Jłf.225. w Piątek

Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego 1845.09.26 Nr225

Nakładem Drukar ni Nadworn ej I»'. Decliom i S/m/Ai.

Poznań, rtuia 9«. II ter. śnią.

(Dział so c yal n y w polityce.) W dawniejszych arkuszach pisma nIniejszego, przeglądając zarysy polityki w ogólności, prześliśmy byli od polityki zewnętrznej do zarysów polityki wewnętrznej i przejrzeliśmy tam dział jej pierwszy t. j. politykę parlamentarną. Obecnie wypada nam dać dopełnienie tego przeglądu i przedstawić, z kolei dział drugi t. j. politykę społeczną, czyli dział s ocyalny. Powiedzieliśmy o polityce parlamentarnej, ze zakres ji'-j stopniuje się trzema władzami t. j. poprawczą, prawodawczą i wykonawczą; powiedzieliśmy niemniej, że władza poprawcza czyli oppozycy a jest źródłem, z którego ustawicznie w cały zakres polityki coraz to nowe wytacza się życie. Oppozycya atoli, jako na pograniczu dwu działów polityki usadowiona, tylko w części swojej widomej i Tryformalizowanćj do parlamentu należy; druga zaś jćj część niewidoma, jakoby korzenie podziemne, zapuszczone w dziedzinie społecznej, czyli socjalnej i służy za przejście od społeczeństwa do parlamentu, przeto do formalnej polityki wprost się liczyć nieinoże. Pomysły, zdania, pretensye, opinie, krzywdy i wszelkie zgoła potrzeby narodu nim się w ciężarną oppozycyi chmurę wzbiją, nim na horyzoncie parlamentarnej polityki rozbłysną, zahuczą grzmotem, który całą polityki budową zbawiennie zatrząsa, wprzód zbierają się nieznacznie jako mgły poziome w swoje organiczne kanały, szykują się pod swoje sztandary, gromadzą się w swoje organa opinii publicznej, i otóż jest chwila ży cia polityki społecznej na poziomie społecznym. Już z tego pokazuje się oznaczenia, że polityki socyalnej dziedzina właściwie po za obrębem wszelkiej formalnej i ukonstytuowanej władzy zostaje; źe zatem ona jest jedynym zakresem, który wyłącznie do narodu, -czy z bytem, czy będącego bez bytu politycznego, -należy. Zycie zatem narodu pozbawionego bytu politycznego, najswobodnićj i najmocniej na tćm się właśnie polu rozwinąć zdoła. Zacząwszy od naj ogólniej szych teoryi społecznych, jakiem! są: S1. Symonizm, Furyeryzm, komunizm i t. d., do najzaciętszych zasad politycznych: arystokratycznych, demokratycznych, republikańskich i despotycznych, nawet - aż do obyczajowych ublizeń i pretensyi, wszystko to zgo

DZISIEJSZY STAN RĘKODZIEŁ 1 FABRYK w Królestwie Saskiem.

ręko dziel 1 tabryk, mvg<lve oiu"i- --- A. j r ; 4 i »JIUIJU»« 1J timiskicI, ii angielskich. Sami nawet rządowi komisarze francuzscy panowie Legend i (»oldenberg przyznali to w sprawozdaniu swojem. Jeszcze me w.ele lat temu, kilka tylko w Berlinie było fabryk za bramą Orallłtetfflm£p1mb. 2ł vdzt ś . cSalle tiliłteI£@ł3 t):k )jt, łal?'i Wlł al€ła= .(farni, i tffźYf {} !4 yYW 6'1lł P'fl{1\ł{»furfu, ffll 'W' dfflt\gnj o ''9 eg11 wysokich kominów parowych, wydaje się stolica Pruska jakoby Manchester lub Liverpool. Jaki lo wpływ wywiera na podniesienie bogactwa narodowego, dość namienić, źe w jednej z tych fabryk berlińskich rząd Rossyjski zamówił 100 lokomotyw do swo'ch kolei żelaznych, a zatem obsiałiinek na przeszło milion talarów. Zaprowadzenie machin, podniesienie nauk przyrodzonych mianowicie mechaniki i chemii i zastosowanie ich do przemysłu, nareszcie ukształcenie smaku, który obok pożytku w wyrobach upatrywał piękna, stały się główne'mi bodźcami przemysłu niemieckiego, i ogromną w nim reformę zaprowadziły. Wśród przemysłowych powstał nowy stan, jakby oligarchia przemysłowa, i ukonstytuował się w kraju na osobne małe lub większe państwa przemysłowe. Każda fabryka jest taką oligarchiczna rzeczaoosoolila. osobna, w snhie urządzona orsanizaeva. Dwa

26. Września 1845.

Redaktor odpowiedzialny i />I.. J- Itymtirkietricz.

ła tu wre, ściera się z sobą i w szyki groźne się zbiera! Religijne zamieszki nawet tu swój biorą początek. Jest to najbujniejsza, najpłodniejsza a najrozmaitsza i z całej polityki najokwitsza dziedzina! I ta wyłącznie jest włością naszą, którzy bytu formalnego w polityce nie mamy! Bądźmyż przeto bacznymi! Nie pomiatajmy lekkomyślnie sprawami, które samego rdzenia istoty naszej dotyczą, nierońmy nierozważnie jedynej swobody, która nam bez granic służy i nie zalegajmy pola, które tak okwitym zdolne okryć się plonem! Rozświecajmyż nasze teoryepolityczne, rozkrzewiajmy nasze zasady a prostujmy wedle nich obyczaje nasze i niech to, co u szczęśliwszych narodów może zdawać sic fraszką, dla tego że mąją, w wyższym zakresie swobodę, przybiera u nas choć drobnostka, ważność sprawy stanu, a wszelkie przeniewierzenie się lub zobojętnienie dla niej, niech piętnem zbrodni stanu będzie napiętnowane! - Albowiem póki to pole, które jest podstawą całego politycznego życia narodu, pełne będzie i bujne, poty nie trza się o życie i zakwitnienie wyższych bać politycznych pojawów, które wszystkie z tego jednego wychodzą; poty nigdy wątpić nie należy, iżbyśmy z naszego zasiewu, żniw się kiedyś doczekać nie mieli. - · Wszakżeż temu niespożytemu, u ogniska rodzinnego zatlonemu i w rodowości roznaniiętnioneinu życiu społecznemu winna Słowiańszczyzna swą całość, choć ją aź do imienia zalewały tylokrotne powodzie ludów barbarzyńskich w średnich wiekach; wszakże nic czćm innem jak tern właśnie zamiłowaniem nieograniczonem pierwotnych swobód rodowych stała Polska, choć tylokrotne w nowych dziejach najazdy ją cudzoziemskie tłumiły!

WIADOMOŚCI KRAJOWE.

Berlin 20. Września. - Pełnomocnik regencyjny pan Ladcnberg oznajmił dwom docentom przy tutejszym uniwersytecie: panu S c h m i d t, doktorowi obojga prawa i panu Marker , doktorowi fdozolii, którzy bardzo czynnymi się okazali w sprawie przyjaciół światła, że w skutek rozporządzenia gabinetowego z dnia 5. Sierpnia wszelkie zgromadzenia przyjaciół światła zakazane, i żaden tajemny związek nie jest dozwolony. Ostatnie te słowa dla tego zapewne dodał, ponieważ w rozmaitych czasachzatem idą obok siebie systemy przemysłowe: jeden nazwałby można system ro z r z u c o n yc h i ę ko dz i e lnfalbo domoweg o p r z e my s łu; drugi system ur z ądz o n yc h ręko dz i e ł o! albo z akł a d ow e g o przem y s ł u . Do pierwszego* należą zwyczajni mistrzowie z czeladzią i uczniami, pracujący po domach swoich, tudzież handlerze pod nazwiskiem spedytorów, faktorów, składowych, przekupniów. Jest to stary, dawny system przemysłu, i sil i kapitałów sporadycznie rozrzuconych, ociężały i uieruchomy w postępie, odosobniony od wpływu nauki i sztuki. ftękodziejoia urządzona, czyli fabryka polega: 1) na stałym stosunku czyli układzie między robotnikami i robotoc awcauu; 2) na ciągłym siogunk,,""j"£" «HaMHYnauk"pre}70<1«>rrycb. i do sztuki. Oligarchią stanow ; wł ściciele. fabryk jczęściej. spo obem spółki je .adimniRttrujący. lbNł1J W .re lm J,e.dne f h7}d . na ę'4\) tWJOJ2Ź1ą osobną sp orecOiność c p azieleni na sekcyc .w:ei1l1 c zatfw nięń, ''inają v 'fÓZ1>łe stopuie roboty i zląd różne place, mają starszych i przełożonych, swoją osobną biurowość i admiiiislracyą, kilka rękodzielni, osobne pracownie kobiet, osobne mężczyzn, osobne dzieci; - i to wszystko urządzone w jedne wielką całość,* gdzie wszystko idzie jak w zegarze, i stanowi jeden obszerny żywot machin i ludzi. Ogromne kapitały są krwią obiegającą (o ciało; a przemysł i sztuka oparte na tein wszyslkiein co mechanika, fabryka i chemia zdobyła, jest duszą kierującą tego żywota. Fabryka wyczerpuje najwyższą żywotność narodu i w soki ją swoje obraca, ale na odwrót płodami swojenii użyźnia naród i ubogaca. Straszne żywioły natury hołduje i w służbę swoją bierze a pozbywa się natomiast ciężkich prac wyrobnika. Tysiące rąk zastępuje i z niesłychaną szybkością płodzi. Jak drukarnie pomysły ludzkie w dziedzinie nauk i polityki na ty. siące lysięcy exeinplarzy rozmnaża i na świat rozrzuca, lak fabryki pomysły nrzemvstu w rzeczywistość oblekają i miliouami umoża. Jako ua rych przcdewszystkiem o sprawie przyjaciół światła rozprawiano. Zdaje się dla tego, że prywatne te rozprawy zwierzchność chce podciągać pod katcgoryą tajemnego związku. Zresztą w rozprawach -tych odstąpiono juz bardzo od stanowiska ogólnego protcstacyi lipcowej, a większość przyjęła już formę chrześciańsko-pozytywną. O ile nam sio zdaje, to przez zmiany te nic się nic zyszcze, nie uważamy przeto, aby rząd. jak to czyni, miał koniecznie wglądać tak skwapliwie w ruchy przyjaciół światła. Z prowincyi Saskirj, 14. Września. - Deputowani miasta Xaumburga tamecznemu radzcy miejskiemu Tanzer, przy powtórnćm obraniu go na członka magistratu, położyli Wyraźny warunek, aby zrzekł się sprawowanego przezeń urzędu miejscowego cenzora. Wymaganiu temu przed niedawnym czasem uczynił on zadosyć. Ministerium przeto starało się wynaleść mu następcę śród członków tamecznego Sądu głównego, lecz gdy żaden obowiązków tych przyjąć niech ciał, a inni urzędnicy wszelkie w tym przedmiocie propozycye statecznie odrzucają, miasto N aumburg od miesiąca prawie zostaje bez cenzora, a obadwa tameczne dzienniki posyłane być muszą do cenzury w Mcrseburgu, co tez wychodzące tam pismo miesięczne »katechizm polityczny« od roku już czynić musi. Łatwo wyobrazić sobie, jak wielką to sprawia przykrość wzmiankowanym pismom.

WIADOMOŚCI ZAG RAMME.

F rań c y a.

p a ryż, 17. Września. - Minister rolnictwa 1 handlu wydał postanowienie, na mocy którego przy zakładzie gospodarczym w Montbcllet pod Macon ustanowionym jako przytułek dla biednych i opuszczonych dzieci, ma być urządzona praktyczna szkoła rolnictwa z przyłożeniem się skarbu publicznego utrzymywana. Szkota ta kształcić będzie zdatnych czynszowników i 'gospodarzy folwarcznych. Ośmdziesiąt stypendyów, każde po 225 fran. (6 O tal.) już przeznaczono dla tej szkoły. Z summy tej i no fr. ma być obrócone na utrzymanie ucznia, pozostałe zaś 75 fr. pozostaje w kassie, jako fundusz ogólny, mający być rozdzielony tytułem zachęty pomiędzy uczniów celujących zręcznością i pilnością, sycżyćby należało, aby podobne zakłady po wszystkich departamentach urządzono. W Algierze wyznaczono komissyą., która ma się narudzić nad środkami do skutecznej obrony brzegów i portów Algieru i do podniesienia handlu morskiego i uczynienia stosownych W tej mierze wniosków. Paryż, d. 19. Września.-Książe Móhfpensier w 'powrocie swym z Konstantynopola zwiedzi Ateny. W końcu Wr-ześnia spodziewany jest. książę w Toulonie, z'kaci uda się wprost do zamku Eu. Książę i księżna N emours wrócą pojutrze. Goaleta »Doris« przybywszy z Antillów rozbiła się d. 12. Września, o 7. godzinie w wieczór przed Brestem: z 67 osób będących na pokładzie, ocalało zaledwie 36; reszta potonęła, między niemi komendant Jules Lemoine, chirurg Papins i chorąży (lirami Jeżeli zawarty układ handlowy z Belgią 16. Lipca 1842-, który na ostatniej sessyi żwawą wywołał dyskussyą, nic zostanie przed Styczniem nadchodzącym urzędownic-przez którykolwiek z obu rządów odwołany, pozostanie nadal w całej swej mocy. Minister spraw zewnętrznych zewsząd zapytywany oświadczył teraz, że nie zostanie układ ten odnowiony, jeżeli w nim nie poczyni Belgia znacznych modyfikacyi. Ponieważ sic teraz chwila zbliża upływu terminu, przeto rząd belgijski wysłał swego pełnomocnika, który nie urzędownic układać się będzie z rządem franeuzkiin o zmianę warunków. Zaręczają, że jeżeli te układy udadzą się pełnomocnikowi, na

czeluicy fabryk, wielcy być muszą admitńslraforowie, i mężowie obszernych wiadomości i rozległego objęcia, lak fabryki same zaród w sobie lioszą reform społecznych, i wyrabiają w sobie przyszłe zasady slósowniejszego podziału pracy i własności. Zgoła fabryki są osobne żywotne tętna w organizmie całego narodu, pochłaniające rozrzucone domowe rękodziclnie, dla których coraz mniejszy zostawiony zakres prac i zatrudnień. Anglija, Zjednoczone Stany Ameryki pokryły się wszędzie fabrykami, jakby obszerną siecią pojedynczych rzeczypospolilych przemysłowych. Francya poszła za niemi w ślady, choć im "nie dorównała a i Niemcy, jak to widzimy, podnoszą także u siebie ten system rękodzielni uorganizowanych, lubo system rozrzuconych rękodzielni, czyli domowego, przemysłu o wiele jeszcze nad tamtym przemaka. W tym samym stosunku zostaje Sa\onia co do przemysłu, o którym mówić zamierzyliśmy. Widać tam w ogóle kierunek rzemiosł nachylający się ku sztukom pięknym, a machinom i fabrykom zostawione pole produkowania wyrobów więcej użytkowych i na wielką skałę. Kraj ten mały szczególnym zbiegiem okoliczności posiada u siebie miasto Lipsk, które jest sercem handlu niemieckiego. Od dawna tu kwitnęły wyroby sukienne, płócienne i sztuka huluiarska. Wspierali je Książęta Sascy, a pilność i skrzętność narodu wzmagała. Sasi nic celują genialnością przemysłu: inni Niemcy odmawiają im nawet bystrości i pomysłów, ale za to usilnością pracy, zamiłowaniem porządku, "i staraniem vv przyswajaniu sobie teso, co się dobrego u innych pojawiło, doszli do wysokiego slopnia kultury przemysłowej. Wystawa tegoroczna Drezdeńska zapełuiała ogromne sale oranżeryi Królewskiej i kilka długich namiotów samemi płodami przemysłu saskiego. -- Przejdziemy niektóre glównicjszc jego gałęzie.

10f

tenczas przybędzie sam p. Deeliamps. minister spraw zewnętrznych w nowym belgijskim gabinecie, do Paryża i przyłoży się sam do ostatecznego układu. Jakie będą warunki dodane, dotąd nie wiadomo. W dzienniku Algćrie umieszczono, iż w czasie zjazdu marszałka Souita zBugeaudcin, ostatni ustąpił, jak się spodziewać należało, wszystkim żądaniom rządu; powiadają, źe marszałek dopiero teraz zaczyna się przekonywać, o ezćm każdy już wie we Francyi, że czas jego dowództwa w Algierze skończył się, i że nic dobrego nie jest w stanic tam dokonać; żałować przychodzi że się nie cofnął już po kampanii przcszloroeznćj. Otworzono loteryą na korzyść nieszczęściem dotkniętych w skutek burzy pod Rouen; 2 O O, O O O jest losów po 2, I frank. Między 5 O, O O O wy grywającemi numerami znajdują się indyjskie szale i klejnoty wartości od 3 O do 36, O O O fr. Memoriał dc Rouen donosi, iż towarzystwo wzajemnego zabezpieczenia oświadczyło się, że kiedy znawcy uznali płyn elektryczny w burzy, wypłaci uszkodzonym poniesione straty w dolinie Monyille, w innych zaś gminach nie nagrodzi szkód, gdyż je uważa za skutek zwyczajnego -wichru. N a posiedzeniu przedwczorajszćm akademii dyskussyą nad przyczynami choroby ziemniaków. uważając przez mikroskop ziemniaki postrzegł które stają się powodem choroby. Akademia wykrycia przyczyn choroby. Francya płaci rocznic budżet dochodzący do 1,200 milionów; nie mówiąc juź o tych licznych kredytach, które pod rozmaite mi tytułami jego cyfry powiększają, same fortyfikacje z dodatkami będą kosztować kraj przynajmniej 360 milionów franków. W.śiód tćj hojności z mienia publinego, wśród tych wydatków bez miary, zasady ekonomiczne, utworzone przez ludzi bez serca, zabrały nieszczęśliwym matkom, nędzą przyciśniętym, kolebki do składania swych dzieci, gdy nędza łub hańba zmusza je do pozbawienia ich domu macierzyńskiego. Twierdzono, że w ten sposób zyskają zasoby pieniężne departamentów i obyczaje. - Zażądano dowodów W teoryach Maltusa, ale na szczęście Maltas nie długo będzie miał górę, a serce zawsze potępi podobne teoryc, chociażby rozum nie miał dość siły do wykazania ich fałszu. Wiele departamentów, które oparły się z n i e - sieniu domów podrzutków, starają się o obronę u siebie ludzkości i pogardzają, jak na to już zasługują, ekonomistami, spekulująeemi nażycie dzieci i na rozpacz nieszczęśliwych matek. Inne departamenta, które przyjęły »owq instytuiy.;, wracają się tło ilawnyrli zasad. Wszędzie wznoszą się głośne skargi przeciw tym środkom tak przeciwnym naszym obyczajom, naszej cywilizaeyi i naszym podaniom historycznym. - Pomiędzy temi skargami najwymowniejszą jest niezawodnie skarga pana Lamartine, któremu rada generalna departamentu Saone et Loire poleciła przygotować sprawozdanie o domach podrzutków: »Powinniśmy, mówi szlachetny deputowany z Macon, przyjmować do wielkiej rodziny narodu i wliczać w jego życie wszelką istotę ludzką, która tylko istnieć poczyna, w jakibądż sposób ona na świat przyszła. Prawo życi.i dla tego, który jwiatło dnia ujrzał, jest prawem Boskićm. Natura jest prawem praw. Kiedy dala ona życie istocie ludzkiej, prawo, któreby życia tego miała zabraniać, byłoby morderstwem. - Mleko, chleb, przysposobienie, wychowanie, przywiązanie nawet, oto pierwsze obowiązki społeczeństwa ludzkiego, a szczególniej chrześciańskiego, dla dzieci powierzonych litości publicznej przez wstyd, nędzę, a nawet bezrząd tajemnych porodzeń. Dziecko nieprawe nie może odpowiadać za wadę lub występek swego urodzenia. Nie myślmy tu o karaniu zbrodniarza, bo to dziecię nimumiejętności wszczęła się Payon utrzymywał, iź na nich drobne porosty, wyznaczyła komissyą do

-»

L H u t n i a r s t w o. - Góry Saskie nie tyle są płodne w kruszce, ile góry pizvległych Czech, a jednak z największą gospodarnością obchodzą się i z tein, co mają. Górnictwo ma osobną Królewską administracj ą, podzieloną na rewiry, a główne jej siedlisko jest w Frejbergu, gdzie" się także akademia górnicza znajduje. Kopalnie kruszczów są regałem, wszelako powiększój części przez nadania znajdują się w ręku prywatnutn. Przed dwoma łaty było 459 kopalni (szyb), z tych tylko 21 było Królewskich, między niemi trzy uutniarnie srebra. Kobold wydobywa się w znacznej ilości i w czterech zakładach wyrabiają z uiego wyborną niebieską farbę. Między dziewięciu kopalniami cyny, tylko jest jedna Królewska. Prócz tego wydobywają arszenik, witryol, ałun, siarkę, nikel, wisnmt. Najbogatsze są kopalnie srebra, którego przychód wynosił w roku 1843. przeszło milion talarów; przychód cyny wynosił 53,500 tal. ołowiu 17.0(10, miedzi 24,254; niklu 23,125, farby niebieskiej 391,152. Wogóle dochód oworoczny z kopalni wynosił 1,590,139 tal.

Zatrudniały zaś .9215 górników i 19.3 hulniarzy przy hutach srebra i miedzi. Przy wyrobach farby, witryolu i arszeniku było 187 ludzi, co z urzędnikami" wynosi do 10,000 osób, a licząc ich familie, i pomocników, można przyjąć, że żyło z kopalni i hutniarni do 10,000 lodzi. Kapitału zakładowego jest przeszło półtora miliona, zaś kapitału bieżącego jest W tej gałęzi przemysłu przeszło póftrzcria miliona talarów.

Kopalnie rudy żelaznej i huty żelazne tworzą odosobnioną gałąź w administraevi górniczej. Już od" 400 lat kopią rudę żelazną w górzystych częściach Saxonii zwanych Obcrerzgebirg i Voigtland. Obfite lasy dostarczają węgla do hut żelaznych, z których produkowane żelazo szczególniej pożądane bywa do robót szlosarskich, na druty i gwoździe. Dotąd produkują surowcu około 130,000 centnarów, lecz w okolicy Zwickau na wielką skalę założone huty żelazne każą się większego plonu swoją miłością, albowiem prawdziwa rodzina ludzka nie zatrzymuje się na tych stopniach krewieństwa mniej lub więcej odległego, ustanowionego artykułami prawa. Ona rozciąga się tak daleko, jak cała ludzkość. Jeżeli wszyscy ludzie są braćmi krwią i ciałem, ojcowstwo takie staje się dogmatem równie prawdziwymi równie praktycznym jak braterstwo ludzkie. Zastosowanie tego dogmatu Boskiego do przyjęcia dzieci znalezionych lub opuszczonych na progu życia, nic jest wcale powodem ruiny i nierządu dla państwa, ale wykonaniem cnoty publicznej, która przynosi czes'c człowiekowi, us:więca społeczność, zbawia i ocala człowieka. Dziecko odepchnięte od kolebki podrzutków, od społeczeństwa, od rodziny, staje się oskarżeniem, wyrzutem, klęską dla kraju. Dziecię przyjęte, przyznane, wychowane i wcielone do rodziny i ludności, staje się jednym człowiekiem więcej, sługą, obywatelem pożytecznym, tytułem chwały i siły dla narodu. Nie oddawajcież więc trafowi, nędzy lub śmierci dziecięcia, które wam podaje wstyd lub nędza. Społeczność, któraby nie wiedziała co zrobić z człowiekiem, kttó»fey nic uważała człowieka jako najdroższy ze wszystkich kapitałów, towarzystwo, któreby przyjmowało człowieka przy jego wejściu do życia jako ciężar, nie jako dar, byłoby tern samem potępionćYn na zawsze. Musielibyśmy się rumienić, że jesteśmy jego członkami. Otóż wszelka administracya rumieniącą sic za siebie, sama jest winną. Biada prawom, które nie pozwalają spojrzeć w siebie do gruntu, bo wówczas W sofizmacie muszą swą winę ukrywać.« Słusznie potępia tutaj pan Lamartine tę niego dną ekonomię, która czyni człowieka sługą cyfry, zamiast cyfrę czynić sługą człowieka. N a jakiejże zasadzie możnaby się odtąd opierać, by utrzymać ten ostracyzm ustanowiony przeciw rzeczy naj świętszej w świecie, jak mówiono w starożytności? Zasłaniano się obroną obyczajów. Pusta wymówka! Oto obyczaje właśnie cierpią na tej okrutnej reformie, bo dzieciobójstwo rozszerzyło się tam. gdzie zamknięto kolebkę podrzutków. Statystyka dowodzi tego. Zostawała tylko kwestya ekonomii, a raczej kwestya skąpstwa. Otóż skąpstwo wiecznie występne, staje się jeszcze bardziej zbrodnią, gdy poświęca ludzkość. Jeżeli chodzi o ekonomię, niech ją gdzie indziej zaprowadzą. Uczniowie Maltusa, czyż nic moglibyście znaleść w tych milionach rzucanych przez Francyę jedną ręką dla tych którzy są bogatemi, kawałek chleba dla dzieci zagrożonych śmiercią i dać im przeciw zasadom waszego mistrza »miejsce przy biesiadzie natury.«

Anglia.

L o n d y n. _ Nie dawno książę J oinville incognito udał sic do Brighton w celu obejrzenia tamy pływającej do rozbijania bałwanów." M o r n i n g Chronicie z tego powodu umieściła następujący artykuł: »KsiaieJomville niby dla zabawy zwiedził Brighton i inne punkta naszych brzegów. Po ogłoszeniu swej broszury, w której Wynajdował środki, by za ich pomocą można podejść nasze miasta i wysadzić w powietrze okręty, książę J oinville bardziej jak każdy inny Francuz powinien być skromnym i ostrożnym w swoich wycieczkach na brzegach Anglii. Kiedy Jego Ks. M. poświęca część swoich chwilwolnvch na zwiedzenie naszych portów i punktów nadbrzeżnych'" które najwięcej sposobności do wylądowania przedstawiają, budzi wrażenie wcale nieprzyjaznej natury. Przypuśćmy, że książę krwi królewskiej, wychowany w marynarce, któryby się odznaczy! ogłoszeniem najlepszego planu do uderzenia na floty i fortece Francyi i zniszczenia ich, miałby ochotę zrobić tajemnicze odwiedziny na brzeg francuzki, jakież to krzyki wydawałaby cała prasa francuzka. Podobne odwiedziny mogą być zupełnie niewinnemi, ale ulegają złym tłumaczeniom. Sądzimy, że na przyszłość książęspodziewać. Roku 1843. liczono 20 wielkich zakładów żelaznych i 13 gieserui. O koło 12,001» ludzi pracuj e w lej g a ł c j górnictwa i produkuje w surowcu, vv odlewach, w żelazie kowalskićm i w blachach do miliona talar, wartości. Między fabrykami, które ze surowcu produkują wyro by odznacza się szczególniej zakład mosiądzu w JNiederauerbach. N ajwybórniejsze zląd rozsyłają blachy i druly mosiężne; tudzież fabryka towaiów konińskiego złota i srebra', istniejąca juz od 17 wieku, zkąd prawie wszystkie fałszywe ziole i srebrne frauzlc i błyskotki pochodzą. W roku 1804L zatrudniała 1500 ludzi. II; Wyroby kamienne, szkła i porcelany. - Cegielni jest w calem Królestwie około 300, po większej części urządzone z młynami do przerabiania gliny i machinami do robienia cegieł, wypalają ińalcryalu w wartości około 250,000 tal. i zatrudniają blisko SOUO ludzi. Z 500 garncami największe i kunsztowno posiada Drezno, Lipsk i Chemnitz. Znaczna fabryka wyrobów glinianych jest W Doehlen w dolinie Plauenskicj. Tą gałęzią przemysłu utrzymuje się około 5000 ludzi i produkuje w przecięciu 500,000 lal. Wyro by kamienne (Steingut) w Hreilenbach, Hubertusborg, Rochlilz i Koldilz, wiele zyskały ua piękności i zmieniły si<; prawic w szlukalerye.

(Uuh ciąg naslujpi.J

Redakcya umieściła artykuł »Uwagi nad artykułem Slan chłopów w Polsce,« aby nie okazała się stronną, iż obrony zaczepionego sianu szlacheckiego nie przestrzega. Dzielimy i my zupełnie zdanie autora Uwag, iż nie powiuniśiny rozdzielać stanów ud siebie, i że byłoby dziśi 33;

Joinville dobrzeby zrobił, uwiadamiając o swoim zamiarze władze angielskie i postępując zupełnie jawnie. Zgodzimy się na to chętnie, że rząd, źe dwór, że nawet publiczność francuzka, używają teraz języka bardziej tchnącego zgodą, że trzymają się więcej przyjaznej polityki; jednakże zaufanie jest skutkiem czynów rzeczywistych, a z ostrożności ciągłej czyszczą broń, ostrzą miecze: te zaś okoliczności są zupełnie nie zgodne z protestacyami przyjaźni i pokoju. Nawet ludzie, którzy przed kilku laty wymawiali nam, żenię wierzymy w myśli pokojem tchnące naszych sąsiadów, przekonali się teraz, że powinniśmy uzbrajać floty parowe i żaglowe, być go'" towemi zawsj e i stać na równi z nasżerni burzliwcini współzawodnikami na morzu. Nie zawodzimy się względem prawdziwej myśli ustanowienia dzisiejszej komissyi marynarki francuzkiej, przeglądającej stan dzisiejszy tej siły państwa: jest to gra, mająca na celu otrzymanie od izby kredytu na wybudowanie '20 statków parowych. Czyż od lat sześciu nie założono sobie tego celu, by Francyę uzbroić zupełnie i na morzu i na lądzie. Kiedy chodziło o odnowienie całego materyału artyleryi, o wzniesienie fortylikacyi i o wydanie milionów dla armii, podsycano uczucia zazdrości Francuzów przeciw mocarstwom kontynentalnym. Mówiono IIp., ze Paryż może być wziętym przez jeden pułk jazdy. Kiedy już nasycono złotem ministra wojny, przyszła kolej na ministra marynarki. Pompa ssąca zagłębioną została w skarbie, a opinia publiczna miała poruszać jej korbę. Sprawozdanie nakazujące budowę dwudziestu statków parowych do żeglugi zaatlantyckiej jest tylko potężnćin poruszeniem korby. Dopóki w kassach znajdzie się jeszcze sztuka pięciofrankowa, dopóki anglowstręt naciskać będzie pierś francuzka, dopóty korba ciągle poruszana ssać będzie pieniądze na wydatki Tulonu, Rochefort i Cherburg. Niezawodnie żaden system nic był lak zabezpieczony przez koncentracyę matcryałów wojennych jak system panujący we Francyi; szkoda tylko, źe materyały są zbyt palnemie Nie ulega wątpliwości, że ta koncentracya matcryałów musi zapalić umysły ludzi młodszych i bardziej awanturniczych jak ministrowie dzisiejsi. N aród, który nie lubi siać bez żniwa, zażąda jakichkolwiek wynadgrodzeń za te ofiary, chociażby tćm wynadgrodzeniem była tylko sława, a sława to wojna. Jakież mogą być koleje tej wojny? oto zapytanie bardzo głębokie. Posiadamy na morzu eskadrę uzbrojoną wielkim kosztem, która przywiązuje tylko uwagę do ewolucyi dla przekonania się, który okręt jest najzdolniejszy w żaglach, a jednakże dziś pytanie to najmniej nas może obchodzić, bo w czasie wojny niezawodnie żaden okręt wojenny nie wypłynie z portu bez towarzyszącego mu statku parowego. Zdaje się, że Francuzi stracili już nadzieję stawienia przeciw nam eskadry okrętów liniowych. Głównym przedmiotem ich zajęcia zdaje się skoncentrowanie siły, któraby mogła objąć silę równą angielskiej, kiedy Ocean i kolonie będą widownią walk cząstkowych i szczegółowych. Liczą oni tylko na flotę parową, by wykonać napad i przez to zyskać wyższość. Niektóre osoby uważają napad za marzenie. W naszych oczach wojna pomiędzy iv.tncy.i i Anglią byłaby marzeniem bez tego napadu. Wtargnięcie i napad na Anglię jest jedynym środkiem zranienia jej. Mamy wiele środków odepchnięcia ataku podobnego; linie kolei żelaznych pozwoliłyby skoncentrować znakomite siły w danych punktach. Ale z drugiej strony kanału znajdziemy także koleje żelazne, a Francuzi będą zawsze mieli dwa lub trzy razy więcej wojsk na swe rozkazy jak my. S z y b koś ć i l i c z b a , będą przymiotami bardzo ważnemi dla francuzkiej eskadry statków parowych, i zdaje się, że Francuzi myślą szczegól

.mawia piszącego aiiy Kui o s i a n i e e n t o p o w w i «10*-*.. *Ł;_J"vui p 0mieniony, wyjęty z" Korrcspondenta do Gazety Warszawskiej, miał jedynie na celu, zwrócić uwagę posiedzicieli dóbr w Polsce, gdzie się obecnie kweslya uwłaszczenia włościan toczy, jaki był początkowy stau wolnych kmieci polskich, a do jakiego przyszedł upodlenia w kolei wieków, przez nadużycia nie pojedynczych posiedzicieli, ale całego stanu szlacheckiego, który sobie konstytucjami prawo nad osobą i pracą włościanina warował. Wypadałby zląd obowiązek, ciążący ua późnych polonikach wrócenia wolności i własności włościaninowi z dobrej woli, z których go przodkowie obrali. Przykłady, na klóre autor uwag tyle kładzie wagi, że byli poczciwi posiedziciele i dobrze się mający włościanie, nic nic znaczą lam, ?«zie prawa mówią, a rozległy slan upodlenia dziś jeszcze w Królestwie Polskiem i zabranych prowincj ach wschodnich istniejący, głośno o nieszczęściu i nędzy tego Indu wypowiada. W. X. Poznańskie nie może być miarą Polski, i co tu szlachta dla dobra włościan uczyniła i czyni nie przesądza tego, co się opacznie cale po innych stronach dzieje. Nie brońmy, co się bronić nie da. Było zle i wielkie, i dziś je naprawić trzeba. "Włościanin i u nas nawet powiedzieć może słowy Karpińskiego. Kie myśl jnk dla mnie zrobiłeś wiele, Lecz, co ci zrobić zostało.

nigdy walczyć z nami. Zakłady publiczne nie będą mogły mieć tej gorliwości i ducha współzawodnictwa, tej żądzy doskonalenia się, odznaczających zakłady prywatne. Założyciele i budowniczowie francuzcy nie mają ani kapitału ani sumienia, ani charakteru koniecznego do wykonania tych robót tak jak Anglicy. Prawda, że Francuzi będą mieli zawsze statki parowe do przewożenia tysiąców ludzi w jednej nocy z jednego brzegu na drugi, z jakiegokolwiek bądź punktu ich brzegów na nasze. Oto ich korzyść, ich nadzieja, ich groźba. Sądzimy, że wojna wyleczyłaby ich od razu z ich nadziei. Nie czekając na to lekarstwo, powinniśmy sami użyć środków, któreby odwiodły naszych sąsiadów od doświadczenia. Anglia jest okrętem, na który nieprzyjaciel może lada chwili się wedrzeć, jeżeli osada nie jest w karności trzymana, opłacana, w żywność opatrzona, potem wyćwiczona do robienia bronią: nie wiadomo jaka kolej byłaby gromady napastników, by tez najmniejszej. Londyn IG. Wrześ. - Godnym jest zastanowienia rodzaj, w jaki odpowiada Standard na artykuł w Morning Chronicie, ze względu na odwiedziny królowej w Eu , w połączeniu z planem zaślubienia księcia Montpcnsier z hiszpańską infantką JMaryą Luizą. Jeżeli damy cokolwiek wiary S t a n d a r d o w i jako pismu ministeryalnemu, natenczas skojarzenie tego małżeństwa jest do prawdy podobnem. Marya Luiza jest drugą córką Ferdynanda, królowa hiszpańska ma zamiar pójść także wkrótce za mąż, ksiąze Montpcnsier jest piątym synem Ludwika Filipa, a nadto żyjemy nie w 18.

lecz w połowie 19. wieku, nie należy przeto obawiać się wpływu Francy i na Hiszpanią za pomocą koalicyi familijnych. Niech się więc żenią, kiedy tego sobie życzą. - M o r n i n g C h r o n i c i e donosi, że rząd postanowił wojska znacznie zwiększyć w koloniach północno-amerykańskich. II i S Z P a n i a.

M a d ryt, d. 11. Września. - Wczoraj po południu ostrzegł generał Cordova swych przyjaciół cywilnych, aby poopuszczali swe mieszkania po pół do siódmej godzinie wieczorem. Wieczorem udał sio generał z licznym oddziałem wojska do koszar San Francisco, gdzie znajdują się jeńcy z dnia 5. i rozkazał zastąpić tamecznych oficerów innymi. Zdaje się, że władze dowiedziały się o zamiarze napaści na te koszary. Przez cala noc przebiegały patrole miasto a generid-kapitan sam wstępował do wszystkich koszar. Dziś pusto na ulicach i nadzwyczajna panuje cisza. Myśl ta, że spiskowi Uczą na ppzyeKylnycb sobie wojskowych, tiuwet zatrwa&a najspokojniejszych mieszkańców i każdy, a mianowicie z tych, co to najlepiej wiedzą, co się sWlęci, przygotowany jest w tej chwili na wszelkie wypadki. Duch pism rewolucyjnych jest wyzywający i dowodzi, że spiskowi mogą z pewnością liczyć na zwycięztwo. Dziś w południe widziałem dwunastu jeńców, którzy wracali pod eskoitą z domu pocztowego, gdzie rada wojenna się znajduje, do koszar S. Francisco. Należeli oni do niższej klassy l ud u, niektórzy mieli na głowacli czapki gwardyi narodowej, wszyscy palili tytan i pozdrawiali swoich znajomych z rozpromienionćm wesołością obliczem. Nic nie słychać o śledztwie sądu wojennego i władze wojskowe wystrzegają się wszelkich środków, któreby zdradzały ich nieufność we wiarę żołnierską. Wiadomość o aresztowaniu brygadiera Turona niepotwierdzila się. Tylko jednego kapitana swego pułku rozkazał Mazurredo aresztować. 1 w Saragosie obawiano się ruchu rewolucyjnego. Władze jednak wcześnie były zawiadomione o planach burzycieli spokojności i tameczny generał-kapitan przedsięwziął 6. i 7. t. m. nadzwyczajne środki ostrożności. Markiz Miratlores, dawny poseł przy dworze francuzkim dawał wczoraj świetny wieczór dla Tbiersa, na którym tylko Hiszpanie i poseł francuzki byli przytomni. Między pierwszemi znajdował się książę Kailen (Castannos), Markiz \ iluina, pan lsturiz. Dziś odjechał Tbiers do Kskurialu, a pojutrzu uda się do Sevilli. N 1 e ID c y.

Lip sk d. 17. Września. Na zapytanie pewnej części tutejszych oby

Magazyn ubiorów męskich «#. MM a 11 e.

w starym Ityuku JIr. 41. w domu Pana Schiff, kupca, na pierws z e in p i ę t r z e . Pobudzony wielokrolncmi wezwaniami osób zaszczycających mię swemi względy, abym tilrzymjwal wciąż pewien zapas ubiorów męskich, Otworzyłem dziś magazyn lakowych ubiorów, pod powyźój umieszczoną firmą, a polecając Szanownej Publiczności nader l i c z n y w y bór naj no w o - modniejszych ubiorów męs k i c h, zwracam J ej uwagę szczególniej na t o : 3)J;P- że robotą tych ubiorów kieruję i <dOZOriIjC Saill, a tym spusobeiu ręczyć mogę za jej d o b r o ć i t r w a - łoś ć . - w >./3 Składając Szanownej publiczności czułe dzię

watelów podane połicyi, czyli mogą się zebrać, celem naradzenia się względem petycyi do stanów, odmowna nadeszła odpowiedź. Założyli oni p n e - ciwko temu rekurs, a jeżeli i to lnie pomoże, natenczas podadzą zażalenie do stanów.

M a n n h e i m, 15. Września. - Ponieważ dziś' popołudniu odbyć się miało zapowiedziane zgromadzenie «publicznych rozpraw,« miejsce zebrania obsadzone zostało policyą, która okazała reskrypt ministeryalny zabraniający zgromadzeń w hotelu badeńskim pod karą więzienia i 60 złr. opłaty. Odparci w ten sposób zebrali się zaraz winnym publicznym hotelu i uchwalili wygotowanie energicznej protestacyi przeciw obecnemu stanowi prasy itp. Wieczorem już protestacya ta licznemi podpisami zapełnioną była.

Z Badenii, 16. Września. - Od kilku tygodni rząd nasz żywo popiera negocyacye z Wirtembergią, mające na celu połączenie obudwu krajów kolejami żelaznemi, i jak słychać, na blisktćm zebraniu sejmowćm udzielone zostaną w tym przedmiocie wiadomości, interesa obudwu krajów w zupełności zaspakajające. Również usiłowania rządu wejścia w bezpośredni związek za pomocą kolei żelaznych, z ościennemi kantonami szwajearskiemi, niepozostały bez skutku, i tym sposobem bezpośrednie stosunki z głównem ogniskiem szwajcarskiego handlu zabezpieczone zostają. S p e i er. Gazeta tutejsza ogłaszając wiadomość, że nie można się spodziewać zniesienia w tym roku ceł na Renie, następujące robi uwagi: Jak z jednej strony przekonano się może, że ogólne i bezwarunkowe zniesienie ceł na Renie na teraz nie byłoby dobrem, tak z drugiej zadaniem jest koniecznem związku celnego, zawrzeć umowę pomiędzy państwami tćj unii, któraby wszystkim należącym do niej państwom przynajmniej wolną żeglugę zapewniała. Niechby natenczas zatrzymano jeszcze cła na Renie i innych rzekach, ale jako środki tylko retorsyjne przeciw innym państwom, które nam także nie pozwalają bez opłaty cła spławiać na swych rzekach; ale sprzeciwiałoby się wszelkiej logice, i nie zgjdzałoby się z duchem związku celnego, ani z najważniejszemi interesami jego gospodarczemi, gdybyśmy dla tej przyczyny wielkich korzyści, jakie przynosi wolna żegluga, chcieli sobie samym odmawiać i zagradzać. Zresztą i to sprzeciwia się zasadom związku celnego, aby tylko mieszkańców jednego kraju faworyzować. Byłoby to podkopaniem fundamentu, na którym spoczywa związek celny.

A li S t r y a.

W i e d e ń, d. 14. Września. - Gdy od dawnego juź czasu nic godnego zastanowienia o wewnętrznych stosunkach naszych nieogłoszono, obecnie zwracają na siebie uwagę dwa pisma, których autorami nie są bezimienni krajowcy, lecz dobrze znani zagraniczni pisarze. Imiona ich są: BiilowCummerow i Karol Gutzkow. Pierwszy w znanem powszechnie i nader szacownćm dziele zanucił polityce austryackiej hymn pogrzebowy w sposób w.jaki dotąd nigdzie prawie nie była sławioną. Teraźniejszy system polityczny nazywa on po prostu chybionym, a ztąd upiorem i mniema, źe jedynie siłą przyzwyczajenia utrzymuje on starożytną budowę jako tako w spójni. Drugi w artykułach swoich cały stan polityczny i socyalny bez ogródki zaczepia, powtarza dawny śpiew Feaków, niedobierając kwiecistych wyrazen, miotając pociski swe przedewszystkicm przeciw ministerstwu Metternicha, którego za prawdziwą zaporę postępu uważa. Obadwa pisma są tu naturalni« surowo zakazane, i wyglądamy niebawem stosownego ich zbicia i osłabienia o ile można, albowiem to już nie tak zwane pokątne pismaki, ale znakomici mężowie tą rażą wystąpili w szranki, gotowi skruszyć kopię z S tarą - Austryą.

e x y K.

Wychodzący w Nowym-Yorku Advertiser donosi, źe w Kalifornii utworzył się rząd niezależny, podobnie jak w Texas. Uważać to można jako pomyślny znak, źe rozległa ta część zachodniej Ameryki, podobnie jak Texas, przystąpi do federacyi północno-amerykańskiej. - Na wyspach Pelikańskich, które leżą na rzece Tocomo w Florydzie, odkryto prawdziwe guanoki za zaszczycanie mię doląd względami swemi, upraszam Ją zarazem najuniźemej, aby mi zaufania swego i nadal nieodmawiala. a usiłowani em nioj ein b ę d z i e , c o i d a w n i ' - j r o b i ł e m , wszelkie dane mi polecenia r z e t e l n i e i s kor o wykonywać. Poznań, dnia 19. Września 1815.

J. Halle, krawiec.

Skład galanteryi Beera Mendla w Pozuaniu przy rynku pod Nr. 88. władnie odebrał znacznjr wybór szczero Paryzkich ob*ć, które przez nader korzystne, kupno po 22 Zł<p. (najniższa cena do jednego pokoju) mogą być dostarczone. Próby we wszelkich deseniach w każdym czasie mogą, być oglądanej

Lekcye me rozpoc %yncim s dniem 1. Października Rochach i Meir tańców, ulica Wodna Nr, 2 1 .

Pizy ulicy Młyńskiej pod Nr. III.

jest do wynajęcia od Sgo Michała r. b. wygodna slancya, składająca się z 5ciu pokoi, kuchni, stajni i wozowni, sklepu i góry wraz z ogrodem; także i dwa pokoje z slajuią na drugi cm piętrze.

Przy ulicy Wodnej Nr. 28. jest bilard w najlepszym stanic i bardzo regularny do sprzedania. MMominium MAtttcłowiee pod Poznaniem ma sto skopów opaśnych do sprzedania.