PRZYJĘCIA DO PR_\ WA :\'I1EJSKIEGO W POZNANIT' (1576-1600)

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1933 R.11 Nr2/3

Czas czytania: ok. 6 min.

Iłandeł i komunikacja.

o .t;> o ot:> o o .: c 'd oo 00 00 C> C> o o 00 =c "Ci? .t;> .t;> ot:> .t;> <.c <.c >.. .... .... .... .... .... ..... N' "000 Rodzaj zawodu I I I I I I 00<0 o.

<.c ...... <.c <.c <.c . ii l:- 00 00 C> C> l:- " S 0° ..." .t;> .t;> .t;> lt;> It;> .... .... .... .... .... .... ->.

He Kupcy =1 l - 01. 4- 9 1,2 0,8 1 I{ro.iown. sukna - - 2 l ;3 0,4 0,3 ;:ł Winiarz!' I 1 1 1 - 4- O,() 0,4 3 Księgarze - 1 1 l 5 0,7 O,:J 4 Aptekarze 2 4 2 l 9 1,2 0,8 4 Woźnice 2 2 3 20 2 29 U 2,7 20

Ra7.cm I j I G I 9 I 30 I 9 I :J9 I 8,3 I 5,5 I H

Zawody wolne i umyslowe.

I 1 1 I : I Bałwierze l 6 3 12 1,7 1,1 9 Muzycy 1 2 2 6 O,R O,() ;) Małarzp -I 1 - 2. 4 U,() 0,4 4 Mincerze - - - - n 1 0,1 - 1 Sołtysi I 2 - - 1 4- Oli 0.4- 2

Razem I 3 I 3 I iii I B I 5 I 27 I 3.8 I 2,5 I 21

Służba miejska.

Ra7.cm

1 I 2/ I 1 I 21-1

31-=-11!13 I -I 61 0,8 I O.G I

Sludzy

VI. Z a koń c z e n i e. Przedstawiłem w rozdziałach poprzednich, na jakich warunkach w latach 1576-1600 przyhysz uzyskiwał prawo miejskie w Poznaniu (rozdział II), skąd pochodził (rozdział IV), oraz do jakich zawodów należeli poszczególni przybysze (mzdział V). Jak widzimy - niewyzyskane dotąd źródła rękopiśmienne przyjęć do ohywatelstwa zawierają mnóstwo lJ31'dzo ciekawych wiadomości. Gros emigrantów pochodzi z Wielkopolski, stanowią bowiem 33,li% ogółu przyjętych, oraz ze Śląska. (15,8%); z innych ziem Polski tylko 7,2 %, co czyni w sumie 5f),6%. Na zagranicę przypada nikła tylko cząstka - 13,9%. W literaturze historycznej czasów uhiegłych spotykamy twierdzenia, że na całym obszarze Połski w miastach naszych liczebną i kulturalną przewagę miała ludność pochodzenia obf2f2gcego, głównie niemieckiego. Sądzę, że trzeźwa interpretacja źródeł z XIII i XIV wieku nakaże nam to ogólne przekonanie o maSOW'lll l1apł'\Vie kontyngentu niemieckiego w wiekaeh średnil'll i ezasach późniejszych do Wielkopolski i POZllania znacznie skorygować. Nowi prz'!J sze pochodzili głównie z osad miejskieh, jak np. miast śląskieh i "'ielkopolskich. Szlachta polska mimo zakazów królewskich z pierwszej połowy XVI wieku osiadała dość lkzllie w Poznaniu (4,8% ogółu przyjętych). \Viek XVI jest okresem rozkwitu gospodarczego m. Poznania. Trzy główne dziedziny pracy hyły motorem rozwoju miasta: h a n II e l, p r z e 1Il y s ł s k ó r n i c z y i p I' Z e m y s ł w ł ó k i e n n i (" z ,18). Szczególną rolę odegrał przemysł skórnicz' w Poznaniu, który hył najwyhitniejszym ośrodkiem o zna czeniu międz narodowem. Silnie ,'ozwinięte jest g a. I' b a rs t wo i g a I a n t e r j a. Przeważna część rzemieślników z tego przemysłu pochodzi ze Śląska (50%). Liczny jest również napływ rzemieślników z p l' Z e m y s ł u "'. ł ó k i e n n i c z e g o (sukieUl,icy i płóciennicy). I tu także dominuje Śląsk, który na liczbę 49 prz'byszów tzn. 35 sukienników i 14 płóciellników, dał 28 rzemieślników, co stanowi 57,1 %. Nie dziwić się zresztą - PoznalI w tym czasie jest głównem centrum przemysiu tkaekiego. Starałenl się przedstawić metodą statystyczną pochodzenie ludności miejskiej według zawodów na podstawiE' księgi przyjęć do ohnvatelstwa. Dalsza praea w tej dziedzinie niejedllo jesZCZf\ ł'Ozszel'zy i uwypukli.

18) Z. Zaleski: Pl'zf'rnysł skól'zany \\' śrcdniowiC'Cznym Poznaniu. Kl'onika lll. Poznania, H. YI, str, 312,l\IATERL\.ŁY DO HISTORJI SZTUKI WIELKOPOLSKIEJ.

(Ciąg dalszy).

Dzieje poznańskiego bra('twa malarskiego (1574-1779).

Malarze poZnailSl'Y, którzy od r. 1489 tworzyli wspóln.

cech z złotnikami, hafciarzami i aptekarzami, oM'z'mali w 1'0ku 1574 0801)11)' statut. Od tego samego roku pocżąwszy \\")'stę]Jują malarze po raz pierwszy razem z konwisarzami (iudwisarzami) i introligatorami jako ..seniores iUl'ati stannifusorum (eantrifusm'um)". Oba te fakty należy uważać jako oidłąl'zeuie braetwa malarskiego od ('echu złotniczego. Utworzono nowy ce('h WSPÓlllY, do którego weszli kOllwisarze, introligatorzy i malarze, a ponieważ te rzelllioła dotąd nie były zorganizowane, otrzymały one osohne statuty. ("Plehiscitum stanuifusorum" A. C. 1573- 1577 (r. 1573) fol. 138 i nast. - ,.Plebiscitum pic torum" A. C. 1573-1577 (r. 1574) fol. 217v-220v - ,.Plehiscitulll introligatorum" A. C. 1573-1577 (r. 1574) fol. 220v - 222v). Zasadnicza reforma i reorganizacja cedlów poznańskich lIatąpiła prawdopo.dohnie już w r. 15(j7. W tymże roku howiem w'brani zostali po raz pierwsz' "seniores cantrifusorum". a mianowicie ('antrifusor Antonius Schumrkht i Simon Rothgiser. (A. C. 155(i- 1570. fol. 11:1). Na tej podstawie przypuszczamy, żp. już wted utworzony został osolbn' cech dla konwisarzy i pokrewnYl'h zawodów l").

1") Do nich zaliczano: ruffifuso!'es (ludwisarzy, notgicsscr) - campanatol'(', call1panorUI1l fusOl'e:s (Glockengies::!cr) - cantrifusorcs (konwisal'zy. Kannengicsscr), stannifusores (Zinngiesser), t. j. wszystkich rzemieślników, którzy orlIewaIi naczynia i sprzęty z metalu, z miedzi, łJloiądzu i cyny. - Kotlarze (cuprifabri, KoppcrsIllec]p) należeli do cechu kO\yalskiego,

Spis wyhranyeh i przez ra<l miejską zaprzysiężony eh starszych cechowych w mienia wtellcza.s po raz pierwszy również reprezentantów innych nowo założonych cechów, jak "mm'atorum", "lignifab}'orum" i "cl'epidariorum" (patenników, kopydarzy). Lecz wszystkie te zawoldy i także cech "cantrifusorum" nie występują już w spisach lat następnych. Postanowiona. w r. 1567 przez radę miej!'ką reorganizacja. cechów natrafiła przypuszczalnie na poważną przeszkodę; zaczęte dzieło zniweczyła może zaraza, która w r. 1568 grasowała w Poznaniu l"). K o n w i s a I' z e, którzy pq"dadali przywilej z r. 1555 (zob.

oryginałny transumpt przywilejów z lat 1555 i 1576, wystawiony w J'. 1589, na pergaminip. Arch. P. Pozn.: Dep. kOllw. .\. 1), tworzyli dotąd wspólny cech razem ze ślusarzami, paśnikami i nożownikami 20). Jakkolwiek konwisarze hyli w XVI-tym wieku już dość liunie, repre,zentowani (w r. 1514 Crhan Connengisser, w lataeh 1515, 1517 i 1520 Michael Congissar -- w roku 152() Michel Raugiser, w r. 1527 Michael Cantrifusor, - w r. 1526 Laurentius cantrifusor i Alhert Czesz caJltrifusor), to jednak nie występują oni nigdy jako "seniores iurati" wspólnego cechu, który krótko

19) A. C. 1556-1571, fol. 117, - "Pestis Posnan. Anno Domini 1568 I1Jense .Julio ab ipsis fere Ilundinis s. .Joarmis Baptistae pestis cOlltagiosa ingravescere- in \Valischewo atque tandem sensim vi/'es suas usquc in suburba ac dcnique in ipeam civitatcm Posnanicnsem ex1en(lere coepit etc. e1c.", 20) POI'. A. C. 15:39-1547 /'., 1:J3H, fol. IOv. - Ser'ifnlbro/'unr (I), cingulatol'um, culteIlorum, cantrifusorum fraterni1ati sigiIlum de novo parandi facuItas conceditur, - COI'am consulatu civitatis Posnaniensis persona liter constituti selliOl'es fr'aternitatum serifabrOl'ulll, culteIlOl'um, cingulatorum, cant/'ifusorum declar,averunt eis ipsis si!!illum fraternitatis cast! esse perditum, rogantes diIigenter, ut eis ipsis f1c:cułtas permitatur, sigiIlum aliud de integl'o esse parandum. Et dornini consu]es eorum peticiollibus exauditis eis ipsis dederun1 ac concef'serunt facuItatem sigi Ilum novum eOl'UJn fraterllitati pal'andi, sed ita, ut ad iIlam veterem sigiIli figuram perditam addatur littera "P", ut sit disc/'imen antiqui et novi, iIlud vero vetustum amissum sigilłum cassant, anihilant et in nihilum redigunt temporibus perpetuis. Actum fel'ia sexta a fest. dom, Jichaelis prox. milłesimo quingelltessimo (!) trigesimo nono (= 26 wr,zeHnia 15:9 r.).

na.zywano cechem serifahrorum (serificum). \V skład tego cechu weszli oprócz konwisarzy paśnicy (cingulatores, GtirtJer), nożownicy (cultelarii, Messerschmiede), mieczownicy (glaeliatOJ'es, Schwertfeger) oraz zegarmistrzowie. W r. 15!J3 je!:'t PhiJippus Zegermistrz starszym cechu razem z mieczownikiem Janem Iczko (gladiator). I n t I' o l i g a t o I' Z Y (librorum compal'tores) nie byli w XVI-tym wieku zorganizowani w żadnym związku cechowym, może z powodu zbyt małej ilości ich w Poznaniu 21). Niemniej zachował się statut dla czeladników introligatorskkh z dnia 24 lutego r. 1561. ("Porządek sławnego rzemiosła towarsziszów intl'oligatorczików w mieście Poznań" - Dep. introJ. nr. 1. Arch. P. w Poznaniu). Że introligatorzy nie mieli organizacji urzędowej, o teIn mówi nam wstęp do stat.utu, nadanego im na ich prośhę w r. 1574. [,,- Faciłe adducti sumus pI'ecihus artifkum introligatorum, ut perpendendo eorum quoque intrOiligatorium aJ'tificium multo commodius tractari posse, si non dissolute, sed coniunctim in aliqua vero ordine actiones artificiique sui operas peragerent de unanimi nostro consensu, iis etiam concedendum constituendumque esse, duximus, uuam et indivisam intel' eosdem artifkes perpetuis temporibus firmiter inviolabiterque ohservandam fraternitatern seu contuhernium, quemadmodum praesentihus concJudimus, deceruimus et constitutuimus etc."]. Oficjalna nazwa wspólnego ,.cechu konwisarskiego" hrzmi: Contuhel'nium cantrifusorum, introligatorum atque pictorum aJiorumque artificiorum annexorum. Do ,.cantrifusores" zaliczono sta1lllifusQres (Zinngiesser) i aerifusol'es (ludwisarzy, Rotgif'sser, Glockengiesser), do malarzy zaś snycerzy i 'zeźhiarzy 22).

21) Świeawska 1\1.: Intl'OligatOl'zy poznai1scy w wieku XVI. "E»libris", zeszyt VII, Kraków, W25. 22) \V I{r'akowie tworzyli wspólny cech: malal'ze, snycerze i szklarze (Statut cechowy z 1', H!}O), Do małar!!:y zaliczano wtedy I'ównież "g-oltszlegerow" (bractearius. alia.s goltslaer) tj, tych, co przygotowywali złoto do złocenia rzeźb j tła obrazów oraz pozłotników, I,tórzy złocili rzeźby złotem płatkowem ("Fassmalel"'). \V XVII-tym wieku przyłączono do tego wspólnego cechu także kołtryniarzy (szpa

2JJ

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1933 R.11 Nr2/3 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry