OPISANIE ZWYCZAJÓW ZGROMADZENIA PANIEN pod tytułem niegdyś Begwinek zwanych, teraz zaś WW PP Konwencianek od SS Marty i Magdaleny intytulowanych w Poznaniu 1746. Za przełożeństwem W. J. ks. Łukasza Dajewskiego, kanonika archikollegiaty łęczyckiej, proboszcza koll[egiaty] S. M [arii] M [agdaleny] poznańskiej.

Kronika Miasta Poznania 2003 Nr3 ; Stara i nowa Fara

spisała WANDA KARKUCIŃSKA

Dom pięciu wdów. Dla wdów szlacheckiego pochodzenia darowała i uposażyła 1590 kasztelanowa międzyrzecka Anna ze Spławskich Kościelecka dom przy kościele św. Marii Magdaleny. Instytut ten i jego statut zatwierdził 26 VIII 1608 biskup Andrzej Opaleński i ponownie 1211632 Adam Nowodworski. Fundacja istniała jeszcze podczas wizytacji 1780 e. Dom siedmiu wdów mieszczańskiego pochodzenia, położony obok klasztoru benedyktynek, fundowała 1626 Anna z Bremerów Brzeźnicka a. Hanuszkowa, zatwierdził go i nadał mu ustawy 1 IV 1626 i 8 IV 1627 biskup Jan Wężyk. Wyszczególnia tę fundację jeszcze wizytacja z I. 1780 2 [1. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, T. II, Poznań 1964].

Circa professionem observanda et dicenda a sorore novitia post finitum sacrum in[...]nlia alias sororis. "Ja, NN, przed obliczą[!] Boga w Trójcy Jedynego, przy obecności protekcyj i Najświętszej Maryji zawsze Panny i Matki Boskiej, przy przyczynie patronek: świętej Marty, Maryji Magdaleny, przy bytności Anioła Stróża mego, wyznaję i wierzę, tak jak prawdziwy kościół katolicki - rzymski wierzyć postanowił i ka

Ryc. 1.

Rozliczenie rachunkowe Domu Siedmiu Wdów. Ze zb.

Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniuy*crcc ''phi U (Stpcnsu c___&). W. Jicdmi TOJCjCTW

1: 1 .lr'n. r l . 1 I , ,,. ,. l .1 -, - .

, _._ L, k!( _,JI_! ,. ...........

1 ..-& _f"IIr .

... __si - .....I.IDI'i.tL... .:.:-.> , T , f / < C . ) T r. J < A ..,; l a n i syci Jr.1V1/. m J- ulO .l . J/crnAi e/-iJ<*%*£&KtĄcr/cc A fła.":4 A?*A>

/ vth )1t -\Qv X

V &*gr

J?s6zał, i w tej wierze żyć i umierać pragnę. Ślubuję i przyrzekam wszystkie ustawy, reguły i punkta temu zakonowi, w którym teraz zostaję, podane i opisane świątobliwie obserwować i one wypełniać. Czystość i ubóstwo moje raz Bogu oddane aż do śmierci zachować. Posłuszeństwo i obserwancyją przewielebnemu Imci księdzu proboszczowi tutejszemu lub namiestnikowi jego, jako też pannie Matce starszej pełnić i wykonać na zawsze obliguję się. Zakonne siostry moje tak, jako należy czcić i szanować obiecuję. Oraz wyrzekam się do wszelkich kłótni, niezgod, nieprzyjaźni takich, które by serca sióstr moich zakonnych miały roz[d]rażniać i wadzić, okazyji nie dawać, sekret zakonny zachowywać i owszem, od takich (czego zachowaj, Boże!) gdyby się te miały pokazać, uchodzić i onych się strzec mocno postanawiam. Oraz przyrzekam, że wszystkie zakonu mego postanowienia, które teraz są i na potym być mogą, tak jak na prawdziwą zakonnicę należy - wiernie i świątobliwie pełnić i zachować obiecuję i jako to wszystko chcę i, za pomocą Boga mego, pragnę wykonać. Tak mi, Panie Boże, dopomóż i Jezusa Chrystusa, odkupiciela mojego, przez tę świętą Ewangelią, niewinna męka. Amen".

Wanda Karkucińska

Na Ewangelii S. trzymając dwa palce siostra ta, która czyni profesyję w rok po obłóczynach swoich.

Sposób obłóczenia Sióstr Kongregacyji św. Marty Panny.

Gdy przyprowadzą pannę do kościoła, przed wielkim niech uklęknie ołtarzem a Imć ksiądz proboszcz, wziąwszy na siebie komżę z stułą, niech zaśpiewa: Veni Creator Spiritus etc. [Przybądź Duchu Stworzycielu itd.], który skończywszy hymn, niech zaśpiewa albo mówi: Emitte spiritum tuum et creabuntur R[espons] et renovabis faciem terrae. V [ersus]. Ora pro nobis sancta Dei Genitrix.

R. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. V DifTusa est gratia in labiis tuis. R.

Propterea benedixit te Deus in aeternum [Ześlij ducha Twojego, i zostaną stworzone. Odpowiedź. I odnowisz oblicze ziemi. V. Módl się za nami, Święta Boża Rodzicielko! O. Abyśmy stali się godni obietnic Chrystusowych. V. Rozlany jest wdzięk na wargach twoich. O. Dlatego pobłogosławił cię Bóg na wieki]. Oremus Deus, qui corda fidelium S. Spiritus illustratione docuisti, da nobis in eodem Spiritu recta sapere, et de ejus semper consolatione gaudere.

Concede misericors Deus fragilitati nostrae praesidium; ut qui S. Dei Genitricis memoriam agimus, intercessionis ejus auxilio a nostris iniquitatibus resurgamus. Exaudi nos, Deus salutaris noster, et sicut de B. Mariae virginis tuae commemoratione gaudemus, ita piae devotionis erudiamur affectu. Per Christum Dominum nostrum.

Deinde benedicit vestes.

Adjutorium nostrum in nomine Domini. R. qui fecit caelum et terram. Domine, exaudi orationem meam. R. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo.

Oremus Omnipotens aeterne Deus, qui inter caetera mirabilia creaturas diversis ornamentis decorasti, et tunicas pelliceas Adae et Evae fecisti nosque veste misericordiae in hoc saeculo et in futuro Regno stolam gloriae circumdas, quaesumus ut haec indumenta pro tui nominis honore benefdicere digneris, quae et ego in nomine tuo benedico f tuamque clementiam supplex invoco, ut hanc servam tuam quae his vestimentis vesti; sub tua protectione conservare et copiosis meritis virtutibusque ditare et ornare digneris. Da quoque Domine ut famula tua N. quae haec vestimenta portabit Caelestis gratiae plenitudinem et tuae protectionis mummen mereatur accipere. per Christum Dominum nostrum. Amen. Domine Jesu Christe, qui in sacraticissimo B. Mariae Virginis utero cooperante Spiritu S. tegumen nostrae mortalitatis induere, et in amara passione tua purpura vestiri et Corona spinea pro redimendo homine coronari voluisti. Immensam largitatis tuae abundantiam humiliter imploramus ut per intercessionem Beatissimae Mariae Virginis et S. Marthae indumenta haec benefdicere et sanctificare digneris, ut famula ista N. quae ea portatura est caelestis gratiae abudantiam, et benef dictionis tuae plenitudinem valeat obtinere, qua adjuta in omni vita sua Tibi Deo Creatori et Salvatori suo fideliter valeat famulari: qui vivis et regnas.

Aspergantur haec indumenta aqua benedicta; virgini genuflexae abscindantur capilIi plexi benedictis vestibus induatis;, candela ei accensa in manus detur, tum brevis ad ipsam adhuc genu flexam exhortatio fiat. [Módlmy się Boże, który serca wiernych pouczyłeś oświeceniem Ducha Świętego, daj, abyśmy w tymże Duchu Świętym poznali to, co prawe i zawsze radowali się pociechą z niego [płynącą]. Użycz, miłosierny Boże, obrony przed naszą ułomnością, abyśmy jako ci, którzy czcimy pamięć Bożej Rodzicielki, za jej wstawiennictwem powstali z naszych nieprawości. Wysłuchaj nas, Boże Zbawicielu nasz, abyśmy tak samo uczyli się nabożnego ofiarowania afektów, jak raduje nas wspomnienie Najświętszej Marii Panny. Przez Chrystusa Pana naszego.

N astępnie święci szaty Wspomożenie nasze w Imieniu Pana. O. Który stworzył niebo i ziemię. S. Boże, wysłuchaj modlitwę moją. O. A wołanie moje niech do ciebie przyjdzie. Pan z wami! I z duchem twoim.

Módlmy się Wszechmogący, wieczny Boże, który, wśród innych cudowności, uświetniłeś stworzenia różnymi ozdobami i zrobiłeś skórzane tuniki dla Adama i Ewy, i otul nas szatą miłosierdzia na tym świecie, a w przyszłym Królestwie - szatą chwały; prosimy, abyś te suknie, które w Twoim imieniu błogfosławię, raczył pobłogojsławić ku chwale Twojego Imienia, t Pokornie błagam Twojej łaski i tę służebnicę twoją, którą przyoblekłem w te szaty, racz zachować pod Twoją opieką oraz ubogacić i ozdobić wieloma zasługami i cnotami. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. Daj także Pani, aby sługa Twoja N., która te szaty będzie nosić, zasłużyła, by otrzymać obfitość niebiańskiej łaski i ochronę Twojej opieki. Panie Jezu Chryste, który w naj świętszym łonie Najświętszej Marii Panny, przy współudziale Ducha Świętego, raczyłeś przywdziać nasze śmiertelne okrycie (ciało), a w gorzkiej męce Twojej - purpurę i dozwoliłeś koronować się cierniem dla zbawienia człowieka. Błagamy pokornie niezmierzoną mnogość Twojej szczodrobliwości, abyś, przez wstawiennictwo Najświętszej Marii Panny i św. Marty, raczył pobłogosławić i uświęcić te szaty, by sługa Twoja N., która będzie je nosiła, mogła otrzymać obfitość niebiańskiej łaski i błogosławieństwa, żeby wspomożona nimi mogła wiernie służyć całym swoim życiem, Tobie Bogu Stwórcy i Zbawcy, który wiecznie żyjesz i królujesz. Należy pokropić szaty święconą wodą. Klęczącej pannie należy ściąć splecione włosy (warkocz) i odziać poświęconą szatą. Do ręki dostanie płonącą świecę i do klęczącej należy wygłosić krótką adhortację].

Sposób Professyi Czynienia Imć ksiądz proboszcz, wziąwszy na się komżę i stułę, idąc już do wielkiego ołtarza, przed nim siostra nowicj uszka niech uklęknie, przy bytności drugich sióstr, a Imć ksiądz proboszcz niech mówi: Veni Sancte Spiritus [Przybądź Duchu Święty], który hymn skończywszy niech mówi: Emitte spiritum tuum et crea

Wanda Karkucińskabuntur R. Et renovabis faciem terrae [Ześlij Ducha Twojego a będą stworzone! O. I odnowisz oblicze ziemi] Oremus Actiones nostras quaesumus Domine aspirando praeveni, et adjuvando prosequere, ut cuncta nostra oratio et operatio a te semper incipiat et per te caepta finiatur. Per Christum Dominum nostrum. [Módlmy się Prosimy Cię Panie, aby czyny nasze, przez Ciebie zapoczątkowane, Twoją pomocą wspomagane były i aby każda nasza modlitwa i czyn zawsze od Ciebie się zaczynały i przez Ciebie kończyły. Przez Chrystusa Pana naszego] Tę zakończywszy Imć ks. proboszcz modlitwę, niech usiędzie i roztworzywszy mszał, a siostra pokłoniwszy, niech położy ręce nad Ewangelią i mówi głośno formę professyji, którą zmówiwszy, niech zaśpiewa Imć ks. proboszcz: Te Deum laudamus. Co skończywszy i powstawszy, niech mówi albo zaśpiewa: Confirma hoc Deus, quod operatus es in nobis. R. a templo Sancto tuo, quod est in Jerusalem. V. diffusa est gratia in labiis tuis. R. Propterea benedixit te Deus in aeternum [Wzmocnij to Panie, co w nas zdziałałeś O. Od świątyni Twojej, która jest w Jeruzalem V. Rozlany jest wdzięk na wargach twoich, O. Dlatego pobłogosławił cię Bóg na wieki].

Oremus Deus, qui corda fidelium S. Spiritus illustratione docuisti, da nobis in eodem Spiritu recta sapere, et de ejus semper consolatione gaudere. Exaudi nos, Deus salutaris noster, et sicut de B. Mariae virginis tuae commemoratione gaudemus, ita piae devotionis erudiamur affectu. Per Christum Dominum nostrum. Divinum auxilium maneat semper nobiscum. R. Amen.

[Módlmy się Boże, który serca wiernych pouczyłeś oświeceniem Ducha Świętego, daj, abyśmy w tymże Duchu Świętym poznali to, co prawe i zawsze cieszyli się jego pociechą.Wysłuchaj nas, Boże Zbawicielu nasz, i tak jak cieszymy się wspomnieniem św. Marty, twojej dziewicy, tak też abyśmy nauczyli się uczucia żarliwej pobożności. Przez Chrystusa Pana naszego. Wspomożenie Boskie niech zawsze będzie z nami O. Amen]. To skończywszy, niech pokropi święconą wodą tę siostrę czyniącą professyją i inne z nią siostry i niech dzień wpisze jej professyji albo komu rozkaże. Ordinatio Septem virginum ex fundatione Venerabilis Joannis Koczur Sancti Adalberti plebani, in communi majoris devotionis gratia Posnaniae ad Ecclesiam Sanctae Mariae Magdalenae in domo quondam ab eodem fundatore donata inhabitantium. Tum et earum vivendi ratio. Per Illustrissimum et Reverendissimum Laurentium Goślicki, Dei Gratia episcopum Posnaniensem ex informatione commisariorum suae 111. ac Rmae Paternitatis ad visitandum deputatorum facta. Anno Domini 1604 die decima tertia mensis Februarii [Postanowienie siedmiu panien z fundacji czcigodnego Jana Koczura, plebana od św. Wojciecha, mieszkających, dla większej pobożności, we wspólnocie w Poznaniu przy kościele św. Marii Magdaleny, w domu niegdyś darowanym przez tego samego fundatora i ich sposób życia, Przez Najjaśniejszego i Najdostojniejszego Wawrzyńca Go

ślickiego, z łaski Bożej biskupa poznańskiego, na podstawie relacji swoich komisarzy Najjaś. i Najdost. ojców wysłanych na wizytację Roku Pańskiego 1604 dnia 13 miesiąca lutego].

Iż bardzo potrzebna jest, w każdym zgromadzeniu porządek zachować, którym rzeczy wszelakie trwają a bez niego niepochybnie niszczeć muszą. A ten zaś bez głowy i dozorcę iż stanąć nie może, dlatego postanawiamy aby te panienki tak zgromadzone i spoinie mieszkające naprzód miały opiekuny swoje z ludzi stanu duchownego i świeckiego, którzy by imieniem naszym i władzą o potrzebach do onych spólnego i spokojnego mieszkania należących zawiadowali i o nim radzili. Których, aby tym snadniej według potrzeby na każdy czas dosiąc [dosięgnąć] mogły, naznaczamy im za opiekuny i dozorcę czasy wiecznymi, J. ks.

proboszcza farskiego teraźniejszego i na potym będącego. Do którego przydajemy starszego kościelnego tegoż kościoła farskiego S. Maryji Magdaleny teraźniejszego i na potym będącego. MożejednakJ. ks. proboszcz, dla swoich inszych ważnych kościelnych zabaw [zatrudnień, prac], na ten dozór i opiekuństwo, na swe miejsce postanowić kapłana inszego z prałatów swoich a mianowicie: księdza dziekana teraźniejszego i na potym będącego, gdzie by się znajdował być sposobny do tego. A ci opiekuni, tak od nas mianowani i obrani, zaraz po wzięciu tego postanowienia naszego, spoinie zszedłszy się do domu mieszkania tych to panieniek, mają im pokazać i opowiedzieć ten porządek postanowienia i woli naszej. A za tym dzień naznaczyć obierania starszej z pośrzodku ich samych. Którego dnia tamże zszedłszy się, każdyU) z osobna pytać mają zdania, na którą by zezwalała i dla której przyczyny raczej na tę niż na drugę inszą. A potym, głosy ich odebrawszy, gdzieby się wszytkie nie zezwoliły, albo różne były, mogą powtórzyć pytanie i drugi raz. A gdzie będą dwie części ich zgodne, jeśli by wszytkie być nie mogły, tę mianować i potwierdzić za starszą onym mają. Wszakże gdzieby tak niezgodne i różne były między sobą, tedy wolno będzie tym to opiekunom, według zdania i sumnienia [!] swego mianować którąkolwiek z nich, namówiwszy się z sobą spoinie i zgodnie - stateczniejszą i skromniejszą. Której [starszej] tak postanowionej i obranej, mają wszytkie zaraz oddać posłuszeństwo przez danie jej ręki swojej każda z osobna. A to wybieranie starszej między nimi ma być co trzeci rok a nie prędzej. Chyba, żeby jakie znaczne pokazało się niedbalstwo albo wzgorszenie z samej starszej. Natenczas mogą ciż opiekuni, postanowioną, przed czasem złożyć i karać innymi sposobami. Co postanowiwszy, ten niżej opisany porządek mają między sobą zachować: Najprzód, żeby na samym weściu [!] do domu i przyjęciu, każda przez danie ręki zwierzchnemu swojemu tak duchownemu jako i świeckiemu, tudzież i starszej domowej natenczas i na potym będącej, ślubowała posłuszeństwo i uczciwość wszelaką. A tamże, zaraz przy weściu do domu, każda na poprawę tegoż domku odłożyć będzie powinna złotych czterydzieści.

Wanda Karkucińska

Te pieniądze i insze wszytkie, które z czynszów idą fundowanych, nie mają się obracać na żadną inszą potrzebę, jedno spoiną, według sporządzenia starszych opiekunów. Toż zachować mają i z strony wszelakiego porządku domowego, także i w przymowaniu sióstr do domu nowych, bez wiadomości opiekunów nic nie poczynając. Pokutę za jakieżkolwiek występki domowe, które by jednak nie były zgorszeniem ludzi obcych, od starszej swej mają skromnie przyjmować, której to pokuty sposób ma być namówiony według występków od onych samych przy opiekunach. A która by niekarną się stawiła, albo drugim wzgorszeniem była, ma być przez opiekuny z domu i z obcowania precz wyrzucona. Aby nikogo obcego, zwłaszcza z mężczyzny jakiegokolwiek, do domu nie przyjmowali, ani tam przy sobie bawiły. Także i same z domu nigdzie, bez dołożenia się starszej, nie wychodziły, oprócz do kościoła. Aby wszytkie o jednej godzinie, którą sobie namówią spoinie z opiekunami, wstawały, za daniem jakiegokolwiek znaku obudzenia się przez starszą. A wstawszy, najprzód do jednego miejsca zniść się mają, do odprawowania paciorków, na każdy dzień po piąciu, przydawszy też do nich niektórych dni, które by sobie upatrzyły spoinie w tydzień, i litanie według czasu, prosząc Pana Boga za Imć ks. biskupa i za insze przełożone swoje, tudzież i za wszytkie obywatele miasta tego, aby Pan Bóg dnia tego wszytkich raczył bronić od grzechu śmiertelnego, od nagłej śmierci i przygód wszelakich złych. Rzecz jest bardzo potrzebna, aby wszytkie jednego spowiednika miały, którego sobie obrać i upatrzyć mają, nań się zezwoliwszy spoinie. A spowiedź ich ma być raz na każdy tydzień najmniej. Przystępować mają do Najświętszego Sakramentu na każde święto uroczyste pierwszego porządku. Także i na święta Najświętszej Panny i Apostolskie; także na święta Panienek Świętych przedniejsze. A okrom tego na każdy miesiąc raz, a to z powinności. Księgi żywotów świętych mieć mają kupione z piniędzy [!] spólnych, które, jeźli nie przy obiedzie, tedy zaraz najadłszy się, przez którąkolwiek mają być czytane porządnie - na każdy dzień po pół godziny, albo i więcej. Na każde święto i niedzielę winny będą w kościele u fary przez wszytkie nabożeństwa, które się jedno przez dzień zwykły odprawować, Panu Bogu się modlić i trwać, oprócz jednej, która posługę domowe tego tygodnia odprawować będzie, także i starszej, która też o drugich radząc i myśląc, czasem oderwać się musi do domu. Także i w inne dni powszednie przez Mszą wielką i nieszpor zawsze w kościele być powinny. A mają sobie miejsce w kościele upatrzyćjedno wolne, za dozwoleniem J. ks. proboszcza farskiego, do którego by się zawsze miały schodzić i tam odprawować nabożeństwo i modlitwy swoje spólne. Aby porządek ten, który onym ich opiekuni z strony spólnej żywności podadzą, żeby wiernie i życzliwie zachowały, nic sobie jedna nad drugę więcej nie przywłaszczając. Ani też w domu, nad wolę starszej nic nie wydawając.

Sprzęt domowy aby w cale [w całości] zachowały, onego nie umniejszając, ale raczej więcej każda z swej chęci i miłości przeciw drugim siostrom po sobie będącym, przymnażając. A gdzieby którą Pan Bóg kiedy z świata tego wziąć raczył, wszytkie do poratowania zbawienia dusze jej, tudzież i pochowania ciała przyłożyć się będą powinny i zaraz opiekanom[!] dać znać, jeszcze za żywota, żeby tam zszedłszy się, powinność swą z strony dusze i ciała namówili. Rzeczy pozostałe popisali, powinność umarłej oddawszy podług woli jej, aby ostatek co będzie, w regestr domowych rzeczy wpisali, przy którym się to wszystko zawsze zostawać ma, aby te, które następują, za dobrodziejstwem miały też tym większy powód i pobudkę za zmarłe siostry swe Pana Boga prosić. Takoż będą powinni to czynić na każdy dzień, nie tylko w kościele będąc, ale i w domu kładąc się, na który czas mają też pospołu najednym miejscu Panu Bogu się poruczyć paciorkami i inszymi nabożnymi modlitwami. I insze wszytkie, które by jedno do pomnożenia pobożnego i życia spólnego ich potrzebne ustawy, przez one same i opiekuny ich postanowione były na potym. Takowe do tych niniejszych przydać i one chować spoinie z tymi dozwalamy i stanowienia moc dajemy zupełną. In quod omnium fidem manu nostra subscripsimus et sigillum apparui sustim; Dat. Posn; ut supra A[nn]o 1604. (LS.) Laurenti Goślicki D.G. Epps Posn. mpo [Dla wiary wszystkich ręką naszą podpisujemy i pieczęć przyłączyć każemy. Dan w Poznaniu jak wyżej roku 1604. (LS.) Wawrzyniec Goślicki, Dei Gratia biskup poznański, własną ręką].

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, CCM 42

PRZYPISY:

1 AE XXVIII 29; AC 30, s. 822. - ŁOKl14l.

2 AE XXVI 364 nn; AC 1624/27, k. 444v; AV 30, s. 827. - ŁOK 1141 nn.