MIESZKAŃCYWSI GŁÓWNA W XIX I W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU

Kronika Miasta Poznania 2002 Nr2 ; Zawady i Główna

DOROTA MATYASZCzyI(

W 1821 roku geodeta Hoffmann dokonał podziału gruntów wsi Główna l . Na bardzo zniszczonej dziś kopii tego planu z 1824 roku widać układ dróg i za, gród przy obecnej ul. Sredniej, gdzie znajdowała się właściwa zabudowa wsi, na końcu ul. Głównej i początku ul. Gnieźnieńskiej oraz na terenie Młyna Główieńskiego i przy Karolinie (Karlsbrunn), który leżał dawniej przy dzisiejszej ul. Stromej, a nie na granicy Koziegłów. Jednak największą wartością tego planu jest podział na nowe pola z naniesionymi na nie numerami i nazwiskami właścicieli 2 , pod którymi rysuje się pierwotny podział gruntów, niestety już bardzo nieczytelny. Wyraźnie wydzielony jest obszar dawnego majątku biskupiego (pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Nadolnik, Główna, Gdyńska i rzeczką Główna) oraz należącego doń folwarku (pomiędzy ulicami Krańcową i Gnieźnieńską), a także zabudowania karczmy usytuowane przed wsią (w początkach XX wieku oberżę w tym miejscu prowadził Kazimierz Szulz). Droga od Zawad do wysokości dzisiejszego Rynku Wschodniego była obsadzona po obu stronach drzewami. Drzewa porastały także brzegi rzeki i rosły na terenie majątku biskupiego i na początku obecnej ul. Gnieźnieńskiej. Zaznaczono drogi do Owińsk, Swarzędza, Kicina, Mechowa i Janikowa oraz karczmę Darmus. Widoczne są też żwirowiska i piaskownie Sand Berge, a także ukształtowanie terenu w postaci wyniesień oznaczonych za pomocą kreskowania. Uzupełnieniem tego planu jest nieco wcześniejszy, bo pochodzący z 1816 roku, szkic 3 , na którym pokazano Kolonie Głowno i wymieniono nazwiska osadzonych tam kolonistów oraz uprawiane przez nich ziemie. I tak, niejaki Fuchs posiadał 9 mórg 156 m 2 gruntu, Kasper Weil - 9 mórg 156 m 2 , wdowa Maria Zieglerin - 10 mórg, kolejna wdowa Karolina Schnierlein - 22 morgi 100 m 2 , Frans Ueberein - 14 mórg 67 m 2 , a ogrodnik Eichholz gospodarował na 199 mor

gach i 87 m 2 . Razem kolonia obejmowała 319 mórg 127 m 2 gruntów. Przy zagrodzie Fransa Uebereina zaznaczono studnię. W pobliżu wytyczono niewielki cmentarz, który istniał jeszcze w końcu XIX wieku. Dziś w tym miejscu znajduje się wiadukt. W 1874 roku na terenie Głowno Kolonie "było 8 domów, w których mieszkało 58 mieszkańców, w tym 39 ewangelików i 19 katolików, analfabetów 19. Folwark oddzielny liczył 211 mórg". Dziesięć lat później odnotowano siedem domów i cztery inne budynki, zapewne gospodarcze, 41 mieszkańców (17 mężczyzn i 24 kobiety), w tym 17 ewangelików i 24 katolików żyjących i gospodarujących na 93 ha gruntu. W 1821 roku dokonano spisu nazwisk mieszkańców wsi Główna. Niektóre imiona i nazwiska się powtarzają, nie wiadomo jednak, czy dotyczą tych samych osób, czy - tak jak to dawniej bywało - są przykładem ciągłości w nadawaniu tych samych imion kolejnym pokoleniom. Wydaje się jednak prawdopodobne, że we wsi było 53 lub 54 gospodarzy, nie licząc zarządcy folwarku. Nazwiska występujące w spisie uszeregowano wg numerów pól, choć nie zawsze ze sobą sąsiadowały. Listę rozpoczyna Jędrzej (lub Jerzy) Lisowski, po nim w kolejności występują: Kasimir Plotkowiak, Thom. N owack, Józef Maćkowiak, Kasimir Maćkowiak, Jan Tomaszewski, Valenty Adamczyk, Kasimir Hausinski, Kasimir Maćkowiak, Jan Tomaszewski, Valenty Adamczyk, Włodarczak, Plotkowiak, Jędrzej Grzybek, Piotr Gryszka, Zieliński, Jędrzej Kukula, Jędrzej Grzybek, Michał Kubiak, Luc. Szybilski, Jędrzej Kukula, Val. Czarnecki, Jędrzej Maćkowiak, Jędrzej Maćkowiak, Tomasz N owak, Kasimir N owak, Lisowski, Kasimir

Ryc. 1. Dom Lisieckich przy ul. Głównej. Ze zb. MKZ.

Dorota Matyaszczyk

Plotkowiak, Włodarczak, Michał Kubiak, Val. Czarnecki, Szybilski (Sybilski), Szablewski, Roman Kubiak, Math. Bączek, Marcin Skowronek, Łukasz Przybylski, Jędrzej Kukula 4 , Kazimierz Kukula, Hausiński, M filIer Wetzel i Szybilski, a spis kończy niejaki Szabłowski. W 1874 roku wieś Główno składała się z trzech części: Główno Landgemeinde (gmina wiejska), Młyn Nadolnik (700 mórg roli) i Młyn Karlsbrunn (Karolin). W 1881 roku we wsi był "oddzielny folwark na 231 mórg rozległy. W 54 dymach [domach] mieszka 618 osób, w tym 516 katolików, 86 ewangelików i 16 Żydów.

Jest stacja pocztowa, do stacji kolei żelaznej w Poznaniu odległość wynosi 4 km "s . Trzy lata później do wsi należało 592 ha ziemi, 219 budynków, w tym 95 domów, w których mieszkało 1028 osób (505 mężczyzn i 523 kobiety), dominowali Polacy, ale byli też Niemcy i Żydzi (129 ewangelików, 895 katolików i czterech Żydów). Wieś składała się z czterech placów zabudowanych: wieś Głowna, gdzie było 215 domów i 994 mieszkańców, Karlsbrunn (Karolin), tam w jednym domostwie mieszkało 15 osób, Nadolnik, gdzie w dwóch domach zamieszkiwało 12 osób, oraz posterunek przy Forcie IV, gdzie stał jeden dom zamieszkały przez siedem osób. Tereny przy ul. Gnieźnieńskiej, pomiędzy ul. Urwistą i Bogucinem, nosiły nazwę Głowno Olendry. W 1874 roku miały siedem domów, 101 mieszkańców, w tym 21 ewangelików i 80 katolików. Odnotowano 13 analfabetów. W jego skład wchodziły trzy części: Olendry Głowno, folwark Hammer z młynem (obecnie Bogucin) i osada Darmosz. "W Olendrach folwark oddzielny ma 337 mórg roli, do Hamru i Darmosza należy 397 mórg roli, stacya pocztowa i kolej żelazna w Poznaniu o 6 kilometrów"6. Według akt katastralnych z końca XIX wieku 7 w Głowno Olendry dom nr 1, wzniesiony w 1865 roku, z małym podwórzem i ogrodem liczącym 3/ 4 morgi, był własnością Wlastina Draegera. Gospodarstwo liczyło 53,25 mórg ziemi. Właścicielem domu nr 2 od 1876 roku był Jacob Janiszczak. Dom nr 3a, z 1895 roku, z małym podwórzem i ogrodem o pow. 72 morgi, był własnością Ignatzego Pokornowskiego. Posesja nr 4 należała w 1865 roku do J ohanna Bergera, a w 1867 - do G. N esemanna, który przeniósł się do domu nr 3b, podobnie jak Józef Wulkowski (1875) i J. Eismann (1876). W latach 1878/79 parcelę nabył Oskar Kessler z Radojewa, który w 1895 roku wybudował nowy dom. Właścicielką młyna wodnego była Emilia Wetzel, a od 1873 roku - Karl Seeliger. Oprócz domu z podwórzem i półmorgowym ogrodem, zabudowaniami gospodarczymi i młynem wodnym należało do nich 181,5 morgi ziemi. W 1871 roku młyn został wzniesiony na nowo. Do Emilii Wetzel, a później Karola Seeligera, należał też dom rodzinny przy drodze do Darmosza, zbudowany w 1867 roku, i 224,4 morgi ziemi. Przy torach kolejowych Poznań-Toruń - Bydgoszcz stały dwa domy o numerach 12 i 13 zajmowane przez dróżników. Zbudowano je w latach 1876-78.

Po 1871 roku, a więc po wygranej przez Prusy wojnie z Francją, dzięki reparacjom wojennym płaconym przez Francję na terenach należących do Niemiec można było zaobserwować rozwój gospodarki zwany grynderką. Kredyty były tanie, ludzie budowali domy, inwestowali, a rozwijający się przemysł potrzebował rąk do pracy. Nastąpiło zwiększenie mobilności społecznej mieszkańców

Ryc. 2. Dom przy ul. Głównej 74. Ze zb. MKZ.

Prowincji Poznańskiej. Wielu mieszkańców wsi przeniosło się wtedy w okolice Poznania, część osiadła w Głównej8. Niektórzy po kilku latach wracali w swe rodzinne strony, wielu pozostało. Ten proces pokazują dane dotyczące ilości domów i liczby mieszkańców na przestrzeni 50 lat 1871-1921 9 . W1871 roku wieś zamieszkiwało 676 osób (336 mężczyzn i 340 kobiet) w 62 domach, w 1885 roku 1069 osób (odpowiednio 522 i 547) zajmowało 92 domy, a w 1895 roku 1933 osoby (1041 i 892) żyły w 115 domach; dwa mieszkania znajdowały się w budynkach niemieszkalnych. Dziesięć lat później liczba mieszkańców wsi znacznie wzrosła i wynosiła 5 tys. 103 osoby (2 tys. 660 i 2 tys. 448) zamieszkujące w 175 domach. W 1910 roku 5 tys. 288 osób (2 tys. 662 i 2 tys. 626) mieszkało w 220 domach (siedem mieszkań znajdowało się w budynkach niemieszkalnych), a w 1921 roku 6 tys. 65 osób (3 tys. 14 i 3 tys. 51) zamieszkiwało aż 1151 lokali w 177 domach.

Początkowo przyrost domów oraz ludności wygląda tak, jak w wielu innych wsiach Księstwa. W ciągu 14 lat (1871-85) przybyło 30 domów i 399 mieszkańców. Natomiast w następnym dziesięcioleciu (1885-95) liczba ludności Głównej wzrosła aż o 864 osoby, choć zbudowano tylko 23 domy. Na jeden dom przypadało ok. 15 mieszkańców, zatem nie są to jeszcze budynki duże. Ewentualną rozbudowę hamował fakt, że do 1925 roku Głównej, mimo planów z 1900 roku, nie przyłączono do Poznania, a wg założeń pruskich urbanistów ze względu na wie

Dorota Matyaszczyk

jące w kierunku wschodnim wiatry osady prawobrzeżne (Główna, Starołęka) były przeznaczone pod rozwój przemysłu, stały się więc niezwykle interesujące dla licznych inwestorów (Zakłady Cegielskiego wykupiły tu tereny pod rozbudowę fabryki już w 1899 roku). Na stagnację w budownictwie mieszkaniowym znaczący wpływ miało również położenie osady, która znajdowała się dokładnie pomiędzy II (przebiegał na wysokości ul. Blacharskiej) i III rejonem fortyfikacyjnym (przechodził przez ul. Nadolnik), a także dodatkowe ograniczenia wynikające z istniejącej dookoła Fortu IV (Hake) strefy militarnej. Oficjalny zakaz budowy wysokich obiektów na tym terenie zniesiono dopiero 17 grudnia 1904 r. Jednak już w latach 1895-1905 zanotowano niezwykły skok demograficzny, przybywa 3 tys. 170 nowych obywateli, i boom budowlany, w tym czasie postawiono 60 domów, z których większość została wybudowana lub nadbudowana zapewne w ciągu 1905 roku. Z zestawienia liczby mieszkańców i domów wynika, że pojawiły się już obiekty wielokondygnacyjne, posiadające po kilka- lub kilkanaście mieszkań. Sytuacja osady zmieniała się tak diametralnie, że trzeba było opracować nowy plan jej zabudowy (Bebauungsplan), który został przedstawiony mieszkańcom do wglądu we wrześniu 1906 roku, gdyż poprzedni z 1891 roku był już nieaktualny. Nie był on tak rygorystyczny, jak plan przygotowywany dla miasta Poznania. Zabudowa powstawała spontanicznie, stąd zróżnicowanie gabarytowe pomiędzy poszczególnymi jej elementami. Jednolite, trzykondygnacyjne kamienice wypełniły tylko fragmenty ulic: Głównej, Smolnej, Krótkiej i Średniej. W latach 1905-10 na Głównej przybyło zaledwie 185 osób, ale zbudowano aż 45 nowych domów. Spis przeprowadzony w 1921 roku ukazuje zahamowanie wzrostu demograficznego, które było m.in. konsekwencją strat poniesionych w czasie I wojny światowej, a także faktu, że z chwilą powstaniu odrodzonego państwa polskiego część dawnych mieszkańców pochodzenia niemieckiego i żydowskiego wyjechała z kraju. Zwraca uwagę niewielki stosunkowo przyrost naturalny, który wyniósł w ciągu 11 lat zaledwie 777 osób, a równocześnie zmniejszenie się ilości domów z 220 do 177. Można przyjąć, że część starych domów rozebrano, stawiając w ich miejsce wielokondygnacyjne budynki. W 1871 roku najeden dom przypadało jedno mieszkanie, które zajmowała rodzina ok. dziesięcioosobowa, natomiast w 1921 roku średnio na dom przypadało 6-7 mieszkań, przy czym gęstość zaludnienia lokali nie uległa zmianie. Od 1895 roku istniała w Głównej nietypowa sytuacja demograficzna, czyli liczebna przewaga mężczyzn nad kobietami. Można to wytłumaczyć tym, że od 1803 do 1943 roku Główną otaczały tereny wojskowe: od północy (strzelnica zwana Małpim Gajem w lesie między Wartą i drogą do Owińsk), wschodu (na terenie dzisiejszego cmentarza Miłostowo) i od strony Komandorii. Dopiero spis dokonany w 1921 roku 10 ukazuje, co prawda nieznaczną, przewagę liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. W chwili przyłączenia do Poznania 1 stycznia 1925 r. wieś Główna liczyła 6 tys. 764 osób, którzy mieszkali w 178 domach, ale także, jak wynika ze spisu odnalezionego w Archiwum Państwowym w Poznaniu (por. Aneks s. 101-128), w 236 dodatkowych budynkach (oficynach, przybudówkach, domach tylnych).

Skrupulatnie wyliczono wszystkie budynki gospodarcze, które w latach 30. XX wieku będą częściowo zamieniane na lokale mieszkalne. Było zatem 108 drewników, 71 szop, 30 stodół, 19 remiz, 110 chlewów, 62 stajnie i 11 obór (dla porównania liczba i rodzaj poszczególnych budynków na terenie gmin, które razem z Główną przyłączono do Poznania, wyglądał następująco: Winiary - 156 domów, 173 budynki mieszkalne, 69 drewników, 24 szopy, 49 stodół, 27 remiz, 57 chlewów, 276 stajni, osiem obór; Rataje - 69 domów, 85 budynków mieszkalnych, 89 budynków gospodarczych drewnianych, 17 chlewów, 80 stajni; Starołęka Mała - 168 domów, 179 budynków mieszkalnych oraz barak dla robotników, 83 budynki gospodarcze drewniane, 49 chlewów, 129 stajni, jedna obora; Naramowice - dziewięć domów, 16 budynków mieszkalnych, 14 budynków gospodarczych drewnianych, sześć chlewów, 12 stajni, dwie obory; Dębieć - 107 domów, 115 budynków mieszkalnych, 63 budynki gospodarcze drewniane, 27 stajni, 81 obór; Komandoria - 39 domów, 27 budynków mieszkalnych, 97 budynków gospodarskich drewnianych, sześć chlewów, 17 stajni, obora). Spis ułożony był chronologicznie, kolejno rejestrował informacje o budowie nowego obiektu lub przebudowie starego, które napływały do U rzędu Gminy. Pokazuje zatem proces narastania zabudowy w poszczególnych partiach wsi.

Jako pierwsze figurują w spisie budynki przy oberży Schulza i przy ul. Średniej, dalej przy ulicach Młyńskiej (dzisiaj ul. Nadolnik), Głównej i Pobiedziskiej (obecnie Gnieźnieńskiej). Dopiero później zaczęto zabudowywać ul. Mariacką, dalsze partie ulic Gnieźnieńskiej i Głównej, ulice Smolną, Krótką, Rzeczną, Wrzesińską itd. Nazwiska właścicieli budynków i ich żon są odbiciem nazwisk gospodarzy mieszkających tu co najmniej od XIX wieku. Interesujące jest występowanie w spisie nazwisk bamberskich, takich jak: Betz, Dorna, Dr6scher, Hoppel, Kaiser, Leitgeber, Mager, Mayer, Muth, Peatz, Pflaum, Roth, Schroeder, Schneider czy Gesler, zwłaszcza że Główna dotąd nie była wymieniana jako miejsce osiedlania się Bambrów. Pojawiło się także nazwisko Bamber, które być może też wskazuje na bamberskie pochodzenie. Nieliczni Żydzi, którzy na Głównej żyli w początkach XX wieku, czyli właściciele Młyna Główieńskiego Alfred Pinn i Maks Aronsohn (członek rady gminy wiejskiej Głowno w 1906 roku) i zapewne Victor Moritz, właściciel niewielkiej cegielni, już w następnych spisach nie występują. Prawdopodobnie wyjechali razem z innymi współziomkami do Niemiec.

Wśród najemców odnotowano nazwisko rosyjskie Aleksy Boryshof. Prawdopodobnie był to jeden z jeńców pracujących w czasie I wojny światowej w Zakładach H. Cegielskiego, który postanowił zostać w Polsce po zmianach, jakie zaszły w jego ojczyźnie. Ze Śląska Cieszyńskiego pochodziła właścicielka domu o nazwisku Ochel, inna z Galicji, a z Wieruszowa, z dawnej Guberni Kaliskiej - ksiądz Zieliński. Jednak większość osób mieszkających na terenie Głównej przybyła z Wielkopolski. Wśród wymienionych właścicieli i głównych najemców zwraca uwagę duża grupa robotników niewykwalifikowanych (474), było też 48 robotnic. Drugą znaczącą grupą społeczną są wdowy - było ich w 1925 roku na Głównej aż 106. Zanotowano też sporą liczbę rzemieślników i pracowników wykwalifikowanych:

Dorota Matyaszczyk

18 murarzy, 39 kowali, 35 ślusarzy, 18 stolarzy, 23 cieśli, 10 kołodziejów, 22 rzeźników, 21 piekarzy, cukiernika, 12 krawców, 18 obuwników, sześciu fryzjerów i pięciu woźniców. Kupców było 30 i kupcowych 8, nieco mniej handlowców (9) i handlarek (2), ale tylko 16 urzędników, dwóch biuralistów, kancelista, trzech doktorów, aptekarz, dwóch nauczycieli, student, trzech inżynierów. Mieszkało tu również 43 mistrzów, czterech kierowników, dwóch komisarzy, dwóch chorążych, trzech sierżantów i ośmiu kaprali oraz dwóch strażaków. Funkcjonowało siedem maglowni, działały cztery oberże, dwie destylarnie i cztery restauracje. Sześciu restauratorów (częściowo mieszkających w Poznaniu) było właścicielami domów. Wśród 176 parcel dominowały nieduże działki budowlane, których było 92 (33 małe o wielkości od 1 do 6 arów oraz 59 średnich od 6 do 10 arów). Większych parcel (od 10 do 24 arów) było 42. Osobne grunty posiadały szkoła ewangelicka - 27 arów i katolicka - 53 ary. Rolnicy mieli zróżnicowane pod względem wielkości gospodarstwa: Ludwiczak posiadał 25 arów, Michał Lisiecki 27 arów, Stelmaszyk 29 arów, Małecki 33 ary. Najwięcej, bo aż 62 ary, posiadali Niemcy Seiffertowie (do dziś ich ziemia jest uprawiana). Właścicielami dość dużych kawałków ziemi, bo liczących 46 arów, byli właściciel oberży Kazimierz Schulz i Antoni Reimann, architekt z Poznania. Parcele przemysłowe liczyły od 25 arów, tereny gazowni, rakarni czy fabryki papy Stopy, do 51 arów należących do fabryki papy Pohl i Broh. Do młyna Cerealia należały 63 ary, młyn Petzena przy ul. Gnieźnieńskiej 47 miał 48 arów. Cegielnia Weidemanna zajmowała 305 arów, oprócz tego Weidemann posiadał 58 arów przy ul. Główna 28. Po numerach ksiąg hipotecznych można ustalić kolejność zasiedlania poszczególnych działek, a także proces ich wtórnego dzielenia. Przeważała zabudowa niska, parterowa, przemieszana jednak z zabudową dwu- i trzykondygnacyjną. Domów mieszkalnych parterowych było 80, dwukondygnacyjnych - 66, trzykondygnacyjnych - 36, czterokondygnacyjnych - pięć (z tego cztery przy ul. Fabrycznej). Na parterach znajdowały się 53 lokale handlowe, w tym 16 wynajmowano poza mieszkaniem, a 37 zajmowało jedno z pomieszczeń mieszkalnych. Średnio na mieszkanie przypadało 10 osób. Na 592 mieszkania niewiele miało nie ogrzewane pokoje i to wyłącznie w mieszkaniach posiadających większą liczbę pomieszczeń. Były natomiast 84 mieszkania bez kuchni (składające się z jednego pomieszczenia) w tym jedno pełniło także funkcje handlowe! Kamienice z większymi mieszkaniami, cztero- i trzypokojowymi, grupowały się wokół centrum dzielnicy, w pobliżu Rynku Wschodniego, przy ulicach Średniej, Krótkiej, Głównej i na początku ul. Gnieźnieńskiej. Czteropokojowe mieszkania znajdowały się w kamienicach przy ulicach Średniej 1 i 2, Krótkiej 3, Głównej 35, 37, 38, 58 i 64, Gnieźnieńskiej 1 i 10. Warto zwrócić uwagę na niewielką liczbę łazienek, których w 1921 roku było tylko siedem - dwie posiadał rolnik Michał Woźniak w domu przednim i tylnim, po jednej - rolnik Michał Lisiecki, właściciel cegielni Juliusz Weidemann, kupiec z Warszawy Jan Offierski i właściciele młyna Aronsohn i Pinn.

ANEKS Spis adresowy mieszkańców Głównej z 1925 roku Przyjęto następujący porządek zapisu: numer domu (w nawiasie - aktualny numer, jeżeli uległ zmianie), nazwisko, imię, zawód, imię i rodowe nazwisko żony właściciela (w nawiasie - informacje o ewentualnych poprzednich lub kolejnych właścicielach), powierzchnia działki, wielkość i rodzaje budynków na terenie posesji oraz spis najemców (opublikowany po przyłączeniu Głównej do Poznania w 1925 roku w Księdze adresowej). Pominięto opisy mieszkań i innych lokali. U porządkowano nieruchomości alfabetycznie wg niemieckich nazw ulic i kolejności numerów parcel. Tylko w przypadku ulic określanych jako Abbau (ulica niezabudowana, m.in. obecna ul. Krańcowa aż do Łącznego Młyna, ul. Warszawska, teren os. Warszawskiego, ulice Wrzesińska i Mariacka) lub obiektów, których usytuowania nie udało się ustalić, informacje przeniesiono na koniec spisu. Wyjaśnienie znaczenia niektórych słów: ubikacja - pomieszczenie, maglownia - pomieszczenie do maglowania bielizny, chlew - murowany budynek gospodarczy, remiza - drewniany budynek gospodarczy, drewnik - drewutnia, śmiertelnica - kostnica.

Biihnstrasse - ul. Kolejowa (obecnie nie istnieje) nr l - Witkowski Kazimierz, ogrodnik w Poznaniu, ul. Zawady 11/12; pow. działki 1 ar 30 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stodoła b.n. - Witkowski Jan, ogrodnik; pow. działki 12 arów 30 m 2 ; stodoła

Fabrikstrasse - ul. Fabryczna, obecnie Smolna nr 1 - Szambelan Nicefor, dekarz, żona MaIjanna z d. Wachowiak [1909 Okupniak Magdalena z d. Niklaus]; dom mieszkalny jednopiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik; najemcy: Antkowiak Michał, rob., Beyer [Bayer] Anna, wdowa, Grzelewski Józef, rob., Nowakowska Jadwiga, rob., Rakocki Stanisław, stolarz, Staśkiewicz Kazimierz, rob., Szymański Wawrzyniec, rob. nr 2 - Prążyński Stanisław, stolarz, żona MaJja z d. Komorniczak, zam. w Poznaniu, ul. św. Wojciecha 2, [1909 SchnurlO. [?] ijego żona Magdalena [?] Królikowska, 1933 Tomczak Andrzej, ul. Smolna 17]; pow. działki 16 arów 1 m 2 ; dom mieszkalny frontowy, piętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, rzeźnia, stajnia z chlewem i dom mieszkalny tylny dwupiętrowy; najemcy: Dąbkiewicz Stef.[ania?], wdowa, Gąsiorowski A., rob., Gawerecki Piotr, Komorniak M. [Komorniczak Marcin?], stróż, Malicka Cecylja, rob., Milecki Jan, rob., Musielak Walenty, rob. Przybył Stanisław, kapral, Szukała Stanisława, wdowa, Tomaszewski Antoni, rob., Wichtowski W.[alenty?], cieśla nr 3 - niezabudowana [wł. Kazimierz Schulz] nr 4 - Szafrański Józef, właściciel gruntu z Ostroroga [1909 Samolczyk Józefa z d. Przydenek, 1933 Szafrański Emil, rolnik, Ostoróg, powiat Szamotuły]; pow. działki 14 arów 48 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z pralnią, dom mieszkalny piętrowy boczny; najemcy: Chybicki J.[ózef?], wzmiern. [!], Cofta Wacław, kołodziej, Duszyńska Marjanna, wdowa, FitznerTeofil, rob., Galąszczak [Gałąszczak] Jan, kolejarz, Grenda Stanisław, rob., Janka Antoni, rob., Jendrzejczak [Jędrzejczak] Wojciech, rob., Marks Jan, rob., Nowicki [Nowacki?] Leon, handlowiec, Olejniczak Wal., rob., Pawlikjan, inwalida, Piotrkowski [Piotrowski?] Kazimierz, cieśla, Rosiński Czesław, kowal, Samolczyk Katarzyna, wdowa, Stachowski Walenty, rob., Undrych Stanisława,

Dorota Matyaszczykwdowa, Witosławski A., kowal, Wizę [Wiese] Antoni, młynarz, Zimny Michał, rob., Ziółkowski Józef, obuwnik nr 5 - Lutostańska Aniela z d. Sawińska, zamężna i Lutostański Józef, małoletni [1925 Hoffmann Jan, kupiec, 1933 Skołuda Jan, handlarz, ul. Przemysłowa 3]; pow. działki 13 arów 61 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, ogrodem i drewnikiem; najemcy: Filipiak Konstancja, wdowa, Gąsiorowski W., rob., Gawroniak Jakób, rob., Jankowiak Jan, rob., Kliks Marjan, kapral, Konieczny Stanisław, murarz, Sikora Franciszek, rob., Wolny Józef, kapral nr 6 - Rutkowski Józef, rob.; pow. działki 13 arów 74 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, remiza, dom mieszkalny piętrowy; najemcy: Hamerliński}., obuwnik, Kosmowski W.[ojciech?], wachmistrz, Krause Hieronim, rob., Kropiński J.fózef?], mistrz piekarski, Laurentowski Wincenty, przedsiębiorca budowlany, Matuszczak Stanisław, murarz, Michalak Stanisław, rob., Obst Aurelja, Oporowski Stanisław, nadzorca, Patoszkiewicz [Pałaszkiewicz?] J.[ózef?], stróż, Sałata Władysław, rob., Szaj Rozalja, rob., Szczublewski W. [acław?], tokarz, Trzciński Józef, rob.

nr 7 - Rutkowski Józef, rolnik; pow. działki 13 arów 56 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, dom mieszkalny parterowy, rzeźnia, drewnik, stajnia, chlew, dom mieszkalny piętrowy i szopa; najemcy: Andrzejewski J. [an?], rzeźnik, Białkowski Henryk, stolarz, Białkowska Leokadja, Białkowski Zygmunt, fryzjer, Deutschmann [Deutsch?] Weronika, wdowa, Dolata Wawrzyniec, rob., Filipiak Władysław, rob., Grześkowiak MaIja, rob., Hołoga Andrzej, rob., Jankowski Kazimierz, rob., Kuflińska Marja, rob., Kujawa Władysław, kołodziej, N owak Antoni, cieśla, Różańska Marja, wdowa, Rutkowski Błażej, tokarz, Smolarek Stanisław, podasystent, Walaszyk [Wałaszyk?] J.[ózef?], rob., Zgoła Wincenty, kapral nr 8 - Gorczyńska Stanisława z d. Przewoźna, żona mistrza rzeźnickiego z Głównej [1933 Gorczyński Sylwester, rzeźnik, Stęszew, Rynek 15]; pow. działki 13 arów 34 m 2 ; dom mieszkalny czteropiętrowy z oficyną po obu stronach, podwórzem i ogrodem, maglownia, stajnia, drewnik, remiza, chlew; najemcy: Borowska Marja, rob., Brambor Stanisław, murarz, Chęciński L., obuwnik, Dopierała A.[ndrzej?], szachm., Garniec Marjanna, wdowa, Gawarecki Ludwik, rob., Kaczmarkiewicz M.[arjanna?], rob., Knopczyk Józef, rob., Koralewski A.fntoni?], obuwnik, Koralewski Franciszek, rob., Kujawa Józef, rob., Latosi Jan, rob., Maćkowiak Jan, kowal, Mnich Wawrzyn, stróż, Nawrocki Andrzej, rob., Pawlak Jan, rob., Przewoźny J.[ózef], kontroler, Ratajczak Franciszek, murarz, Ratajczak Stanisław, rob., Ratajczak Marjanna, rob., Świątek Kazim., rob., Weckowski [Więckowski] Wal. fe nt y] , ślusarz nr 9 [w spisie mylnie podano Miihlenstr. 9] - Szczepański Jan, stolarz; pow. działki 13 arów 46 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik i stajnia; najemcy: Halupka Józefa, rob., Kasprowicz Jakób, rob., Konieczka Władysław, murarz, Kopczyk Grzegorz, rob., Kubiak Walenty, stolarz, Maciejewski Michał, rob., Nawrocki Ignacy, rob., Nowak Michalina, wdowa, Obiała Stanisław, rob., Polak Konstancja, wdowa, Ratajczak Jan, rob., Takowska Teresa, fryzjerkanr 10 - Andrzejewski Teodor, restaurator z Poznania, [1933 Skołuda Jan, handlarz, ul. Przemysłowa 3]; pow. działki 14 arów 16 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik; najemcy: Bayer Andrzej, rob., Fiedler Kazimierz, rob., Skutecki Stanisław, maszynista, TomczakWojciech, woźny, Walczak Jakób, rob. nr 11 - Dobak Franciszek, stelmach z Czempinia, ul. Długa 30; pow. działki 12 arów 33 m 2 ; dom mieszkalny trzyipólpiętrowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z drewnikiem; najemcy: Boge Rudolf, rob., Czerwiński Paweł, rob., Hetmaniak Tomasz, rob., Jakubowicz FI., kapral, Jankowska Rozalja, wdowa, Kaczmarek Stanisław, rob., Kujawa Roman, rob., Popielska Pelagja, wdowa, Skóra Szczepan, rob., Waźbiński Marcin, rob.

nr 12 - Zygmunt Zofia, wdowa; pow. działki 9 arów 21 m 2 ; dom mieszkalny czteropiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik i stajnia; najemcy: Foge Katarzyna, wdowa, Jurak Zofja, wdowa, Kmieciak Józef, rob., Kmieciak Jadwiga, rob., Koralewski Wal., rob., Kuszewski Leon, stróż, Łuc Jan, rob., Mateiska Juljanna, rob., Murczak Stanisław, zwrotnicowy, Pawlak Stanisław, rob., Plewczyński A., murarz, Schwantke Jan, rob., Stachowski Andrzej, rob. nr 12a - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu, pow. działki 13 arów 54 m 2 ; dom mieszkalny czteropiętrowy z domem bocznym, podwórzem i ogrodem,

Dorota Matyaszczykdrewnik i stajnia; najemcy: Budziałkowski Fr., rob., Cieślak Zuzanna, rob., Cyprycki Michał, rob., Gałęzewski Michał, rob., Gałężewski Stanisław, rob., Grempka Józefa, rob., Kaczmarek Stan., rob., Kędzierska Józefa, rob., Mielcarek Michał, rob., Mikołajczak Franciszka, wdowa, Ossowski Józef, rob., Sieczka Jan, rob., Surdyk Andrzej, rob., Szafrański Wojciech, rob., Wieczorek Ignacy, rob., Wieczorek Stan., rob., Wojtkowiak Stan., rob., Woźniak Wojciech, rob., Zwierska Jadwiga nr 13 - Stopa Władysław, kupiec z Poznania (1933 wł. fabryki papy, ul. Słowackiego 38); pow. działki 25 arów 53 m 2 ; budynek fabryczny parterowy, pięć szop, stajnia, wozownia, piwnica i dom mieszkalny parterowy z podwórzem dla robotników; najemcy: Brylewski Jakób, stróż, Jankowski Paweł, rob., Stróżyk Michał, podm., Teska Józef, rob. nr 13 [róg Mariackiej] - Stopa Władysław, kupiec z Poznania; szopa do przechowywania papy nr 14 - Stronka Władysław, rob. (1933 kierownik cegielni, ul. Gnieźnieńska); pow. działki 3 ary 14 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew, piwnica; najemca: Krotochwil Antoni, kołodziej nr 15 [brak w spisie z 1933] - Stelmaszyk Józef, gospodarz z Małego Kowalskiego; pow. działki 29 arów 59 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, pralnia i drewnik z chlewem; najemcy: Broda Józef, rob., Iwanowski A., pracownik, Jankowiak Katarzyna, wdowa, Jęchorek Franciszek, sierżant, Jędrzejczak Marcin, rob., Maciejeszczakj., wdowa, Mielcarzewicz Marjanna, wdowa, Nowicka Katarzyna, wdowa

Ryc. 4. Dom z 1902 r. przy ul. Smolnej 15

nr 16 [brak w spisie, wg Księgi adresowej z 1925 wł. Wiśniewska Józefa, wdowa, w 1909 Grajek Joseph]; najemca: Panowicz Antoni, rob. nr 17 - Tomczak Andrzej, handlarz lodu, i żona Antonina z d. Burlaga; pow. działki 6 arów 7 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew, szopa, obora ze stajnią; najemca: Idziejczak Michał, rob. nr 17 - Tomczak Andrzej; pow. działki 6 arów 38 m 2 i 2 ary 77 m 2 ; dwie szopy do lodu nr 18 - Nowak Stanisława [1909 Małecki Franz, 1925 Nowak Ludwik]; pow. działki 18 arów 76 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z przybudową, podwórzem i ogrodem, obora, dwa drewniki, stajnia; najemcy: Kasprowicz Jan, ślusarz, N 0wacki Józef, rob., Skowroński Piotr, rob. nr 19 - Małecki Franciszek, cieśla; pow. działki 33 ary 5 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy frontowy z podwórzem i ogrodem, dom mieszkalny parterowy tylny, drewnik; najemcy: Dudziński Antoni, konduktor, Imielińska Katarzyna, rob., Kaczmarek Stan., rob., Majewski Pranciszek, sekretarz, Małecki Piotr, obuwnik, Skrzypczak Stanisław, kołodziej, Tomczak Antoni, krawiec, U rbaniak Antonina, wdowa b.n. [Rynek Wschodni] Schutzenhaus - Gmina Główna [1933 Magistrat st. m. Poznania - budynek straży pożarnej]; pow. 8 arów 90 m 2 ; gazownia, remiza, szopa, dom do sikawki i śmiertelnica. W 1933 mieszkał tam Prąckowiak Ignacy, strażak miejski.

Feldstrasse - ul. Polna, obecnie Wiejska nr 1-7 - niezabudowane nr 8 - Bączkowski Jan, rob. [1933 Gajewski Michał, przedsiębiorstwo przewozowe i żwirownia]; pow. działki 14 arów 25 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z pralnią, remiza, stodoła nr 9 - Gajewski Michał, rolnik, i żona Marjanna z d. Wolniewicz (1925 handlowiec, 1933 przedsiębiorstwo przewozowe i żwirownia); pow. działki 8 arów 28 m 2 ; dom mieszkalny frontowy z podwórzem i ogrodem; dom mieszkalny parterowy tylny, trzy chlewy, stodoła; najemcy: Kapałczyński Tomasz, rob., Karasiewicz Kazimierz, biuralista, Karasiewicz W., obuwnik, Kasprowiak Stan., rob., Stankowski Józef, kupiec, Szymański Stanisław, rob.

Gartenstrasse - ul. Ogrodowa, obecnie Bartnicza nr 1-3 - niezabudowane nr 4 - Kruk Katarzyna, wdowa [1933 Kruk Józef], pow. działki 17 arów 90 m 2 ; dom mieszkalny półtorapiętrowy z podwórzem i ogrodem; najemcy: Dobraczyński Ignacy, rob., Hoffmann Antoni, rob., Piechowiak Wal., rob. nr 5 - Steinke Gustaw, cieśla [1933 Steinke Ella]; pow. działki 6 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z przybudową i podwórzem, dom mieszkalny parterowy (przybudową po prawej stronie), dom mieszkalny piętrowy (przybudową po lewej stronie), dom mieszkalny piętrowy (druga przybudową po lewej stronie); drewnik, dwie szopy, drewnik z pralnią; najemcy: Adamski Antoni, rob., Adamski Ignacy, rob., Baranowski Bernard, rob., Prąckowiak Władysław, rob.,

Dorota Matyaszczyk

Gąsiorowski Stanisław, rob., Jaas Stanisława, wdowa, Mikołajczak Wawrzyniec, rob., Panowicz Andrzej, rymarz, Porządna Pelagja, rob., Rutter Reinhold, stolarz, Szymański Antoni, rob., Tomaszewski Stanisław, rob., Zdaj Franciszek, rybak

Grenzstrasse - ul. Graniczna, obecnie Mariacka nr 1 [Marjacka 18] - Borowicz Helena z d. Hołoza, zamężna [1925 Borowicz Władysław, 1933 Borowicz Helena, ul. Chwaliszewo]; pow. działki 10 arów 19 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik, pralnia z chlewem; najemcy: Adamski Jan, rob., Issmer Ludwik, rob., Issmer Andrzej, rob., Jagodziński Stanisław, rob., Jasikowska Marjanna, wdowa, Schulz Edmund, tokarz, Stegemann Walentyna, wdowa, Walkowiak Marcin, rob.

nr 2 [Marjacka 20] - Magdans Marjanna z d. Kowalska [1933 Magdanz Konrad, murarz]; pow. działki 4 ary 35 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem nr 3 [Marjacka 22] - Szukała Antonina z d. Walkowiak [1925 Szukała F., murarz]; pow. działki 4 ary 49 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, chlew; najemcy: Deska St., Ratajczak Szczepan, rob. nr 4 [Marjacka 24] - Gmina Wiejska, Główna [1925 Zakład Sióstr Miłosierdzia, 1933 Zakład Sierot Poznań Główna]; pow. działki 8 arów 21 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, pralnia z drewnikiem, barak dla chorych na cholerę; najemca: Popławska L., siostra przełożona nr 5 [Marjacka 26] - Małecki Antoni, mistrz obuwniczy, żona Jadwiga z d. Kaftańska [1933 Siostry Miłosierdzia - Zakład Sierot Poznań-Główna]; pow. działki 8 arów 71 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, dom mieszkalny piętrowy z pralnią nr 6 [Marjacka 30] - Deppe Artur, cygarnik w Poznaniu (1925 rob.); pow. działki 5 arów 68 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik, pralnia; najemcy: Angierska Mar., szwaczka, Bielarz Leon, krawiec, Nowakowski Władysław, rob., Waligórska Marja nr 7 [Marjacka 32] - Latosi Stefan, rob., żona Jadwiga z d. Zgoła [1925 Latosi Szczepan, inwalida, 1933 Latosi Jadwiga, przekupka]; pow. działki 5 arów 53 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik z chlewem; najemcy: Skóra Marja, handlarka nr 8 [Marjacka 34] - Grzegorczyk Antoni, mistrz piekarski, żona M3Jja z d. Winklasz [1933 Grzegorczyk Antoni, mistrz piekarski, Rynek Śródecki 10/1]; pow. działki 8 arów 94 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z pralnią i stajnia; najemcy: Budziński Michał, rob., Czarny Stanisław, szlifierz, Jaśkowiak Franciszek, stolarz, Kubacka Anna, wdowa, Kujawa Stanisław, rob., Plich Andrzej, rob., Przybył Stanisław, rob., Robakowski Antoni, rob., Stachowiak Marjanna, wdowa, Szurpit Franciszek, brukarz, Szymański Józef, krawiec, Zimniak S., pomocnik gastronomiczny nr 9 [Marjacka 36] - Matyla [Matyja?] Jan, chałupnik, żona Stanisława z d. Knopczyk [1925 nr 9/9a Matyja Jan, rob.]; pow. działki 7 arów 21 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy frontowy z podwórzem, drewnik z chlewem, chlew, maglownia, dom mieszkalny półtorapiętrowy boczny; najemcy: Knopczyk Ro

Ryc. 5. Dom z 1902 r. przy obecnej ul. Mariackiej (dawniej ul. Graniczna 9)zalja, szwaczka, Knopczyk Maciej, rob., KnopczykJakób, rob., Nowak Piotr, rob., N owak Teofila, rob., Polak Józefa, wdowa, Sołtysiak Marcin, rob., Strojny Józef, rob., Strojny Michał, rob., Szyszka Józef, rob., Smiatacz Agnieszka, handlarka, Waligórski Stanisław, rob., Wiatr Petronela, wdowa b.n. [Marjacka 15] - Gmina kościelna św. Jana; kościół

Hauptstrasse - ul. Główna nr 1-14 - niezabudowane nr 15 [brak w spisie - Główna 3] - Bzyl Roman, budowniczy nr 16 [Główna 31] - Schulz Kazimierz, oberżysta; pow. działki 46 arów 58 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z przybudowa na scenę, podwórzem i ogrodem, remiza, kręgielnia, dom mieszkalny parterowy tylny z chlewem, stajnia dla przyjezdnych; najemcy: WoltI Michał, fabrykant, Zbąski Jan, urzędnik Państwa Polskiego, Bruening Marjanna, rob., Cieśliński Jan, rob., Grzechowiak A" rob., Jóźwiak Walenty, rob., Kabat Franciszek, Kosmowski Leon, masz., Kuryła Marcin, rob., Melcyk Stanisława, rob., Panowicz Marcin, rob., Panowicz Agnieszka, wdowa, Rembalski Stanisław, rob., Rybak Jan rob. b. n. [Główna 31, 33] - Schulz Kazimierz, oberżysta; 1) dom mieszkalny parterowy, 2) dom mieszkalny parterowy przybudowa do 1, 3) przybudowa do 2, dwa chlewy, stodoła z chlewem nr 17-18 - niezabudowane, Rynek Wschodni nr 19 [Główna 35 - nie istnieje] - Offierski Jan, kupiec z Warszawy [1908 Marczyński Władysław, kupiec z Poznania]; pow. działki 5 arów 63 m 2 ; dom miesz

Dorota Matyaszczykkalny dwupiętrowy z oficyną i podwórzem, stajnia z rzeźnią, przybudowa na kuchnię; najemcy: Błaszczyk Stanisław, rob., Eckert Paweł rob., Dembińska Fr., kupcowa, Dichmam Karol inżynier, Drescher O., Dr., właściciel apteki, Jankowski Stanisław, Kubczak, kupiec, SzczurkowskaZ., krawcowa, Trawicki Stanisław, student, Walkowiak K, stróżka, Wiehert August, bagermeister, Wolniewicz Antoni, rzeźnik , nr 20 [Główna 37] - Milller Hermann, kapitalista w Sremie [1933 Milller ln, isa, ul. Srednia 17); pow. działki 5 arów 20 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy frontowy z podwórzem; najemcy: Dembiński J., tokarz, Konieczny Franciszek, kolejarz, Krysiński M., Dr., lekarz, Lenartowski L., młynarz, MateIska Marja, Rugę Hulda, wdowa, Szałamacha L., krawiec nr 21 [Główna 39] - Kirschke Stanislaw, mistrz piekarski; pow. działki 3 ary 80 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, chlew z pralnią; najemcy: Andrzejewski Jan, malarz, BartkowiakJózef, rob., Janka Michał, obuwnik, Kończak Kazimierz, kowal, Kosicka [?] Stan., cieśla, Ossowski Ludwik, rob., Pluskota Stanisław, cieśla, Sikorski Michał, kupiec, Szałamacha A., ślusarz, Szymańska Marja, rob., Wojciechowski, rob., Zgoła Józef, handlarz nr 22 [Główna 41-43] - Lisiecki Józef, gospodarz; pow. działki 12 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia i obora, chlew dla trzody, stodoła, remiza, kurnik z piwnicą; najemcy: Wicheć [Wiecheć?] Jakób, rob. nr 23 [Główna 45] - Lisiecki Michał, gospodarz, żona Katarzyna z d. Gryska; pow. działki 27 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem,

Ryc. 6. Dom Lisieckiego przy ul. Głównejdom mieszkalny parterowy, stajnia i obora, chlew dla trzody, remiza i piwnica, stodoła, wozownia i szopa do narzędzi gospodarczych; najemcy: Boryshof Aleksy, obuwnik, Siodelski Juljan, modelarz, Siodelski Leon, modelarz nr 24 [Główna 47] - Woźniak Michał, gospodarz, żona Katarzyna z d. Betz; pow. działki 13 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, dom mieszkalny parterowy, stajnia i obora, stodoła i drewnik nr 25 [Główna 49] - Duszerek [Duszczak] Franciszek, rzeźnik (1933 mistrz rzeźnicki); pow. działki 4 ary 40 m 2 ; dom mieszkalny jednopiętrowy z podwórzem, dom mieszkalny parterowy, drewnik i stajnia z drewnikiem; najemcy: Borowiak Jan, piekarz, Drzewiecki}., obuwnik, Schroeder Brunon, przet. nr 26 [Główna 61] - Smólski Kazimierz, rzeźnik (1933 mistrz rzeźnicki); pow. działki 18 arów 90 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z przybudową, podwórzem i ogrodem, rzeźnia ze stajnią i drewnikiem, chlew dla trzody nr 27 - niezabudowana nr 28 [Główna 57] - Weidemann Juljusz, kupiec [1925 Weidemann Dlla, wł. cegielni, ul. Matejki 56]; pow. działki 58 arów 88 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, stajnia, stodoła i drewnik, dwa chlewy, warsztat kołodziejski, szopa na skład drewna i drewnik; najemcy: Janik Edward, dr. lekarz, Pietruszyński St., ogrodnik, Wenska Marta, wdowa, Zieliński Bolesław, nauczyciel; oraz ul. Nadolniknr 10: CoftaMichał, kołodziej, GryniewiczJan, furman, Jarczakjan, młynarz, JarczyńskiJan, młynarz, JarmuszewskiA., rob., Neumann Bruno, stolarz, Pluciński Roman, rob. nr 29 [Główna 63] - Hoffmann Domicella z d. Wyrembecka, żona piekarza [1925 HoffmannJózef, wł. piekarni, w 1933 Józef Hoffmann, rencista, Grudziądz, ul. Ogrodowa 33]; pow. działki 6 arów 62 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z przybudową, drewnik z pralnią i piekarnia; najemcy: Chojnacki Władysław, Jóźwiak Piotr, ślusarz, Kasprzak Tomasz, kupiec, Kamiński St., pracownik futrzarski, Kaniasty Józef, urządzenia gospodarskie, Ochocki Ludwik, księgowy, Przybył Jan, rob., Wachowiak Anna, kupcowa nr 30 [Główna 65 - nie istnieje] - Morawska [Pelagja] z d. Hołaga [1925 Morawski Wincenty, ślusarz], pow. działki 5 arów 90 m 2 ; dom piętrowy z podwórzem, pralnia i chlew z drewnikiem; najemcy: Chałupka J., Goderski Wojciech, rob. nr 31/32 [Główna 67/69] - Wolny Bernard, destylator [1925 rodzina Wolnych, 1933 Kurpisz EmiIja, wdowa, ul. Przemysłowa 29]; pow. działki 6 arów 24 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, pralnia, dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, drewnik, stajnia; najemcy: Baranowska Leokadia, wdowa, Bartkowiak Weronika, wdowa, Chałupka Marcin, rob., Czyż Marja, wdowa, Dominiak W., Hoppel Walenty, cieśla, Hopper Weronika, wdowa, Iwański Stanisław, cieśla, Jęchorek Michał, rzeźnik, Kempiński Stanisław, kowal, Kościelniak Marjanna, wdowa, Krzysztofiak Ludw., rob., Kreiza Leon, kontroler, Marosz Katarzyna, rob., N owak Katarzyna, rob., Pajchert Józef, mistrz piekarski, Pawlak Wincenty, rob., Pluciński Józef, murarz, Pluciński Tomasz, rob., Stoińska Katarzyna, rob., Stanisławski Sz., rob., Troszczyński Leon, rob., WalkowiakJakób, rob., Waligórski Piotr, rob., Walicka [Wielicka] Józefa, wdowa, Wolna Barbara, wdowa, Wolny Józef, sierżant sztabowy, Wolny Edmund, ślusarz

Dorota Matyaszczykb.n. [Główna 74] Wallmeisterhaus - Skarb PP (Fortyfikacje), pow. 13 arów 95 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem nr 105 [Główna 70] - Bielawska Władysława z d. Grusiewicz, mąż Tadeusz Bielawski, kupiec i oberżysta w Zaniemyślu [1925 Bielawski Tadeusz, 1933 Nowicki Józef, ul. Dąbrowskiego 57]; pow. działki 3 ary 39 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, drewnik z remizą, remiza (dawna pralnia); najemcy: Banaszak Józef, rob., Białasik Jadwiga, kupcowa, Dembiński Józef, rob., Duszyński Michał, rob., Karpiński Józef, kapral, Owczarzak Franciszek, rob., Palaczyński Kazimierz, stolarz, Spychała Franciszek, rob., Wawrzyniak M, urzędnik, Weychan Jan, fryzjer nr 106 [Główna 68] - Górecki Stanisław, krawiec, żona Leokadja z d. Stalińska; pow. działki 5 arów 25 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy frontowy z podwórzem, rzeźnia ze stajnią, drewnik z pralnią i dom mieszkalny dwupiętrowy (boczny); najemcy: Bentkowski Ignacy, rob., Burghardt Olga, Dąbrowski Ludwik, palacz, Fitzner Agnieszka, rob., Gliński Kazimierz, rob., Jańczak Wład., rob., Kahl Piotr, ślusarz, Kistka Józefa, KrzyżaniakJózef, kowal, Majchrzak Franciszek, rob., Walkowiak Stan., rob., Waligórski M., stelmach nr 107 [Główna 66] - Stempniak Józef, mistrz rzeźnicki z Głównej [1925 Stępniak]; pow. działki 7 arów 52 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z przybudową po lewej stronie, podwórze, przybudową po prawej stronie, rzeźnia, stajnia z izbą, przybudową na lewym skrzydle piętrowa, chlew z pralnią; najemcy: Czarny Józef, stolarz, Kiel Agnieszka, kupcowa, Lulka Aniela, wdowa, Michalski Jan, woźnica, Nowakowski Józef, Przepiorą Andrzej, rob.

nr 108 [Główna 64] - Jany Sylwester, mistrz piekarski, żona Zofja z d. Lisiecka (1925 restaurator) [1933 Gdaniec Anna]; pow. działki 6 arów 43 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z dwiema oficynami (po lewej i prawej stronie) z podwórzem i ogrodem, piekarnia, drewnik z pralnią i szopą, szopa; najemcy: Adamski Ignacy, mistrz piekarski, Harwoziński Józef, urzędnik, Terczewska Pelagja, wdowa, Żurek Piotr, murarz nr 109 [Główna 62] - Wechner Stefan, drogerzysta (1925 drogerzysta, 1933 kupiec); pow. działki 6 arów 24 m 2 ; dom mieszkalny półtorapiętrowy z oficyną, przybudową na kuchnię i podwórzem, przybudówka na sień, dom mieszkalny półtorapiętrowy boczny z maglownicą i dwa drewniki; najemcy: Kleist Józef, fryzjer, Wolny Stanisław, rob. nr 110 [Główna 60] - Czyżewski Ignacy, kupiec; pow. działki 10 m 2 i 6 arów 76 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, dom mieszkalny boczny parterowy, warsztat z remizą, chlew z pralnią, drewnik; najemcy: Gąsiorowski Stefan, rob., KoczorowskiAntoni, chorąży, Ziółkowska Stanisława nr 111 [Główna 58] - Jankowski Ludwik, kupiec, żona Marja z d. Moczyńska; pow. działki 5 arów 27 m 2 i 3 m 2 ; dom mieszkalny z oficyną i podwórzem, piekarnia, warsztat bednarski z chlewem i pralnią, remiza, stajnia z izbą do mąki i izbą dla pomocnika oraz wozownia; najemcy: Dritter Zdzisława, krawcowa, Dyczkowska Z., marsz. [!], Dyczkowski Józef, rob., Drzewiecki Władysław, piekarz, Fiedler Marja, wdowa, Gąsiorowski M., rob., Generowicz Jan, rob., Kałamajka M.,elektromonter, Kończak Józef, piekarz, Marciniak Stanisław, rob., Mikołajczak M., maszynista, Slatała Franciszek, rob., Stróżycki Marcin, piekarz, Walkowiak W., rzeźnik. nr 112 [Główna 56] - Block Stanisław, mistrz rzeźnicki [1925 Błoch, komisarz magistracki]; pow. działki 5 arów 69 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik, rzeźnia, warsztat kołodziejski i pralnia; najemcy: Kamińska Aniela, kupcowa, Majchrzak Piotr, mistrz stolarski nr 113 [Główna 54] - Pajzderski Alfons, maszynista z Wrześni (1925 mistrz kowalski); pow. działki 3 ary 36 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, dom mieszkalny parterowy (stara kuźnia); najemca: Napierała Stanisław, rob. nr 113 [Główna 54] - Pajzderski Alfons, maszynista z Wrześni; pow. działki 4 ary 54 m 2 ; kuźnia i pralnia z chlewem nr 114 [Główna 52] - Grzybek Michał, mistrz stolarski, żona Stanisława z d. Wadzyńska (1925 mistrz ślusarski); pow. działki 2 ary 55 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, drewnik, stajnia z warsztatem ślusarskim i pralnią; najemcy: Hopper Michał, cieśla, Kluge Tadeusz, stolarz, Kluge Antoni, stolarz, Kubicki Władysław, drogerzysta, Mikołajczak T., podróżujący [komiwojażer], Ratajczak A., murarz, Wilczyński Stefan, siodlarz nr 115 [Główna 50] - Stępniak Wojciech w Głównej (1925 mistrz rzeźnicki) [1933 Wesołowska Emilja, ul. Kwiatowa 8]; pow. działki 1 ar 96 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, rzeźnia, drewnik, stajnia, stajnia z pralnią i hala maszynowa; najemcy: Budziński Jakób, kolejarz, Grzybek Wal., mistrz rzeźnicki, J óźwiak Stanisław, kapral, Kazubski Wincenty, rob., Ludwiczak Stanisław, urzędnik, LudwiczakJózef, emeryt, Szymański Kazim., rob., Waligóra Piotr, mistrz kowalski, Wilczyński Jan, fryzjer nr 116 [Główna 48] - X. Zieliński Hipolit, proboszcz z Wieruszowa, Gubernia Kaliska [1933 Zielińska Marja]; pow. działki 56 m 2 , 86 m 2 i 3 ary 4 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, drewnik z pralnią; najemcy: Adamska Marjanna, wdowa, Firlikówna Franciszka, rob., Kaminek Jan, zegarmistrz, Maciejaszczak M., Paździor Jan, kancelista, Pierzchała Stanisław, monter, Wurkowski Franciszek, chorąży, Zielińska Marja, wdowa; 1933 Komisarjat Magistratu m. st.

Poznania, m. 1 nr 117 [Główna 46] - Gmina wiejska Główna, pod Poznaniem [1933 Magistrat st. ID. Poznania, XVIII Szkoła Powszechna]; pow. działki 6 arów 24 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, dwa chlewy, dom mieszkalny z warsztatem stolarskim; najemcy: Antkowiak A., sierżant, Gałęski Paweł, kowal, Łukasiewicz, malarz, MajchrzakAntoni, rob. nr 118/119 [Główna 44] - Bakoś Stanisław, budowniczy, żona Józefa z d. Misioczyk [1925 Bakoś, cieśla]; pow. działki 15 arów 87 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, piekarnia, drewnik, szopa z chlewem, pralnia z drewnikiem; najemcy: Adamski Andrzej, rob., Brodowski W., mistrz piekarski, Kowalski Leonard, kupiec, Małecka Kazimiera, kupcowa, Marciniak Ant., zwrotnicowy, Paterska Magdalena, rob., Stelka Józef, kapral nr 120/121 - niezabudowane

Dorota Matyaszczyknr 122 [Główna 38] - Petras Józef, mistrz piekarski, żona Marja z d. Betz; pow. działki 6 arów 89 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z domem tylnym i podwórzem, sala ze sceną i dwiema ubikacjami bocznymi; najemcy: Bruch Paweł, rewizor mięsny, Grell Mieczysław, obuwniczy, Jagasz Konstanty, cukiernik, Lechmann Józef, restaurator, Miłaś Karol, urzędnik, Witkowski Stanisław, rob. nr 122a [Główna 36] - Centrala Skór, Tow. Akcyjne [1925 Syller i Spółka, garbarnia, ul. N iegolewskich 36]; pow. działki 14 arów 5 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, kantor ze stajnią, trzy budynki na składowanie, warzelnia tłuszczu, trzy szopy, drewnik, budynek na biura, wędzarnia, wozownia i stajnia; najemcy: Karaś Józef, rob., N owak Andrzej, rob., Plewa Jakób, Popławski Apoloniusz, rob., Stępniak Antoni, rzeźnik nr 122a [Główna 36] - Centrala Skór, Tow. Akcyjne [1925 Syller i Spółka, garbarnia, N iegolewskich 36], pow. działki 6 arów 25 m 2 ; szopa b.n. przy szosie do Głównej [Główna 36] - Centrala Skór, Tow. Akcyjne [1925 Syller i Spółka, garbarnia, Niegolewskich 36]; budynek dla elektrycznych transformatorównr 123 [Główna 34] - Reksiński Franciszek, mistrz kowalski; pow. działki 6 arów 30 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, kuźnia z kuchnią, drewnik, stajnia; najemcy: Hałupka Agnieszka, wdowa, Kawicki Stanisław, posterunk., Lewandowicz L., mistrz kowalski, Ratajczak M., obuwnik nr 124 [Główna 30-32] - Witkowski Jan, ogrodnik [1933 Witkowska Rozalja], pow. działki 11 arów 74 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z oborą, drewnik z chlewem, piwnica; 1933 Posterunek Policji Państwowej, m. 1

Haupslrasse (od nr 33 do 104) - ul. Główna, potem Gdyńskie Przedmieście, obecnie ul. Gdyńska nr 33-90 - niezabudowane b.n. [Gdyńskie Przedmieście 15] - dom szosowy; Województwo Poznańskie; pow. działki 3 ary 84 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, chlew dla trzody i do drzewa; najemcy: 1933 Mielcarek Józef, drogomistrz b.n. Ander Haupstr. [Nad Główną, okolice ul. Chemicznej i Gdyńskiej] - Sieg Heljodor, dzierżawca browaru w Poznaniu; pow. działki 27 arów 80 m 2 ; budynek do sprzedaży piwa nr 91 [Gdyńska 32] - Krajewski Maksymiljan, fryzjer w Poznaniu, ul. G. Wilda 82 (1925 restaurator); pow. działki 8 arów 61 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy, dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem (oberża), izba do wyszynku, kręgielnia, pralnia z piwnicą; najemcy: Bogusiak Franciszek, kowal, Ciepliński Fr., formierz, Mielcarek Józef, drogomistrz nr 92 [Gdyńska 28-30] - Skarbiński Wincenty, handlarz, żona M3Jja z d. Buczkowska; pow. działki 18 arów 95 m 2 ; dom mieszkalny parterowy frontowy z podwórzem, dom mieszkalny parterowy (przybudowa) z małym ogrodem, chlew; najemcy: Błaszczyk Stanisław, rzeźnik, Kaczmarek Sz., rob., Ludwig Emil, rob. , Wesołowski Cz., biuralista nr 93 - niezabudowana nr 94 [Gdyńska 24] - Kirscht Klara z d. Beder w Poznaniu, ul. Piekary 12; pow. działki 13 arów 66 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy (frontowy z podwórzem), stajnia z chlewem, chlew z pralnią, dom mieszkalny parterowy tylny; najemcy: Banaszak Michał, kowal, Białasik Teodor, rob., Chałupka Władysław, ślusarz, Fiedler Anna, rob., Maroszek Stanisław, kowal, Nowicka Pelagja, wdowa, Orlikowski Kazimierz, urzędnik, Przybylski Wojciech, ślusarz, Szyc Stanisław, rob., Szymański Mikołaj, rob., Wasiak Marjanna, rob.

nr 95 [Gdyńska 22] - Tomkowiak Jan i żona Katarzyna z d. Mager, owdowiała Stankiewicz [1933 Tomkowiak Jan, rolnik, Sucha 30/1]; pow. działki 9 arów 44 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik z pralnią; najemcy: Danielewski, kupiec, Ereński Stanisław, stróż, Gąsiorowski Maciej, rob., Goleńczak Marjanna, wdowa, Królik Antoni, rob., Łakomy Michał, rob., Mosiężna Józefa, rob., OleksiakIgnacy, rob., Piątek Ignacy, murarz, Sikora Kazimierz, rob., Świątek Michał, plutonowy, Szafrański Jan, rob. nr 96-104 - niezabudowane

Dorota Matyaszczyk

Kurzestrasse - ul. Krótkanr 1 - niezabudowane nr 2 - Lewandowski Henryk, prawnik z Warszawy [1925 Przybyszewski J., 1933 Kałużna Pelagja, kupcowa, ul. Grobla 17/17]; pow. działki 10 arów 40 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z domem bocznym i podwórzem, dom boczny i dwa drewniki; najemcy: Bulczyńska Jadwiga, wdowa, Chwiałkowski Jan, rob., Czajka Stanisław, rob., Cichoński Jan, dekarz, Dembiński Józef, rob., Depera Wincenty, rob., Dominiak Andrzej, rob., Frąckowiak Wojciech, rob., Gawroń Katarzyna, wdowa, Gałąszczak Apolonia, wdowa, Gorzan Wojciech, rob., Janiszewski Mieczysław, rob., Kawicki Ignacy, rob., Kawicka Józefa, rob., Kapitańczyk Andrzej, rob., Knasiak Jan, rob., Kuryła Józef, rob., Łukasiewicz Stanisław, rob., Magdaus Jan, rob., Milewska Marja, wdowa, Nowakowski Józef, rob., Pospieska Agnieszka, rob., Sikorski Andrzej, kowal, Skrzyp czak Wincenty, rob., Skrzypczak Teodora, wdowa, Staszak Wawrzyniec, rob., Surdyk Franciszek, ślusarz, Szymański Jan, rob., Ślatała Marja, rob., Walkowiak Maksymilian, rob., Wojciechowski M., rob., Woźniak Jan, ślusarz, Zieliński Al.[eksander?], młynarz nr 3 - Komornicki Wacław, kupiec z Poznania, ul. Wielkie Garbary; pow. działki 10 arów 39 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z oficyną i podwórzem, drewnik; najemcy: Brakowska Weronika, wdowa, Ciesielski Franciszek, rob., Czyżewski Stanisław, Czerwińska Marja, wdowa, Dąbrowska Marjanna, wdowa, Dolata Józef, rob., Filipiak Stanisław, stróż, Frąckowiak Antoni, rob., Grześkowiak Franciszek, rob., Jakubczak Marcin, rob., Jędrasiewicz F., drukarz, Kaczmarek Jan, rob., Knopczyk Stanisław, rob., Lewandowski M., rob., Mroczkowski Franciszek, rob. , Napierała Walenty, rob., N owak Ignacy, palacz, N owak Marjanna, wdowa, Olejniczak Marjanna, wdowa, Pawlak Józef, rob., Pawłowski Tadeusz, ślusarz, Piechocki Marcin, rob., Seifert Agnieszka, wdowa, Słówek Stefan, strażak, Sobecki Adam, rob., Sobecki Andrzej, rob., Sobecki Jan, rob., Szymański Wawrzyn, rob., Stylo Roman, handlarz, Szaj Stanisław, rob., Szulkowski Szczepan, rob. nr 4-6 - niezabudowane nr 7 - Waliszewski Józef, rob. [1924 Wabiszewski Józef]; pow. działki 7 arów 95 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z chlewem, pralnia z oborą, stajnia z remizą; najemcy: Jaśkowiak Katarzyna, wdowa, Matuszak Józef, rob., Przybył Wojciech, rob. nr 8 - Katolicka Gmina kościelna św. Jana [1933 Komitet Kościelny, dom parafialny]; pow. działki 8 arów 25 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z przybudową, podwórzem i drewnikiem; 1933 m.in. Ognisko dla młodzieży i Tow. Caritas

Mittelstrasse - ul. Średnia nr 1 - Kozłowski Michał i żona Rozalja z d. Kurkowiak (1924 restaurator) [1909 Josepha Pt1aum z d. Kubczak, wdowa po Lorentzu Pflaumie, wójcie]; pow.

działki 16 arów 60 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z pralnią; najemcy: Dzięcielewski M., kotlarz, Jazikowski Władysław, kowal, Kąpielski Jan, maszynista, Kozłowski Józef, rob., RoszakAdam, krawiec, Szymański Józef, posterunkowy, Walkowiak Stefan, rob., Zaremba M., kier. przetnr la - Dorna Walenty, handlarz węgla, żona Ewa z d. Grek, [1925 Dorna]; pow. działki 11 arów 8 m 2 i 40 m 2 ; dom mieszkalny z podwórzem i ogrodem, chlew, remiza, mała stodoła; najemca: Konieczny Władysław, cieśla nr 2 - Schubert Marcin, rob., żona Weronika z d. Garniec [1933 Andrzejewski Jan]; pow. działki 8 arów; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, chlew do drzewa i pralnia; najemcy: Budzińska Marjanna, wdowa, Dymny Antoni, rob., Hellmann Bolesław, rob., Jazikowski Władysław, kowal, Jóźwiak Cecylia, rob., Kocik Franc, rob., Krych Stanisława, wdowa, Maćkowiak Jadwiga, wdowa, Panowicz Antoni, Ratajczak Wacław, rob., Roszak Joanna, Siejak Jan, portier, Stachowiak Jakób, rob., Szubert Józef, plutonowy, Wiecheć Wojciech, rob., Witkowski Ignacy, Werkmeister nr 3 - Popławska Ludwika, siostra przełożona [1925 Małecki Antoni, mistrz obuwniczy]; pow. działki 80 m 2 i 2 ary 2 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, stajnia z drewnikiem; najemcy: Dąbrowski Stanisław, cieśla, Kaczor Adam, rob., Kasperek Stanisław, obuwnik nr 4 - Gogacz Jan, gospodarz z Przyłęk [1925 Gogacz H., mistrz piekarski]; pow. działki 7 arów 18 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, piekarnia, remiza dla stolarza i drewnik; najemcy: Babut Stanisław, kupiec, Gąsiorowski Walenty, rob., Kasprzyk Stanisław, rob., Kujawa Walenty, rob., Lange Wojciech, rob., Nowak Ignacy, murarz, Smolanowicz Jan, rob., Stachowiak Ignacy, rob., Trawicki Ignacy, lazurnik, Wojciechowski J., rob. nr 4 - Gogacz Marcin, piekarz; pow. działki 2 ary 78 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy i drewnik nr 5 - Grek Stanisława z d. Banach, żona gospodarza rolnego [1925 Grek Michał, rob.]; pow. działki 12 arów 20 m 2 ; dom mieszkalny parterowy frontowy z podwórzem, dom mieszkalny piętrowy (tylny), chlew z drewnikiem; najemcy: Antkowiak A., Borowczyk Franciszek, inwalida, Czajka Franciszek, murarz, Chłopkowiak Franciszek, rob., Grek Kazimierz, rob., Kulesz Franciszek, cieśla, Leśniak Magdalena, wdowa, Pietrzak Antoni, kowal, Suchowiak Agnieszka, wdowa, Witkowski Marcin, rob., Zygmunt Franciszek, ślusarz nr 6 - Antczak Ignacy, kowal, i żona Leokadja z d. Otomańska; pow. działki 15 arów 30 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, dom boczny parterowy, stajnia z pralnią i dwoma drewnikami; najemcy: Bakoś Józef, rob., Grenda Wojciech, rob., Głazik Bolesław, kowal, Kaczor Walenty, rob., Kahl Agnieszka, krawcowa, Kaźmierowski B., ślusarz, Knopczyński Michał, rob., Ryżak Stanisław], rob., Srodecka Michalina, wdowa, Tomaszewski Wojciech, rob., Wieczorek Szczepan, rob., Zbierski Wacław, kowal, Zerba Andrzej, rob., Zwiernik Walenty, rob.

nr 7 - Matysiak Władysław, cieśla; pow. działki 5 arów 97 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem i drewnik; najemcy: Dominiak Stan., rob., Ludwicki Marjan, kupiec, Michalski Wacław, rob.

nr 8 - Zdankiewicz Ignacy, ślusarz, żona Feliksa z Żyrardowa [1925 Penczek Franciszek, 1933 Surdyk Ludwik, kupiec]; pow. działki 10 arów 48 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem, dwa drewniki, pralnia; najemcy: Domini ak Józef, rob., Frąckowiak Jan, murarz, Kapitańczyk Jan, rob., Michalak Józefa,

Dorota Matyaszczykpołożna, Michalak Roman, rob., Palacz Marja, rob., Penczek Michalina, położna, Penczek Franciszek, rzeźnik, Przygoda Walenty, rob., Stachowska Aniela, wdowa, Wieczorek Wincenty, rob., Zoran Teofil, rob. nr 9 - Maserek Józefa z d. Jewolanowska, żona kupca, ul. Chwalisz ewo 25 [1925 Mazerek Marjan, 1933 - nr 9/11 Huberkowa Marja, ul. Górna Wilda, koszary saperów]; pow. działki 6 arów 93 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z przybudówką i podwórzem, dwa drewniki, dom mieszkalny parterowy; najemcy: Jurdziński Jan, rob., Kapitańczyk Józef, rob., Siewert Marja, wdowa nr 10 - niezabudowana nr 11 - Kosicka Marjanna [1925 SibilskiAntoni, rzeźnik]; pow. działki 5 arów 40 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z oficyną i podwórzem, piekarnia, chlewy, rzezalnia, stajnia i chlew; najemcy: Iwańska Helena, wdowa, Kończak Stan., rob., Kopa Walenty, piekarz, Lis Władysław, rob., Michalak Antoni, wdowa, Ulatowski Bartłomiej, rob., Wieczorek Franciszek, mistrz piekarski nr 12 - Konieczny Ignacy, cieśla; pow. działki 6 arów 90 m 2 ; dom mieszkalny dwuipółpiętrowy z podwórzem, dom mieszkalny parterowy (przybudowa), dom mieszkalny parterowy w podwórzu, chlew i drewnik; najemcy: Frąckowiak Ant., rob., Gorzelańczyk Fr., rob., Hohm Michał, rob., Jarczakjózef, ślusarz, Kałamajska Franciszka, rob., Konieczny Leon, stolarz, Niklaus Władysław, kupiec, N owicki Franciszek, rob., Majchrzak Ludwik, stolarz, Markowski Antoni, krawiec, Piątek Maciej, rob., Ślązowska Franciszka, rob., Stachowska Katarzyna, wdowa, Zgoła Jan, rob. nr 13/15 - niezabudowane nr 16 - Krause Józef, gospodarz, i żona Marjanna z d. Leitgeber z Goraszewa (1925 handlowiec) [1933 Tepper Szczepan, rob.]; pow. działki 3 ary 93 m 2 ; dom mieszkalny parterowy, dom mieszkalny piętrowy (przybudowany do pierwszego), dom tylny parterowy, dwa drewniki; najemcy: Drozda Wojciech, rob., Przygoda Stan., rob. nr 17 [niewymieniony w spisie budynków, w spisie adresowym Miiller Hermann; najemcy: Jaśkowiak Weronika, rob., Lange Józef, posterunkowy, Tomczak Stan., rob., Żurek Anna, krawcowa]

Miihlenstmsse - ul. Młyńska, obecnie ul. Nadolnik nr 1-5 - niezabudowane nr 6 - Małecki Michał, gospodarz, i żona Antonina z d. Wieczorek (1925 wymieniony jako stróż) [1933 Sibilski Antoni]; pow. działki 6 arów 37 m 2 (7 arów 87 m 2 ); dom mieszkalny dwupiętrowy z podwórzem i ogrodem, warsztat stolarski i drewnik; najemcy: Dera Kazimierz, rob., Drzewiecki Ignacy, obuwnik, Goss Leon, tkacz, Górny Walenty, rob., Kania Anna, wdowa, Kapitańczyk Michał, rob., Konieczny Józef, rob., KostusiakJózef, handlowiec, Niedźwiedź Franc, rob., Nowakowska Rozalia, wdowa, Skrzypczak Michał nr 7 [niewymieniony w spisie budynków, w spisie adresowym Kowalik Stanisław; najemcy: Czajka Wawrzyniec, robotnik, Fludrą Walenty, robotnik, Hazubski Józef, robotnik, Kęsa Wojciech, robotnik, Knopczyk Franciszek, ślusarz, N owak Andrzej, robotnik, N owak Tekla, wdowa, N owak Józef, robotnik, N owak

Franciszek, robotnik, Pilichowska Joanna, robotnica, Pioterek Józef, kowal, Poszwiński A., młynarz, Włodarek Piotr, cieśla] nr 8 - Młyn w Głównie "Cerealia" Sp. Akcyjna [1908 Pinn Alfred i Aronsohn Maks, kupcy z Poznania]; pow. działki 63 ary 62 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, dom mieszkalny piętrowy z podwórzem na prawo, dom mieszkalny parterowy za podwórzem gospodarczym, hala maszynowa z kuźnią, hala motorowa, chlew dla trzody, ubikacja do przechowywania mleka, spichrz, spichlerz, wozownia, stajnia i obora, barak dla zaraźliwie chorych, chlew dla drobiu, warzelnia, chlew dla trzody, młyn parowy, ubikacja do czyszczenia zboża i spichlerz, budynek do czyszczenia i suszenia zboża, kuźnia, kantor, stodoła; najemcy: Andrysiak Jan, rob., Dreilich Fryderyk, maszynista, Galuba Stanisław, rob., Jurdziński Stanisław, rob., Kisielewski Stefan, dyrektor, Kruk Józef, magazynier, Luboński Ludwik, rob., Ryszczyński Władysław, kierownik, Surdyk Stanisław, rob., Zbąszyniak Stanisław, rob. nr 13 [obecnie ul. Nadolnik 9] - Gmina Wiejska Główna pod Poznaniem [1933 Magistrat st. m. Poznania]; pow. działki 6 arów; dom aresztu policyjnego piętrowy i chlew; najemcy: Jaśkowski Stanisław, Wartecki Stanisław, stróż

Pudewitzstrasse - ul. Pobiedziska, obecnie ul. Gnieźnieńska nr 1 - Jahns Edward, oberżysta (1925 handlowiec); pow. działki 8 arów 22 m 2 ; dom mieszkalny jednopiętrowy z podwórzem i ogrodem, pralnia z rzeźnią, stajnia z szopą i drewnik; najemcy: Dąbrowski Andrzej, ślusarz, Gawarecki Józef, rob., Jarzębowska Jadwiga, wdowa, Przybylski Jan, ślusarz, Przybylski Sz., koszar., Racek Wawrzyn, rob., Szulc Stefan, krawiec, Wawrzyniak Franc, rob., Wawrzyniak Józef, rob., Zieliński Kazimierz, urzędnik nr 2 - niezabudowana nr 3 - Tamm Stanisław, rob., żona Katarzyna z d. Hołysz [1925 Hołysz Michalina, 1933 Olchniak Jadwiga, wdowa i Tamm Stanisław, rob. przód.]; pow. działki 20 arów 70 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z bardzo małym podwórzem i ogrodem, drewnik; najemcy: Hołysz Franciszek, obuwnik, Oleksiak Jadwiga, wdowa, U ndrych Franc, rob., Tamm Stanisław, rob. nr 4 - niezabudowana nr 5 - Piechowiak Andrzej, wł. domu (1925 rob.) [1933 Lesicki Jakób, ogrodnik, ul. Poprzeczna 11], pow. działki 14 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, chlew z pralnią i małą stodołą, drewnik; najemcy: Cierpka Stanisław, malarz, Czyżewska Marja, wdowa, Grzybek Józef, murarz, Pawlak Piotr, rob., Piechowiak Stanisława, wdowa, Piechowiak Ludwik, murarz, Wolny Piotr, rob., Woźniak Anna, wdowa, Wronecki Ludwik, rob.

nr 6/7 - niezabudowana nr 7a [1933 niezabudowana] - dom strażnika kolejowego, Skarb PP (Zarząd Kolejowy); pow. działki 4 ary 10 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z bardzo małym podwórzem i ogrodem, chlew nr 7 [Gnieźnieńska 8!] - Dreas Wacław, rzeźnik, żona Franciszka z d. Władarczak; pow. działki 98 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem

Dorota Matyaszczyknr 8 - Dreas Wacław, mistrz rzeźnicki, żona Franciszka z d. Włodarczak; pow. działki 3 ary 34 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik, drewnik z chlewem; najemcy: Dreas Antoni, kołodziej, Stolpe Walenty, rob., Tafelska Cecylja, kupcowa, Welz Franc, rob. ur 9 - Mikołajewska Mmja Józefa, niezamężna [1933 Obremski Robert, mistrz piekarski]; pow. działki 4 ary 3 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z małą oficyną i podwórzem, rzeźnia z drewnikiem; najemcy: Andrzejewski J., woźnica, Jankowska Marja, rob., Kozerski Jan, rob., Mikołajczak Jan, kolejarz, Rozmiarek M., zwrotnicowy, Sarba Michał, rob., Siemiątkowski Jan, kowal, Zgrabczyński Józet: rob. ur 10 - Matysiak Piotr, gospodarz z Czerwonaka, pow. działki 1,96; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem nr 11 - Pietruszyński Aleksander, ogrodnik [1933 Grządzielewski Antoni, domokrążca]; pow. działki 3 ary 87 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew, stodoła i stajnia i chlew dla trzody; najemcy: Burzyński Piotr, Dominiak Franc, rob., Grzązielewski A, handlowiec, Jędrzejczak Feliks, kowal, Kijanowski Józet: rob., Łuczak Marcin, rob., Pietruszka Marjanna, wdowa nr 12 - H. Cegielski, Tow. Akc. w Poznaniu; dom mieszkalny piętrowy tylny, stodoła ze stajnią, trzy chlewy, rzeźnia, dom mieszkalny dwupiętrowy; najemcy: Binert Marcin, rob., Cibur Franc, rob., ChwirotAntonina, wdowa, Dziubała Ignacy, ślusarz, Gołembiewski Franciszek, rob., Kasseja Anna, wdowa,

Ryc. 8. Dom stojący na podwórzu posesji przy ul. Gnieźnieńskiej 12, zbudowany przed 1920 r. Ze zb. Muzeum Zakładowego HCP.

Kościuszko Tomasz, rob., Marszycki Piotr, formierz, Napierała Jan, kowal, Olejniczak Marjanna, rob., Otlewski Stanisław, rob., Piechowski Józef, rob., Przyłucka Marja, rob., Rozwadowski M., rob., Soporowski Ludwik, rob., Sosiński W., kontroler fabryczny, Surowiec Jan, formiarz, Tomkowiak Ant., rob., Wachowiak Józef, kowal nr 13 - Lawrenz Franciszek, ślusarz zWierzonek (1925 studniarz); dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, stajnia, drewnik, remiza; najemcy: Dux Leon, biurowy, N owak Michalina, wdowa, N owak Walenty, stróż, Majchrzak Wincenty, rob., Olejniczak Wawrzyniec, rob., Sporny Władysław, rob. nr 14/15 - niezabudowana nr 16 - Walkowiak Maciej, rob. [1933 Skołuda Leon, drogerzysta, ul. Przemysłowa 3/1]; pow. działki 10 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy frontowy z podwórzem i ogrodem, dwa drewniki, stajnia, drewnik, piec do chleba, piec do chleba i drewnik, dom mieszkalny piętrowy tylny z podwórzem; najemcy: Baer Jakób, rob., Bentkowski Marcin, rob., DomińskiJózef, rob., Gryska Michał, rob., Jankowiak Marja, wdowa, Jankowiak Stefan, rob., Lewandowska, wdowa, Łowigus Katarzyna, rob., Mańczak Józef, rob., Olej nik Bartłomiej, rob., Piechocki Walenty, rob., Slatała Michał, rob., UlfIk Franc, rob., Wysocki Wincenty, rob. nr 16a - Burzyński Franciszek, rob., żona Anastazja z d. Kaźmierczak [1933 Burzyńska Anastazja]; pow. działki 7 arów 84 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik, stajnia z chlewem, dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem; najemcy: Burzyńska Katarzyna, rob., Guziński Walenty, rob., Karliński Wincenty, rob., Kijak Franciszek, rob., Styczyńska Petronela, rob., Walczak Stan., rob., Wojtkowiak A., rob.

nr 17 - Majchrzak Stanisław, rob. [1933 Woźniak Jan, ślusarz, ul. Krótka 2]; pow. działki 5 arów 10 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z izbą; najemcy: w 1933 r. Majchrzak Stanisław nr 18 - Wojtkowiak Jan, portier hotelowy [1925 Wojtkowiak Klara, wdowa, 1933 Urbaniak Jan, urzędnik prywatny]; pow. działki 2 ary 80 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, drewnik, maglownia; najemcy: Jarczak Stanisław, kolejarz, Kruk Michał, rob., Łabędź Bazyli, rob., Macioła Stan., rob., Przyłucka Pelagja, posługaczka, Wysoła Elżbieta, rob. nr 19 - Nowak Michał, rob., i żona Apolonja z d. Nowak; pow. działki 3 ary 20 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem, cztery chlewy; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem; najemcy: Baranowski Ignacy, rob., Baranowski Józef, rob., Dębiński Roman, rob., Dębiński Ludwik, rob., Gawarecka Władysława, rob., Kawczyński M., palacz, Kaiser Marcin, rob., Kiczbor Antonina, wdowa, Koralewski Wojciech, rob., Krugiełka Franc, rob., Mikołajczak Katarzyna, rob., Murawski Ludwik, kowal, Przyłucki Franciszek, rob., Robakowski Kazimierz, rob., Rozmiarek Andrzej, Sobik Stan., rob., Szymkowski N., cieśla, Szajkowski Ignacy, rob., Zajączkowski Ignacy, rob. nr 20 - Czecha Stanisław, malarz [1925 Checha, 1933 Czechak Stanisław, mistrz malarski], pow. działki 8 arów 55 m 2 ; dom mieszkalny z podwórzem i ogrodem i drewnik z chlewem; najemcy: Andrzejewski M., rob., Brauze Tomasz, rob., Jurdziński Antoni, rob., Jarmuszkiewicz T., rob., Jarmuszkiewicz L.,

Dorota Matyaszczyk

rob., Kawczyński A., rob., Koralewski A., kowal, Przyłucki Jan, rob., Sobczyk Antoni, Stelmaszyn Bolesław, drukarz nr 21 - Bamber Józef, rob., żona Marjanna z d. Napierała [1925 Sosnowski Jan]; pow. działki 10 arów 20 m 2 ; dom mieszkalny z podwórzem i ogrodem, chlew z drewnikiem; najemcy: Łukowiak Franc, rob. nr 22 - Czekała Tomasz, ślusarz, żona Anna; pow. działki 5 arów 45 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i drewnik; najemcy: Delwin Adam, ślusarz, Retmaniak Józefa, wdowa, Losek Władysław, kowal, Nowacki Stanisław, rob., Śliwiński Roman, stolarz nr 23 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 8 arów 71 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z chlewem i podwórzem nr 24 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 4 arów 45 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i drewnikiem nr 24 [Stroma 3?] - Zawodny Jan Ryszard i Przybylski Józef, przemysłowcy z Poznania [1933 Konieczny Jan, rob.]; pow. działki 3 ary 57 m 2 i 1 ar 7 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy: Dopieraiski W., Werkmeister, Jabłoński Antoni, rob., StysiakAnt., rob. nr 24a [Stroma 5?] - von Holek A[da]lbert, sekretarz gminy [1925 Holk Wojciech, inwalida, 1933 Pietrucka Jan, asesor pocztowy mI]; pow. działki 8 arów 48 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy, kurnik, podwórze i ogród; najemcy w 1933: JuchowiakJan, rob., m. 2; RoIk Erwin, kupiec, m. 3

Ryc. 9. Dom przy ul. Gnieźnieńskiej 24 (obecnie ul. Urwista 6) zbudowany przed 1919 r.

Ze zb. Muzeum Zakładowego HCP.

Ryc. 10. Dom przy ul. Gnieźnieńskiej 25/31 zbudowany przed 1920 r.

Ze zb. Muzeum Zakładowego HCP.

nr 24b [Stroma 6?] - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 16 arów 76 m 2 ; dom parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew; najemca: Finkę Leon, ślusarz [w 1933 r. Górnicki Antoni, werkmistrz] nr 25 - H. Cegielski Tow. Akc. z Poznania; pow. działki 3 ary 81 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy w 1933 r.: Drożdż Franciszek, formierz, m. 1, Nawrocki Kazimierz, portier, m. 2 Uwaga: w 1925 najemcy wymienieni zbiorczo pod Gnieźnieńska 25/31: Błażyński Kazimierz, rob., Chudy Marcin, woźn., Chudy Józef, rob., Draszkiewicz, Br., wdowa, FilipiakFranciszek, posterunkowy, GraczykWincenty, rob., Hetman Franciszek, model., Jesse Edward, rob., Klingbeil Karol, rob., Laichter Józef, ślusarz, Łucki Franciszek, rob. , Nawrocki Kazimierz, portier, Oleszyński Paweł, rob., Pajzert Stanisław, rob., Radliński Władysław, handlarz, Śniegocki Józef, cieśla, Stachowiak Sz., ślusarz, Wawrzyniak Antoni, ślusarz, Wązowicz Teodor, modelarz, Winckowski Wal., rob., Włodek Eljasz, ślusarz, Woźniak Władysław, mistrz ślusarski, Woźniak Franciszek, nadmistrz ślusarski, Zaremba Stanisław, ślusarz, Zawadzki Feliks, ślusarz nr 27 - H. Cegielski Tow. Akc. z Poznania; pow. działki 6 arów 94 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy w 1933 r.: Błażyński Kazimierz, rob., m. 1, Klingbein Karol, rob., m. 2, Chudy Józef, rob., m. 3, Jesse Edward, rob., m. 4

Dorota Matyaszczyknr 28 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 6 arów 48 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy w 1925 r. patrz wyżej; w 1933 r.: Kamińska Józefa, bona, m. 1, Oleszyński Pawel, rob., m. 2, Zaremba Stanisława, przekupka, m. 3, Stachowiak Szczepan, ślusarz, m. 4, Kuźniak Jan, modelarz, m. 5, Zawalski [Zawadzki?] Feliks, ślusarz, m. 6, Łucki Franciszek, rob., m. 7 nr 29 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 6 arów 94 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy w 1933 r.: Leichert Józef, ślusarz, m. 1, Śniegocki Józef, cieśla, m. 2, Wąsowicz Teodor, modelarz, m. 3, Chudy Marcin, woźnica, m. 4 nr 30 [brak w spisie z 1921 r.] - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy w 1933 r.: Draszkiewicz Stefan, elektromechanik, m. 1, Machejski Feliks, modelarz, m. 2, Filipiak Franciszek, starszy posterunkowy P.P., m. 3 nr 31 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 4 ary 44 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i chlew; najemcy z 1933 r.: Wawrzyniak Antoni, ślusarz, m. 1, Pajsert Stanisław, woźny, m. 2, Radliński Władysław, rolnik, m.3 nr 32 - Wełna Poznańska Sp. Akc. w Poznaniu [1933 Bank Gospodarki Krajowej, ul. Dąbrowskiego]; pow. działki 16 arów 58 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, hala maszynowa, kotłownia, szopa do drzewa, kuchnia do gotowania paszy, hala maszyn i kotłownia, młyn, dom do czyszczenia zboża, spichlerz do zboża, dom mieszkalny piętrowy ze spichlerzem i chlewem, dom mieszkalny piętrowy; najemcy: Kulmanowicz L., mistrz apretury, Paczkowski Walenty, woźnica, Psarski Jan Tadeusz, inż.

nr 34-46 - niezabudowane nr 47 - Petzen Leonard, przedsiębiorca budowlany, żona M3Jja z d. Jarosz z Radłowa pow. Brzesko w Galicji (1925 właściciel młyna) [1933 Paetzen]; pow. działki 48 arów 81 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, piec do chleba i kuchnia do gotowania paszy, dwa chlewy, szopa do wozów i drzewa, stodoła, młyn wodny; hala maszyn i ubikacja, w której mieszczą się koła młyńskie; najemca: Petzen Aleksander nr 48-50 - niezabudowane nr 51 - SeitTert Wilhelm, gospodarz (rolnik); pow. działki 62 ary 61 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z ogrodem, stajnia z oborą, chAew dla trzody z wozownią, chlew dla drobiu, stodoła nr 52/53 - dom stróża kolejowego; pow. działki 9 arów 24 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z ubikacją służbową podwórzem i ogrodem, chlew, Stellwerksgebiiude i pralnia z piecem do pieczenia chleba; najemcy: Kożuch Adam, kolejarz, N owak Józef, strażnik nr 54 - niezabudowane nr 55 - Skarb PP (Kuratorjum Okręgu szkolnego Poznań) [1925 dawna szkoła ewangelicka, 1933 Magistrat m. st. Poznania]; pow. działki 27 arów 83 m 2 ; budynek szkolny parterowy z podwórzem i ogrodem, stodoła z oborą i chlewem; najemcy: Maksymilian, bankowiec, Pendiasowa Marja, wdowa; w 1933 - Majchrowicz Bolesław, strażnik miejski, Wybieraiski Wincenty, sekretarz Kasy Chorychnr 56-58 - niezabudowane nr 59 - Nowak Józef, rolnik, z żoną; pow. działki 10 arów 24 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z małym podwórzem i ogrodem, drewnik z pralnią nr 60 - Hołderny Michał, rob., żona Agnieszka z d. Konieczna (1925 kupiec) [1933 Kaczmarek Jan]; pow. działki 6,38; dom mieszkalny piętrowy z przybudową, podwórzem i ogrodem, dwa drewniki, chlew; najemcy: Celjem Józef, rob., Kortas Miecz., rob., Schoeneich Wojciech, rob., Świątkowski Stanisław, rob., Władzimierów Franciszka, wdowa, Zieliński Jan, rob. nr 61 - Hołderny Michał, rob., i żona Agnieszka z d. Konieczna (1925 kupiec); pow. działki 6 arów 38 m 2 ; dom mieszkalny czteropiętrowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z drewnikiem i pralnią, remiza; najemcy: Adamczak Józef, rob., Bejga Marjan, rob., Gajewski Józef, stolarz, Kaczmarek Jan, kotlarz, Kegel Michał, rob., Lis Władysław, urzędnik kolejowy, Matysiak Walenty, ślusarz, Paterski Szczepan, rob., Przybylski Tomasz, rob., Rozynek Marcin, kowal, Siejak Antoni, rob., Stachowiak Pelagja, wdowa, Stroińska Anna, wdowa, Szukała Michał, rob., Waligórski Florjan, rob., Wojciechowski J., rob. nr 62-71 - niezabudowane nr 72 - Hartwig i Weidemann, Jawna Ska Handl. w Poznaniu, [1925 Weidemann Dlla, wł. fabryka cegły i dachówek, ul. Matejki 56]; pow. działki 305 arów 67 m 2 ; budynek fabryczny dwupiętrowy (cegielnia), trzy szopy do węgli, kuźnia, 14 szop do cegieł, szopa do lokomobili, szopa do narzędzi, piec do cegły, piec okrężny, hala do maszyn; najemcy: Strachn [Stronka] Władysław, kierownik cegielni, Wiśniewski Franciszek, kowal nr 73 - Hołysz Jan, cieśla; pow. działki 10 arów 20 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z małym podwórzem i ogrodem, chlew z kuchnią do paszy; najemcy: JakubowskiJakób, rob., Pawłowicz Michał, rzeźnik, Ziała Marcin, rob. nr 74 - Wawrzyniak Andrzej, kupiec, żona Franciszka z d. Machnicka; pow. działki 10 arów 03 m 2 ; dom gospodarczy parterowy z chlewem i szopa. W 1933 r. działała tu Kuchnia dla bezrobotnych (Województwo) i świetlica (Koło Rezerwistów). nr 75 - Muth Andrzej, destylator; pow. działki 7 arów 30 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem; najemcy: Błotny Marcin, rob. nr 76 - Muth Andrzej, destylator; pow. działki 10 arów 35 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, stajnia, szopa nr 77 - Metlicki Tomasz, rob., żona Stanisława z d. Kozak [1925 Metlicka Stanisława]; pow. działki 2 ary 20 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z małym podwórzem i przybudową; najemcy: Michalak Franc, rob., Szaj Franciszek, woźny nr 78 - Lewandowicz Ludwik (1925 rzeźnik) [1933 Szews Tadeusz, kupiec, ul. Gnieźnieńska 76]; pow. działki 8 arów 15 m 2 ; dom mieszkalny parterowy frontowy, dom mieszkalny (przybudową) parterowy, dom mieszkalny po lewej stronie parterowy, dom mieszkalny piętrowy tylny; stajnia, drewnik; najemcy: Ciborek Tomasz, rob., Grządzielski Michał, rob., Ismer Józef, rob. , Januszewski Bolesław, rob., Kaczmarek Marja, rob., Makowski Antoni, obuwnik, Mikuła Marcin, rzeźnik, Szymańska Rozalja, rob., Tomczak Antoni, rob., Tomaszewski Antoni, rob., Łoszczyńska Marjanna, wdowa

Dorota Matyaszczyk

Projektirenstrasse - obecnie ul. Skromna nr 2 [Skromna 2] - Wesołowski Józef Kazimierz i żona Katarzyna z d. Walkowiak [1933 Wesołowska Katarzyna]; pow. działki 12 arów 74 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z chlewem; najemcy: Berdych Jan, rob., FirlikWalenty, rob., Lesiński Ludwik, rob., SkrzypczakAndrzej, rob., Sitek Stanisław, murarz, Walkowiak W.

Wartestrasse - ul. Warciańska, obecnie ul. Rzeczna nr 1 - Rost Leon, przemysłowiec z Poznania [1933 Fabryka kwasu węglowego]; dom mieszkalny parterowy, stajnia, szopa, cztery oranżerie i piwnica nr 2 - Bęcalski Stanislaw z Warszawy [1933 Bęcalska Jadwiga]; pow. działki 4 ary 9 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, chlew z pralnią, stajnia z drewnikiem nr 3-4 - niezabudowane nr 5 - Skarb PP (Zarząd Pocztowy); pow. działki 13 arów 23 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z bardzo małym podwórzem i ogrodem, drewnik, pralnia; najemcy: Dziekański Władysław, listonosz, Jastrzembowski Bolesław, listonosz nr 6 [brak w spisie budynków, w spisie adresowym Hempowicz Stanisław; najemca: Karzyński Jan, sekretarz] b.n. [Rzeczna 7?] - Pinn Alfred i Aronsohn Maks, kupcy z Poznania [Cygański Ksawery, kupiec, ul. Wielka]; pow. działki 9 arów 59 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem; najemca: Markowski Józef, komisarz

Sandstrasse - ul. Piaskowa, obecnie ul. Sucha nr 1 - niezabudowana nr 2 - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 6 arów 3 m 2 ; dom mieszkalny dwupiętrowy z domem bocznym i podwórzem, dom boczny, drewnik z chlewem; najemcy: Adler Juljan, muzyk, Adler Adolf, muzyk, Bayer Walent y, rob., Bajer Jan, rob., Bajer Wincenty, rob., Beyer Marjanna, wdowa, Berdych Cecylja, rob., Borkowski Felisk, rob., Brus Józef, rob., Dera Michał, rob., Gajewski Jakób, rob., Garniec Walenty, rob., Garniec Stanisław, rob., Jankowski Marjan, rob., Jaric Antoni, kowal, Jolenczak Michalina, stróżka, Kardacz Apolonja, wdowa, Lange Kazimierz, handlowiec, Michalak Walenty, rob., Mytko Franciszek, handlowiec, Polus Katarzyna, wdowa, Pospieszny Wawrzyniec, rob., Rychlewski Stefan, rob., Szymański Antoni, rob., Włodarczak Ludw., rob., Wolny Hubert, ślusarz, Wolny Józef, rob.

nr 3 - Gajewski Jan, kupiec, żona Marjanna z d. Modlińska; pow. działki 3 ary 31 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, chlew z pralnią; najemcy: Kliczbor Stan., rob., Schmitt Robert, muzyk nr4 - Mikołajczak Michał, rob., żona Jadwiga z d. Owczarczak [1933 Pawlak Feliks, handlarz węglem, ul. Górna Wilda i Dchel Jan, obuwnik]; pow. działki 3 ary 10 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i drewnik; najemcy: Fiszer Józefa, wdowa, Wichtowski Andrzej, rob.; w 1933 r. w domu frontonowym były cztery mieszkania, w domu tylnym - 13, Dchel Jan i Cygan Piotrnr 4a - Ochel Jan, formiarz, żona Antonina z d. Ochel z Morawskiej Ostrawy (Śląsk Cieszyński) [1925 Dchel Jan, obuwnik, 1933 r. i Cygan Piotr]; pow. działki 14 arów 27 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy z podwórzem i ogrodem, dom ze składem, chlew z drewnikiem; najemcy: Garstka Jan, rob., Grynda Władysław, wdowa, Koppa Jan, rob., Lange Franciszek, rob., Nowakowski Tomasz, rob., N owaczyński M., Stankowski W., wyrobnik, Szmaj Marcin, obuwnik, Wysocki Jan, stróż nr S - Woźniak Stefan, rob., żona Anna z d. Skołuda; pow. działki 5 arów 79 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia, dom mieszkalny piętrowy i drewnik; najemcy: Błaszczyk Elżbieta, wdowa, Cierpka Feliks, rob. nr Sa - Konicki Antoni, rob., żona Stanisława z d. Taberska; pow. działki 4 ary 52 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew z drewnikiem; najemcy: Piotrowski Piotr, ślusarz, Walkowiak Andrzej, rob. nr 6-17 - niezabudowane nr 18 - Zakłady Chemiczne Poznań-Główna Tow. Ako; dom mieszkalny parterowy z podwórzem, drewnik, szopa, stolarnia, remiza ze stajnią, domek dla odźwiernego b.n. [Sucha 18a] - Towarzystwo "Oleum" w Warszawie, sp. z ogr. odpow. Oddział Poznański [1933 Karpaty S. z 0.0., wyroby naftowe, ul. Fr. Ratajczaka] ; pow. działki 1 ha 14 arów 95 m 2 ; dom mieszkalny parterowy dla zarządcy, składnica, rozlewnia; najemcy: Linke Wacław, magazynier, Mikołajczyk Jan, handlowiec nr 19-29 - niezabudowane nr 30 - Tomkowiak Jan, właściciel domu, jego żona Katarzyna z domu Mayer [1933 Dorna Marjan, rolnik], pow. działki 10 arów 34 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, drewnik z chlewem i obora nr31- BukowskiJakób, rob., żona Anastazja z d. Łukowiak [1933 Bukowski Antoni, cieśla]; pow. 4 ary 20 m 2 , budynki: dom mieszkalny z przybudową, podwórzem i ogrodem, stajnia, drewnik i remiza; najemca: Łakomy Maciej, rob.

Schulstrasse - ul. Szkolna, obecnie ul. Harcerska nr 1-3 - niezabudowane nr 4 - Rejmann Antoni, architekt w Poznaniu [1925 Reimann, ul. Przecznica 3; 1933 Olszewska Paulina, ul. Lipowa 10]; pow. działki 46 arów 62 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z obora, chlew dla trzody, stodoła; najemcy: Jankowski Antoni, wojskowy, Gąsiorowski Piotr, rob., Domachowski W., piekarz, Szplyt Edward, rob., Walkowiak Walenty, rob. nr S - Gmina Szkolna Główna [1925 Szkoła Katolicka, 1933 Magistrat st. m. Poznania - XVIII Szkoła Powszechna]; pow. działki 53 arów 80 m 2 ; gmach szkolny dwupiętrowy z podwórzem, gmach szkolny piętrowy, dom mieszkalny parterowy dla nauczyciela, dwa chlewy i stodoła; najemca: Godziemski Sz., kaszte lanul. Bałtycka, obecnie ul. Syrenia b.n. [przy Forcie IV (Haka)] - Erhom Gustaw, wł. cukierni w Poznaniu; pow. działki 12 arów 77m 2 ; prochownia z podwórzem

Dorota Matyaszczyk

b. n. [przy składnicy amunicyjnej; obecnie ul. Syrenia] - Deutsch Amerikanische Petroleum Gesellschaft, szopa do benzynyul. Wschodnia b.n. [Dworzec pasażerski i towarowy] - Skarb PP (Zarząd Kolejowy); pow. działki 40 arów 85 m 2 ; budynek stacji piętrowy, chlew do węgla i drewna, dworzec towarowy, poczekalnia dla robotników, szopa do ekspedycji pospiesznej; najemcy: Dworzec Pasażerski - Banaszkiewicz A., restaurator, Grzybowski Franciszek, zwrotnicowy, Marciniak Michał, urzędnik, Wieczorek Antoni, emeryt

Abbau - obecnie ul. Krańcowa, os. Warszawskie, ul. Wrzesińska Abbau nr 1 [Krańcowa] - MusiałekJózef, wł. Domu, żona Jadwiga Zofia z d.

Glonowska z Poznania; pow. działki 15 arów 82 m 2 ; dom mieszkalny półtorapiętrowy z podwórzem i ogrodem, stodoła ze stajnią, chlew, wozownia; najemcy: Siciński Ludwik, rob., Trebuszny Bazyli, kierownik Abbau nr 2 [Krańcowa] - Weidemann Juljusz, kupiec z Poznania [1925 Weidemann Dlla]; pow. działki 9 arów 80 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stodoła z oborą, drewnik i wozownia; najemcy: Goleńczak M., instalator , Waligórski Wojciech, cieśla Abbau auf dem Felde - Weidemann Juljusz, wl. fabryki w Poznaniu; stodoła Na polu - Hartwig i Weidemann, Spółka Handl. w Poznaniu; stodoła Abbau nr 3 - Ludwiczak Franciszek, rob., żona Marjanna z d. Burek; pow.

działki 25 arów 53 m 2 ; dom mieszkalny z przybudową dwupiętrowy, podwórze, ogród, stajnia, chlew; najemcy: Pawlak Marcin, rob., Wojtasz Józef, kołodziej Abbau nr 3a [Krańcowa] - Kuhlow Franciszek i żona Katarzyna z d. Zimna [1925 Kuka Franciszek]; pow. działki 12 arów 77 m 2 ; pomieszczenie prowizoryczne parterowe i drewnik; najemcy: Czyż Franciszek, rob., Ereński Stanisław, rob., Mazurczak Marceli, rob. , NapierałaAntoni, rob. Abbau nr 4 [Krańcowa] - Vohs Matylda [Mathilde] z d. Braun, wdowa [1925 Voss Matylda, ul. Grobla 7/1], pow. działki 6 arów 53 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, dom mieszkalny, przybudową, parterowy, chlew, stodoła; najemcy: Owczarak Wal., rob., Szurczak Franciszek, rolnik Abbau nr 5 [Krańcowa] - Nowak Rozalja, małoletnia; pow. działki 15 arów 48 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z oborą, szopa do narzędzi, stodoła Abbau (huta) nr 6 [Krańcowa?] - Niklaus Stanisław i żona Józefa z d. Pawlak; pow. działki 21 arów 18 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, dom mieszkalny parterowy z ogrodem, stajnia, obora i chlew dla trzody, stodoła Abbau nr 6a [Krańcowa] - dom strażnika kolejowego, Skarb PP (Zarząd Kolejowy); pow. działki 8 arów 60 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z bardzo małym podwórzem i ogrodem, chlew Abbau nr 7 [Warszawska] - Woźniak Michał, rolnik, żona Katarzyna z d. Betz; pow. działki 6 arów 60 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stodoła

Abbau nr 8 [Warszawska] - Zakład SS. Miłosierdzia w Chełmnie; pow.

działki 12 arów 50 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z oborą, wozownia, stodoła, pralnia z ubikacją do przechowywania mleka Abbau nr 9 [Krańcowa] - fabryka asfaltu i papy, Skarb PP (Zarząd Kolejowy) [1925 Pohl i Broh, 1933 Stopa Władysław, fabrykant, ul. Słowackiego 38]; pow.

działki 51 arów 6 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z pralnią i podwórzem, budynek fabryczny, wozownia, szopa z warsztatem bednarskim, cztery szopy, stajnia, centrala elektryczna; najemcy: Arlt Wilhelm, Szymański Michał, rob. Gazownia przy szosie okrężnej [Krańcowa 14] - Franke Karol [1933 "Perun" dzierżawca, biura St. Rynek 59-60, Fabryka Poznań Wschód]; pow. działki 25 arów 13 m 2 ; dom administracyjny piętrowy, hala maszynowa; najemca: Meyer Antoni, gazom.

Przy szosie okrężnej [Krańcowa 15] - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; dom za składem maszyn, dom administracyjny dwupiętrowy, szopa do automobili ze stajnią, pięć szop, odlewnia i hala montażowa, centrala (Kraftcenłrale), kuźnia, stolarnia, składnica modeli, kantyna, dom maszynowy z przybudową; najemcy: Huzarek Filip, stróż, Kwaśniewski Jan, inżynier, Kamińska Wilhelmina, kucharka Odbudowanie [Krańcowa 19, nie istnieje] - H. Cegielski Tow. Akc. w Poznaniu; pow. działki 1 ar 28 m2; stodoła polna i dom mieszkalny piętrowy dla urzędników; najemcy: Bogielczyk Walenty, rob., Brzeziński Juljan, urzędnik, Chmielak Ad., modelarz, Chrzan Jan, formiarz, Dźwigaiski H., formiarz, Górka Stan., rob., Gudysz Szczepan, formiarz, Kleczyński Zygmunt, urzędnik, Kostkowski M., formierz, Kubiak Franciszek, szofer, Kukuiski K, mistrz formierski, Leszczyński Ignacy, formierz, Maciejewski J., mistrz maszynowy, Michalski Józef, rob., Osóbka Jan, formierz, Rogaliński Walenty, monter, Roszyk Jadwiga, rob., Rott Władysław, formierz, Smolarek Bolesław, kowal, Wawrzyniak Stan., rob., Wichłacz Józef, rob., Wysocka Joanna, wdowa, Wysoczyński Jan, rob., Ziółkowski Tomasz, kowal Warzelnia łoju [Wrzesińska l?] - Drygas Kazimierz, kupiec, żona Zofja [1925 fabryka fortepianów]; pow. działki 24 ary; dom fabryczny, chlew, szopa do wozów, altana w ogrodzie, dom mieszkalny dwupiętrowy; najemcy: Haake Kazimierz, Pajączkowski Stanisław, Poprawka Antoni, stróż, Słabolepszy Ignacy, woźnica Abbau [Wrzesińska] - Poznańska termochemiczna przetwórnia padlin, Tow.

z ograniczonym poręczeniem w Poznaniu; pow. działki 25 arów 55 m 2 ; rzeźnia z kotłownią, dom stróża parterowy, szopa i remiza Abbau [Wrzesińska 6?] - Pietruszyński Józef, ogrodnik [1933 Hoppel Walenty?]; pow. działki 14 arów 40m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew, stodoła; najemca: Pietruszyński W., urzędnik Przy torze koleji do Swarzędza [Wrzesińska 44] - Skarb PP (Zarząd Kolejowy); pow. działki 27 arów 50 m 2 ; dom mieszkalny piętrowy dla ośmiu rodzin z chlewem, do każdego mieszkania 5,5 ara ogrodu, do wspólnego użytku: dwie pralnie w sklepie, dwie maglownie, dwie góry do bielizny, podwórze, plac do suszenia bielizny, studnia; najemcy: Bazułka Jan, strażnik, Cichy Wawrzyniec,

Dorota Matyaszczyk

przodownik, Chwirot Józef, kolejarz, Konieczny Kazimierz, kolejarz, Maciejewski Wojciech, rob., Mielcarek Tomasz, zwrotnicowy, Piotrowski Józef, stróż, Płótniak Kazimierz, zwrotnicowy, Walkowiak M., zwrotnicowy Abbau nr 10 [przedłużenie ul. Mariackiej w kierunku Smolnej ?] - Fabryka asfaltu i papy dachowej, Dykiert Zygmunt, kupiec i Marciniak Jerzy, mistrz dekarski; pow. działki 35 arów 83 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, stajnia z chlewem, budynek fabryczny; najemcy: Marciniak Józef, Szczubliński Ignacy, rob.

Abbau nr 12 - Victor Moritz, właściciel cegielni w Poznaniu; pow. działki 2 ary 73 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem Przy szosie okrężnej - Skarb Państwa Polskiego (Fiskus Wojskowy); szopa kolejki polnej, dom do wozów kolejki polnej, szopa do amunicji, mieszkanie służbowe piętrowe, dom na poczekalnię dla robotników, chlew, trzy magazyny do naboi, szopa do pracy, wozownia artyleryjska; najemca: Budasz Jan, ogniomistrz Kempowiczowa Stanisława z d. Głowacka, zamężna, z Poznania; pow. działki 9 arów 49 m 2 ; dom mieszkalny parterowy z podwórzem i ogrodem, chlew z pralnią, dom do pomp ogrodniczych

PRZYPISY:

1 Archiwum Państwowe w Poznaniu (dalej: APP), Rejencja Poznańska, 1128.

2 Ibidem, II 29.

3 ibidem, II 24.

4 W 1792 r. Andreas Kukula był właścicielem 28 mórg (adnotacja na skraju planu z 1820 r.), ibidem, II 29. 5 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. II. Warszawa 1881, s. 611; por. też Gemeindelexikon d. Provinz Posen, Berlin 1884.

6 Słownik geograficzny. . ., op. cit., s. 611.

7 APP, Katasteramt, 337.

8 APP, Akta gmin włączonych do m. Poznania, 60, 61, 62 passim.

9 A. Błaszczyk, Osady podmiejskie w pobliżu Poznania, "Kronika Miasta Poznania", 1/1924, s. 1-37.

10 APP, AmP, 1889, Akta nieruchomości i stosunki mieszkaniowe w gminie Główna włączonej w dniu 1 stycznia 1925 r. do miasta stołecznego Poznania.