WYSTAWY POZNAŃSKIE

Kronika Miasta Poznania: miesięcznik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1926.10.31 R.4 Nr10

wy 110cnp w "F:tarym Poznaniu", atrakcje świetlne. wystawa sztuki, przedstawienia teatralne pod gołem niebem, konkursy p::;ów poliey.inych, zawody sportov,e, autonh)hilowe, korso. święt.o dzipci. wie mnrzYliska, park rozrywkowy itd. "Tiplka liezba zrze:,szpł-l wyurała w t'm roku I'oznail jako Illiejsee zjazdów wzgl. kOli' gresów. \Y ysta wcÓw hyło ogółf'1ll 1 100. \V katalogu wystawowym zuajdujćmy tylko !J4D pozycyj, przyez1l1 ni(Októre firmy wY 8t t::pują kill;akrotnie. pozycje te (lziplą się jak następuje:

"' P.. ::s ...

.. . >- :».N C Nt: --:. VlrtjI E .. .

D.. o:: =i: D.. 0..:'::: 0..:':::t. Prz(,Ill'i'ił zic III 11 ,\ 10 2. Prl. drz,>wny l:j ;1. BlldoWllii't wo 7 4. l\faszTny !) ;). Prz. metalowy przetwórczy ti ti. t 4 ómictwo, hutnict. 7. Prz. spożywezy 1-1 R Papipr, galant<orj:l ;) U. -Przpm. i'ik6rny 7 10. Prz. wł{,kjpnniczy.

odzieżowy 17 II. Przl-'Ill. chf'mil'zny 1) 12. Srodki t r:lIli'iportow(O :3 13. l'rzPIlI graficzny !I 14. Przem. pn'eyzyjny (i 15. Hzkolnictwo l tł. Opif'ka społeczna. higjf'rl:l !) 17. Rolllichl' o, !"Śll. 11 18. l\Iyli Wljt \VO. i'iport : l n. Ogrodnil'two Hi O. zkl}lni('two przem. ;; 21. Wież:l g("'lloląsb 22. a morzą!! 15

!) ;3

..)') -;) 1 12fi

:s

!) 1 i3 7

.)

-1 :1 1

:2

:2

.)

.) l :ł 8

:2

:2

.)ci, "' E' co: J "' 0.....

..'t: 1/1 "" V'J

::3 1 2 7

2\1

;)4

.)la 2 :

;) :-\ HI 7li 1 1()

!1li

11-\

, E "G> a,,"c r:: aJ r::'_E

Ił 30

:łti 138

;)

:Jli 20 l

!) CI) N "' o:: aJ'" !"!

.. ,)

;J5

:3

'J .

;-1;) 47

:3 t

Hj

!)

:-\4 :l!) 27 H :m 21 61 7filj

KRONIKA MIASTA POZNANIA.

23. Osadnietwo drobne 2G 24. Różne 2i) R 2 1 ! Ogółem 222 175 5{j 35 38 :322 --397 129 " '.IJ 23,4% 18,4% 5,9°6 3,7% 4,Ott 33,9% 10,7% 100% 3.2% -,--.- ..........--.,---' 41,8% 13.6% Wystawa lBl1 roku była o 50 proepnt więk8za oLI wystawy z roku 1893. Na powiękzenie to składały się w głównej mierze następujące działy, nie uwzględnione w wystawie 1S\)5 roku: sa morząd, osadnictwo drobne. szkolnictwo. ogrodnictwo (razem Hm pozycyj), poważna liezba "rÓżnych" przed8iębiorstw oraz znaczny przyrost wystawcÓw z przemysłu metalowego, który ro,zmiarami wogóle dominował. O't'neralnip zaznaczyć trzeba, że co do ilLH:;ci wystawcÓw zwiększpnie było problemat.yezne: zasadzało się głównie na nowych działach, luźno z przemysłem związanyell. A przecip.ź ponadto zasiąg rzp.ezowy wystawy z l". l!Jl 1 był 8zer8ZY, obejmowała bowiem także rolnictwo, które w wystawie 18!);) l". programowo udziału nie bntło. Zasiąg terytorjalny Lył w r. lHl1 poważnie większy, gLly hmvieUl wystawa 8tari'lZa opiP.l'ała 8ię na terytorjum \V. Ks. Pozuailskiego, to wY8tawa 1911 r. reprezentowała ofiejaluie gospodarstwo pięeiu prowiucyj pru8kieh. \V stosunKU do zasiagu rzeezL,wego i terytorjalnego wystawa z r. UH 1 była ohl-'słana słahiej. Skądiną,l podkreślić należy, że poszczególne stoika, były w r. 1911 znacznie poważniejsze i całość mocniej8za. ('O oczywiście rÓwnoważyło relatywny brak ilości.Jwego przyrostu wystawcÓw. Wystawa 1911 roku była mniej rzemieślnicza uiż jej poprzedniczka. O ile chodzi nadal o ilośl wY8tawcÓw w P(ł8zczeg'Muych działach wystawowyeh. trudno niekiedy przeprowadzić porównanie, bo układ był w obu wystawaeh nieeo odmienny. W' każdym razie stwierdzić można, że w obu wystawaeh obntcały się w równyeh granieach następlljąee działy: rolnictw'o!, przemysł chP.lniczny. ITUtterjały budowlane, budownictwo, przemysł drzewny, opiBka społeezna: liczniejsze ilościowo były w r. 1895 przP.lnysły spożywezy i odzieżowy, a w r. 1911 wykazywał wyraźny przyrost przemysł met.alowy. Charakterystycznem jest, że 'wystawcÓw wielkL)110lskich nie było w r. 1911 więcej aniżeli w r. 1895, a w każdym razie różniea była zupełnie nikła. Wystawców poznańskich było 22,8 w r. 1895 lH 101

G5 G3 949

WYSTAWY POZNASKI'E

2t3a 222 w 1". 1911, z reszty Wielkopolski brało udział 156 firm w r. 1895 a 175 wystawców w r. HH1. 8łabf' obesłanie wystawy prz'ez przemysł 'W. Ks. Poznańskiego tłumaczy się abstynencją Polaków, którzy w r. 1911 stanowili zaledwie 8,2 procent ogólnej ilości wystawców (wobec 27,5 proc. w r. 1895). Udzial Poznania w wystawie 8tarszej wynosił 86,2 proc. a w nowszej 28,4 pr<>c., udział calego W. Ks. Poznańskiego spadł z 61,0 proc. na 41,8 proc., a zatem ziemia ta nie dała przewagi wystawców w wystawie wschodniopruskiej. Udział Prus KrÓlew8kich był silniejszy w r. l!H 1 (56 wobec 9 czyli 5,9 proc. wobec 1,4 proc.), alB' mimo to bardzo słaby. .Jeszcze skromniej ob8yłały wystawy Prusy Książęce i 1'0meranja W, ogÓle te trzy ziemie północne dały na wY8ta wę Hill r. mniej niż % wY8tawców Wielkopolski, która przecież nie była reprezentowana bardzo licznie. Stąd też wystawa nie odzwierciedlała gospodar8twa tych trzf'ch ziem północnych, bo w równej . prawie miBrze obesłały wystawę ziemie niemieckie, nie objęte właściwie programem wystawy_ Ogromnie zaważył natomiast na zali Śląsk, i to tak Górny, jak Środk{)'Wy i Dolny, który w r. 189;) razeIIl z prowincjami p6łnocnemi dostarczył oglllem tylko 75 wy,taWe(IW, a w r. 1911 sam zajął 822 pozycyj, i to hodaj największych z całej wystawy. Wystawa górnośląska była podstawą przedsięwzięcia. l'<Jdług ilości wystawcÓw udział śląski wyn()ił B:,!)%. Inne ziemie wzięły w wystawie 1911 r. mniejszy udział niż w J'. 189:> (101 czyli 10,7% w r. 1911 wobec 162 czyli 25,7 proc. w r. 1895j, pod tym przeto względem wystawa ostatnia była więcej skoncentrowana niż wystawa dawniejsza. Z terytorjum należącego obecnie do pailstwa polskiego było w r. 1895 wystawców około 4iJO, a w r. 1911 około 650. Komitet wystawowy przyznał wystawcom wielką ilość n:1gr(l(l: 16 dyplomy za wyhitne zasługi. HH za bardzo dobre eksponaty i 162 dyplomy za prace godne uznania. 'Wśród odznaczo. nych było 17 firm pnlskich. PonadW rozdzielono ;'2 medale pailstwowe i 32 związkowe; żadna z firm pJlskich medali takich nie ot.rzymała. Frekwencja zwiedzających była bardzo d(,bra. Ceny wstępu były w ogóle niskie. Bilet kosztował 1 markę, wieczorem 'Jraz w środy 50 fenygów, dla dzieci i robotnikÓw stosowano stawki ulgowe. Karty abonamentowe kosztowały przeeiętnie 8.16 IIIk. (g'łÓwna 1!J, dalsza 6, dla dzipci 4 1lIk.; pÓźnil'j karta główna 10

KRONIKA MIASTA POZNANIA.

mk.). W ogóle wydano kart abonamentowych l!) 922 (głÓwnych 58915, dalszych D 8.3"1, dla dzieci R!)fj, miesiQcznych 273. Bilet.Ów wstępn sprzedano ogÓłem 302 093, i to w maju 4a 173, w czerw('u 9771'0, w lipeu 97 ;)74, w sierpniu 127 Sa4, w wrzpśniu 'S 421, w paździeJ"lliku 37 ;311. NajkorzY8tniejszy był wakacyjny rniesią(\ sierpieii. Z biletÓw zebrano :113 045 mk. f;rcdnia frekWf'ncj1 dzienna wynosiła a 347 gości, średni dochód z wstępnego 2100 mk. na dzieli. OgÓlny dochód z kart i bilptów dosięgnął snmy 481 000 marek. :.\lie8zkailCY Poznania zwiedzali wY8taw<;; lJar<lzo licznie, skoro sprzedano blisko 20 000 kart abonalll('ntowych, gdy Polacy na ogół bojkotowali wY8tawę. Ohliczano - przyjmują!' za p()(lst:nę, że abonent :;rednio 4 razy w lIIio8iąclI poszedł na wystaw<;; -, że lig'ółem przt'szło przez hramy wystawy (razem z wystawcami i ich personałem) 1 Ob7 ;)00 ludzi, tj. 7250 na dzieil. Największą frekwencję wykazał dzieil 3 wrzenia 1911 (15 0(j2 zwiedzających). - Od wY8tawcÓw pobierano :m mk. za lllPtr kwadratowy. Nie, od rzeczy będzie przyjrzeć się dokła<lnip rachunkom wystawy, co jest tem więcej w8kazane, że z innych wystaw poznailskich brak materjału cyfrowego. Zestawienie rachunkowe przedstawiało się'" najważniejszych pozycjach jak następuje: Hozchód mk.

Budynki ()70 BOO Prace ziemne, parkany, urządzf'nia techniczne 223 100 Loterja ł. 308 000 Druki, reklama 7830U l\Iuzyka. iluminacja 45 fiOO :wiatło, siła, gaz woda 1:") 000 Koszty biurowe i osobowe 122 700 Nagrody. proCf'nty,

PrzychÓd mk.

Subwencji 105 300 Budynki 75 JOO Dzierża wy t 2 000 Stoiska, prowizji 358 900 Loterja 7(iO 000 Wstępne 4Hl OIlU Atrakeje ..w 500 Światło. siła, gaz, woda Druki

RÓŻHJ . 44 300 600

OgÓł f' IIIl !J32 500różne ( )rółem

37 m)() i 821 100ą to liczby zestawienia, prowizorycznpg,), ktÓre w drobnej mierze uległy potem zmianie. 'Wystawa nie przekroczyła w cał<Aci bu(lżf'tu w wysoko?'ci miljoniIw marek. Koszt, ot\()I)Ow(' wynosiły li procent, prace hudowlane i t echniezlIf' 60 proc, a j(L żeli nie liczy!' w ttm lotprji - blikLJ' 70 procent. W dochodaeh przyn08zą 8toiska, budynki, dzierżawy i prÓwizje od sprzedaży iliespelna 111. wstępne ]/ol, nie lil:ząc natomiast loterji, przekra('załaby każda z tych pozycyj % przychodu. Reszta pOdłOdzi z oIJlaT za druki. za \\'iatło itp. atrakje i wreszcie z suhwpncji. Bilans hył dodatni, powstałahy w nim jednakże luka, gdyby nip dochÓd z lof,erji (5 000 Illtrek) oraz snbwencja. W każdym razie wynik finansowy był nadspodziewany. 'V ogóle wp,tawy }lozl1<ulskip były Szcz(t;liwe Jlod wzgh;,dem finansowym. Nadwyżkę dodlO dÓw z wystawy riołączyło miasto do dawniejszyeh fundusz!)w wystawowych i prowadziło ją w sprawozdaniaeh jako "zysk z w'stawy przemysłowej lHHi) r." (cho(\, z tego rok n poehodziła tylko częśe funduszu) oraz nehwaliło z tego źródła wybndowae wielkie łażnie basenowe. Pozyeja ta narosła do koilca l!H8 r. na :-3!J5 000 lIlk., do koiwa roku H)i3 na 4Hi 000 mk., ale zde'Waluowała się całkowicie, i gdy wprowadzono rachunki złotf, we, stała się hezprzedmiotową. Wystawa lUli r. była ostatnią wystawą ogólną w Poznaniu.

Ruch gospodarczy wzr!Jsł za cza8ów polskich w Poznaniu bardzo znacznie, powstały Targi 1'0zmulskie. i corocznie zjeżdża lllnóst wo przemysłowcÓw i knpc!Jw na kontrakty. \V ysta wy urządza 8ię w ostatnieh lataeh często. Są to jednakże wystawy speejalne.

Wprawdzie wystawa z r. 1!)2; zwała 8ię "przemysłowo-rolniezą", ale była w rzf'czy samej rolniezą z dodaniem przemY8łu zainteresowanego w rolnictwie. Od dłnższpgo już ezasu wysuwa się potrzebę zorgauizowania wielkiej wystawy ogólnej. Zapadła już uehwała 11agi8t.ratu postanawiająca urządzie Vv r. HJ29 ogólnopolską wystawę powszeelmą, pierwszą od CZa81l odrodzenia Polski. Potrzf'ba wystawy takiej - zdaje się - nil' ulega wąf,pliwJśei.

Bezsprzecznem tf'Ż powinno być to, że Pozml1 p08iada najlepsze warunki po tf'l1lU, aby wystawę taką urządzić. \rY8tawa projektowana jest w zakresie rozleglejszym od wszystkich dotyehezasowych. .Ma to być wystaw1 ogólnokrajowa. obejmująca terytorjalnie eałą Polskę. a nadto ma t,) hyć wY8tawa pow8zeehna, to znaezy wY8tawa gromadząea wszystkie działy pracy społeeznej, działy gospodarczf' i kultnrahlP. lila hyć rewją obecnego żyeia polskiego. Przedstawiliśmy tutaj trzy wystawy poznallRkif', które

KRONIKA MIASTA POZNANiA.

pl'OgramJwo uehodziły za wystawy ogólno-gospodarcze: wystawa 1872 r. była pierwszą próbą, w rzeczy samej była głównip. rolniC'zą i łączyła samych Niemców. najlepiej odzwierciedlała życie gospodarcze tego terenu, który chciała reprezp.ntowaĆ', wystawa przemysłowa 1895. a poważnych rozmiarów nabrała wystawa 1911 r., choć była jednostronną, bo nie ohejmowała przemysłu polskif'go. Dużo ruszyło się w gospolarstwie i życiu kulturalnem polskiem za cza8ów niepodległoHci. W jednem miejscu nie pokazano jeszcze wspÓlnych sił i wspólnpgo dorohku krajowego. Ma to 8ię stać na projektowanej wystawie. która przypaść ma znowu na czas - spodziewamy się - po wielkiem przesil<>niu gm;podarczem, w jakiP.ln dotąd żyjemy. Wierząc w dobrą gwiaz<lę, PJ'Znail spodziewa się urządzić wielką wystawę '" pięknych ramach i wyjść obronną ręką w odnie8ieniu do kosztów takiego przed8ięwzięcia. Nowe wyrastają dla kraju potrzeby, nowe dźwigają się ]JJwoli siły; w ich interesie podejmuje miasto Poznail ideę tego n0wego przed8itwzi(:('ia: na 7:ntI"znil-' SZl-'l"szą niż dawniej skal<:. I'rzygl1towlljąC się do nowej pracy, ze:-;tawiamy do:;wiadczenia dotychzaHowe. Ź r ó li ł a: Poener ZC'itllllg" IR72. - .Jahrehprieht. dpr Handelskalluner Poscn. 1872. - tanisław KarwowHki, I-Ti>;torja W. Ks. P()zllańkoiego, t. II. P07nań 1\1\9. ,- Gazeta POl.mńkiej Wystawy. 1895 (pnlska i ni'£'mipcka). Katajog Prowincjonalnej Wy.stawy Przem'liłowej w Poznaniu lmlG (poliki i niemiecki). - Provinzial-Uewerbe-Alsstcllung 1895 (zbiór pi'sm wystawo,wych - Biblj.)tpl';ł RafJzyńskieh). - Verw'lJtuilgshetieht der Stadt Pl'en 18!)5. - Dzienniki l)Uznań,skie 1895. - Pamiętnik Wy:,;tawy Przemysłowej w Poznaniu 1908. - Amtlieher K:<.t:.lJog: der Osttle'llt.schen Aus:,;tellung'. 1911. - ()ffizieller Fiihl'er dmeh dic n. A. 1!)1 1. - Ostdeut.;;ehp .\.usstellung 1911 Mai-OktoheJ.. - Die ().std(,I,t,,.,('he AU8BtelluIIg" 1911. Wiei,blick 1913. - 11r. Wilm", Zur GesClhichte dCl" AU:i8tpHuIIg-. 1!n1. - nie Residcnztadt POS"" ulld ihrp Verwalt,ung-. 1911. - VNwal 1 tmlg"shprieht dpr StarIt Po,sen 1911. - Aus dem Popuer Lande. 1\)11. - N umory nadzwyrZ11jJ,e na 16. maja 1911: Otr1eutsche Warto, Pospnpr ZeituIIIg", PosellPi' }ll"pueste Nachl"ichten. - Dzienniki poznańskie 1911. - Przewodnik po wystawie rolniczo-przemysłowej w Poznaniu 1!)3. - I. M. liany, nas Aus-. Iile]]ungsweHPn lIIul spin 'VPl"t. Wi..n-Lpipzig:. 1911.

Zyglll1lnt Zaleski.

JUBILEUSZOWA WYSTAWA ()nRODNICZA W POZNANIU.

W roku 192G TowarzY8two Ugrodnicze w Poznaniu obcho, dziło 25-letni juhilp.usz swego istnienia. Dla uświetnienia tej rocznicy zorganizowało Towarzystwo Jubileuszową Wystawę OgrJdn1czą, która odhyła się w Poznanin od 23 września do 4 października HeG. 'Wystawa stała pod protektJratem prezydenta miasta Ratajskiego i prezyc1er.ta Wielkopolskiej Izby Rolniczej Wiktora Szulc7'fw8kiego :W skład komitetu wchodzili pp. Józef Marciniec 8en. (prezes honorowy), dyrektor ogrodów miejskich WładY8ław l\Iacciniee (pr"Zl'8 prezydjum), SL 'romiak, K. Dziewulski, Jan Kosmol (wiceprezes), W. Zembal (sekretarz), J. Woźny, Sz. Śmigaj, K. Witkowski, J. :Marciniec jun., M. fialle, T. Jankowski, "Y. .Janicki i J. W. złllczewski oraz członkowie dyrekcji Targów 1'0znailskich pp. ,Mieczysław Krzyżankiewicz, J. Szamota i J. 'SzuuaIiski. Dyrekcja TargÓw l'oznailskich oddała tereny targowe na cele wY8tawy. \Vystawa zajęła wszystkie hale i place na, terenie Targów I?ozn:Ulskich, a ponadto jeszcze części Parku vVil80na. Od tf'renu targ'owego do Parku \Vilsona stworzono bezpośrednie przejście, lnidując now:ł nlicę (t. zw. drogę Wojewódzką) wzdłuż cmentarz::t żydowskiego. Cały ten obszar wystawowy był pełen zieleni, kwiató'N, drzf'wek, dd;;:oracyj roślinnych. warzywa itp. Otwarcil wystawy odbyło 8ię dnia 25 września 1926 o godzinie 11 przed południem. W wielkiej sali gmachu administraeyjnega Targów Poznańskich zgromadzili się bardzo liczni przedstawieiele władz, instytncyj społecznych oraz ogrodnictwa. Obecni byli III. in. prezydfmt miasta Ratajski, prezydent Wielkopolskiej Izby Bolniczej Szulczewski, wiceminister rolnictwa Józef Baczyński, wicewojewoda N ikodemowicz, zastępca dowódcy O. K. VII. gen. HauRnr, kOIł1Pudant obozu Krupowicz, starosta krajowy Dr. Regale, reprezentanci Kapituły Metropolitalnp.j i duchowieństwa, konsnl(iwie, liczni ziemianie, 'W} cieczka ogrodników czeskosłowackich. Prezes komitetu wystawowego dyr. Władysław Marciniec opisał prace przygotowaweze Komitetu, stwierdził, że wystawa gromadzi to, co Polska w dziedzinie og'rodniczej może zaprezento' wać, podkreślił ennrgję i poświęcenie ogrodników oraz miłośników ogwduichva, dziękował za pomoe i poparcie. protektorom wystawy, władzom mit'jskim, ministerstwom, duchowieristwu, Kuratorjum Okręgu .Bzkolnego, wydziałom powiatowym.