Jlf.219. w Piątek
Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego 1845.09.19 Nr219
Czas czytania: ok. 23 min.1\
Nakładem Drukarni Nadwornej 11*. Deckera i Spółki.
WIADOMOŚCI KRAJOWE.
Proces czeladzi stolarski ej w Paryżu, (dokończenie.) - Dzienniki francuzkie wyrok sądu policji poprawczej ferowany w sprawie czeladzi stolarskiej uczyniły przedmiotem roztrząsania politycznego. Jedni się skarżą na niesprawiedliwość wyroku, dowodząc, że gdy nikogo w szczególności zmusić nic można do pracowania za cenę, która mu się zdaje za niską, nie można też uważać za przewinienie, gdy czeladź społem dla tej samej przyczyny roboty u majstrów opuszcza. Jeżeli jednak prawa, W tej spólności postanowienia dobrowolnego, upatrują karygodną koalicye, dowodzi to, że są nie dostateczne i za surowe, a nadewszystko, że mają sam interes chlebodawców na celu. Inni znowu dzielą zdanie wyrokujących. Uważają zmowne opuszczenie warsztatów za niebezpieczne dla towarzystwa, za rzeczywistą zmowę, w duchu przyniesienia szkody i uszczerbku majstrom zawiązaną; że to jest niepozwolony środek, wymożenia na majstrach wyższej płacy; że tak jak się im dziś zachciało 5 fr. dziennie, po niejakim czasie mogliby zażądać 6 i więcej, i tych samych zawsze użyć środków przymusowych, które nietylko handel i robotę tamują, ale rzucają niezgodę między majstrów i czeladź. Zmowa taka jest zawsze dowot.......;j ; »..-1lapewne że po jednej i po drugiej stronic są słuszne powody, bo kwestya ta jest bardzo względna, gdyż od okoliczności zależy. Jak poheya z urzędu przestrzega, aby piekarze chleb piekli po wadze stosownej do ceny zboża, jak dogląda tego, aby miary były sprawiedliwe, i nic spuszcza się tu nakonkurencyą piekących chleby naj tańsze i największe boby ta lud ubogi od przcdroźenia chleba nic zabezpieczała; - tak też rząd w to wchodzić powinien, aby majstrowie nie wyzyskiwali (exploatowali) pracy robotników, bogacąc się nią, a płacąc ją zbyt nisko. Konkurrencya nic tu nie pomoże, bo gdy kilku majstrów wyżej płacić będzie robotę, będą prawda zawsze mieli czeladź garnącą się do nich, ale źc wszystkiej potrzebować nie mogą, reszta musi iść w robotę do tych co mniej płacą. Zmowa dowolna czeladzi
TOWARZYSTWA, STOWARZYSZENIA, KASYNA.
(Ciąg dalszy.) I znów się wszczęły dawne hałasy i krzyki. - Towarzysiwo bliskie było zupełnego rozwiązania; bo tylko kordy rozstrzygnąć byty mogły wątpliwość i na jedne stronę przeważyć szalę zwycięstwa, a w owym czasie szlachta kordów już nie nosiła. - JNic więc nie pozostawało, jak rozejść się zaprojektowanemu towarzystwu i unieść z sobą pod domowe strzechy zaostrzone żądła dawnych niechęci. - Aliści opatrzność czuwa»<-a za"wdy nad dziełmi i ludźmi wielkich P rzeznaczeń nic chciała wi, , dać, ażeby przedwcześnie upadło i zmarniało przedsięwzięcie, mające na celu zabawy i jeszcze tam jakieś potrzeby kraju; zesłała mu przeto zbawcę w osobie pana Zgódki. - Osoba pana Zgódki była średniego wzrostu i w.cku - piastowała w powiecie piękny urząd pojednawcy, pośrednika, mediatora, kwietysty, a ua zgromadzeniach sejmikowych zajmowała środek izby. __ Trzeba wam bowiem wiedzieć, mili czytelnicy, źe wszystkie ówczesne zgromadzenia i zebrania powiatowe cechował skład konstytucyjny - była to jeszcze choroba szlachecka przeciągająca się od czasu ostatniej rewolucyi. - fćfl¥ Z@6\¥ ćf j11ie mógł się zjawić w lepszą porę; - pochwyciwszy chwilę osłabienia gardeł i krtań krzykaczy, przemówił: "Moi panowie! - i o cóż nam idzie - o ustalenie pisowni polskiej, czy o zawiązanie się w obywatelskie towarzystwo? Wstyd byłby niesłychany, gdyby rzecz tak'blacha, jaką jest jedna litera, jaką są nawet dwie litery, gdyby mówię rzecz tak błaha niweczyć miała nasze piękne i wzniosłe zamiary. - Mniejsza o to, czy się kassyno pisze przez j e d n o s, czy przez dwa, gdybyśmy się jeno kassynem nazwać mogli, gdybyśmy się w nie zawiązali; należałoby właściwie "zgodzić się na pierwszy lepszyo dnia 19. Września 1845
Hcdnktor odpowiedzialny! Dr. J. Hymarhiru-irz.
zapewne zakazaną być musi, wszelako jeżeli nastąpiła z koniecznych i gwałtownych potrze b, którym zaradzić w drodze prawa nie można, trudno za nię karać. Sąd przysięgłych powinienby tu wyrzec swoje w i n n y lub n i ew inny. Złe leży głębiej, i nie umarza się wyrokiem sądu połicyi poprawczej.
Dziś klassy robocze czuć zaczynają niestósunek pracy swojej do wynadgrodzenia za nią, a czują to tćm bardziej, że tą pracą, którą za bezcen sprzedają, bogacą się ich chlebodawcy. Zeznanie majstra S a i n t S al v i, dowodzące że dwudziestu majstrów straciło przez owo g r e v e przeszło 2 O O) O O O fi'., wskazuj e dostatecznie, jakie zyski tam ciągną stolarze majstrowie ze stolarzy czeladzi, i jaki mimo takich zysków w nich u pór, nie powiększenia ani o pół franka płacy dziennnćj tym, którzy im majątku w takim stosunku przysparzają. Koalicye stolarzy w Paryżu powtarzały się już dawniej w roku 1822. i w roku 1833.; powtarzały się i powtarzają w innych także rzemiosłach i fabrykach, i nie będzie im koniec, dopóki prawodawstwo narodowe nie weźmie w opiekę klassy ludu roboczej i nie zasłoni icli od wyzyskiwania' tak niemiłosiernego pracy robotników. Koalicye ich dzisiejsze do opuszczenia roboty u majstrów niczem innem nic są jak pos»-ł.;.>:o«;o.j. -. v ini-.'-j rIIIIIIM U{ynJlaJł ludu z Rzymu na góro świętą. Te same przyczyny rodzą to same skutki. Trzeba i tu nowoczesnego Merzcniusza Agryppy.
Berlin. - Spodziewają się tu w tych dniach rozporządzenia ministerstwa spraw wewnętrznych i skarbu, względem zakazu wywozu zPruss ziemniaków. Trudno w tej chwili rozpoznać, o ile należy ograniczyć wywóz ten za granicę, kiedy w wielu prowineyach albo miernie albo wcale się nic obrodziły, przy nieurodzaju innych płodów ziemi, a przytćm z Amsterdamu, Bruxelli i Antwerpii nadchodzą tu wielkie zamówienia. Nic cieszy nas to bynajmniej, źe widzimy na naszych dawniej spokojnych targaol ruch wielki i krzątanie, przy zakupowaniu zapasów zbożowych. Przyl6J1I ceny potrzeb do życia bardzo się podniosły. Nasi protest-katolicy otrzymali niespodziewane wsparcie. Pewien lord przybył tu z polecenia jednego towarzystwa londyńskiego i natychmiast przysposób pisania i trzymać go się ua potem; - ale ponieważ w dzisiejszem zgromadzeniu niewidzę skłonności ku zgodzie, a pozwolić z drugiej strony na to niewypada, ażeby się zaprojektowane towarzysiwo rozbić miało o jedne literę dodaną lub ujętą z wyrazu, sądzę przeto, źe dla pojednania zdań rozdwojonych przyjąćby należało ob ad w a sposoby pi sania i dla tego wnoszę, ażeby we wszystkich urzędowych czynnościach Towarzystwa wyraz kasyno pisanym był raz przez dwa, drugi raz przez jedno s. , , , Byliby się wszyscy na lo chętnie zgodzili, szczęśliwi, źo nic ubliżając ko*ter\"jnym swoim godnościom, będą się mogli wspólnie bawić, Pisklacze i Prezesowscy pod czas bliskiego karnawału; ale się nowa w wykonaniu podanego projektu okazała trudność: jnk tu utrzymać kon trólę pisanych wyrazów, któraby mogła być rękojmią, ze stronnictwo dwu esowe nie doznało krzywdy ze strony jedno-esowego Sekretarza piszącego wyraz kasyno c z ę Ś c i ej przez jedno s, niż przez dwa-lub odwrotnie.-Dla usunięcia lej trudności zaprojektowano wybór K o m i t c t u o r t o g r a f i c z n e g o, mającego t r u ty n o w a c akta i każdemu wilneiiiu zebraniu zdawać sprawę z liczby dwu-esowych i jedno-esovW'SQlli W '\¥j,; -=- «fb q;fi@WU wszyscy chętnieby i jeduo uiyślnie byli Dr eii &hDY SO nic bAł ca U,OwY prO)ekt> U raszczający zawiw unn1pulacyę piBi1\WOeJgO w. t-e'tr SiTG-S8 \), t mał iJ \WW Koleino z każdego stronnictwa miesięcznego sekretarza, przezco wilk byłby .Ng. i kooza cala. - Walczyły jeszcze z sobą te dwa projekta w dyskusyi nader ożywionej, kiedy zapał walczących przerwał i ostudził następującym głosem pan Ba czek, zajmujący prawy środek lewej strony
»Szanowni Obywatele! Dzień dzisiejszy zbyt jest ważnym i uroczystym, ażebyśmy czynności naszych nie mieli miarkować i cechować glę
szedł W pomoc tutejszej gmInIe i dziś wyjeżdża w towarzystwie reprezentanta jednego naszej gminy do Piły, aby się rozmówić z Czerskim w interessie tutejszych zaprotestowanych katolików. - Spodziewają się tutaj kardynała księcia Altieri, który w sprawach kuryi rzymskiej objeżdża południpwe Niemcy, aby przypatrzyć się bliżćj zabiegom religijnym. Tysiące rąk zatrudnionych teraz jest u nas około landwcrskiego kanału, około kolei żelaznych, i przy zakładaniu rur do gazu miejskiego tak, że teraz postać nie można robotników. - Mnóstwo u nas uwija się llossyan tak, że Wszystkie hotele są zajęte.
K ról e w i e c. - W naszej prowincyi wielką czuje lud ochotę do wychodztwa do Ameryki. Nie tylko w Gumbinie cisnęły się tłumy wieśnianów do gmachów regencyjnych po pieniądze na drogę, gdzie icli przecie przekonano o błędzie, ale i tutejsza regeneya widziała sic spowodowaną do oświadczenia, iż nie popiera wychodztwa, ani też pieniężnego wsparcia Da drogę nie udziela. W rzeczy samej byłoby to nieszczęściem dla prowincyi, gdyby Aię z ludu ogołociła, kiedy i tak zbywa na sile do pracy. Bieda tu istotnie jest nader dotkliwa, a jeszcze zwiększy się przy nadchodzącej zimie, gdyż żniwo złe wypadło, a nieurodzaj w ziemniakach widoczny. Niewczesne deszcze bardzo zaszkodziły żniwom, szczupłe nadto są zapasy zboża z przeszłego roku, a przy wysokich cenach zhoża w Hollandyi i Anglii trudno się spodziewać dowozu z zagranicy. Wczoraj wieczorem na wezwanie umieszczone w gazecie, zgromadziło się mnóstwo ludzi w jednym hotelu, aby się naradzić nad wychodztwem w masie do Ameryki. Rzecz tajest jeszcze daleką, ale o niej na serjo myślą. Dwa jednak utworzyły się stronnictwa, na czele jednych stoi L)r. Kelcr, który oświadcza się za brzegami Mosquito, na drugiej czele Dr. Sauter, który przenosi Texas nad brzegi Mosquito. Tymczasem stronnictwa te nie mogły się porozumieć i naznaczono drugie zgromadzenie na dzień 11. Września.
WIADOMOŚCI ZAGRANICZNE.
Fran eya.
P a ryż, 11. Września. - Pewne pismo tutejsze dziwi się bardzo, że zawsze przyszły rejent Francyi nie jest obecny, kiedy Wiktorya odwiedza Ludwika Filipa lub wzajem Ludwik Filip ją odwiedza. Kiedy przed dwoma laty królowa przybyła do Eu, znajdował s'n- książę Nemours w Bretanii; udając się król do Anglii niemiał w towarzystwie swćiii księcia N emours. Teraz znów książę rejent przyszły odjechał do Hiszpanii. W miesiącu Maju tego roku podał generał-porucziiik Lamoriciere, teraz zastępca generał-gubernatora Algieru, pamiętnik widu władzom królewskim i marszałkowi Bugeaud, w którym znajduje się oprócz opisu stosunków algierskich, plan do kolonizacyi. Kreśląc Lamoriciere charakter i obyczaje i zwyczaje mieszkańców Algieru, podaje całą ludność Algicryi na 12 O, O O O głów, która płaci 5 milinów franków podatku. Kolonizacya jest tylko w dwóch przypadkach podobna, jeżeli popartą zostanie kapitelami, a drugie ludnością nową, pięć do sześciu razy przenoszącą ludność miejscową. Chcąc tego dopiąć, należy zarewnić korzyści tak kapitalistom, jak kolonistom. Do tego należy, przeniesienie prawodawstwa macierzystego kraju do kolonii, izby hypotecznćj, szkół gospodarstwa wiejskiego i wzorowych gospodarstw, przy tern należy równo obchodzić się ze wszystkiemi kolonistami. Lamoriciere radzi nagradzać te rodzaje gospodarstwa wiejskiego, które wymagają szczególniejszej pracy i mozołu. Po ubezpieczeniu stosunków własności wszystkich kolonistów, spodziewa się, że wiele ziemi nabyć meżna od pogranicznych pokoleń, które nie są właścicielami tych
boką rozwagą -; pamięć dnia tego przejdzie niewątpliwie w daleką potomność; pilnujmy się tedy i baczmy, abyśmy sobie u wnuków naszych zasłużyli na imię godnych synów dziewiętnastego wieku oświaty i nauki. - A cóż, pytam was szanowni Obywatelu, powiedzianoby Q nas za lat kilkadziesiąt, gdyby się w aktach towarzystwa znalazły oczy wisie do wody, źe woleliśmy, czy to przez opieszałość, czy też ź innych chwilowych względów, chołdować raczej biedom, niż prawdę rozświecać i popierać. - Nie jestem wcale tego zdania, ażeby to obojętną było rzeczą, czy wyraz kasyno lak, czy owak się pisze; - mniej jeszcze słuszności przyznać mogę tym, którzyby obadwa sposoby pisania chcieli w jedne wprowadzić akta: byłoby to nosić płaszcz na dwóch ramionach, na dwóch stołkach siadać i dwom panom służyć, a w potomności wydać sic na żart i pośmiewisko. - Dla tego wnoszę, ażeby przedewszystkiem wybrano komilet, któryby się zajął wypo.środko waniem wątpliwej ortografii rzeczonego wyrazu, czy to przez własną gorliwość i pracę - czy też zasięgając rady mężów uczonych, na których dzięki Bogu uie brak ojczyźnie naszej.« - . .YY ty"! duchu prawił p. Baczck; - ale nierównie wymowniej i pic kniej; - przyklasnęło mu całe zgromadzenie, zgodziło się na jego projekt i wybrało komitet Pierwszy tedy komitet towarzystwa zawiązanego w celu zaoawY' wybrany został w celu wyposrodkowauia ortografii. - Piękna zabawa! - Ależ też członkowie komitetu niegłupi byli zajmować się osobiście ortograficzneini badaniami; powierzyli raczej tę pracę pewnemu uczonemu mężowi, który nawet po za powiatem miał sławę biegłego archeologa; jakoż po pół rocznem oczekiwaniu odebrali kilko-arkuszową ciężkouczoną rozprawę, w której mąż ten szar liowny nadmieniwszy, jak wiele ksiąg przewarlowal, zanim mu się nareście pewnego pięknego poranku udało wpaść na ślad w B o 11 a n d y s t a c h
ziem, lecz tylko z nich użytkują. Plan ten Laraoriciera ma się podobać dworowi tuilcryjbkiemu. Za pierwszy dowód posłużyć może odstąpienie ziemi Ferdynandowi Barr ot Marszałek Bugeaud nie chciał uznać tego odstąpienia, w skutek czego, odjęto mu prawo rozdzielania gruntów wyżej 100 hektarów, niżćj zaś 100 hektarów przyznano prawo rozdziału ministerstwu wojny. Gubernatorowi pozostawiono doradczy tylko głos w tym względzie. Bugeaud trzymał to rozporządzenie do 2 O. Sierpnia w tajemnicy i wydał d. 9. manifest do armii względem kolonizacyi wojskowej. To imało być powodem do jego odjazdu i upadku jego systematu. Podług Sćniaphore z Marsylii donoszą, iż książę marokański Ben Serrur nie uda się do Paryża, lecz odpłynie najbliższym pakietbotem z Marsylii do Egiptu.
Buletyn prawa z 21. Czerwca 1845. zawiera układ zawarty między Prussami a Fraucyą względem wymiany zbrodniarzy. Zbrodnie, które pociągają za sobą wymianę, są następujące: l) morderstwo, otrucie, ojcobójstwo, dzieciobójstwo, i dopuszczenie się gwałtu na wstydliwości; 2) podpalanie; 3) fałszowanie dokumentów, naśladowanie bankowych biletów i publicznych papierów, które w samej Francyi pociągałoby karę cielesną i hańbiącą; 4) robienie i wydawanie fałszowanej monety, i papierowych pieniędzy; 5) fałszywe świadectwo i uwodzenie świadków; 6) kradzież; 7) kradzież publicznych depozytaryuszów , jeżeli we Francyi są na to cielesne i hańbiące kary postanowione; 8) zdradliwe bankructwo. Flota, która pod kontr-adiniralem Deschencs wypłynęła z Tulonu dnia 6". Września, składa się z 7 liniowych okrętów i jednej fregaty parowej, mając na pokładzie 5, O O O osady. Czytamy w Al g ć r i e: Postanowienie królewskie mianujące jenerała Lamoriciere gubernatorem tymczasowym jest nader ważne, znaczy ono początek nowej ery dla naszych posiadłości afrykańskich. Tak więc gubernatorstwo jeneralne powierzonćin zostało jednemu z tych ludzi młodych wiekiem a starych zasługami, których użycia pragnęliśmy calem sercem. J enerał porucznik Lamoriciere należał do armii, która podbiła Algier l 830 r. Pełen podziwienia na widok tych pięknych okolic, pociągany żywą sympatyą ku krajowej ludności, pojął w pierwszych dniach zaraz wielkość nowego dzieła, któreFrancya miała wykonać i poświęcił się mu cały. Był on porucznikiem w korpusie inżynieryi, ale jego duch energiczny uważał tę sferę za zbyt ciasną dla siebie; by w bliższych zostawać stosunkach z krajowcami zapisał się na liście oficerów, którzy mieli dowodzić korpusami piechoty krajowrj. Zostawszy kapitanem żuawów poświęcił się z gorliwością nauce języka arabskiego, i w kilka miesięcy już widzimy go w rocznikach Algieiyi jako pełnego ducha i przenikliwości pośrednika pomiędzy Arabami i Francuzami, i jako olicera pełnego zdolności i odwagi. - Nie myślemy wcale określać tutaj rozmaitych odcieni świetnego zawodu jenerała Lamoriciere i chcieliśmy tylko wskazać, że od lat piętnastu nowy gubernator jeneralny rozbiera kwestye najciekawsze, tyczące się organizacyi zwyciężonego lud.i, że mówi językiem arabskim, że dowodził już krajowcami, że jest uczniem tćj wielkiej szkoły Napoleona, a przez swe wy chowanie politechniczne, będąc w tajeniniczony wszystkie tajniki umiejętności i przemysłu, zdołał przez piętnastoletnią praktykę we wszystkich stopniach hierarchii, na rozległej widowni poznać wszystkie tajniki i wszystkie szczegóły dowództwa ludźmi i kierowania sprawami. Otóż niezmierna to korzyść dla Algieryi być rządzoną przez człowieka, który się rozwinął w jej łonie, który w niej położył wszystkie swe nadzieje słany i ambicyi, równie poświęconego obydwom interesom, arabskiemu i francuzkiemu, których pogodzenie może jedynie zapewnić przyszłość naszej kolonii. Jenerała Lamoriciere * n aj % wszysiki ew żywocie Śgo Beuedyfvta i odkryć to, czego szukał, - a co znałeś<<: mógł w pierwszym lepszym Słowniku konwersacyjuym, zawyrokował ostatecznie, źe wyraz k a s y n o wywodzi się od m o n i e C a s i n o, góry położonej w piowincyj neapoliląriskiej w T er r a di L a v o r o, na której znajdował się naj starszy klasztor Benedyktynów, trudniących się szlukij lekarską, do której zióf sku tecznych sama góra w wielkiej im dostarczał;« ilości; posiadali prócz lęgo cudowny balsam z góry S i o n u i znali siłę rośliny D i p t a m, gojach) «szclkie rany i uśmierzającej bóle s u c h e. - Biegłość lekarska Benedyktynów, również jak czystość powietrza i czarująca piękność położenia góry, z której widok szeroki odkrywał się na Włochy cale, - wszystko to sprowadzało w to miejsce mnóstwo (burych, którzy powróciwszy do zdrowia, przesiadywali tam zwykle pi zez czas niejaki, lub w umówionej porze zjeżdżali się znowu: - Z czasem weszło w modę odwiedzać m o n te C a s i n o, tak jak dzisiaj wody niektóre - dla zabawy; - później jeszcze towarzystwa zawiązane i bawiące się na gói ze, zbierały się gdziekolwiek w dolinie, - ale przez pewną wdzięi zność dla miejsca, które jednym przywróciło zdrowie, diugim się siało pamiątką chwil słodko spędzonych A - nazywały się te 10warzysiwa k a s y n a m i, - co później tak się rozpowszechniło, że wszystkie towarzystwa zabaw nazwę kasyn przyjęły. - Wracając do założenia ortograficznego, należałoby wyraz kasyno pisać przez jedno sit, czyli k a s i n o; - ale ponieważby taka pisownia mogła w języku polskim dać powód do fałszywego wymawiania kaś ino , a do fałsz\ wszej jeszcze derywacyi od Kasi, najslósowtńej przeto będzie pisać kasyno przez jedno s i y; przez co wyinagalnościom włoskiego źródlosłowu i polskiej wymowy zadość się stanic. - Taka mniej więcej była treść uczonej rozprawy uczonego męża. po której przeczytaniu na zwołancin uadzwyczajnem waluctn zebraniu T 0 S"j pognać ich potrzeby. Będzie mógł sam przez siebie ułatwiać #szVstkSe sprawy tyczące się krajowców; napojony rozleglemi zasadami wychowania społecznego, nie będzie potrzebował, by mu przypominano, że organizacya armii nie może służyć za kartę dla społeczeństwa nowego. Niech gubernatorstwo tymczasowe pana Lamoriciere trwa tylko trzy miesiące, jak niektóre osoby mogą mniemać, lub niech się przeciągnie aż do stanowczego zatwierdzenia go na tej posadzie, zawsze zyskujemy dla Algiery i ten fakt, zarządu przez człowieka zdolnego ku temu i stosownego. Już teraz ustaną przywoływania do Algieryi jenerałów zupełnie obcych tej stronie, a za których Francya i jej osada drogo zawsze musiała płacić lata nauki. Nawet wówczas, gdyby marszałek B ug e a u d, czemu wierzyć nie możemy, wrócił do Algieryi, po nim nie będzie można powierzyć nikomu gubernatorstwa jeneralnego w Algierze tylko ludziom wzrosłym w.sławę w tćj stronie, odda nym tej sprawie szczegółowo, pomiędzy któremi jenerał Lamoriciere pierwsze miejsce zajmuje. Marszałek B ug e a u d był ostatnim gubernatorem wojennym, ostatnim stronnikiem agitacyi i gwałtu, jako środków podboju. - Jenerał Lamoriciere zna także wojnę i prowadził ją nie z niniejszym blaskiem i szczęściem jak marszałek Bugeaud, ale wiódł ją z umiarkowaniem i ludzkością. Dowodzą tego najlepiej raporta z prowincyi Oranu od l 84 l . ro ku, a dla ludzi znających rzecz, zajęcie Maskary , podbicie Haszem, które zmusiło emira do zamienienia całej prowincyi Oranu w Smalę, są faktami godnie odpowiadającemi na wszystkie walki 1844. r. Bo młody jenerał pojmował, że wojna jest tylko środkiem a zarząd i administracya prowincyi może tylko zapewnić przyszłość. - Kiedy w czasie bankietu danego dlań 1IY Marsylii, marszałek Bugeaud powiedział: Podbój orężem już jest dokonany; sam wskazywał koniec swego zawodu. - Po zgnieceniu potęgi Abd el Kadcra, po podbiciu pokoleń, jego missya już spełnioną została, Po wynadgrodzeniu traktatu z nad Tafny, może się cofnąć i spocząć na laurach z pod lsly. Zgubiła go jego ambieya, gdy chciał koniecznie zachować położenie, w którćm się na nic nie przydał. Jego czynność zastosowana do administracyi wyrodziła tylko bezrząd; popełniał tam same tylko błędy; od roku słońce jego sławy coraz bardziej ciemniało, i wkrótce pozostanie III;U; tylko sława niezmordowanego żołnierza. Chwila jeszcze nie pizyszła aby każdemu wydzielić jego część w sławie podboju Algieryi orężem, ale nadejdzie czas, w którym pan B u g e a u d będzie musiał pozwolić wymienić obok swego imienia imię ministra, który go tak dzielnie wspierał, nie odmawiając niczego i zyskując dlań wszystko, czego tylko zażądał dla zwyciężenia Abd .1 Kadera; oficerów służących pod jego rozkazami, którzy się przyczynili tak wiele do skutku clji.il.ui wojennych. Nie zaponmicm A uur*e O izbach, które przez swe głosy powiększały bezustannie budżet i skład armii. Pozostaje teraz uorganizowanie zarządu krajowców, by nasi koloniści znaleźli w nich pomocników nie zaś nieprzyjaciół. W tym względzie pan Lamoriciere daleko jest stosowniejszym jak marszałek Bugeaud. Zna z gruntu, ponieważ im się w praktyce oddawał, wszystkie potrzeby Algieryi; nic będzie się dał prowadzić na paskach nikomu. Będąc człowiekiem naszego wieku, nie wyssał żadnych podań ucisku militarnego, a chociaż jest już żołnierzem sławy pełnym niezawodnie pamięta dobrze, że we Francji tytuł obywatela droższym jest jeszcze od sławy żołnierza. Tak więc rzucimy wreszcie drażniące kwestyc, które namiętna polemika budziła od kilku miesięcy, uwaga przyjaciół Algieryi zwróci się w zupełności na prace administracji i na przedsięwzięcia przemysłowe. Rozprawy, stawszy się spokojnemi, oswlecać będą, a prasie algierskiej wróci się prawdziwe jej posłannictwowarzysiwa, najprzód komitet odebrał urzędową pochwałę za gorliwe wypełnienie włożonych na mego obowiązków, a polem cale Towarzystwo większością głosów proponowaną ortografię przyjęło; przez co widocznie stronnictwo pana l iskli na kredycie straciło; - niedaruio też wyprzedał siew tym powiecie a w innym okupił, gdzie, jak mówią, założył nowe kassyno, piszące się przez d w a ss, którego nieśmiertelne czyny i projekla inną ci rażą, mój czytelniku, opiszę; - a teraz tym nieszczęśliwym i upośledzonym pasierbom losu, którym okoliczności nie dozwoliły doląd odwiedzić Gostynia, Kaszkowa, Szamotuł, Gniezna, Kcyni, lub Bazaru w Poznaniu, pozwolę sobie powiedzieć: co lo jest kasyno? £0 to jest Kasyno? - Kasyno, niejestlo ani kawiarnia, ani wInIarnia, ani knajpa, ani oberża; niejestto dom g f Y publicznej, ani publiczna biblioteka, lub czyteinia; nicjeslto ani lo, an, owo - ale wszystkie te piękne rzeczy po IrJ sze razem wzięte. - W kasynie pije się wszystko i pali wszystko- je się kotlety, befsztyki, zrazy, kapustę, ryby i czyta Gazety; - _ p f a s' 2a"a\c2Ywie w karty i w bilIard, -- trochę mniej w szachy i w domino - a wcale się nie rozmawia. - W jednych dawane bywają bale w czasie karnawału; w niektórych urządzają się kouccrla, obiady, lealra amatorskie, kolacyje i n t r a i ext r a n i u r o s, a we wszystkich pospolicie się nudzi - - »A więc po co tam chodzić?» zapytasz mój czytelniku.
- Otóż to, widzisz - na kasyno nie chodzi się dla zabawy bynajmniej! - ale jedynie dla odmiany nudów, co już prawie jest zabawą. - JNiekażdy bo ma żonę, na którąby mógł przez cały wieczór patrzeć, iaK stare pończochy ceruie: uiciedeu znów ma iotię, na którą patrzećlS07
K o n s t y t u e yo n e l umieścił następujący nekrolog zmarłego R oy c re 011 a r,I a. L rodził się on w Sompuis pod Vitry-le Francais roku l 763., umarł d. - 'i. Września 1845., żył przeto lat 82. Szkoły odbył 1IY Chauinoiit w kollegiuin ojców chrześciańskićj nauki, kongregacyi, do której jeden z stryjów jego należał; poczem przez czas niejaki wykładał matematykę w kollegiuin St. U mer, które po wypędzeniu Jezuitów przeszło 1IY ręce doktrynerów. Wkrótce jednak porzucił zawód nauczycielski i przeszedł do sądownictwa, w którćm urząd adwokata przy sądzie paryzkim sprawował, w chwili gdy rewolucya wybuchła. Roycr-ColIard przyjął jej z a s a dj? lecz z owa oględnością i umiarkowaniem jakie szczególniej charakter jego cechowały. Po 10. Września 171)2. był członkiem gminy parjzkićj a nawet jćj sekretarzem, wszakże napróżno Danton kusił się przeciągnąć go do stronnictwa Jakubmów. Rojcr-ColIard wolał raczej podać się o uwolnienie i wrócił do Sompuis na łono rodzinj. Tam zostawał aż do r. 1797., w którym to czasie departament Wyższej Marny obrał go reprezentantem swym do Rady - Pięciuset. Ostygłszy już 1IY miłości swej ku rewolucyi, związał się był z osobami, które o podniesieniu na nowo partyi rojalistów przemyśliwali, i w radzie silnie występowa! przeciwko przysiędze, do której chciano zobowiązać księży, jakoteż w obronie wniosku przywołania wydalonych z kraju. Należał także do liczby tych, których wybory tryumfujący dyrektoryat unieważnił. Krok ten jeszcze ściślej połączył p. Royer-CoIIard z partyą rojalistów, i wspólnie z margrabią Clermont-GalIerande, ks. Montcsquiou i z p. Becquej należał do komitetu, który w imieniu księcia ProJIyarrcy! kierował we Francji sprawami tego stronnictwa, a przez ręce którego ważne przechodziłj korrespondenejc pomiędzj tjm księciem a pierwszym konsulem. Royer- ColIard zostawał w tym komitecie, od roku l 798 . aż do rzwiązania się tegoż w r. 1804., gdy Ludwik XVIII, osiadł w Anglii. W tym to czasie B.oyer-Collard doświadczeniem przekonany jak płonne były nadzieje partyi królewskiej, odstrychnął się zupełnie od polityki i poświęcił filozofii. Prace jego w samotności podjęte i nieznane światu, doszły przecież rąk męża, który był zdolny godnie je ocenić, i gdy Fontannes powierzoną miał sobie organizacya uniwersytetu, z powszechnem zadziwieniem powołał Royer - Collarda na dziekana fakultetu nauk i umiejętności i professora filozotii w szkole normalnej. Roycr- ColIard, przez dwa lata tylko nauczał, a dwa te lata sprowadziły rewolucya i nową otworzyły w filozofii francuzkićj erę. Tern to głównie zasłynął Roycr-ColIard; ale z szybkością przebiegamy część jego życia, kornpetentniejszj sędzia odda niebawem pełniejszą sprawiedliwość zasługom tego męża. W r. 18 14. Ludwik XVIII, pomny dawnych stosunków z Royer-CoIjardem, mianował go naczcjiivjii ihiTUuiTju OmKmlJ I CSIfgarar; raifzca, stanu i kawalerem legii honorowej. Za powtórnej restauracji, jako deputowany z departamentu Wyższej Marny, Royer-ColIard stanął w szeregach owej mniejszości, która w porozumieniu z królem i ministrami usiłowała stawić tamę wezbranemu potokowi ultra-rojalistowskićj partyi. Walczył przeciw prawu o podejrzanych, przeciw prawu dozwalającemu usunąć sędziego z urzędu na rok jeden, i przeciwko wyborom o dwu stopniach. W r. 1810. objął kierunek W'yehowania publicznego i począł coraz bardziej oddalać się od ministrów, gdy ci pofolgowali w walce z ultra-rojalistami, a gdy ci ostatni z panem Viłlele na czele rządu stanęli, przeszedł do zupełnej opozyeyi. Wtenczas to zjednał sobie ogromną i pełną chwały popularność, od stronnictw niezawi słą wcale. Rzeczywiście, Royer- ColIard zajmował 1IY izbie zupełnie odrębne stanowisko, którego sam tylko bronił, i starannie się oddzielał tak od lewiev, która wówczas na 17 się ograniczała, jako też od partyi ministeryalnćj. Równą wyznawał cześć i dla zasady prawowitości i dla JIY01IIO$'C],nie nloze; nic każdemu Bóg dal dzieci, któreby go bawiły piskiem i grymasami, - służących i służące, na któreby mógł zrzędzić i gderać, - przyjaciół, klóryrhby, lub dom, w klórymby ich mógł przyjmować; - a z resztą przyznać trzeba, że te odwiedziny i wieczorki mają swoje wielkie niedogodności; - podejmując gości u siebie wypada im dać przynajmniej herbatę - kupić parę lalji kart, zapalić dwie świece więe & i bawić ich z urzędu; - oddając wizytę, jeżeli kob.c om - trzeba wdziać świeżą koszulę i parę rękawiczek; - jczeh kawalerowi, trzeba Si? nudzić z urzędu. - I cóż lu począć przez cały wieczór zimowy?.. Siedzieć samemu w domu, <<Ibo po>c na kasyno! - Ale, ze p.sum naucza: biada samotnikom! - więc oczewiscie lepiej I pójść na kasyno. Radzę wam (edy szczerze - wam adwokatom bez klienotów - doktorom'bez chorych - fabrykantom bez fabryk - dziennikarzom bez dzienników - autorom bez nakładów - deputowanym na Sejm bez iawności; p,zedewszystkiem zas wam osamotnionym wdowcom i cel.balerom radzę i doradzam, ażebyście się wpisali do jakiego kasyna _ a[e to zaraz, bez zwłoki, - zanim sobie ten i ów przypomni, żeście tam niegdyś krzywo na niego spojrzeli, nie ukłonili mu się dość nisko na ulicy, albo nie odwiedzili go w domu co wszystko z kuglarska zręcznością przemienia w ręku balotujących białe kulki na czarne. -
(DalszY ciąg nastąpi.) niepodobieństwem było. Wszakże, gdy wolności zagrażało podówczas niebezpieczeństwo , potęgę swojej wymowy, wpły w swój na jej obronę poświęcił. Walczył przeciwko siedmioUtniości izb, ustawom wyjątkowym, prawu pierworodztwa, ustawom o świętokradztwie i przeciw wolności druku, tak słynnych pod nazwą ustaw s p r a w i e d l i w o ś c i i miłości. Popularność Royer-ColIarda tak była wielka, iż przy wyborach 1827. przez siedm kolIegiów elektoralnych wybranym został. Rewolucya roku 1830. zdziwiła i zasmuciła Royer-ColIarda. Z wielkiem wysileniem zdobył się na postanowienie wejścia na nowo do izby i usunął się od polityki. W milczeniu Ueśli nieobojętny) znajdował się na posiedzeniach izb, i przez cały ten przeciąg, po dwakroć jedynie widziano go na trybunie: w obronie dziedzicznej godności parów i w czasie dyskussyi nad prawami wrześniowemi. A chociaż głos jego tak chętnie słyszany, tak szanowany nawet umilkł na wieki, jednak potęga ducha jego wiecznie trwać będzie. Zdania jego o ludziach i o rzeczach tak krótkie a tak dobitne, skwapliwie zbierano.
Anglia.
L o n d y n , d. 10. Września. - Admiralicya ogłasza dziś telegraficzną depeszę, htóra zwiastuje przybycie królowej do Spithead, na wejściu do portu Portsmouth. Lord Winchelsea doniósł rządowi iż składa swój urząd jako wice lieutcnant i sędzia pokoju kilku hrabstw, z powodu postępowania rządu przeciw oranżystom w Irlandyi. Teraz otrzymał odpowiedź od lorda kanclerza następującą: mój kochany lordzie! Rozkazałem wygotować uwolnienie ciebie od urzędu według twego życzenia. Zaluję bardzo, żeś ten krok uczynił. List twój przesłałem Sir R. Peel. L y n d h u r s t .
W czasie ostatniego tygodnia kilku kupców żelaza w Siid-Straffordshire ogłosiło, iż podwyższają kute żelazo o 20 sh., lane zaś o 10 sh. Będzie to ciosem dotkliwym dla fabrykantów grubych wyrobów żelaznych, którzy z powodu dawniejszych cen podwyższonych ucierpieli. Rzeczą jest podobną do prawdy, iż ceny te utrzymają się nadal, gdyż mnóstwo nadeszło tu zamówień ze strony nowych towarzystw kolei żelaznych. Ro botnicy w kopalniach węgla zapowiedzieli właścicielom kopalni podwyższenie zapłaty dziennej o 6 pencc, ale ze nie dawno otrzymali podwyższenie, wątpić należy, czyli przystaną na to żądanie robotników właściciele.
Belgia.
Bruxcila, d. 6. Września. - Jak nigdy tak i obecnie nie zbywa na przedmiotach, któreby utrzymywały utarczki pomiędzy stronnictwami. W wszystkich jednakże rozprawach naj ważniejsztni obecnie jest pytanie: jak tu będzie utrzymać lud, kiedy nieomal nigdzie ziemniaki się nie obcodzilv! Od kilku dni prawic codziennie zajmuje się gabinet tym przedmiotem, nie doszedłszy dotąd jeszcze do żadnego postanowienia. A tu czas się zbliża; za dwa najdalej miesiące ziemniaków już w kraju nie będzie, trzebaby więc teraz, dopóki jeszcze powietrze po temu, obmyślić jakie środki zaradcze. Liczba artykułów po dziennikach, i broszur o tym przedmiocie, wyszła już tutaj niesłychana. Co do przyczyn zgadzają się ogólnie piszący, jakby jednakże zapobiedz klęsce, która się coraz bardziej zbliża, nie zgodzono się dotąd. Ministeryum dla tego osobliwie w przykrem znajduje się położeniu, że nie wie czy ma zwołać teraz izby lub nic. Zdaje się jednakże, że będzie musiało to uczynić, niniejszą bowiem byłaby odpowiedzialność jego za środek ten chwilowy, jak za zasuspendowanic prawa zbożowego, w przeszłym dopiero miesiącu wetowanego; środek ten bowiem trwaćby musiał przez całą zimę aż do przyszłych żniw. Trzeba z zagranicy sprowadzić żywności, a ponieważ ciężkość kartofli zbytnioby drogiem czyniła ich sprowadzanie, trzeba będzie wwozić zboże, ryż i inne owoce. Aby jednakże odważyć się na podobne przedsięwzięcia na wielką skalę, kupcy winni mieć pewną gwarancyą, być może, że rząd będzie im musiał dać zasiłki pieniężne. - Czego jednakże bez zezwolenia izb uczynić nie może. Spodziewać się więc należy, że niezadługo zostaną one zwołane. Zlc bardzo, że w podobnych okolicznościach rzadko kiedy postępują sobie ostrożnie, i że odstraszające obiegają pogłoski. I tak opowiadają sobie, że w Gent grasuje pomiędzy klasą ubogą cholera epidemiczna, co ma być już
OBWIESZCZENIE.
Wszystkie osoby nie znajome, które do knucyi RadZcy rachunkowego Mullera w stosunku swym jako Rcndanta kassy depozylalnej podpisanego Sądu N adzieiniańskiego w ilości 235()tal. złożonej, pretensye z urzędowania jego mieć sadząc wzywają się, aby takowe najpóźniej w terminie na dzień 17. L i s t o p a d a r. b. zrana o godzinie IOlej w naszej sali instrukcji, nćj przed Bcfeiendaizeni S c h li l e r wyznaczonym podali, albowiem w razie przeciwnym z pretensyami swemi do rzeczonej kaucyi wyłączeni, i li do innego majaku niegdy Radzcy rachunkowego M li 11 e r n i do sukcessorów tegoż odesłani być muszą. Poznań, dnia 5. Sierpnia 1845.
Królewski Sąd Nadziemiański. Wyd. I,skutkiem niezdrowej żywności, a kurier d'Anvers oznaJmIa, że podobnie jak ziemniaki i grochy mają w tym roku W sobie zarazę; i że tak jak rzepa* brukiew i inne owoce nie będą się mogły utrzymać przez całą zimę. B ru x e 11 a, d. 7. Września. - W skutek rady ministrów odbytej na zamku Laeken pod przewodnictwem Króla, dzisiejszy Monitor ogłasza następujące królewskie rozkazy: »Art. 1. Aż do czasu, który prawem będzie oznaczony, można wewozić bez opłacania cła: pszenicę, żyto, jęczmień, tatarkę, grochy i wikę, owies, kaszę, mąkę z ziemniaków i inne mąki, makarony do rosołów, ziemniaki i ryż. Art. 2. Wywozić nie wolno ziemniaków i tatarki, (podpis.) Leopold. Tycze się zwołania izb prawodawczych. My Leopold i t. d. postanowiliśmy: Art. 1. Zwołujemy senat i izbę reprezentantów na nadzwyczajne posiedzenie 16. Września. Art. 2. Ministrowi spraw wewnętrznych zostało polecone, zająć się wykonaniem tego postanowienia, które ogloszonem będzie w Monitorze. Dan w Laeken 5 . Września l 845 - (podp.) Leopold.
Comerce belge pyta, czyby to nie było stósownćm w tej chwili, kiedy izby roztrząsają pytanie względem żywności, zmienić prawo, które nakłada od bydła cło wchodowe na 70 - 80 fr. Teraz mięso tak jest drogie, że go robotnicy nie są w stanic kupić, Cóż się stanie, jeżeli ceny mięsa jeszcze bardziej się podniosą.
Niemcy.
Lip sk 11. Września. - Kommissya śledcza ukończyła swą pracę, a pan Langenn wrócił do Drezna z sprawozdaniem o wypadkach na dniu 12. Sierpnia zaszłych. Mówią, że w interpelacyach, które, jak sobie tuszyć można, czynione będą od izb ministrom, pan Langenn będzie popierał interes rządu, da nadto bliższe objaśnienie co do nicwyświetlonćj jeszcze części smutnego tego zdarzenia. O ile dowicdziećeśmy się mogli z wierzytelnego źródła, nieuzasadnionem jest podejrzenie, jakoby książę Jan był miał dać rozkaz do strzelania. Zachowywał on się owszem przez cały ten wieczór biernie i pewną jest, że najwyższa władza cywilna miasta naszego, dyrckcya obwodowa', zniósłszy się poprzednio z półkownikiem strzelców, panem Buttiar , była powodem krwi rozlewu. Nastręczają się wszakże przy tej sposobności ważne pytania co do kompetencyi władz, nadto co do subordynacyi wojskowej, i nie zgadzają się na to, że pułkownik był obowiązanym, wypełniać instrukeye władzy cywilnej. Są jednakże i tacy, którzy utrzymują, że wojsko w położeniu, jakiem było obecne, skoro widzi się wystawionćni na zniewagę i napaść, i bez wyraźnego rozkazu komenderującego generała może dawać ognia. W przypadku jednakże, o którym mowa, wojska wcale nic znieważano, a wystąpienie jego nie pochodziło zapewne z zemsty za obrażony honor jego kastowy. Dwie jednak rzeczy z całego tego nieładu jasno nam się przedstawiają: naprzód, że nie przypuszczono gwardyi komunalnych do pełnienia obowiązków, do których konstytucya je uprawnia zarazem i obowięzuje; powtóre, że bez względu na inne środki, za wcześnie i bez potrzeby strzelać zaczęto. Słychać, że jeden z deputowanych izby drugiej przygotowuje wniosek, aby za nim wojsko użyje broni przeciw ludowi, był poprzednio odczytanym protokuł o bezskuteczności napomnień władzy, jak się to dziać zwykło w Anglii. - Przygotowania do walnego jarmarku już się rozpoczynają, i ze wszech stron przybywają cudzoziemcy. Przybył także przeznaczony do Saxonii konsul generalny angielski, pan W ard. Austrya.
P r a g a, d. 12. Września. - Dnia 10. t. ra. wydarzył się na tutejszej kolei żelaznej smutny bardzo przypadek. Budowniczy kolei żelaznej Pragsko -Ołomnicckiej, inżynier wyższego rzędu, pan Pcrner, który otrzymał polecenie od ministeryum, budować kolej żelazną Pragsko - Drezdeńską, jechał w sobotę do Pardubitz, do rodziców, aby po wielu trudach zabawić się w czasie świąt z nimi. We wtorek miał już wrócić, i wyjechał koleją żelazną z Pardubitz. Kiedy już znajduje się blisko KolIina, zdaje mu się, że wozy nie idą regularnie, wysuwa tedy przez okno głowę, aby zobaczyć, czy się co nie stało. Jednocześnie wjeżdża parowóz do wąskiego bardzo tunelu i urywa głowę nieszczęśliwemu inźenierowi. Kraj traci w nim jednego z najzdatniejszych techników i urzędników.
kasyna polskiego Szanownych członków zawiadomią.
Godne czytania.
Znaczny mój skład bardzo białych Berlińskich blysko świec, jako też najlepszego Szczecińskiego mydlą do prania funt po l sgr., Paryskiego modrego funt po 20 sgr. i dubeltowo rafinowanego oleju do palenia funt po 4 sgr., tudzież wszelkie towary lnateryalne, zwłaszcza najprzedniejszy cukier i piękną niefarbowauą kawę poleca w cenach umiarkowanych Jfutiuss UolHijZ, narożnik placu Wilhelmowskiego Nr. 1. naprzeciw Bazaru. Dnia 21. Września r. b. dany będzie wieczór z tańcami na sali kasynowej, o czem Dyrekcya
Ceny targowe w mieście POZNANIU.
Dnia 17. Wrzcsuia.
1815. r.
od do Tli.. .r. fen.1 T»l. sąi. fen
Pszenicy szefel Zyta dl.
Jęczmienia dl.
Owsa . dl.
Tatarki dt Grochu dl.
Ziemiaków dl.
Siana cetnar Słomy kopa .
Masła garniec
3 - 2 7 14 5 1 16 - - 1 2 22 3 24 7 6 l 10 15 - 1 17 13 4 - 14 25 - - 27 16- 8 - 15!- 1 20
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego 1845.09.19 Nr219 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.