DOKUMENTY WYSIEDLENIA

Kronika Miasta Poznania 2009 Nr2; Okupacja 1

OKÓLNIK WYŻSZEGO DOWÓDCY SS I POLICJI KRAJU WARTY Z DNIA 16 LISTOPADA 1939 1

Tajne! .

Dotyczy: Usunięcia Polaków i Zydów z Okręgu Rzeszy Kraj Warty.

W związku z: Rozporządzeniem wyższego dowódcy SS i policji w Poznaniu z 12. 11. 1939 Załącznik: 1 Przepisy wykonawcze do pkt. 1 b powyższego rozporządzenia.

1. Ujęcie inteligencji.

Przy ustalaniu kręgu ewakuowanych osób można się odwołać do czynników obiektywnych, takich jak wykształcenie akademickie lub wysoka pozycja zawodowa. Rozstrzygające jest jednak to/ by ewakuować każdego Polaka, który z powodu swych duchowych możliwości, politycznego wpływu albo siły gospodarczej mógłby stanowić przeszkodę w forsowaniu niemczyzny w poszczególnych kręgach. Zaliczyć tu trzeba właścicieli fabryk i wielkich posiadaczy ziemskich ze względu na ich silną pozycję gospodarczą czy nauczycieli z powodu ich duchowego wpływu, a bez względu na kwalifikacje pozwalające na zaliczenie do inteligencji, tak samo jak samouków i młodych aktywnych Polaków także ze społecznie niżej stojących warstw. Celem jest nie tylko usunięcie obecnej polskiej inteligencji, lecz również udaremnienie uformowania się na nowo polskiej warstwy przywódczej. Kolejność ewakuacji należy ustalić według stopnia zagrożenia. Zasadniczo na pierwszym miejscu stoi krąg osób zatrudnionych przy kształceniu młodzieży

Dokumenty wysiedlenia

lub związanych z tym kierowniczo w jakikolwiek sposób. Na równi z nimi postawić trzeba pisarzy, artystów i dziennikarzy. Księży, zakonników i zakonnice wyłącza się tymczasowo z wysiedlenia.

Planuje się internować duchowieństwo całego okręgu w jednym z klasztorów, a następnie gremialnie wydalić. Tego dotyczył będzie specjalny nakaz. Także przy ustalaniu liczby przeznaczonych do ewakuacji należy zwrócić uwagę na to/ by zagwarantować im w znaczącym stopniu opiekę duszpasterską. Uwzględnienie zastrzeżeń administracyjnych i gospodarczych może nastąpić tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza to celu ewakuacji, a jedynie jej kolejności. Jako środka pomocniczego w imiennym ujęciu osób zaliczających się do inteligencji wykorzystać trzeba - jeśli tylko istnieją - policyjne listy mieszkańców/ księgi adresoweJ wykazy telefoniczneJ wykazy branżowe itd.

2. Ujęcie Polaków wrogich wobec Rzeszy i Niemców.

Przy ustalaniu kręgu osób podlegających usunięciu ze względów politycznych konieczna jest naj ściślej sza współpraca z miejscowymi organami Policji Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei). Dla określenia politycznego nastawienia rozstrzygający jest zasadniczo okres przed 1. 9. 1939. Późniejsze deklaracje lojalności są bez znaczenia. Wymogi bezpieczeństwa stoją na pierwszym miejscu przed wszystkimi innymi względami. Dlatego należy wysiedlić bezwzględnie wszystkich członków polskich partii wrogich wobec Niemców, szowinistycznych i opartych na walce klasowej. Na równi z nimi stawia się członków polskich politycznych organizacji bojowych. W załączeniu lista wchodzących w grę partii i organizacji. Jeśli nie można pozyskać nazwisk członków partii i związków politycznych z przejętych list i kartotek, należy spróbować ustalić polityczną strukturę okręgu w dochodzeniu Policji Bezpieczeństwa, indagując miejscowych Niemców (Volksdeutschen), znających doskonale lokalne stosunki, i przesłuchując Polaków, którzy sami byli politycznie czynni. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że wielu miejscowych Niemców jest jeszcze niedostatecznie przeszkolonych w sprawach politycznych/ by konsekwentnie zaakceptować cel zastosowanych środków ewakuacyjnych/ co pod pewnymi względami rodzić może lokalnie niebezpieczeństwo rozwodnienia całej akcji.

3. Ujęcie elementów kryminalnych.

Tu poza wcześniej karanymi osobami należy ująć także tych, którzy postrzegani są jako aspołeczni, jak bumelantów, żebraków, dziwki etc.

Wyższy Dowódca SS i Policji Z polecenia (-) R app 2 SS-Sturmbannfuhrer

A. Organizacje, których członkowie bezwzględnie podlegają wysiedleniu.

1. Polski Związek Zachodni. 2. Towarzystwo Powstańców i Wojaków. 3. Akcja Katolicka. 4. Stronnictwo Narodowe. 5. Obóz Zjednoczenia Narodowego.

6. Związek Oficerów Rezerwy. 7. Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny/ np. Legionistów, Peowiaków, Związek Rezerwistów, Związek Podoficerów Rezerwy. 8. Związek Nauczycielstwa Polskiego. 9. Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowe Nauczycieli Szkół Powszechnych. 10. Strzelec. 11. Sokół i harcerstwo. 12. Polska Partia Socjalistyczna. 13. Klasowe Związki Zawodowe. 14. Związek Młodej Polski [lub Zjednoczenie Młodzieży PolskiejJ. 15. Przysposobienie Wojskowe. 16. Związek Byłych Uczestników Strajków Szkolnych. 17. Związek Uczestników Ruchu Niepodległościowego "Zarzewie". 18. Stowarzyszenie byłych Więźniów Politycznych. 19. Klub 11 Listopada. 20. Stowarzyszenie Weteranów byłej Armii Polskiej we Francji. 21. Liga Morska i Kolonialna. 22. Towarzystwo Ratajczaka [zapewne: Stowarzyszenie Powstańców Wielkopolskich im. Franciszka Ratajczaka]. 23. Związek Hallerczyków i wszystkie pozostałe związki powstańców.

B. W przypadku innych związków i towarzystw można okazjonalnie czynić wyjątki, np. 1. Stronnictwo Ludowe Witosa. 2. Zjednoczenie Zawodowe Polskie. 3. Chrześcijańskie Zjednoczenie Zawodowe. 4. Zrzeszenie Polskich Związków Zawodowych "Praca". 5. Związek Związków Zawodowych. 6. Zrzeszenie Kupców Chrześcijan. 7. Legion Inwalidów Wojennych [może Wielkopolski Okręgowy Wojewódzki Związek Inwalidów Wojennych]. 8. Związek Inwalidów Wojennych RE 9. Związek byłych Ochotników Armii Polskiej. 10. Związek Oficerów w stanie spoczynku. 11. Stowarzyszenie byłych Uczestników Wojny Światowej 1914/18. 12. Narodowa Partia Robotnicza. 13. Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich 3 .

II

FRAGMENT SPRAWOZDANIA SYTUACYJNEGO KOMISARYCZNEGO NADBURMISTRZA MIASTA POZNANIA GERHARDA SCHEFFLERA Z DNIA 1 XI 1939 4

1. Położenie Polityczne: W dniu 5. 11. 1939 usunięciem tak zwanej inteligencji została rozpoczęta ewakuacja ludności polskiej. W uwolnionych dzięki temu mieszkaniach osadzi się pozostających ostatecznie w Poznaniu Niemców bałtyckich. Ponieważ przesunięcie Polaków na przewidziane do tego celu wschodnie tereny przygraniczne jest na razie niemożliwe, urządziłem wstępnie w dawnym składzie amunicji na Głównej obóz dla 5 tys. ludzi. Dalej zabieramy się właśnie do przystosowania fortów 8 i 9 w tym samym celuJ przez co stworzy się miejsce dla kolejnych ok. 2 tys. ludzi. Mimo to obozy te długo jeszcze nie będą wystarczały/ by stworzyć miejsce dla wszystkich przeznaczonych ostatecznie do Poznania Bałtów (ok. 20 tys.); także charakter tych obozów nie pozwala na to/ by stały się miejscem dłuższego pobytu lub wręcz przezimowania osadzonych.

Dokumenty wysiedlenia

Nie do przeoczenia jest i to/ że z higienicznego punktu widzenia w razie wybuchu epidemii w obrębie obozu nie da się uniknąć także pewnych zagrożeń dla żyjącej w Poznaniu ludności łącznie z Reichsdeutschami i volksdeutschami. Trzeba też zwrócić uwagę, iż poza tymi przeznaczonymi dla Bałtów, także i inne mieszkania w Poznaniu muszą być w znaczącej liczbie opróżnione (dla urzędników, wojskowych, także pochodzącego z Rzeszy personelu sprowadzających się tu firm), nie potrzeba więc szerszej dowodzić, że szybkieJ ostateczne rozwiązanie problemu ewakuowanych jest zasadniczą przesłanką, która pozwoli na podjęcie tu odpowiednich kroków prowadzących do pozyskania mieszkań. Także możliwe w pewnym zakresie przestrzenne skupienie ludności polskiej, podobnie jak utrzymanie obozuJ mogłoby stanowić tylko wspomagającą regulację przejściową, pomijając już to/ że takie przestrzenne skupienie wzbudza policyjne wątpliwości ze względów bezpieczeństwa, na które została zwrócona dobitnie uwaga ze strony pana Prezesa Policji i służby Bezpieczeństwa.

III

ROZKAZ DOWÓDCY OKRĘGU WOJSKOWEGO XXI W SPRAWIE ZACHOWANIA WOJSKA W TRAKCIE WYSIEDLEŃ5

Poznań/3. 2. 40 Okręg Wojskowy XXI Ia/Ic Nr 753/40 Dol.: Wojsko i policja W związku z: Okręg Wojskowy XXI Ia/Ic Nr. 327/39

Ponownie pojedynczy żołnierze Wehrmachtu wstawiają się u władz policyjnych za ewakuowanymi Polakami. Tego rodzaju zachowanie jest zaprzeczeniem postawy wymaganej wobec ludności polskiej i szkodzi wizerunkowi Wehrmachtu. Zakazuję niniejszym składania tego rodzaju wniosków. Wnioski o pozostawienie ewakuowanych z powodu ekonomicznych interesów oddziału są dostępne drogą służbową. Załatwiane one będą przez dowództwo garnizonu w porozumieniu z odpowiednimi urzędami lokalnymi. Meldunki o domniemanych błędach w trakcie ewakuacji winny być przekazane drogą służbową do dowództwa Okręgu Wojskowego XXI. Rozkaz ten podać do wiadomości wszystkim oficerom. O przekazaniu informacji zameldować.

(-) Petze1 6 Generał Artylerii

Ryc. 1. Dokument przesiedleńczy młodego Herberta Streckera.

Ze zb. Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.

IV

WNIOSEK O WYSIEDLENIE POLSKIEJ RODZINY7

Poznań, 17 marca 1941

Ruth Tolz Stenotypistka

Do Pana Namiestnika Rzeszy Wydział 1/5 Mieszkalnictwo Felix Dahn Platz [pl. Kolegiacki] przez Wydział IV /B

Ponieważ mam zamiar pozostać na stałe w Warthegau, starałam się o uzyskanie mieszkania i wynalazłam takieJ które odpowiadałoby mojej pozycji. Chodzi o mieszkanie przy Gudrunstr. 14 m. 17 [św. Czesława], wielkości dwóch pokoi i kuchni wraz z wyposażeniem. Mieszkanie to jest jak dotąd zamieszkiwane jeszcze przez polską rodzinę Chud y 8.

Dokumenty wysiedlenia

Proszę o usunięcie z tego mieszkania Polaków i przekazanie go do kontyngentu mieszkaniowego Pana Namiestnika Rzeszy. Następnie proszę o przekazania mieszkania mnie. Chcę nadto zauważyć, że za moje mieszkanie pozostawione w starej Rzeszy muszę dotąd płacić 33/50 RM [Reichsmark] miesięcznego czynszuJ a poza tym czynsz, który obciąża mnie tutaj. Byłabym wdzięczna za przyspieszone załatwienie tej sprawy.

(-) Ruth Toltz

Tłum. Przemysław Matusik

PRZYPISY:

1 Tekst niemiecki [w:] Dyskryminacja Polaków w Wielkopolsce w okresie okupacji hitlerowskiej. Wybór źródeł, wybrał i opr. Cz. Łuczak, Poznań 1966, s. 154-158, oryginał w Archiwum Państwowym w Poznaniu (oalej: APP), Der Landrat Schrimm nr 100, s. 2-6 (wszystkie odnośniki według opisu w cytowanych publikacjach) . 2 SS - Sturmbannfuh.rer Alfred Rapp stał na czele Sztabu do Spraw Ewakuacji i Wywiezienia Polaków i Zydów do Generalnego Gubernatorstwa, dlatego występował w imieniu swego przełożonego, wyższego dowódcy SS i policji w Kraju Warty, SS-Obergruppenfuhrer Wilhelma Koppe, który był odpowiedzialny za sprawę wysiedleń. 3 Lista sporządzona była w jęz. niemieckim. Część nazw jest oczywista, np. Katholische Aktion, część zawiera ułatwiające rozpoznanie polskie skróty (np. ZNP), w kilku wypadkach, szczególnie tych zaznaczonych w nawiasach kwadratowych, przyjęto rozwinięcie proponowane przez Cz. Łuczaka, Dyskryminacja..., s. 157-158. 4 Tekst niemiecki [w:] Wysiedlenia ludności polskiej na tzw, ziemiach wcielonych do Rzeszy 1939-1945, wybór źródeł i opr. Cz. Łuczak, "Documenta Occupationis", 'I VIII, Poznań 1969, s. 2-3, także [w:] Dyskryminacja" " op. cit., s. 158-159. Oryginał w APB Der Chef der Zivilverwaltung beim Militarbefehlshaber Posen Nr. 16, s. 17-18.

5 Tekst niemiecki [w:] Wysiedlenia ludności polskiej" " op. cit., s. 33-34, oryginał w Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (obecnie IPN). 6 Gen. Walther Petzel (1883-1965), dowódca Okręgu Wojskowego XXI w Poznaniu.

7 Tekst niemiecki [w:] Wysiedlenia ludności polskiej" " op. cit., s. 95-96, oryginał w APB Der Reichsstatthalter im Reichsgau Wartheland nr 565.

8 Chodzi o rodzinę Franciszka Chudego występującego pod tym numerem w księgach adresowych.