NIEPUBLICZNE SZKOŁY ŚREDNIE OGÓLNOKSZTAŁCĄCE W POZNANIU W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Kronika Miasta Poznania 2001 Nr4 ; Pensje gimnazja licea

JUSTYNA GULCzyŃSKA

J ednym z najważniejszych zadań po odzyskaniu przez Polskę niepodległości było uruchomienie polskiego szkolnictwa. Sieć szkół pozostawionych przez zaborcę wymagała głębokich zmian strukturalnych, a przede wszystkim repolonizacji. Na terenie byłego zaboru pruskiego fundamentalne znaczenie dla odbudowy szkolnictwa miało rozporządzenie prezesa Prowincji Wojciecha Trąmpczyńskiego z 25 stycznia 1919 r., ogłoszone w numerze siódmym Urzędowej Gazety Szkolnej na obwód Rejencji Poznańskiej. Rozporządzenie to anulowało przepisy władz pruskich z 1873 roku oraz późniejsze zarządzenia usuwające język polski ze szkół. Na podstawie tego zarządzenia z dniem 1 maja 1919 r. w Poznańskiem zapewniono polskiej młodzieży naukę w języku ojczystym. W związku z tym, w nowym roku szkolnym 1919/20 utworzono osobne szkoły lub klasy w szkołach średnich dla dzieci niemieckich. Z chwilą odzyskania niepodległości na terenie Poznania działały następujące gimnazja: Gimnazjum Św. Marii Magdaleny, Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego (byłe Gimnazjum im. Augusty Wiktorii), Wyższa Szkoła Realna im. Bergera oraz jedyna wówczas przeznaczona dla dziewcząt Wyższa Uczelnia im. Dąbrówki (dawna Wyższa Szkoła im. Ludwiki). Szkołą skupiającą wyłącznie uczniów niemieckich było Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma. Wszystkie te szkoły miały charakter zakładów państwowych. Z rozwojem szkolnictwa średniego ogólnokształcącego odrodzone państwo polskie wiązało duże nadzieje na szybkie zaspokojenie ogromnego zapotrzebowania na pracowników umysłowych i inteligencję. Ponadto, narodzenie się państwa oraz możliwości "jawnego" uczenia się rozbudziły wśród młodzieży polskiej chęć kształcenia się na coraz wyższym poziomie.

Justyna Gulczyńska

:?? H MHaHaMMMHWMH MM MMM M

Ryc. l. Prywatne Gimnazjum Męskie im. Adama Mickiewicza, obecnie VIII Liceum Ogólnokształcące, fot. z 1934 r. ze zb. prywatnych

W latach 1919-39, pomimo wzrastającego zaludnienia oraz rosnących funkcji oświatowych, otwarto w Poznaniu jedynie cztery nowe państwowe gimnazja, powstałe z wcześniej wyodrębnionych filii gimnazjów już istniejących. Były to: Gimnazjum im. Gen. Zamoyskiej (powstałe z filii Wyższej Uczelni im. Dąbrówki), Gimnazjum im. Ignacego Paderewskiego (dawna filia Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego), Gimnazjum im. św. Jana Kantego (wcześniej filia Gimnazjum św. Marii Magdaleny) oraz Gimnazjum Żeńskie im. Klaudyny Potockiej (powstałe w 1936 roku z filii Wyższej Uczelni im. Dąbrówki). Należy dodać, że w ciągu całego dwudziestolecia międzywojennego w Poznaniu nie wybudowano żadnego gmachu dla szkoły średniej ogólnokształcącej państwowej. W takiej sytuacji inicjatywę przejmowały samorządy oraz osoby prywatne, a szkolnictwo prywatne z powodzeniem zaczęło wypełniać lukę w państwowej sieci szkół średnich. Rozumiały to ówczesne władze państwowe i zezwalały nawet niektórym instytucjom, jak np. PKP, na opłacanie dzieciom swoich pracowników czesnego w prywatnych szkołach średnichl. W okresie międzywojennym w Poznaniu funkcjonowało kilka gimnazjów prywatnych: Prywatne Gimnazjum im. ks. Piotra Wawrzyniaka, Prywatne Gimnazjum im. Tomasza Zana, wchłonięte potem przez Prywatne Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, Prywatne Gimnazjum Żeńskie im. Juliusza Słowackiego, założone przez ks. Czesława Piotrowskiego w roku szkolnym 1935/36 na bazie

zlikwidowanego w 1932 roku seminarium nauczycielskiego, Wielkopolskie Gimnazjum Męskie dra Brunona Czajkowskiego, Prywatne Gimnazjum Żeńskie Zgromadzenia ss. Urszulanek, Prywatne Gimnazjum Żeńskie im. Królowej Jadwigi oraz wyodrębnione z niego Prywatne Gimnazjum Żeńskie pw. Najświętszego Serca Jezusa. Poza tym istniały w Poznaniu dwie prywatne szkoły średnie ogólnokształcące z językiem wykładowym niemieckim, czyli: Prywatne Gimnazjum Humanistyczne i Matematyczno- Przyrodnicze Oscara Schillera oraz Liceum Below-Knothe. Do końca roku szkolnego 1919/20 obie placówki, podobnie jak wszystkie szkoły średnie niemieckie, traktowane były jako szkoły państwowe, jednak w myśl postanowień Traktatu Wersalskiego, zawartego 28 czerwca 1919 r. pomiędzy państwami sprzymierzonymi i Polską, nasz kraj nie był już zobowiązany do utrzymywania szkół średnich dla mniejszości narodowych. Po 1920 roku zatem Niemcy przystąpili do zakładania prywatnych szkół niemieckich, powołując w tym celu osobne związki szkolne. Do 1932 roku rząd polski nie przedstawił ram organizacyjnych dla prywatnego szkolnictwa średniego ogólnokształcącego. Nadawanie i odbieranie koncesji prywatnym szkołom średnim należało, w myśl rozporządzenia Ministerstwa W. R. i O. P. z dnia 19 września 1924 r., do kompetencji kuratora. Jeżeli szkoła spełniała warunki określone w artykule 117 U stawy Konstytucyjnej z 17 marca 1921 r. oraz przepisy higieniczne i finansowe, kurator nie mógł takiej koncesji nie

Ryc. 2. Prywatne Gimnazjum Żeńskie im. Juliusza Słowackiego przy ul. Marszałka Focha 90 (obecnie Zespół Szkół Muzycznych), fot. z 1937 r. z pamiętnika szkolnego Wandy Kużelówny; tekst na odwrociu: "O dolo i niedolo 4ech spędzonych w niej lat Gak dotychczas)"

Justyna Gulczyńska

Ryc. 3. Uczennice III klasy Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w dniu przyjazdu prezydenta Mościckiego do Poznania w kwietniu 1937 r., fot. ze zb. prywatnych

przyznać. Ponadto średnie szkoły prywatne posiadały dość dużą swobodę w indywidualnym kształtowaniu pracy, zarówno pod względem programowym, jak i metodycznym, chociaż Ministerstwo W. R. i O. P. zalecało stosowanie programów obowiązujących w szkołach państwowych 2 . W kontekście przepisów ministerialnych, dotyczących szkolnictwa średniego ogólnokształcącego, wszystkie gimnazja prywatne istniejące w Poznaniu dążyły do zdobycia praw gimnazjów państwowych. Prawa gimnazjów państwowych, czyli tzw. prawa publiczności, nadawał prywatnym szkołom średnim na wniosek kuratora minister W. R. i O. P. Prawa takie ważne były tylko na jeden rok. Wspomniane rozporządzenie rozróżniało pełne prawa publiczności od praw niepełnych. Różnice polegały przede wszystkim na tym, że prywatne szkoły średnie posiadające pełne prawa przeprowadzały egzaminy dojrzałości tak, jak gimnazja państwowe, a świadectwa roczne przez nie wydawane posiadały takie same uprawnienia, jak świadectwa państwowych zakładów odpowiednich typów. Świadectwa roczne wydawane przez szkoły prywatne o niepełnych prawach ograniczały ucznia w ten sposób, że nie mógł on przechodzić do zakładu państwowego lub prywatnego z pełnymi prawami publiczności bez egzaminu wstępnego, który musiał zdać ze wszystkich przedmiotów.

Uzyskanie praw państwowych pełnych lub niepełnych przez placówkę prywatną zależne było od spełnienia szeregu warunków, przy czym najważniejszy był program nauki realizowany w danej szkole, który powinien być taki sam, jak w gimnazjum państwowym odpowiedniego typu. Dodatkowe wymogi stanowiło to, że grono nauczycielskie i kierownik danej szkoły prywatnej zobowiązani byli posiadać odpowiednie kwalifikacje, natomiast poziom naukowy i wychowawczy placówki musiał być dostatecznie wysoki. W sprawach wieku, liczby uczniów w klasach oraz zasad promowania należało stosować przepisy państwowe. Ponadto szkoła prywatna powinna dysponować odpowiednim pomie.. .. 3 szczenlem 1 wyposazenlem .

Jprnwnia

Jo ulgowychsrzejazcfówiolsjoml

»ońsfwowymlary?owych dfomłodstft&y

»«koinai

Wsir»« do rfnta 31 stycznia {S "fi Tr.

3 a £ * K"7.. ......... .

to OB dnki 30wrzeMa 19511.r.

Jednym z pierwszych prywatnych gimnazjów powstałych w Poznaniu zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości było Prywatne Gimnazjum im. ks. Piotra Wawrzyniaka, utworzone w 1919 roku przez ks. Kazimierza Malińskiego na Łazarzu. Na mocy rozporządzenia Ministerstwa W. R. i O. P. z dnia 27 czerwca 1921 r. szkoła otrzymała pełne prawa gimnazjów państwowych. Ważnym prywatnym gimnazjum poznańskim o pełnych prawach gimnazjum państwowego było założone przez ks. Czesława Piotrowskiego Prywatne Gimnazjum Męskie im. Adama Mickiewicza. Ksiądz Piotrowski, ówczesny prefekt w Gimnazjum im. Bergera w Poznaniu, w 1923 roku utworzył przy istniejącej już od 1920 roku własnej, trzyklasowej szkole przygotowawczej, nową klasę czwartą z programem pierwszej klasy gimnazjum humanistycznego. Klasa ta z początkiem roku szkolnego 1923/24 liczyła 45 uczniów. Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego już w 1924 roku udzieliło ks. Piotrowskiemu koncesji na gimnazjum niższe, a dwa lata później, ze względu na znaczną liczbę zgłaszającej się do szkoły młodzieży, rozszerzyło zakład o gimnazjum wyższe. W tym samym roku przyjęto do szkoły około 50 uczniów ze zlikwidowanego z końcem roku szkolnego 1925/26 prywatnego Gimnazjum im. Tomasza Zana. Po trzech latach działalności rozwijające się prężnie

Ryc. 4. Legitymacja szkolna Wandy Kużelówny, uczennicy Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Juliusza Słowackiego z 1938 r.

Justyna Gulczyńska

Ryc. 5. Gmach Liceum Knothego, fot. z ok. 1914 r.

Ryc. 6. Lucyna Sokolnicka (1876-1939), dyrektorka Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi (siedzi trzecia z lewej; nad nią stoi ks. prefekt Jan Bączkiewicz), wśród uczennic szkoły, fot. ze zb. prywatnych

WYKAZ ABITURTENTEK, KTÓRYM w DNIU 31 MAJA i l CZERWCA 1928 R. PRZYZNANO ŚWIADEClWO DOJRZAWŚCI

Nazwisko i imię

Data urodzenia

1. Bu1hakówna Bronish 23. 12. 1910 2. Czapska Halina 23 . n. 1909 3. Dundaczkówna Marja 7. 2. 1907 4. Krauzowna Jolanta 26. 1. 1911 5. Lissowska Nata1ja 24. 9. 1910 6. Łukowska Elżbieta 19. 7. 1909 7. Majerowiczówna Irena 25. 3. 1909 8. Modrzejewska Marta 25. 11. 1903 9. Nachtmanówna Irena 30. 12. 1909 10. Niemczewska Halina 12. 7. 1909 11. Ossowska Elżbieta 8. 4. 1910 12. Pospieszyńska Aniela 7. 11. 1909 13. Raszewska Helena 10. 4. 1909 14. Rolińska Urszula 13. 4. 1909 15. Sowińska Józefa 28. 2. 1908 16. Trzebińska Izabela 17. 7. 1909 17. Weydmanówna Janina 6. 5. 1909 18. Wróblewska Anna 26. 5. 1908 19. Zamiarówna Aniela 16. 9. 1910 20. Ziółkowska Helena 30. 7. 1909

Miejsce urodzenia

Kula ko wo Petersburg Kraków

Warazawa Warszawa Lwów Ws201ów p. Pleszew Warszaw«

G1ędzianówck p. Łęczyca Mosina (śrem) Poznań

Leszno

J asień (Kościan) Włodzimierz p. Łuck Mińsk Litewski Chytrowo (Jarocin) Inowrocław Tarnów Młp.

Poznań

Piasków (Szamotuły)

Zawód ojca lub matkimatka, wdowa po urz. urzędnik prywatny lekarz dentysta inżynier kupiec dyrektor Tow. Akcyjn. ziemianin ziemianinziemianinbudowniczy wdowa po urz. pryw. urzęd. Izby Skarbowejziemianinlekarz wdowa po dyr. Izby Sk. ziemianinkupiec urzędnik państwowy wdowa po kupcu urzędnik sądowy

Dalsze studjastud. u. P. - historja stud. U. P. - przyroda P. jednoT. kurs naucz. - Pozn.

stud. U. P. - jęz. fraac. i niem. wyszła zamąż stud. W. S. H. - Poznań atud. jęz. franc. w Belgii stud. U. P. M geogfafja stud. jęł. franc. w Grenoble pracuje w banku P. jednor. kurs naucz. - Pozn.

stud. U. P. - historja Wyż. Szk. gosp. Snopków p. Lw.

P. jednoT. kurs naucz. - Pozn.

Szkoła dramat. Poznań stud. U. P. - fi1ozofja stud. W. S. H. - Poznań P. jednor. kurs naucz. - Pozn.

udziela korepetycyj stud. U. P. - farmacja

Ryc. 7. Sprawozdanie dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego pW. Najświętszego Serca Jezusa w Poznaniu za lata 1919-1929, wykaz abiturientek z czelWca 1928 r.

gimnazjum miało już 438 uczniów. Uwzględniając aktywny rozwój szkoły, Ministerstwo W. R. i O. P., rozporządzeniem z dnia 9 listopada 1925 r., nadało zakładowi niepełne prawa gimnazjów państwowych, a 10 maja 1927 r. rozszerzono koncesję także na wyższe klasy do maturalnej włącznie. Stały wzrost liczby uczęszczającej do szkoły młodzieży leżał u podstaw decyzji o wzniesieniu własnego budynku 4 , który oddano do użytku na początku roku szkolnego 1927/28. Gimnazjum im. Adama Mickiewicza do końca okresu międzywojennego było największą w Poznaniu prywatną szkołą, do której uczęszczało od 500 do 600 uczniów 5 . Mimo prywatnego charakteru szkoła nie była nigdy zakładem elitarnym, przeznaczonym tylko dla naj zamożniejszych klas społecznych. W stosunku do innych szkół prywatnych w Poznaniu czesne było tutaj znacznie niższe. Po odzyskaniu niepodległości w Poznaniu zaczęły powstawać również prywatne szkoły średnie żeńskie w poniemieckich budynkach prywatnych pensji dla dziewcząt. Jedną z takich szkół było powstałe w 1919 roku z zakładu przejętego po Gertrudzie Linke Liceum Prywatne im. Królowej Jadwigi. Zakład rozwijał się bardzo szybko i już w roku szkolnym 1920/21 podzielił się na dwa odrębne: Liceum im. Królowej Jadwigi, którym kierowała Lucyna Sokolnicka, oraz

Justyna Gulczyńska

Ryc. 8. Klasa II powszechna szkoły ss. urszulanek; w dolnym rzędzie druga z lewej siedzi Irka Petri, czwarta Danusia Szulcówna, w środkowym rzędzie druga z prawej siedzi Lonia Radajewska, fot. z 1926 r. ze zb. prywatnych

Liceum pw. Najświętszego Serca Jezusa kierowane przez Aleksandrę Słomińsk ą 6. W tym samym roku Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, po przeprowadzeniu wizytacji obydwu zakładów, przyznało im pełne prawa publiczności. W roku szkolnym 1924/25 przystąpiono do stopniowego przeobrażania Liceum im. Królowej Jadwigi w gimnazjum i 15 listopada 1924 r. na mocy rozporządzenia Ministerstwa W. R. i O. P. zakład otrzymał nazwę Rozwojowego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi z pełnymi prawami gimnazjów państwowych o programie humanistycznym. We wrześniu 1928 roku w miejsce czwartej klasy licealnej otwarto czwartą klasę gimnazjum neohumanistycznego. W roku szkolnym 1929/30 szkoła obejmowała zatem czteroklasową szkołę przygotowawczą (według programu ministerstwa dla szkół powszechnych), pełne, ośmioklasowe gimnazjum typu humanistycznego oraz klasy czwartą i piątą gimnazjum neohumanistycznego (ze wspólną podbudową gimnazjum niższego, klasy pierwsza, druga, trzecia). Pierwsza matura w zakładzie miała miejsce w roku szkolnym 1928/297. Liceum pw. Najświętszego Serca Jezusa przekształcono już na początku roku szkolnego 1923/24. Za zgodą Kuratorium zmieniono trzy niższe klasy licealne na gimnazjum niższe oraz otwarto czwartą klasę, czyli pierwszą klasę gimnazjum wyższego, przyjmując dla gimnazjum typ humanistyczny. W roku szkolnym 1927/28 pełne już Gimnazjum pw. Najświętszego Serca Jezusa po raz pierwszy

zgłosiło do Kuratorium 20 maturzystek, które pomyślnie i z bardzo dobrymi wynikami zdały egzamin dojrzałości 8 . Prywatnym zakładem reaktywowanym w Poznaniu po odzyskaniu przez Polskę niepodległości było Prywatne Gimnazjum Żeńskie Zgromadzenia ss. Urszulanek. Urszulanki w 1919 roku wróciły z Krakowa do Poznania, aby podjąć przerwaną przez zaborcę w 1875 roku działalność dydaktyczną i wychowawczą. W192l roku zakład uzyskał na podstawie decyzji ministerstwa pełne prawa gimnazjów państwowych. Rok później, ze względu na trudności lokalowe, siostry przystąpiły do budowy własnego gmachu szkolnego przy Wałach Leszczyńskiego (dziś al. Niepodległości). Budowę ukończono w 1923 roku, a w 1927 roku ministerstwo przyznało zakładowi pełne prawa szkół państwowych 9 . Inną poznańską szkołą prywatną było Pedagogium Wielkopolskie, będące w pierwszym okresie swej działalności zakładem o charakterze pośrednim między szkołą powszechną i szkołą średniąlo. W dniu l stycznia 1927 r. szkoła została przejęta przez dra Brunona Czajkowskiego, który postawił sobie zadanie zreformowania od strony naukowej oraz wychowawczej niepełnej wówczas szkoły średniej. W pierwszej kolejności chodziło o podniesienie poziomu naukowego

Ryc. 9. ...ta sama klasa 10 lat później, zdjęcie maturalne z 1936 r., w dolnym rzędzie szósta z lewej stoi Irka Petri, w górnym rzędzie pierwsza z lewej stoi Lonia Radajewska, czwarta Danuta Szulcówna; siedzą od prawej: prof. Sikora (nauczyciel propedeutyki filozofIi), Nina Trawińska G. francuski), siostra (nazwisko nieznane), prof. Zawirski, przew. komisji maturalnej, matka Benigna Suchoniówna (wychowawczyni klasy, przełożona klasztoru), Irena Sikorska (historyczka), prof. Schonhuber (matematyk), wśród uczennic stoją prof. prof. Szygula i Franciszek Dubas (lacinnik).

Justyna Gulczyńska

szkoły do poziomu wymaganego przez program ministerialny. Wysiłki te spotkały się z należytym zrozumieniem i poparciem, dzięki czemu 30 września 1927 r. Kuratorium udzieliło drowi Czajkowskiemu koncesji na prowadzenie prywatnego gimnazjum pod nazwą Wielkopolskie Gimnazjum Humanistyczne. Wkrótce ministerstwo zmieniło pierwotną nazwę szkoły na Wielkopolskie Gimnazjum Męskie dra Brunona Czajkowskiego w Poznaniu. Prawa gimnazjum państwowego szkoła uzyskała 11 czerwca 1929 r. ll Jedynymi szkołami średnimi prywatnymi w Poznaniu, które nie posiadały praw szkół państwowych, były dwa zakłady niemieckie: Prywatne Gimnazjum Humanistyczne i Matematyczno-Przyrodnicze Oscara Schillera oraz Liceum Below - Knothe. W dniu 11 marca 1932 r. wprowadzona została osobna ustawa o prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych. Ustawa ta oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie wykonawcze ministra W. R. i O. P. z 7 czerwca 1932 r., dotyczące prywatnych szkół średnich, zakładów wychowawczych i systematycznych kursów dla dzieci i młodzieży, ujmowały zagadnienie zakładania i utrzymywania szkół prywatnych w jednolite normy prawne, których znajomość była niezbędna założycielom szkół, ich właścicielom, a także wszystkim pracownikom 12. U stawa ta, pozornie liberalna, w rzeczywistości podporządkowywała szkolnictwo prywatne władzy państwowej i wprowadzała istotne zmiany w organizacji i funkcjonowaniu sieci poznańskich szkół średnich ogólnokształcących prywatnych, które, chcąc uzyskać pełne lub niepełne prawa szkoły państwowej, dostosowywały się do stawianych im wymogów. Wprawdzie formalnie miały one prawo do wyboru własnego profilu kształcenia, jednak właścicielom tych szkół, głównie ze względu na frekwencję uczniów, zależało na otrzymaniu od władz oświatowych pełnych praw gimnazjum państwowego. W roku szkolnym 1930/31 po raz pierwszy w państwowych szkołach średnich Poznania uczyło się więcej młodzieży niż w szkołach prywatnych, a ogólna pauperyzacja ówczesnego społeczeństwa spowodowała, że te ostatnie stawały się coraz bardziej elitarne 13.

PRZYPISY:l W gimnazjach prywatnych czesne było wyższe aniżeli w szkołach państwowych. Ponieważ każdy zakład samodzielnie ustalał wysokość czesnego, było ono bardzo zróżnicowane. Dana szkoła zwalniała z opłat częściowo lub całkowicie tych uczniów, którzy nie mogli w pełni opłacać czesnego. Dla przykładu, opłaty za szkołę prywatną w roku szkolnym 1930/31 kształtowały się w sposób następujący: Gimnazjum Prywatne im. A. Mickiewicza - 264-396 zł; Gimnazjum Prywatne Koedukacyjne Niemieckiego Towarzystwa Szkolnego - 330 zł; Gimnazjum Żeńskie Below-Knothe - 330 zł; Gimnazjum Zgromadzenia ss. Urszulanek - 300-660 zł; Gimnazjum Prywatne Wielkopolskie dra B. Czajkowskiego - 240-540 zł; Gimnazjum Żeńskie im. Królowej Jadwigi - 220-750 zł; Gimnazjum Żeńskie pw. Najświętszego Serca Jezusa - 220-715 zł. Różnica opłat w poszczególnych zakładach uzależniona była od rodzaju klas (klasy przygotowawcze, niższe i wyższe), Sprawozdanie Wielkopolskiego Gimnazjum dr. Brunona Czajkowskiego w Poznaniu, Poznań 1930, s. 6-8.

2 Okólnik Ministerstwa W. R. i O. P. z 17 maja 1919 r., Dz. Drz. M. W. R. i O. P. 1919, nr 6, poz. 13. 3 Rozporządzenie z dnia 7 listopada 1924 r., Dz. Drz. M. W. R. i O. P. 1924, nr 20, poz. 206. 4 Do tej pory uczniowie Gimnazjum im. A. Mickiewicza korzystali z budynków innych szkół, np. przy ulicach Strusia i Garncarskiej oraz na pi. Ciętym (obecnie ul. Jarochowskiego). Szkoły te nie posiadały jednak odpowiednich pracowni, sal gimnastycznych, a poza tym były zajęte przed południem, przez co gimnazjaliści mogli z nich korzystać tylko w godzinach popołudniowych. Część uczniów przejętych po Gimnazjum im. Tomasza Zana uczyła się w dawnych lokalach tej szkoły przy ul. Garncarskiej 7, Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Poznaniu wydane w roku pierwszej matury, Poznań 1931, s. 3-4. 5 Rocznik statystyczny m. Poznania za lata 1928/29-1937/38.

6 Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego pw. Najświętszego Serca Jezusa w Poznaniu za lata 1919-1929, Poznań 1930, s. 12-13. 7 Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi Lucyny Sokolnickiejw Poznaniu za lata 1919-1929, Poznań 1930, s. 16-19. 8 Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego pw. Najświętszego Serca Jezusa..., op. cit., s. 15. 9 Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Humanistycznego ss. Urszulanek w Poznaniu za okres 1919-1929, Poznań 1929, s. 1-19; Maria Beatrix Banaś OSD, Urszulanki w Poznaniu (1857-1957); Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Gimnazja w Województwie Poznańskim 1866-1949. 10 Sprawozdanie Wielkopolskiego Gimnazjum dr. Brunona Czajkowskiego..., op. cit., s. 5.

"Ibidem, s. 6-8.

12 F. Śliwiński, Szkolnictwo prywatne w Polsce współczesnej w świetle ustawy Z dnia 11 marca 1932 r. i rozporządzenia wykonawczego Z dnia 7 czerwca 1932 r. Informacje dla założycieli i właścicieli szkół prywatnych, Łódź 1933. 13 Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej w roku szkolnym 1930/31, Warszawa 1933, s. 516-519.