ZAPISKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1930 R.8 Nr2

pierwsi na pomnik Kopernika w Warszawie, ogłaszając pomnikowe wydanie dzieł Kopernika w językach łacińskim i polskim oraz wielką liczbę świetnych monografij i rozpraw, poświęconych Kopernikowi. Niemcy natomiast, aż do połowy wieku XIX, nie mogli przeciwstawić tym ogromnym wysiłkom polskim nic uwagi godnego, jakkolwiek już od lat kilkudziesięciu panowali w Toruniu, mając tem samem w rękach i pamiątki Kopernikańskie i środki pomocnicze, potrzebne do prac naukowych o życiu i dziele Kopernika, Nie uczyniwszy w ciągu długich dziesięcioleci niczego dla uczczenia i poznania naukowego tej potężnej i genialnej postaci, Niemcy tem usilniej głosili niemieckie jego pochodzenie, wywołując zawsze żywiołowe burze protestów ze strony polskiej. Dopiero w r. 1839 utworzył się w Toruniu komitet, którego zadaniem było wystawienie pomnika Kopernikowi w temże mieście w trzechsetną rocznicę śmierci jego, a więc w r. 1843. Polacy, dowiedziawszy się o tych zabiegach niemieckich, wystąpili, jak pisze Warschauer, przeciwko nim, jako wdzieraniu się Niemców w prawa narodu polskiego.

Ozwał się także Edward Raczyński, pisząc do komitetu toruńskiego co następuje: "W r. 1820 przyczyniłem się do wystawienia Kopernikowi, jako Polakowi, pomnika w Warszawie. Byłoby zatem niekonsekwencją z mojej strony, gdybym teraz miał łożyć na drugi pomnik, na którym ma isię zjawić jako Niemiec. Z tej to przyczyny nie mogę wezwaniu uczynić zadość. Natomiast jestem gotów dołożyć całą brakującą kwotę, jeżeli Panowie zechcecie uznać Kopernika jako Polaka". Komitet jednakże odpowiedział, że wydawanie werdyktów o przynależności narodowościowej Kopernika leżało poza obrębem jego działalności. Raczyński więc nie dał nic na pomnik toruński. Na pomniku nie wyryto jednakże zamierzonych pierwotnie wyrazów: "P a t r i a P r u s s i a ", umieszczono natomiast napis neutralny pod względem narodowościowym: "T e r r a e m o t o r s o l i s c a e l i ą u e s t a t o r".

4, żenia

Niedoszły zamiar Raczyńskiego w Poznaniu instytutu dla panIen

załoszla