o zakłady i zatrudnienie, nIe uległ W r. 1960 zasadniczym zmianom. Dlatego rozpatrując kształtowanie się struktury branżowej poznańskiego rzemiosła, opierać się będę na materiałach za r. 1959 \ Wyraźnie zaznacza się przewaga grupy rzemiosł metalowych, która skupia 30% ogólnego zatrudnienia w rzemiośle w 28% ogólnej ilości zakładów (981 warsztatów), osiągając 33 % ogólnej wartości obrotów. W grupie tej 49,8% stanowią warsztaty ślusarskie, których jest prawie 500. Na drugim miejscu znajduje się - daleko już liczebnie mniejsze - ślusarstwo samochodowe: 79 warsztatów. Następnie zegarmistrzostwo - 65 warsztatów i elektromechanika - 57 warsztatów. Pozostałe rzemiosła tej grupy mają już niewielkie ilości warsztatów, np. radiomechanika 20, grawerstwo 13 itd. Drugą grupę pod względem ilości warsztatów, a trzecią co do liczby zatrudnionych stanowi grupa rzemiosł odzieżowych. Prawie 900 warsztatów odzieżowych stanowi 25*/0 ogólnej liczby zakładów rzemieślniczych, zatrudniając około 18% rzemieślników poznańskich. Przeważają tu oczywiście warsztaty krawieckie, których jest 560. Na trzecim miejscu pod względem liczby zakładów, a drugim co do zatrudnienia i wartości obrotów jest grupa rzemiosł budowlanych. Obejmuje ona przeszło 13"/0 liczby zakładów i 19% zatrudnionych. Dalej następują grupy: rzemiosł skórzanych - 12';0 liczby warsztatów i g% zatrudnionych (z 432 zakładów tej grupy 298 przypada na zakłady szewskie); drzewna, rzemiosł różnych, papiernicza i spożywcza. W grupie rzemiosł różnych (ok. 7/0 ogółu zakładów i 8% zatrudnionych) mieszczą się takie rzemiosła, jak fryzjerstwo, parasolnictwo, szczotkarstwo i zabawkarstwo. Przeważa tu zdecydowanie fryzjerstwo - 130 warsztatów.

l Za ten rok dysponujemy szczegółowymi danymi odnośnie do rodzajów rzemiosł w każdej grupie, opublikowanymi w "Roczniku Statystycznym m. Poznania" za lata 1951-1959 (s. 184, tab!. 10).

Grupa rzemiosł spożywczych obejmuje 48 zakładów cukierniczych, 39 pIekarniczych i 5 rzeźniczych. Poznańskie zakłady rzemieślnicze to warsztaty małe, zatrudniające średnio 2,4 osoby. Największe średnie zatrudnienie występuje w grupie rzemiosł spożywczych. Ilustruje to szczegółowo tabela 2.

Tabela 2 ŚREDNIA WIELKOŚĆ ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH WEDŁUG ZATRUDNIENIA (Stan na 31. XII. 1960r.)

Grupa rzemiosł Średnie zatrudnienie na l zakład Budowlana i mineralna 3,4 Metalowa 2,6 Drzewna 2,3 Papiernicza 2,4 Skórzana 1,6 Odzieżowa 1,8 Spożywcza 4,1 Różne 3,0

Ź ród ł o: Materiały Izby Rzemieślniczej w Poznaniu.

Rozpatrując zróżnicowanie branżowe rzemiosła pod względem Jego roli wytwórczej, możemy powiedzieć, że jest ono korzystne. Rola wytwórcza rzemiosła sprowadza się obecnie w gospodarce wielkiego qiiasta do dwóch zasadniczych zadań: uzupełnienie produkcji wielkoprzemysłowej ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb rynku lokalnego oraz kooperacja z tym przemysłem. W tym zakresie szczególna rola przypada rzemiosłom metalowym, które w Poznaniu są najliczniejsze i najlepiej rozwinięte. Kierunek ten jest zgodny z ogólnym kierunkiem rozwoju poznańskiego przemysłu. J ak już wspomniałem poprzednio, działalność przemysłowa poznańskiego rzemiosła stanowi 76%, jeżeli chodzi o liczbę zatrudnionych w rzemiośle. Działalność ta obejmuje również usługi przemysłowe. Natomiast działalność ściśle produkcyjna, tj. wytwarzanie dóbr materialnych, według struktury obrotów stanowiła w r. 1959 - 50%. W ogólnej wartości uzyskanej sumy za sprzedaż wyrobów gotowych największy udział miała grupa rzemiosł metalowych - 24,8%, następnie odzieżowa - 16,9°/», spożywcza - 16,5%, drzewna - 13,8 % ( rzemiosł różnych - 9,8%, skórzana - 8,8';», papiernicza - 8% i budowlana - 1,3%.

Wytwórcza działalność rzemiosła ma nie tylko duże znaczenie dla potrzeb rynku lokalnego, szczególnie w tych asortymentach, które są pomijane przez przemysł kluczowy i terenowy. Duże możliwości otwierają się przed rzemiosłem w dziedzinie eksportu. Wykorzystanie tych możliwości miałoby dodatni wpływ na kształtowanie się naszego zagranicznego bilansu handlowego i oczywiście dałoby duże korzyści poznańskim rzemieślnikom. W r. 1960

Antoni J. Frzestalskiwartość produkcji eksportowej poznańskiego rzemiosła osiągnęła 22,2 mln. zł, tj. 79,2% produkcji eksportowej całego rzemiosła wielkopolskiego. Z tej kwoty przypadało na: artykuły włókiennicze I konfekcyjne zabawki wyroby (plastikowe 2 0,8mln. zł, czyli " " " " " "

85,SC /<t 9,2' '/» 3,8%

Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest całkowity brak udziału w eksporcie rzemiosł metalowych i drzewnych, które mają duże możliwości eksportowe. Np. rzemiosła metalowe mogłyby m. in. eksportować bardzo poszukiwane obecnie na rynku afrykańskim zestawy urządzeń warsztatowych. Czynnikami hamującymi wzrost produkcji eksportowej są z jednej strony braki i trudności w zaopatrzeniu materiałowym (w tym również materiałów prze

Tabela 3

ZAKŁADY USŁUGOWE l ZATRUDNIENIE W USŁUGACH W ROKU 1960lOS Zakłady Zatrudnienie . '"d (],) '"d (],)..o ;:j OJ) ._ Ó gj 00 ,£3 U .. Grupy usług NgO 3 s-s ogółem w tym: ogółem w tym: Q.)' Q) "CI) ..o Q) ..-e< (],)'"d rzemiosło .S osób rzemiosło ;:j '"d o CI) 8o(],) o ro........ o ........ cd .........- cd r./l N r./l N U sługi przemysłowe 2579 2391 92,7 6389 4988 78,1 z tego: remonty maszyn 2 2 100, O 6 6 100, O elektrotechniczne 91 78 85,7 281 147 52,3 remonty środków transp o rt u 97 85 87,6 483 278 57,6 metalowe 850 819 96,3 2149 2055 95,6 chemiczne 34 32 94,1 94 70 74,5 szklarskie 46 42 91,3 112 85 75,9 drzewne 268 264 98,5 667 580 87,0 poligraficzne 55 47 85,4 201 120 59,7 włókiennicze 7 6 85,7 16 9 56,3 odzieżowe 611 561 91,8 1339 899 67,1 w tym: krawiectwo 494 459 92,9 1155 732 63,4 skórzane 420 363 86,4 740 477 64,5 w tym: szewstwo 32J 271 84,4 583 336 57,6 spożywcze 70 70 100, O 230 230 100, O różne 28 22 78,5 71 42 59,2 U sługi nieprzemysłowe 516 246 47,7 3014 605 20,1 w tym: fryzjerstwo 184 127 69,0 828 405 48,9 fotografowanie 79 72 91,1 177 119 67,2 usługi budowlane 408 396 97,0 1712 1448 84,6 Razem 3503 3033 86,5 11115 7041 63,3

Ź ród ł o: Materiały Wydziału Przemysłu Prezydium RN m. Poznaniaznaczonych na opakowania), z drugiej zaś wady koordynacji w działalności eksportowej rzemiosła. Przeważająca większość zakładów rzemieślniczych, nawet takich, w których zdecydowanie przeważają funkcje produkcyjne, świadczy lub może świadczyć również usługi. Z materiałów Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania wynika, że udział rzemiosła w sieci placówek usługowych jest decydujący. Na ogólną liczbą 3503 placówek usługowych 3033, a więc 86,5"/0, to zakłady rzemiosła prywatnego. W dziale usług przemysłowych udział rzemiosła wynosi 92,7%). W dziale usług budowlanych aż 97%. Jedynie w usługach nieprzemysłowych (fryzjerstwo, pralnictwo itp.) przeważają zakłady uspołecznione, których jest 52,3°<V I w tym jednak dziale w grupach bardziej nas interesujących przeważa rzemiosło prywatne, np. nieuspołecznionych zakładów fryzjerskich jest 69%. Bardziej szczegółowo przedstawia to zagadnienie tabela 3. Rozmieszczenie zakładów [poszczególnych grup rzemiosł w dzielnicach miasta przedstawia tabela 4. Rozmieszczenie zakładów rzemieślniczych

ROZMIESZCZENIE ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH W LATACH 1959 Według stanu na 31. XII.

Tabela 4 1960

Miasto St. Miasto Nowe Wilda Grunwald Jeżyce Grupy rzemiosł ogółem Miasto Ilość Ilość Ilość Ilość Ilość Ilość zakł. 0/ zakł. % zakł. % zakł. % zakł. /0 zakł. % /0 Budowlana 1959 470 100, O 155 32,9 28 5,9 65 13,9 107 22,8 115 24,5 i mineralna 1960 462 100, O 149 32,3 31 6,7 62 13,4 104 22,5 116 25,1 Metalowa 1959 981 100, O 275 28,0 90 9,2 138 14,1 223 22,7 255 26,0 1960 951 100, O 281 29,6 80 8,4 123 12,9 217 22,8 250 26,3 Drzewna 1959 291 100, O 109 37,4 42 14,4 27 9,3 52 17,9 61 21,0 1960 282 100, O 108 38,2 41 14,6 23 8,2 53 18,8 57 20,2 Papiernicza 1959 154 100, O 57 37,0 10 6,5 23 14,9 26 16,9 38 24,7 1960 149 100, O 59 39,6 9 6,0 23 15,4 25 16,8 33 22,2 Skórzana 1959 432 100, O 179 41,4 16 3,7 69 16,0 80 18,5 88 20,4 1960 418 100, O 174 41,6 18 4,3 69 16,5 74 17,7 83 19,9 Odzieżowa 1959 899 100, O 337 37,5 34 3,8 122 13,6 210 23,3 196 21,8 1960 817 100, O 321 39,3 28 3,4 106 13,0 194 23,7 168 20,6 Spożywcza 1959 92 100, O 21 22,8 17 18,5 11 12,0 16 17,4 27 29,3 1960 85 100, O 17 20,0 17 20,0 11 12,9 16 18,9 24 28,2 Różne 1959 242 100, O 86 35,5 18 7,4 39 16,1 43 17,8 56 23,2 1960 235 100, O 83 35,3 18 7,7 38 16,2 43 18,3 53 22,5 Razem 1959 3561 100, O 1219 34,2 256 7,2 494 13,9 756 21,2 836 23,5 1960 3399 100, O 1192 35,1 242 7,1 455 13,4 726 21,3 784 23,1 Struktura ludności 1960 100, O 20,7 12,5 17,4 28,5 20,9

Ź ród ł o: Materiały Izby Rzemieślniczej w Poznaniu.

Antoni J. Przestalskiw dzielnicach Poznania kształtuje się podobnie, jak rozmieszczenie placówek handlowych. Widać wyraźnie uprzywilejowanie Starego Miasta, szczególnie w grupie skórzanej i odzieżowej. Najbardziej prawidłowe rozmieszczenie w porównaniu z gęstością zaludnienia notujemy w dzielnicy Jeżyce. W dzielnicy Grunwald występują pewne nierównomierności, szczególnie w grupie rzemiosł drzewnych, skórzanych, papierniczych i różnych. W najbardziej niekorzystnych warunkach znajdują się dzielnice: Wilda i Nowe Miasto. W dzielnicy Nowe Miasto np. brak szczególnie zakładów usługowych w grupie odzieżowej i skórzanej. Nierównomierności w rozmieszczeniu zakładów rzemieślniczych wystąpią jeszcze wyraźniej, jeżeli weźmiemy pod uwagę liczbę mieszkańców przypadającą na jeden zakład (tabela 5).

Tabela 5 LICZBA MIESZKAŃCÓw PRZYPADAJĄCA NA JEDEN ZAKŁAD RZEMIEŚLNICZY W LATACH 1959 i 1960

Miasto Nowe ogółem St. Miasto Miasto Wilda Grunwald JeŻyce Grupy rzemiosł 1959 1960 1959 1960 1959 1960 1959 1960 1959 1960 1959 1960 Budowlana i mineralna 868 882 555 577 1819 1643 1079 1131 1089 1120 730 724 Metalowa 416 428 315 306 566 637 508 570 523 537 329 336 Drzewna 1401 1446 790 798 1212 1242 2598 3050 2240 2200 1377 1474 Papiernicza 2647 2736 1510 1290 5094 5660 3050 3050 4481 4661 2211 2545 Skórzana 943 975 481 500 3184 2802 1017 1017 1457 1575 955 1012 Odzieżowa 454 500 256 268 1498 1819 575 662 555 601 '429 500 Spożywcza 4432 4797 4100 5066 2946 2997 6378 6378 7282 7283 3111 3500 Rzemiosł różnych 1685 1735 1001 1038 2830 2802 1799 1846 2710 2710 1500 1590 Razem 115 120 711 72 199 210 142 154 154 165 100{ 107 l

Ź ród ł o: Materiały Wydziału Statystyki Prezydium RN ni. Poznania i Izby Rzemieślniczej w Poznaniu.

W grupie rzemiosł budowlanych i mineralnych odchylenia w liczbie mieszkańców przypadających na jeden zakład nie są rażące z wyjątkiem dzielnicy Nowe Miasto, gdzie liczba ta jest przeszło dwa razy większa niż średnio w mieście, a przeszło trzy razy aniżeli na Starym Mieście. Rzemiosła o szczególnie dużym znaczeniu dla ludności w tej grupie to zakłady instalacji elektrycznych, gazowych, wodnokanalizacyjnych, malarstwo, szklarstwo i zduństwo. W r. 1959 na ogólną liczbę 70 zakładów instalacji elektrycznych tylko jeden znajdował się na Nowym Mieście. Zakładów instalacji gazowych i wodociągowo-kanalizacyjnych było w Poznaniu 35, z tego 19 na Starym Mieście, 7 - na Jeżycach, 6 - na Grunwaldzie, 3 - na Wildzie. Na Nowym Mieście nie było ani jednego.

Zakłady grupy metalowej rozmieszczone są w Poznaniu najbardziej równomiernie, a liczba mieszkańców przypadająca na jeden zakład jest najmniejsza. Ogólnie można stwierdzić, że zarówno gęstość sieci zakładów metalowych jak i ich rozmieszczenie są prawidłowe. Zastrzeżenia budzi jedynie niewielkaliczba zakładów niektórych rzemiosł, np. warsztatów radiomechanicznych jest tylko 20, a wulkanizacyjnych - 30. Najbardziej upośledzone pod tym względem są dwie dzielnice: Nowe Miasto i Wilda. W r. 1959 Nowe Miasto nie posiadało żadnego zakładu radiomechanicznego i tylko jeden zakład wulkanizacyjny. Na Wildzie natomiast były 3 zakłady radiomechaniczne, ale nie było żadnego zakładu wulkanizacyjnego. W grupie rzemiosł drzewnych zbyt wielka liczba mieszkańców na jeden zakład przypada w dzielnicach Wilda i Grunwald. W grupie papierniczej upośledzonymi dzielnicami są Nowe Miasto i Grunwald. Rzemiosła tej grupy nie mają jednak zasadniczego znaczenia dla ludności. Obejmują one m. in. drukarstwo i introligatorstwo. Zakłady rzemiosł skórzanych rozmieszczone są bardzo nierównomiernie.

Zagęszczenie ich w Starym Mieście jest nadmierne, podczas gdy na Nowym Mieście liczba mieszkańców przypadająca na jeden zakład jest przeszło 6-krotnie większa. W grupie odzieżowej wszystkie dzielnice są równomiernie i dobrze obsłużone z wyjątkiem N owego Miasta, gdzie liczba mieszkańców na jeden zakład jest mniej więcej trzy razy większa niż w innych dzielnicach, a sześć razy większa niż w Starym Mieście. I wreszcie w grupie rzemiosł różnych (w której zasadniczą pozycją są zakłady fryzjerskie) największe obciążenie na jeden zakład wykazują na równi Nowe Miasto i Grunwald. Według wypowiedzi uczestników ankiety przeprowadzonej i opracowanej przez Wydział Przemysłu Prezydium RN m. Poznania za mało jest następujących usług:

l) szewskich i krawiec - 6) napraw sprzętu gospokich 90% głosów darstwa domowego 34% głosów 2) instalacyjnych 61»/« " 7) stolarskich 33% " 3) radio i tele-technicz- 8) malarskich 27% " nych 54% " 9) ślusarskich 29% " 4) fryzjerskich 45% " 10) magli 21% " 5) pralniczych 40% "

Około 20% uczestników ankiety korzysta z usług pokątnych. Zasadniczym powodem są tu ceny usług, które przy pokątnych usługach, nie obciążonych kosztami stałymi są dużo niższe. Przeciwdziałanie temu zjawisku wymaga różnorodnych środków. Przede wszystkim należy dążyć do potanienia usług legalnych przez odpowiednią politykę finansową oraz podniesienie jakości i szybkości wykonania. Równocześnie należy rozwijać sieć zakładów usługowych, szczególnie tych branż, których odczuwa się brak. Trzeba także próbować zalegalizować usługi świadczone obecnie pokątnie, np. w formie usług chałupniczych, stosowanie niskich ryczałtów itp. Djża grupa uczestników ankiety wykonuje niektóre rodzaje usług rzemieślniczych we własnym zakresie. Wobec projektowanego rozwoju politechnizacji nauczania zjawisko to będzie coraz bardziej powszechne. Wydziały Przemysłu i Handlu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania zamierzają przyjść z pomocą "samoobsługującym się" przez stworzenie poradni, przygotowanie odpowiednich zestawów narzędzi i sprzedaży narzędzi i materiałów, uruchamianie sklepów, warsztatów.

Antoni J. Przestalski

Wydział Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania opracował program rozwoju usług dla ludności w latach 1961-1965. Program ten przewiduje wzrost liczby zakładów usługowych o 370 (10,5%), w tym rzemieślniczych o 60 (2%). Zatrudnienie w usługach powinno przy tym wzrosnąć o 40%, w tym w rzemiośle o 20%. N ajwiększy wzrost planowany jest w usługach nieprzemysłowych (pranie i czyszczenie odzieży, fryzjerstwo, radio- 1 tele-mechanicznych, napraw sprzętu gospodarstwa domowego, instalacje, szybka obsługa krawiecka, magle itp.). Wzrost ten nastąpi głównie w zakładach uspołecznionych, których udział w ogólnej liczbie placówek świadczących usługi nieprzemysłowe wzrośnie z 52,3% w r. 1960 do 63%> w r. 1965. Podstawowym "usługodawcą" pozostanie jednak rzemiosło prywatne, którego udział w usługach dla ludności przewiduje się jak następuje:zakłady zatrudn. obroty usługi przemysłowe 88,2% 70,6% 64, 1% nieprzemysłowe 37,0%> 15,9% 8,3% . budowlane 92,8% 72, 1% 87,3% " ogółem: 79,8% 54,3% 51,4%

Przewiduje się równlez, że wartość usług świadczonych dla ludności wzrośnie z 240 min. zł w r. 1960 do 439 min. zł w r. 1965 czyli o 82%. W związku z rozwojem placówek usługowych trzeba będzie zwrócić uwagę na ich równomierne rozmieszczenie. Zakłady uspołecznione znajdą pomieszczenie głównie w pawilonach usługowo-handlowych w nowo budowanych osiedlach, jak Grunwald, Świerczewskiego, Junikowo, Dębieć, Główna, Starołęka, przy pętli jeżyckiej. W śródmieściu powstanie budowany obecnie dom usług krawieckich przy ul. 27 Grudnia, oraz powszechny dom usług Wojewódzkiego Związku Spółdzielczości Pracy przy zbiegu ul. Czerwonej Armii i Kantaka. Najtrudniejsze będzie uzyskanie potrzebnych lokali dla rzemiosła oraz dla wszelkich usług lokalizowanych tam, gdzie nie przewiduje się budowy pawilonów usługowo-handlowych ani .nowych bloków mieszkalnych. Znaczenie funkcji wytwórczej rzemiosła stopniowo będzie maleć . Według założeń planu rozwoju gospodarczego na lata 1961-1965, udział produkcji przemysłowej rzemiosła w globalnej wartości produkcji przemysłu poznańskiego spadnie z 3,3% w r. 1960 do 2,3% w r. 1965. Udział przemysłu kluczowego wzrośnie z 85,4% do 86,8%, (państwowego przemysłu terenowego nieco spadnie - z 5,0% do 4,3%, spółdzielczości - wzrośnie z 5,5% 'do 6,0% Podstawowe zadanie drobnej wytwórczości wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych na użytek miejscowej ludności przejmuje na siebie państwowy przemysł terenowy i spółdzielczy. Oczywiście w tym zakresie rzemiosło będzie nadal spełniało ważne zadanie, szczególnie jeśli chodzi o krótkie serie poszukiwanych na rynku wytworów, o przedmioty wytwarzane na zamówienie, a także w zakresie kooperacji z przemysłem kluczowym. Bardzo ważna role może odegrać rzemiosło w dziedzinie produkcji eksportowej. W r. i960 wartość produkcji eksportowej rzemiosła stanowiła połowę produkcji eksportowej całej drobnej wytwórczości. Przy większym udziale branży metalowej i drzewnej rzemiosło ma możliwości podwojenia swej produkcji na eksport. Ponieważ zaś w dziedzinie wytwórczości, a szczególnie wytwórczości na eksport rzemiosło nie może opierać się wyłącznie na surowcach odpadowych i lokalnych, należy zapewnić mu odpowiednie przydziały niezbędnych materiałów. Zasadniczym zadaniem rzemiosła jest zwiększenie usług dla ludności. Przewiduje się, że przy wzroście obrotów do r. 1965 ogółem o 17,/0 wartość usług ogółem powinna wzrosnąć o jfA>, a usług dla ludności o około 61%. Zadania te powinno rzemiosło osiągnąć przy wzroście zatrudnienia ogółem o około IT/n oraz wzroście liczby zakładów o około 5°(. Sieć zakładów rzemieślniczych ogółem winna więc wzrosnąć o około 170 placówek, przy czym należy dążyć aby powstawały one szczególnie w dzielnicach N owe Miasto, Grunwald i Wilda. Osiągnięcie takiego poziomu będzie niewątpliwie trudne. W związku z odbudową zniszczonych budynków i budową nowych coraz mniejsze są możliwości lokowania rzemiosła w podwórzach i pasażach. Miasto stwarza na ogół odpowiednie warunki do lokalizacji warsztatów w nowych domach, ale wysokie czynsze nie pozwalają w wielu wypadkach na rentowną działalność zakładu rzemieślniczego. W tej sprawie Prezydium Rady Narodowej m. Poznania podjęło jużodpowiednie uchwały. Sprawą, o której należy pamiętać przy rozwijaniu działalności usługowej, jest zapewnienie części zamiennych, potrzebnych przy wszelkiego rodzaju naprawach. Jest to postulat zarówno pod adresem przemysłu, jak i handlu. Ważną rolę może i powinno spełniać rzemiosło w dziedzinie szkolenia narybku. W latach 1961-1965 wzrasta znacznie grupa młodzieży w wieku 13-17 lat. Nie wszystkich będą w stanie przyjąć szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe. Pozostałym powinny zapewnić naukę zawodu uspołecznione zakłady pracy i rzemiosło. W r. 1960 liczba uczniów w zakładach rzemieślniczych Poznania wynosiła 1600. Przyjmując wzrost uczniów przynajmniej taki, jaki przewidywano w skali ogólnopolskiej, tj. 67%, rzemiosło Poznania winno do r. 1965 zwiększyć liczbę uczniów do 2700.

Prawidłowa działalność rzemiosła, zarówno wytwórcza, jak i usługowa, wymaga odpowiedniego sprzętu, maszyn, narzędzi. Wiadomo, że stan posiadanych urządzeń nie jest najlepszy, w większości wypadków urządzenia są przestarzałe i niedostateczne. Rzemiosło inwestuje niewiele. Według danych za r. 1959 z zysku w wysokości 125 min. zł - 8'A> przeznaczono na inwestycje. Wypada więc średnio 2800 zł nakładów inwestycyjnych na jeden warsztat.

Sytuację w tej dziedzinie może wydatnie poprawić odpowiednia polityka fiskalna. Właściwe organy władz terenowych winny w oparciu o istniejące przepisy stosować we wszystkich uzasadnionych przypadkach ulgi w stosunku do zakładów rzemieślniczych, szczególnie prowadzących działalność usługową. Zmechanizowanie, nawet w niewielkim stopniu, warsztatów może poważnie zwiększyć wydajność, co wpłynie korzystnie i na szybkość świadczonych usług, i na rentowność warsztatów, a także na kształtowanie się bilansu siły roboczej.

3 Kronika Miasta Poznania l

Chłopięce igraszki w dziecincu przY ul. Alfreda Bema