I{RONIKA MIAST"\ POZNA;\TIAl\IaterjRł zehrall' dot)Tz)" wyłąnmie malarzy i rzeźhiHl'zy (snycerzy), pracując)Th na terenie \Vielkopolski; pominięto tu RJ'('hitektów (budowniczych. 11111l'Rrzy, kami:miarzy [sztameee, lapicidae] jakoteż wszystkieh tyeh artystów, którzy rytowali na metalu, kamieniu lub innym mateJ'jale, a więc miedziorytnik6w, medal jerów i pieczętarz)'. Przedstawicieli sztuk i graficznej, dJ'zewor)'tnidwa i miedziOl''tnichnt trzeba hędzie szukać \\' szeregRch drukarz)' (wzgL kaJ'towników, KartenIHaeher) i złotnikó\\. E r a z In l( a IH y II, Rutor dwóch seryj "wzorów", w)'danych w formie książecze,k " latach 1552 i 151)2 oraz "herbarzR polskiego" z r. 1575, zawierającego przeszło 150 r tych ua miedzi herbów ziemskich, n"ce/"skich, kapitulnych i t. d., nie b)"ł llapeWJlO jedynym z pośród ów('zesnych złotników poznaliskich, któr)" zajmował się odbijRlliem na papierze (luh też na pergaminie) rytych na miedzi wzorów, emblematów, herbów luh większych kompozycyj figuralnych. Podobieilstwo teehniczne" łączące zdawna złotnictwo 7. sztuką n-towniczą, wyjaśnia nam dostRteczllie prZ)TZ;\'nę bliskiego kOIltaktu, jaki utrzymywali złotuie')' z miedziorytnikami za ezasów Sehongauera i Diirera, a przedewsz)'stkiem w dobie lmjnego rozkwitu sztuki złotniczej, za czas6w norymherskich "klf'illIneisb-ów". \V lataeh HHli-llili4 pracował w Poznaniu jRko rytowlIik H a n u s z D i II (Till, Thill, Tyl), zlotnik z zawodu, który wykonał wzory rytownicze wzgl. złotnie7.e w rOdzRju przepiękllego ornamentu, przechowywanego, może jako ullikRt. \\' [uzeulll XX, Czartoryskich w Krakowie 40), Z roli pośrednic7.ej, jaką miedziorytnictwo odgrywało w dofJie renesansowej w stosunku do złotnictwa, do przemysłu art yst)'cznego i, jak wiadomo, rówlIież do mRlarstwa, wyswohoc17.iła się sztuka graficzna tylko powoli, w miarę rozwoju sztuki drukarskiej i jej potrzeb. Proces ten zRobserwować można na tle (17.iejów "książki pozllai1skiej". Dopiero na początku XVII-go

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1933 R.11 Nr4

H') lIeinecken, Diet,. dc's Art::;. IV. (1790) 75 - FOssli, Allgc\U.

}(Onstlerlexikoll (1779 -1819). - Sp l'a w, Komisji Historji Sztuki, t. VII, p. Clił. - \Vie1H'rkicwicz T., 01', cit. p. (jj. - Thieme-Becker.

J6

wieku ",idzim) pierwsze miedziOl-yt). zdohice książki, a mianowicie w drukach poznańskkh z lat lIH 1 i Hi12, wyszl)-ch z ofie)"11 JanR \VolraJJa i \Vojeiecha Hegulusa. Jakkohdel, liczlw llnlkiJ\\" poznallskkh zawierajlJ,eyeh miedziOl'yt) pozostaje hanizo nikłą przez caly wie'k XVII i XVIII-ty, to zdohi jc odtd cz\,:,;ciej herhy odbite z plyt miedzianyeh, zamiast z kloeków dł'cwnianyeh. Nie llRleż)' jednRk sądzić, jakob)' miedziorytllktwo wypierało z ksiżek drzeworyty: herby odbijane z klockÓw drewnianych, zreszt_ hanłzo liche, pod względem teehnieznym, utrzymują się nadal. mn\'et jesz('ze' " XVIII-t'm wieku. \V przed\\'tawie'łliu do tI'j hi:lrdzo ,,1'zcmie'śln1ezej" grafiki książkowej, ktÓra zazw)'czaj og'r<lniezłl sil;' do umieszczania ua odwrociu ku'ty t)'tułowej herllu jRkiejś osoh' stRnu szlReheckiego luh li\!dlOwnego, której dana książka jest ded)'kowana, dąż)' miedziorytnik, jako ilustrator tekstu, do bogRtszego przyozdabiania książek, i już stosunkowo rychlo ",idzim) oprócz herhów ded)kae.rjnTh sztp'howRn p kart)' t).tułowc, naWf't nłłostrolln<, j lustraeje. Z pośrÓd poznałIskich I')'towników, któł'z) 01;:010 1100 powięcili swą dziRłaluość przedwszystkiem zr10hnictwu książkowemu, wrrnienić należy oh ok francbzkanina .\ n t o n i c g o S w a c h a na pierwszem miejseu \V o j c i e' e h a D e l' p o w i(' z a, złotnika, podl/Ilłzącego z LWó\\'kH \\ \Vif'llwpols('f', najJ,łodniejszego 7.(' wsz)'stkich dotlJ,d /lam zmlłl)Th przedstawicieli TRfiki poznaiJskiPj na przełomi£' XVI1 i XVIII-tego wieku. \Vylwnał Oli liczne herh', portret)', wizerunki świętY!"!l, t).tuł)' i ilutra('je do ł'ÓŻn)- eh (łzieł lil'ukowanyeh \y poznailskich oficynach pontir;dl'T J". W!n i 173(;. Złotnikami z zawodu hyli także dwaj inui współi-zf'ślli UlU ł')'to\\'nk)' poznm'1,wy: J Ił II L p h m a Il (LNllan, LeplIan) i K l' Z Y s z t o f N a)' HI Ił 1\ 11).

Z tf'chniką n.towniczą, uprawianą pl'Ze'Z złotnikÓw, idzi", " parze wszelka technika grawerowania luh I'yzelowania. Nil' jest rz('ezą wykhH'zolllJ" Że' ('zI,)ŚĆ ryto\' ników POZllallskieh, I,tó

H) O l'ytownikach pozłłailskich X\'II i XVIII-go wipku ukaz'łI: :-ię lila \V bli:,;killl CZII!;ic bogato ilusll'OWHlH1 1110 łłogl'afja , wplałł<t "t.ał'anil'JII Towarzystwa Iiłośnil{/h\' t;mfiki w Poznałłiu.

JtJj

rYl'h ln-R(,(> graficzne znajdują się w l1rulmch poznails1dch, .ukrywa; .ię pod innym jeszcze zawodem. TechnikR r)'townicza niebyla. obca puszkarzom wzgl. rusznikarzom 42) i płatBerzol11 43) aJli też ludwisarzom i konwbal'zom. Zwłaszcza. ej ostatni poslugiwrrli się często ted1l1iką rytowniczą przyozdabianiu puharów i talerz)' cynowych, przyczem wzbogacili nawet samą technikę rytowniczą przez zaprowadzenie t. zw. "flecheln", techniki. która się specjRlnie lIadaje do lineRrn)'l'h dekoracyj w miękkim metalu. (Polega ona na tem, że, przez poruszanie płaskiego ryka, pchnil)tego równocześnie naprzód, powstają nR pł)'de linje zygzakowate). \V naszym spisie art)'stó", również pominięd zostali Hl£'daljet.z' i pieczętarze (rytownicy kamieni, stempli i pieczęci). \\'iemy, iż także złotnicy trudnili się wykonywanicm tłoków do pieczęci (jak n. p. złotnik Kaspal', który otrzymał w r. 154Xz kasy miejskiej fI. 3 za wygrawerowany tłok do pieczętowania we wosku, lub Erazm Kamyn, który wykonRł w 1'. l!')RO 1l0Wą

42) Ruszuikarn', IJoll1bardal'ii, bombal'dothecarii, puszkHl'z(' Hu('hsenma('hcr - szychterze ("szyfterze") \V akta('h knłkowskich), pixidarii, BuehsPlls('hiftPI', Buchsenschiifter. Zoh. .\kta cw. kośc. św. Krzyża, Kirclwnregistl'r \Vpigcnheima: llaltazat' SOlllmer (r. lGO).

G(.org IHibitz (r. lliO), lI'\Ils Baren (r. tlilI7). - Buchsenmachpr. Tpllżr, zawód rpprezentują Paulus Uohtp pixidal'ius (Adv, W:2R 1G!9, II. /Z7). Portp ]Ji:xidal'ius vulgo Rzychtpl'z '.\. C. IGi4-Hi4.li, fol. 5K>, CaslHu' Paul sZy/'htPI7. \\"I'atislawicnsis (Prawo lIJit'jskip \V 1'. Hii8), Cas)JaI" zYl'hterz pi:xidarius (\dv. lli;-,] , p. 20), Baltazal' Gotszlkht pixicla.. I'ius alias szychterz (Pr:J\\"/1 mipjskie \\' 1'. Hi:>-i) , Nico]au,; Bahrig ViIJlpmds sl'lopptnl'ius a lias szychtf'l'z (Prawo miejskip W)'. llj(jO) i inlłi.

łoi) LuninaYii, platnl'Yz", Panzerschmielle, ktorzy wyrahiali zlwojl' i PaJH'I'I'ZI'. Z zawodem trm łączy się fabrykacja pierścionków do kolczug i pasów, czem się {!'laluili tak zwani riugnlachel'zy (hal'dzr. licznir \\"rst)Jujący w XVI-tyn! wieku). - O wysokim poziomie art y"ty('znym ÓWC7.PSIIPJ:W "pl'ZClllyslu wojennego" Hwiarlczy(- mogą zIJrojP.

hełmy, halalJal'lIy, lufy <ll'łnatnie itd., nieraz bogato ozdabiane, wygrawe)'()wuuą luh tl'a\\ 10l1ą dl'koracją. Por. pancerz z Poznania. (w herliiu-kim "Zpughaus") z napisem "Gemacht in d. I\:. wclJ:1JPrumten Stat Bospn in Gros Bolpn". (O tym pancerzu i {) innych poJskich za.bytkach w hprliilskiCJll muzPuJJl wojskowem napisałem krótki artykuł (z f{)toJ!l'afjumi) w "I1ustn!e.ji Polskiej" nr. 11 z linia 15. XII. 192!)).