)J( 206. w Czwartek
Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego 1845.09.04 Nr206
Czas czytania: ok. 22 min.N akładem Drukarni Nadwornej W\ Deckevu i Spóljci.
WIADOM OŚCI K RAJOWE,
Berlin, d. 1. Września. - Naj. Pan przybył dziś do Sanssouci.
N aj. Fan raczył udzielić żołnierzowi Niedzielskiemu z 10. pułku piechoty i czeladnikowi mularskiemu Plebanowskiemu medal na wstążce za wyratowanie.
Wojna Mexykanska ze Stanami Zjednoczonemi Ameryki.
(Dokorkz.enie.) - Rząd mexykanski w proklamacji swojej sprawiedliwie odwołuje się tylko do swych sił lądowych, albowiem to, co posiada do dyspozycyi z sił morskich, nie ma żadnego znaczenie w porównaniu z potężną marynarką Stanów północnych. Me XYK posiada obecnie tylko dwa statki wojenne parowe: G wad e l u p o dwóch moździercach 68funtowych, czterech armatach 12funtowych i jednym rakietniku; M o n t e z u m a, na którym jeden moździerz, 6 armat 32funtowych; jeden rakietnik. Z okrętów wojennych posiada trzy stare brygi, razem o 30 działach, trzy galony »labe, razem o 9. działach, i cztery szalupy kanonierskie, z których każda uzbrojona jedną długą armatą '24funtową. Oto cała siła mor»ka MexYKa nów, Z nią się chcą mierzyć ze Stanami zjednoczonemi, których liniowe otręty i statki wielkie parowe dwa oceany okrywają. Sama l' en nsi b ani a, jak wiadomo największy okręt wojenny o 150 do 200 dział, zgruchotałby całą marynarkę mexykanska. Atoli i siły lądowe nie starczyłyby potędze północnej Ameryki. Kiedy garsztka awanturników zrobiła powstanie w Texas, a wojsko mexykanskie miało jenerała Santa-Anna na czele, rząd nawet jednej prowincyi poskromnić nie zdołał, skąd mu więc dziś ta wiara, aby Stanom zjednoczonym sprostał? Wszelako zajęcie T e x a s, jednego z 19 państw, składających federacyjną rzeczypospolitę Mexykanska, i przyłączenie go do federacyi północnoamerykańskiej, jest już czynem dokonanym. Texas jest odtąd prowincyą zjednoczonych stanów. A chociaż się to stało poczęści z dobrej woli mieszkańców, to jednak polityka innych narodów nie może obojętnćm okiem patrzeć na wypadek, który z jednej strony osłabia rzeczpospolitę Mexykanska, z drugiej powiększa Amerykańską. Od zajęcia Florydy przez jenerała
Wystawa przemysłu w Berlinie.
(Dokończenie .) Jedwab produkują łam tylko dla pamięci, bo klimat jest na to zaostry; rozpoczynają przecież na nowo próby, do których zachęcał Fryderyk Wielki, ale jedwab bardzo tanio z Wioch dowożą. Bawełna tirzychodzi z zagranicy pod lejni prawie satnemi warunkami, jak do "rancji. (iliuka porcelanowa jest może nie lak czysta w Saxonji jak w Limousin. Widzimy więc, że pod względem surowych nialeijalów, Związek celny Niemiecki jest tak dobrze przynajmniej, ja*k Francija, uposażony. 2 drugiej strony, pieczołowitość monarchów a czasami wz;:li;dv pi ic/riości, o c l dawnych bardzo czasów, nadały niektórym szczegółowym laorykacjoin najszczęśliwsze popędy, i zatrudnienie. Wszystkim wiadomo, jak doskonale są wyroby porcelanowe z królewskiej fabryki w Meissen, w baxonji, a wzj ctość Saskiej adainaszkowanej bielizny jest powszechną: jest to artykuł, z którym nic się porównać niedawalo aż do wystawy francuskiej w 184 1. r. na "której okazauo wyroby, którymby sama Saxonija trudno dorównać mogła.
-
-
d lary cz'as swój iniędzy uprawę gruntu i warsztat' ikacki, zaledwie Talara na tydzień zarabia: "jest ło o 63 centymy na dzień mniej; w fabrykach sukiennych lejźe samej prowincji, zarabia dwa razy tyle, ale to daje dopiero za dzień 1 fr. 26 cent. kobiety biorą połowę. W Saxonji, robotnik w okręgach górzystych, pracując u siebie, zarabia 5 fr. lub 5 fr. 50 centym, na tydzień, robotnik na płaszczyźnie cokolwiek więcej.
J'rzedzaize bawełny otrzvnirna 7 fr sa cpnlvm. a drukarze nlórienek 51dnia 4. Września 1845.
Hciluktor oduowiedzialuj -: Ur. J. Hvmarkiricicz .
Jacksona, odsłoniła się polityka Unii utworzenia z całej Ameryki północnej jednego wielkiego federacyjnego państwa. Zajęcie Texas, wywołone wpływem tegoż samego jenerała na kilka miesięcy przed jego śmiercią, jest tylko dalszym ciągiem tego samego planu, bo pierwszy strzał działowy, któryraby wojska mexykanskie zaczepiły armią amerykańską oddałby w posiadłość Unii północnej i Kalifornią i prowincyą Yucatan.
Wie o tćm dobrze Anglia, rywalka Stanów zjednoczonych. Jeżeli więc gazety angielskie w obecnej sprawie wojennej między dwoma rzeczmipospoliterni na na to się zgadzają: że Stany zjednoczone wdając się w wojnę z powodu Texas, wszystko na jedne kartę stawiają, i że ta wojna będzie dla nich jak się wyraża S taifdard, »początkiem końca,« trudno przypuścić, aby dzienniki pomicnione rozumiały, że takie niebezpieczeństwo Unii, ze strony rozerwanej w sobie i osłabionej republiki mexykanskiej zagraża; raczej sądzić należy, że Anglia interweniować będzie w tej sprawie, i gdyby na drodze dyplomatycznej Unia do zwrócenia narad prowincyi Texas nie dała sie nakłonić, że gotowa siłą zbrojną do tego Stany północne przymusić. Nie o MexYK tu chodzi. Ale im potężniejsze Stany zjednoczone, im rozleglejsze obejmą granice, a tćm samem rozleglejszj rozciągną handel, tein większe niebezpieczeństwo dla Anglii utraty panowania n.i morzu i principatn handlowego, któryby wówczas przeszedł do Ameryki północnej. Inna jest polityka Francyi, dawnego przymierzeńca wolnych Amerykanów. Francya nie tylko nie ma powodu lękania się wzrostu zjednoczonych S tanów, ale i owszem mając tam uczepione interesa swoje handlowe daleko korzystniej, niżeli w Anglii, może tylko zyskać na wzrastającej potędze Ameryki północnej. Ona widzi, że nierząd jaki panuje w Mexykn, i rozstrojenie całej federacyi, prędzej czy później będą to miały w skutku, że się jedna prowincyą po drugiej od rzeczpospolitej odrywać będzie, i dostanie w ręce Unii północnej. Francya więc rada takiemu stosunkowi rzeczy, nie chciałaby tylko z tego powodu wojny między Mexykiem i Stanami, któraby może i Anglią i ją samą do walki wciągnęła. Jej interesem zatem będzie przestrzegać w tej sprawie system nicinterwencyi, i zmusić Anglią (] o zachowania neutralności, gdyby nawet rzeczywiście do wojny mexykanskiej przyść miało.
do 6 talarów. W Berlinie, ceny są wyższe. W Norymberdze, mieście od niepamiętnych czasów bardzo pij .emysłoweni, zwyczajna płaca robolnika 3 złote reń. wynosi (6 fr. 50 ceni.) na tydzień. V' N adreibkich prowiucijarh, zwyczajną płaca dobrego robotnika wynosi .i do i tal. na lydzień. Ze zaś życie jesl prawie po takiej samej renie, jak we Francji, robotnik Niemiecki nie tyle więc zarabia co Francuski. Y\ edlug p. Logentil, .żywność robotnika Niemieckiego .skhu a się: [@Re :ft;awa: na sn.at nie, chleb żytni (przebrzydłego gaiunku) lekko masłem poc.ągmęty; obrad i na wieczerzą kartofle. Rzadko dosyć pija piwo, a trzy czwa robotników mięsa nie znają Wino rowniez jest u» medoslęptie i u" znane.-. Z powodu lego, jak szanowny kom.ssarz nazywasprawiedliwie, nędznego pożywiona, dodaje, ze robotnik Niemiecki, mniej od Frańcuzkicgo produkuje. JI'oaYHrry pokarm , ulrzymame, powiada, wielki ma wpływ na ilość roboty jaką człowiek dokonać może; on to daje często wyższość robotników, Angielskiemu nad Francuzki",; a często powtarzane doświadczone dowiodło, ze kiedy ten ostatni może używać pożywnej strawy jaką zwykle kanni się jego spółzawodnik, pracuje równie mocno i lak długo.« fa okoliczność me sama jedna tylko zmniejsza silę produkcyjna Niemieckiego robotnika, porównaną z tąź siłą robotnika Francuzkiego, a klora zmniejsza korzyść, jaką umiarkowane bardzo zapłaty zdawały się udzielić Niemieckiemu rękodzielnikowi. . P ą - tnik Niemiecki jesl ociężalszy, niclylc podsycany pragnieniem i żądzą uciechy. Trafną bardzo myślą p. Lcgenlil, jakich pełno w jego raporcie, jest, źe polityczne Niemiec położenie oddziaływa na płodność pracy robolnika Niemieckiego. Niedosyć jeszcze żywo wszczepiło się w niego uczucie róyvności, tak głębokie i lak gorące we Francji, gdzie każdy może karmić nadzieję, że dojdzie do punktu, do którego inni dobieeli. Łatwo on zeadza sic »a m ahv- ży ć i umierać w sterze, w klorci tza, pod naswą. Eiyk XI\r., którem się dyrekcya król. teatru nadwornego zająć zamierzyła, zakazane zostało przez reskrypt ministeryalny pod dniem 26. Lipca »jako nieprzyzwoite.« Podług pewnych wiadomości miał się poeta o wys'wiceenic przyczyny tego zakazu zgłosić, aby podług tego dalsze postępowanie swe urządzić. Wyświecenia tego oczekują powszechnie z niecierpliwością, zwłaszcza źe autor nic takiego nie zamieścił w tym dramacie, coby się przyczyną podobnego zakazu stać mogło. B e r l i n, dn. 29. Sierpnia. - Gotują tu wielkie uroczystości na przyjęcie carowy rossyjskrćj, która 8. Września przybyć i około dwóch tygodni w Sanssouci zabawić ma. Udaje się ona do Palermo, ażeby za radą lekarzy pod łagodniejszym niebem zdrowie odświeżyć. Poseł nasz w Petersburgu p. Rochów, doznał tam bardzo pochlebnego przyjęcia u dworu; spodziewają się powszechnie iż temu biegłemu dyplomacie uda się usunąć niektóre nieporozumienia, jakie zprzyczyny stosunków zagranicznych zaszłyW stolicy carskiej panowała wielka radość z powodu zwycięstw odniesionych w Kaukazie, lubo nic jedna z pierwszych rodzin dolegliwej doznała straty i smutkiem się okryła. Przy zdobywaniu twierdzy Dargo, miała być broń i amunieya z angielskich arsenałów góralom dostarczoną, czego Moskale oczywiste dowody mieć mają. Króla, oczekują tu na początku przyszłego tygodnia, i mniemają że dla przyjęcia carowy wycieczkę do Maricnbadu odłoży. Mówią, że po przybyciu Jego odprawy sejmowe ogłoszone zostaną. Wydany W d. 30. Sierpnia 27. numer zbioru praw, zawiera nową ordynacyą gmin w prowincyi Nadreńskiej. Z K ról e w c a 25. Sierpnia. - Po zniesieniu publicznych zgromadzeń, zebrało się tu kilka towarzystw prywatnych; najliczniejsze z nich zgromadziło się blisko w 7 O O osób przeszłego wtorku w Cafe n a t i o n a l i odbyło swoje posiedzenie w wiclkiem porządku i ku powszechnemu zadowolnieniu uczestników. - Tymczasem Dr. Jacoby i kupiec Balio oddafonymi zostali z żądaniem opieki prawnej od kryminalnego senatu przy sądzie najwyższym, który się kompetentnym w tej sprawie uznać nie mógł, czy nie chciał, - Również protestacyę owych 38 mówców, najpierw karami zagrożonych, odrzucił Minister Bodelschwingh, a natomiast pochwalił przedsięwzięte przez władze kroki w celu stłumienia wolności mowy. W naszej prowincyi nędza powiększa się codzień: głód stoi U drzwi, a tylko ludzie płytcy sądzić mogą, że stan ten opłakany pochodzi z jednorocznego nieurodzaju; przyczyny jego szukać trzeba głębiej; sięga ona roku 177 O, kiedy po podziale Polski cały kadłub Pruss Wschodnich wszczepiony został pomiędzy ciasne granice morza a Rossją, i cienką tylko szyją stykał się z resztą ucywilozowanej Europy. Przez lat 60 wszystkie drogi handlowe, po których spływały jedyne bogactwa z wymiany i spieniężenia produktów miejscowych, coraz bardziej po dziś dzień ścieśniano. Nędza więc i niedostatek dawniejszy wystąpił tylko wyraźniej i czuć się dał żywiej w czasie ostatniego nieurodzaju, ale bynajmniej z niego nic wyniknął. - Smutne położenie prowincyi pogorszą się jeszcze z powodu p r a w c e l n y c h i e m i g r a c y i . Przemysł bowiem u iias na bardzo niskim jeszcze jest stopniu, a przy małćj ludności i utrudnionym odbycie, nie do razu wznieść się zdoła; - podnoszenie go zaś sztuczne może tylko stać się szkodliwem dla tego, że odrywa wiele rąk potrzebnych do uprawy roli, leżącej po większej części odłogiem. Nie masz u nas fabryk ani rękodzielni, którymby prawa celne do wzrostu pomódz mogły; stają się one przeciwnie nową zaporą dla uciśnionego handlu; w ogóle zaś podobne p a t i a ty wy nigdy złemu radykalnie zaradzić nie zdołająsię urodził, i tyle tylko pracuje, ile koniecznie potrzeba dla otrzymania zapłaty, jaka jest niezbędną do najskromniejszego wyżycia. Robotnik Niemiecki więcej ma oświecenia, niżeli Francuzki. Ludzie ńieumiejący czytać ani pisać, rzadką są już osobliwością w Zollvereinie. Szczegółowe szkół}', dla wszystkich otwarte i przystępne, gdzie uczą i wykładają tejemnicc rozmaitych rzemiosł, są zaprowadzone. Fabrykanci wzajemnie się podbudzają, i silą się na udoskonalenie tak siebie samych jak i robotników swoich. Dla tego też zdolność produkcyjna robotnika Niemieckiego niezadługo pewno słanie na równi z takąż zdolnością Francuzkiego robotnika. Według tych ogólnych wiadomości, można sobie utworzyć wyobrażenie o nie dalekiej ptzyszłości Niemieckiego przemysłu. Oczywista rzecz, źe ta przyszłość świetna, i źe przedmioty, klórc Związek Celny z innych krajów" sprowadza, naprzykład w tkaninach, sam niezadługo produkownć będzie, a może nawet na wywóz za granicę- Przeszłość w tym względzie na przyszłość daje rękojmię. I lak, w 1834 r. Związek Celny otrzymał półszósta miliona kilogramów surowej bawełny, którą przerabiał na rozmaitego rodzaju materje. W 1843. r. już potrzebował piętnaście milionów, prawie trzy razy tyle. N a ten sam użytek, Anglija przesłała mu w 1834. r. trzynaście milionów i pół kilogramów przędzy bawełnianej. W tysiąc ośmset czterdziestym trzecim juź 24 miliony 300,000 kilogram , prawie dwa razy tyle. Związek Celny wyseła za granice, na targi Amerykańskie, sukna, płótna, a nawet wyroby czapnicze, które Saxonija po tak niskiej cenie wyrabia, jakiej nawet w Anglji dosięgnąć nie mogą. Przemysł jedwabny "tyle się lam prawie rozwija, co bawełniany. Sztuki kruszczowe postępują. Sztuka garbarska i przysposabiania skór jest w ogóle daleko posuniętą. Fabrykacja papieru rozległa jest i coraz się ulepsza, Wyroby kartonowe, galante
14.'
Również smutne skutki wywiera objawiającą się u nas coraz żywsza chęć e m i g r a c y i po nad brzegi M o s q u i t o, pozbawiająca kraj zubożały i nieludny rąk potrzebnych do uprawy ziemi, których pracę już i tak nadto zużywają zakłady fortec, kanałów, dróg żwirowych U d - Zważywszy jeszcze na powszechny tegoroczny nieurodzaj, z żalem przyznać wypada, że głodu obawiać się możemy. Wsparcia zaś i zapomogi z rozmaitych stron nadsyłane, jakkolwiek hojne, wątpię ażeby złemu skutecznie zaradzić potrafiły, zwłaszcza że przy ich podziale władze tutejsze przyjazną chwilę skutecznej pomocy bezczynnie zmarnowały, że o jednym tylko przypadku wspomnę : Wczasie najgwałtowniejszćj potrzeb} -wprowadzono znaczną ilość kartofli in n a t u r a, z których większa połowa w czasie transportu oczcwiście zgniła; a zdaje się, żeby daleko było stosowniej odkupić zawczasu od producentów wódki ich zapasy kartofli po cenach choćby i wysokich, zabronić w kraju pędzenia okowity, a potrzebną ze Szczecina albo zkądkolwiek sprowadzić. Przy rozdzielaniu gotówki większe jeszcze naturalnie napotykają się trudności.
Z n a d E i d e r y, d. 29. Sierpnia. - Według pogłoski uda się minister spraw zewnętrznych, hrabia Reventlow-Criminel do księcia Metternicha i lorda Aberdeen, aby wyrobić zapewnienie jedności państwa i prawa spadku duńskiej korony. Zapewne ta okoliczność dała powód do tej wieści, iż hrabiego nagle i niespodziewanie przywołano z Kopenhagi do F6hr do króla. Tyle pewną jest rzeczą, że teraz po raz ostatni starać się będą połączyć nazawsze i nierozwiązalnie księstwa Schleswig i Holstein z Danią, a to za utracone kopalnie srebra w Norwegii. Nie jesteśmy wstanie powiedzieć, czyli obce mocarstwa skłonię się do tych życzeń Danii-, tyle jednak pewna, że pogłoski potwierdzające to mniemanie, są płonne. Niemiecki lud tych księstw spodziewać się ma prawo po państwach niemieckich, że one pójdą za niemiecką polityką i nie dozwolą ukuć kajdan łączącycłi ich z Danią, lecz prawna sukcessya uwolni ich nareszcie z więzów, w których teraz pozostają. Cały naród niemiecki ma prawo od nieb wymagać, aby niedozwoliły -Rossyi przez Danią zająć północne Niemcy, a na przypadek wojny stać się panami ważnych pozycyi nad Elbą. Niemcy żądają od wielkich mocarstw swoich, ażeby szły za popędem własnej i niezawisłej polityki i żeby nie były przyczepką do obcych dążności. Głos narodu odezwał się w Wiirzburgu, nie należy być głuchym na znaki czasu; ruch liberalny od lat 10 powstały dał się poskromić, lecz jeżeliby wiara miała się upowszechnić śród ludu niemieckiego, że jego przewodnicy, sprawy narodowej trwożliwie bronią naprzeciw zagranicy, a nawet tam, gdzie mają za sobą jasną 1 pewną słuszność, natenczas ruch wolności może innego nabrać kierunku.
Z prowincyi Saskiej, d. 20. Sierpnia. - »Zerwać Z Anglią nie można! Obrazić Anglii nie wypada!« Słów tych używano w ostatnim czasie często dla dowodu, iż angielskiemu przemysłowi, przemysł niemiecki czcs'ciowo poświęcić trzeba. Rzeczywiście wyznanie to nie bardzo jest zaszczytne, jeżeli na prawdzie polega, dziwne, jeżeli obawa jest daremną. Zdarza się wprawdzie często w polityce, iż odstępuje, się od zdobyczy z bronią w ręku pozyskanej, łub od wpływu na obcy rząd wywieranego: lecz przemysł, tę nagrodę rolnika i rzemieślnika, byt dobry i kwiat kraju obcemu narodowi nieść w darze, jest rzeczą niesłyszaną. Naród zupełnie już musi być opasany więzami obcej potęgi, jeżeli własnych źródeł podług najlepszego rozumienia używać, jeżeli bogatszym i silniejszym stać się nie może, bez obrażenia obcej potęgi. - Lecz mająż słowa te prawdziwą powagę w N i e m c z e c h? Najprzód nie jest prawdopodobna, izby się Anglia obrażoną cznć miała, jeżeli Niemiec, aby własnym towarom pokup ułatwićryjne, z drogiego drzewa, sztukaterje, dawno w Niemczech słyną No rymberg od wieków posiada przywilej dostarczania Europie zabawek dla dzieci. Sztuki mechaniczne także nie zasypiają. Słowpm Związek Celny Niemiecki jest ogromnem państwem przemysłowem, które zbliska ściskać się zdaje Franciję i Angliję. RękodzielnieZwiązku Celnego z jednej strony, a z drugiej Sianów Zjednoczonych, bliskie są podobno do walki o handel powszechny z temi dwoma* ludami, które dotąd stanowiły prawo w świecie band'lowym, tak samo jak w politycznych sferach. Takie wypadki okazują się z raportów pp Legentil i Goldenberg.
Zresztą dokuinenta te obfitują w nieocenione nauki, i liczebne dowody nadzwyczaj zajmujące. Ciekawie czytać je będą wszyscy, którzy pragną poznać, jak daleko zaszli nasi spółzawodniey, w tym nowym zawodzie pracy, w który cywilizacja massa rzuca się w ślad za swobodą. Wszyscy wdzięczni będą dwom kommissarzom wybranym przez ministra handlu, za bezstronność z jaką raczyli opuścić osobiste wielkie inferćsn swoje, by udać się na drugą sironę Renu i zająć się trudneini badaniami, zHojnemi i delikalnemi, klórc znamienicie dokonali. Żałujemy, źe nie inoźna było dołączyć do nich jakiego chemika i mechanika. Robola na cztery rozdzielona osoby mogła być zupełniejszą. To jednak co we dwóch przez dwa miesiące pp. Lege"nlil i U ołdenberg zrobili, jest zadziwiające. Nieszczęściem, minister handlu bardzo jest ścieśniony granicami swojego budżetu Proste koszla podrój .y kommissarza, albo koszla druku raportu, są juź dla niego ciężarem. W tej chwili inne jeszcze wystawy są otwarte, wszystkie na podobieństwo franeuzkich: jedna w Wiedniu, dla Stanów AusJrjackich, druga w Madrycie dla Półwyspu, na którym oba rządy. Hiszpański i Portugalski, chcą korzystać z pokoju i zachęcają do przemysłowej pracy. Dla braku funduszów minister handlu nikogo tam posłać nic mógł. Akademia nauk Anglia posiada prawo żądania, ażeby Niemcy, dla przypodobania się jej, "własnym robotnikom chleb odejmowali? Albo może i tu wchodzi prawo, trzydziesto, czterdziestoletniego, lepiej niepamiętnego przedawnienia, podług którego Anglia, ponieważ tak długo handel niemiecki w niemowlęctwie trzymała, i nadal korzyści z niego ciągnąć musi? Przeciwnie, naród angielski ma za wiele prawości, iżby od razu przejrzeć nie miał, że nikt Niemcom za złe brać nie może, jeżeli owoc pilności swej sami pożywać żądają, Anglicy są za roztropni, ażeby niechęć pokazać mieli, jeżeli obcy naród tego samego przeciw nim się dopuszcza, czego oni się przez dwa wieki nieomal przeciw wszystkim innym narodom dopuszczali; jeżeli obce państwo przez też same prawne środki samodzielnem i zamożne m stać się pragnie, przez które Anglia potężną się stała. Stosunek ten podobien jest do tego, jaki między dwoma kupcami zachodzi. Kupiec mniejszy przez liczne lata starał się z ludźmi swymi o to, ażeby większemu kupcowi, który więcej pieniędzy, więcej kupieckiego rozumu posiada, dla tego znakomitsze i wielce zyskowne fabryki zakładać mógł - dostarczać surowego materyału. Wielki kupiec spłacał małego, jego własnemi, lecz poprąwionemi towarami; z czego taki wypłynął skutek: ów stawał się coraz bogatszym i potężniejszym, ten coraz uboższym, i bardziej uciśnionym; a większe przedsięwzięcia i sławę ztąd pochodzącą, w ręku bogacza pozostawić musiał. Mały kupiec zaczyna wreszcie towary, których mu potrzeba, nietylko surowo sprowadzać, lecz poprawiać, i do potrzeb zastosowywać; a w kilku latach wyrównał drugiemu, co większa przewyższył go. Teraz już go więcej nie potrzebuje, i zamyka przed nim i towarami jego dom swój. Będzie się on okropnie martwił, iż ów w swej kieszeni piękne talary zatrzymuje, lecz czyż mu przejdzie przez myśl, czuć się obrażonym, i stawiać drugiemu przeszkody, lub sąsiadów przeciw niemu podniecać? Wstydził by on się tego, lecz zysku rywalowi już żadnego nie poda, i handlu jego, powiększonego nigdzie wspierać nie będzie. Lecz jeżeli mały kupiec na dobrej drodze postępuje, i jak dotąd, coraz bardziej siły swe natęża, bardzo łatwo bez łaski kupca wielkiego obyć się zdoła. Lecz gdyby się rzeczywiście tak stało, iż Anglia będzie szukała zemsty, iż związek celny, towary jćj w cenie zniża; cóż wówczas Niemcom uczynić zdoła? Jest może obawa, iż Rossyi ku pomocy użyje, ażeby państwo to granice swe ostrzej strażą otoczyło; lub iż Belgią, Hollandyą i Szwajcaryą jeszcze bardziej od Niemiec odstręczy? Jeżeli Anglia takiego jest sposobu myślenia, iżby się obrażoną czuć miała, gdy Niemcy prawa swego używają, wówczas tychże sa- P a ryż, d. 27. Sierpnia. P. Guizot spodziewany tu 3 O. Sierpnia, mych użyje środków, jeżeli handlowi ich nic stoją na przeszkodzie, cho- podobno zupełnie wyzdrowiał. P. Thiers uda się do Hiszpanii, chcąc 0ciażby Niemcy zupełnie do woli jćj stosowały sic. HandeJ niemiecki imdnĄ} bejrzyć miejsca bitew za czasów Napoleona stoczonych. pomocy zaprawdę z strony Anglii dotychczas nie miał, dla tego mu tez po- Z Antyllów francuzkich dochodzą wieści, ze nowy prezydent Hajti, moc odjętą być nie może. A chociażby tu i owdzie kilka domów handlo- gene™* Picrrot, który krwawą prowadzi teraz wojnę z rzecząpospolitą wych lub prowincji w Niemczech strata przez Anglików spotkać miała, Dominikańską, miał w końcu Czerwca prosić komendantów flot francuzkićj czyż ziemia nasza nie jest dość zamożną i obszerną dla zastąpienia angiel- l arigielskiej o pomoc. skich kapitałów przez własne środki? Niemcy muszą wreszcie na własnych Redschid basza, turecki poseł przy dworze naszym, spodziewa się odnogach utrzymać się, bo odwagę pokazały już po temu; a stratę, jaką im J j ™ 21 J pOwodu katastrofy zaszłej w Konstantynopolu. Już gotuje się niechęć obcych gotuje coraz silniej i rzeźwićj wynagradzać będą. Niemcom do podróży. niczego więcej nie potrzeba, jak tylko, ażeby przez obcych na samych sie- Gabinet hiszpański miał prosić niedawno rządu francuzkiego, aby baczbie zwróceni byli; że sobie sami poradzą, o to nie masz obawy. Otoczeni ne dawał OKorra hiszpańskich wychodźców, a szczególniej na stronników nieprzyjaznymi narodami, coraz energiczniejszemi uczynią usiłowania swe, Espartery. ażeby sobie wolny ruch na zewnątrz, i użycie środków własnych wewnątrz J ournal 1 'Algerie ogłasza okólnik marszałka Bugeauda z d. 9. Sierp., zapewnić. W jednym jedynie względzie Anglia rządom niemieckim szko- gdzie dowódzców wzywa korpusów w Algierze zostających, aby bezzwłodzić może, czego podług możności wystrzegać się należy, a to wtenczas cznie objaśniali swoich żołnierzy względem korzyści, jakie wypłynąć mają gdy polityka angielska z niemiecką zgodzić się nie będzie mogła. Niemcy z zakładania kolonii wojskowych w Algierze. Na wstępie mówi Bugeaud;politycznych i moralnych, zleciła jednemu z swoich członków, aby się uda! do Madrytu, a minister musiał prosić uczonego członka aby mu stosowne postrzeźenia nadesłał. Zeszłego roku, raport dziesięcioletni o handlu Wielkiej Bryłanji, dokument niesłychanej wagi, minister hankiedy rzecz idzie o przemysł, tak jak w literaturze, naukach i sztukach, rownieżlzby niegodne, która je uświ :.a raczej glosowaniem swojem nakcłz%e. Francija znajdując mnóstwo- iWiiionów na tyle przedsiebiersttw' lnaterjalnych do użytku publicznego, może przecież coś poświęcić ua poszukiwania i ogłoszenia, które i zaszczyt jćj przynieść i zbogacić są
Czytaliśmy w G a z e c ; e w. Księstwa Poznańskiego pod Nrein 188.
artykuł: z Okolic Grudziądza z podpisem (C). Jako obywatel tychże okolic nam sobie za obowiązek, nie dla sprostowania opinji Pana C. o nas, ale dla tego, nby bracia nasi w W. Księstwie, którzy nic mają z nami styczności, nie sądzili, ie milczeniem potwierdzamy grube błędy, które Pan C względem nas popełnia. - Najprzód muszę powiedzieć, że kto chce opisać lub krytykować jaką okolicę, powinien się starać ją dokładnie poznać, inaczej pójdzie mu tak, jak owemu Francuzowi wojażującemu, który opisując Polskę powiedział, że największe miasta są: Kutno, Łowicz i Warszawa. Pan C. uie znany, o ile mi się zdaje w Królestwie, zkąd przybył w naszą okolicę, zachował i tu ścisłe incognito, bo ledwo do kilku domów zajrzał - jednakowoż ośmielił się tak btęduie o nas napisać, nawet loiki nie zachował, bo w jeduem.
nie mająjednego rządu, dla tego przeważnego wpływu na ważącą się PoI..I,tykę Europy wywierać nie zdołają. Rządy niemieckie najczęściej w własnym interesie z gabinetem angielskim działać muszą. Pomyślmy n. p. jak ważną była i jest zgoda angielskiej z niemiecką polityką w stosunkach oryentalnych, naprzeciw Rossyi i Francyi; jak okropną stratę poniósłby handel niemiecki, gdyby mu Rossya drogę na południe zupełnie zamknęła! Anglia i Niemcy zupełnie ku sobie są zwrócone. Jak Niemcy ze związku z Francyą lub Rossyą nigdy prawdziwej korzyści spodziewać się nie mogą, również trudną jest rzeczą dla Anglii zgadzać się ztćm, co polityki, angielska lub francuzka zewnątrz państw swych postanowią. Rzadko zdarza się czas, gdzieby potrzeby i przyszłość tak jasno się okazywały jak dzisiaj. Skandynawia, Węgrzyni, Polacy na Niemcy uwagę zwrócić powinni, jeżeli samodzielność swą zachować chcą; Niemcy zaś w każdym przypadku Anglią będą mieli sprzymierzeńcem, gdy wszelki wzrost francuzkićj lub rossyjskićj potęgi, potędze angielskiej zagraża. Anglia może się gniewać na nas" lecz szkodzić nam nigdy nie zdoła, gdyż własna korzyść wstrzymuje ją od tego.
WIADOMOŚCI ZAGRANICZNE.
Polska.
Z Warszawy dnia 10. Sierpnia.- Znów wyprawIono z cytadelli IOciu na Kaukaz a 7miu do Zamościa, są to w mniemaniu władzy najmniej winni czyli najniewinniejsi i są skazani decyzyf Księcia Paszkiewicza. - Pozostałych 53 idzie pod sąd wojenny, co znaczy do kopalni iw Sybir.
- Już to drugie pożegnanie w przeciągu niespełna roku, drugie bolesne rozstanie z ludźmi, którzy umierają za życia, bo nadziei wyrzec się muszą.« O gdybyś widział (pisze jeden) te blade wycieńczone więzieniem twarze, a jednak z pewnym rodzajem rezygnacyi i smutnej wesołości podających bratnią dłoń po raz ostatni i cieszących nadzieją, która w ich piersiach zamarła - gdybyś widział ten płacz matek i sióstr, lub okropną cichą rozpacz ojców -gdybyś raz był s'wiadkiem takiego rozstania, rausiałbyś zaprawdę mieć silną wiarę w przyszłość i Boga, aby się nie zachwiać. - Szczęściem że ta słabość ustępuje innemu silniejszemu uczuciu, bo w przeciwnym razie nie wiem, coby pozostało do czynieniafiamiejscu mówi: z samych was moźnaby wybrać kilku zdatnych mężów na redaktorów, a nie co później: głupstwo zupełnie wprowadziło w odrętwienie wszystkich członków tu tejszej o kolicy. - Co do zarzutów nam czynionych muszę wyznać, fe
-=I""
AUwal) przyczynić by się mogły do poprawy; ale nasz autor pisze, ze nigdzie w okolicy książek polskich nie można dostać a przecież prze m Wf T(Q)Wwm Imt <9lkwiie ni Pana Lam= beka wielkie mi literami wyrażony przeczytać napis: L i t e r a t u r a P o Iska, a wszedłszy do domu dowiedzieć się, ile książek się tam polskich z najnowszej literatury w okolicy przedmę. To samo dow.edzialby się od księgarza w Brodnicy. Ztąd, chociaż niebywał u nas, mógłby ostry krytyk naszych okolic wnioskować, ze te ks.ązk. przez nas i żony nasze bywają czytane i nic napisałby dowcipne, apostrofy o naszej obywatelce czytającej T y s i ą c n o c y i j e d n a . Kiedy więc takie fałsze przeczyta który Obywatel z Okolic Grudziądza, powie zapewne, że cały artykuł wypłynął z pióra jakiegoś złośliwego człowieka, i że nań nie warto zwracać uwagi. - Przyznać wprawdzie musiemy: że co się tycze czynnego działania w rzeczach narodowych nasza prowincija daleko zostajeciągle na nIej posuwać się będziemy. - do zaprowadzenia kolonii wojskowych na większe rozmiary. Marszalek Bngeaud ma zamiar poznać imiona tych oficerów i żołnierzy, co chcą się podać na takich kolonistów. C o n s t i t u t i o n e l powiada, że wybór 42 parów ma utworzyć większość w izbie parów, gdzie tym sposobem chcą przeprowadzić zmianę rent i pytanie dotyczące uniwersytetu. Koła wyborców zwołane są na i 7. i 20. Września, końcem wybrania deputowanych w miejsce powołanych do izby parów. Rzeczą przeto jest niepewną, czyli izba zostanie rozwiązaną. Wielu z oskarżonej czeladzi ciesielskiej o koalicyą, zostało wczora skazanych od 2 do 3 lat więzienia. W tych dniach wprowadzono nowo obranych sędziów handlowych; przy tej sposobności dal obraz prezydent handlowej izby paryskiego handlu w roku przeszłym. Z niego wypada, źe w departamencie Sekwany było patentowanych kupców 80,000, z których 60,000 mieszka w Paryżu. Sąd rozstrzygał 46,064 processów w ostatnim roku, z których 45,367 załatwił; 733 było bankructw obejmujących summę 41,680,OUO franków. Ze sprawozdania M o n i t o r a względem fabrykacyi cukru wypada, źe chociaż liczba fabryk cukru o 31 się zmniejszyła, wyrabianie cukru jednak się powiększyło, kiedy skarb o li mil. fr. więcej podatku otrzymał. Według statystyki ministerstwa spraw wewnętrznych wynosi liczba zatrudnionych lekarzy i cerulików we Francyi 28,514. Następujące wiadomości doszły nas z Tunis, d. 3. Sierpnia. Nadsyłki wojska, które sułtan każe przewozić na okrętach do T r i p o l i s , wzbudzają obawę w Beju Tuniskim i dla tego przedsiębierze środki ostrożności na przypadek kroków nieprzyjacielskich. Nic przecie tu nie słychać o poruszeniach wojska tureckiego. Bey ubezpiecza się na wszelkie wypadki, ma jednak nadzieję, że go nie zaczepią. Książe Aumale, Który miał zamiar pozostać w Bordeaux, nie towarzysząc księciu i księżnie Nemours do Pampeluny, na życzenie króla odbędzie przejazd ten do Hiszpanii i dla tego opuści Bordeaux dnia 1. Września i 3. uda się wraz z bratem z Bajonny do Pampeluny. Niemcy.
Królestwo Saskie. - Król. ministerstwo spraw wewnętrznych wydało do wszystkich dyrekcyi powiatowych następujące rozporządzenie: Doszło do wiadomos'ci miuisterstwa spraw wewnętrznych, źe w wielu miejscach kraju częścią tak zwane towarzystwa obywateli się potworzyły, w których biorą udział nietylko mieszkańcy miejscowi, ale jeszcze z innych okolic pogranicznych, częścią odbywały się rzeczywiste zgromadzenia ludu, na których publiczne miano mowy i rozbierano pytania polityczne i religino kościelne, a w końcu przychodziło do rozpraw i postanowień. Kie masz potrzeby do tworzenia takich towarzystw i zgromadzeń, kiedy miasta i gminy wiejskie mają swoich zastępców prawnych, którym wyłącznie służy prawo do popierania interessów gmin zapomocą ordynacyi miejskich i wiejskich. Niemniej dozwolonćm jest zgromadzeniom stanowym zastanawiać się publicznie na drodze konstytucyjnej i podawać życzenia i zażalenia. Ztąd jasno każdy dobrze myślący i umiarkowany przekonać się może, że podobne zgromadzenia i towarzystwa dalekie od popierana ducha prawdy, prawości i porządku, a tćm samem i prawdziwego oświecenia, raczej służą do pomącenia pojęć mniej oświeconych, do obudzenia w nich podejrzeń przeciw zamiarom i środkom rządu, do obudzenia niezadowolenia z istniejących stosunków, dla tego jedynie, źe istnieją, i do ukrócenia wpływu władz i prawnych zastępców gmin, a nawet deputowanych całego kraju. Ministerstwo przeto spraw wewnętrznych widzi się spowodowanćm w interesie wszystkich, którzy mają prawo i porządek w poszanowaniu i pragną szczęścia ojczyzny, wezwać, aby się wstrzymali przed takie mi towarzystwami i zgromadzeniami, zwracając ich uwagę na prawo kryminalne Saxonii i na rozporządzenia z 24. Listopada 1832. i publikacyą postanonowień związku niemieckiego z dnia 5. Lipca 1832., w którćm stoi co następuje: Wszystkie towarzystwa mające na celu względy polityczne, lub teź pod innemi nazwiskami są używane do politycznych celów, są zakazane we wszystkich państwach związku i dla tego ma być surowo każdy karany, co w nich czynny bierze udział. Nadzwyczajne zgromadzenia ludu i uroczystości ludowe w niezwykłych dotąd porach, są zakazane, jeżeli nie otrzymały pozwolenia władzy policyjnej. Wszyscy ci, co się trudnią temi zgromadzeniami, podlegają także stosownej karze. Nawet na zgromadzeniach dozwolonych ludu i uroczystościach nie wolno "mieć mów treści politycznej, a kto przepisu tego nie zachowa, ma być ostro ukarany, a surowiej jeszcze, jeżeli na tych zgromadzeniach starać się będzie zbierać adresy i postanowienia, namawiając do podpisów lub zgody na te adressa ustnej. Dyrekcye powiatowe otrzymują to rozporządzenie, z tćm poleceniem,
aby zniósłszy się z wladj.ą policyjną, stosowne środki obmyśliły, do ukrócenia podobnie zgromadzonych, podobnych podżegaczy i aby w razie przekroczenia, osoby występne do odpowiedzialności były pociągnięte. Ministerstwo spraw wewnętrznych ma to niezachwiane zaufanie do mieszkańców całego państwa, wiernych i porządek prawny kochających, źe to wykazanie nieprawności postępowania podobnego dostatecznćm będzie do wyjaśnienia obowiązków każdego, tćm prawem dotkniętego; z drugiej strony przekonanem jest, że i władze z swćj strony dołożą starania, aby bacząc na odpowiedzialność w każdej okoliczności, działały z oględnością i łagodnością, a gdzie potrzeba wymaga z całą surowością i sprężystością. Drezno d. 26. Sierpnia 1845. Minister spraw wewnętrznych v. Falkenstein. Królestwo Bawarskie. - Dnia 26. Sierpnia po południu o 2. godzinie odbyła się w Nymphenburg uroczystość chrztu nowonarodzonego księcia Ottona Ludwika Fryderyka Wilhelma, drugiego syna następcy tronu bawarskiego. Najj. król pruski z królową bawarską trzymali do chrztu nowonarodzonego. Arcybiskup Munchen-Freising odbył akt ten chrztu. Bezpośrednio po chrzcie tym odjechali Najj. Państwo pruscy do Ischl.
Szwajcarya.
Na posiedzeniach 21. i 22. Sierpnia, sejm zajmował się wyborami celem uzupełnienia jeneralnego sztabu federacyjnego, sztabu artyle ryi i sądownictwa. Przy wielu wyborach, z powodu wypadłej równości głosów, musiano udać się do losowania, którego wypadki u tej lub owej stron}', gniew i niechęć obudzały. Na tćm zakończyły się czynności sejmowe. Neuenburg wprowadził pytanie, czyli nie należałoby odroczyć sejmu na czas nieograniczony a przez to dać świadectwo, iż sejm niezapoznaje trudności położenia rzeczy i gotów jest wystąpić przeciwko wszelkim niespokojnościom jakieby zajść mogły. Po niektórych przemówieniach za i przeciw odroczeniu na czas nieograniczony , oświadczyły się: U ri, U nterwalden, Zug, Wallis, Neuenburg, Appenzel z t. str. R., Bazylea (miasto) Freyburg, Schwyz i Lucerna (81 m.) za tako wem, do których później przyłączyły się jeszcze Genewa i Zurich. Wniosek udzielenia Vorortowi pełnomocnictwa w razie nadzwyczajnych wypadków, nie utrzymał się, głosowały za nim tylko Tessin, Genewa i miasto Bazylea. Gdy nic można było zebrać większości za odroczeniem, przystąpić musiano do rozwiązania sejmu. Takowego dopełnił prezydujący Dr. Jonasz Furrcr następującą mową: »Czynności tegorocznego zwyczajnego sejmu ukończone zostały. W pieczy i załatwieniu bieżących spraw związku, spełnił on swoje zadanie jakieprzyniósł ze sobą, i to co tylko ze stanowiska swego spełnić można było. Wiele przecież zostaje jeszcze do zrobienia i do poprawy w nadchodzących czasach; bo trudno, niepodobna prawie, w związku z tak wielu samodzielnie istniejących państw złożonym, wszystkim życzeniom, dążnościom, wymaganiom, niezwłocznie zadosyć uczynić. Dwakroć trudniej dopełnić tego w stosunkach głęboko sięgających w samą istotę duchowego życia i dążeń niektórych kantonów, w stosunkach których swobodny, na rozumie oparty rozwój, namiętności i walka stronnictw, zatamowały. Dla tego to niektóre pytania pozostały nie rozwiązane jeszcze i nieprzestają dotąd niepokoić umysłów. Nieszczęsne skutki takowego usposobienia, zaprawdę, moźnaby odwrócić lub złagodzić przynajmniej, pracując nad usunięciem przesadnej nieufności przeciw usiłowaniom niektórych kantonów, gdy przestaniem kłamliwe mi lub wykrzywiane mi faktami, zdaniami namiętne mi pomnażać żywioły palne i podsycać niechęć, kiedy owszem usilnością powagi pełną, zapewnimy poszanowanie praw, i rozdwojone umysły zdołamy natchnąć bardziej pojednawczem usposobieniem. Oby konieczność dopiero nie narzuciła kierunku tego sprzymierzonym, oby wszyscy miłośnicy ojczyzny, a szczególniej stojący u steru wszystkich kantonów, uznając przeważne skazówki czasu, do kresu owego dzielnie zmierzali. Tym tylko sposobem wrócić może dawny pocieszający obraz jedności i siły sprzymierzonych kantonów. A teraz, panowie moi, pozostaje mi tylko złożyć wam najuprzejmiejsze dzięki za życzliwość i pobłażanie jakiemiście wsparli i ułatwiali prace moje! Dopełniając tego obowiązku tegoroczny sejm zwyczajny ogłaszam za rozwiązany.« Poczćm Dr. Schneider w nieobecności p. Ncuhaus, burmistrza, złożył od Bernu w imieniu zgromadzenia zwykłe podziękowanie wysokiemu prezydyum za przewodniczenie obradom. A tak sejm związkowy rozpoczął się i zakończył sprawami wojskowemi. Turcya.
K o n s t a n t y n o p o l , d. 13. Sierpnia. - Gniew sułtana naprzeciw Risa baszy cokolwiek się uśmierzył. Wprzód mówiono o wypędzeniu go do Konia. Tymczasem otrzymał pensyą miesięczną 30,000 piastrów. - Dwóch bułgarskich duchownych kazał grecki patryarcha schwytać, ale ci zniknęli z domu obłąkanych w S1. Georgi. Niewiadomo, gdzie ich kazał uchować patryarcha, być może, źe w więzieniach klasztornych góry Athos. Teraz dopiero dowiedziano się o powodach do tak barbarzyńskiego kroku.
Obydwaj ci patryoci duchowni zamierzali oderwać kościół z pod władzy hicralchalnćj konstantynopolitańskiej, bez nadwerężenia dogmatów kościoła i ugruntować kościół niezawisły bułgarski, zupełnie na wzór kościoła serbskiego, który stoi pod protekcyą porty. Tym sposobem spodziewali się Bulgaryą ocalić przed wpływem północnego mocarstwa.
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego 1845.09.04 Nr206 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.