HISTORIA PISANA NA MURACH.

Kronika Miasta Poznania 2001 Nr2 ; Pomniki

Tablice pamiątkowe w Poznaniu po 1945 roku.

JAROSŁAW MULCZYŃSKIr"f'lblice pamiątkowe, obok innych tablic kommemoratywnych (fundacyjnych, .l erekcyjnych) czy nagrobkowych (epitafia), stanowią specyficzną odmianę pomnika - upamiętniają osoby, ważne miejsca lub zdarzenia historyczne. Ich specyfika wyraża się przede wszystkim odmienną, nieprzestrzenną formą, którą stanowią płyty pokryte reliefami. Przybierają one w najprostszych ujęciach kształt regularnego prostokąta, ale coraz częściej spotyka się też płyty nieregularne, niejednokrotnie nawiązujące kształtem do konkretnych przedmiotów (np. flaga, książka, paleta malarska). Zależnie od stopnia wypukłości wyróżnia się trzy rodzaje reliefu: płaski, gdy motywy lub napisy nieznacznie wystają nad płaszczyznę tła, wklęsły, wówczas kompozycjajest zagłębiona, i wypukły, kiedy kompozycja wyraźnie występuje przed lico tła. Z kolei materiał, z którego zrobiono płytę, wpływa na technikę wykonania i obróbki tablic, które mogą być ryte, kute, płaskorzeźbione lub odlewane, w zależności od tego, czy opracowano je w kamieniu, drewnie czy metalu. Tablice pamiątkowe przytwierdzane są najczęściej do ścian budynków, ale mogą być również osadzane na cokołach, głazach i kolumnach, przybierając rodzaj wolno stojącego monumentu. Nieodłącznym motywem tablic typu pamiątkowego jest pismo. Obok tekstów, których czcionka i wykrój liter dostosowane są do charakteru upamiętnianych wydarzeń i osób, na tablicach pojawiają się wizerunki postaci (w przypadku konkretnych osób są to najczęściej portrety w medalionach) oraz różnego rodzaju znaki i symbole, odznaczenia, herby, godła i inne motywy określające bliżej charakter poszczególnych płyt. O specyfice tego rodzaju tablic decyduje zatem słowo i obraz, choć niejednokrotnie inskrypcja stanowi jedyny element. W Poznaniu zachowało się niewiele tablic pamiątkowych z okresu sprzed II wojny światowej. Tablice niemieckie w zdecydowanej większości nie przetrwały okresu repolonizacji po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, płyty polskie z kolei zostały bezpowrotnie zniszczone przez okupantów niemieckich w czasie wojny albo nie przetrwały okresu stalinowskiego. Wśród nielicznych zachowanych naj starszych tablic pamiątkowych znajduje się niewielkich rozmiarów tabliczka przytwierdzona do ściany jednej ze starorynkowych kamienic wyznaczająca stan wody w czasie wielkiej powodzi, która nawiedziła Poznań w 1736 roku. W XIX wieku i później ważnym miejscem upamiętniającym wybitne postacie stał się mur otaczający teren kościoła św. Wojciecha. Osadzono na nim tablice poświęcone Karolowi Marcinkowskiemu (1869), Emilii Sczanieckiej (1898), ks. Leonowi Laskowskiemu (po 1902), Wandzie z Kwileckich Niegolewskiej (po 1912), drowi Franciszkowi Chłapowskiemu (po 1923) i Anieli Tułodzieckiej (po 1932). Natomiast na elewacji bocznej tego kościoła zachowała się tablica upamiętniająca Klaudynę z Działyńskich Potocką (1936). Kolejnym rodzajem "poznańskiego panteonu" jest brama i dziedziniec Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w ściany których wmurowano tablicę upamiętniającą 200. rocznicę zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (1883), tablicę poświęconą Zygmuntowi Krasińskiemu i Augustowi Cieszkowskiemu z 1912 roku, tablicę upamiętniającą przekazanie w 1915 roku funduszy dla Towarzystwa Przyjaciół N auk przez księcia Adama Czartoryskiego oraz tablicę "Ku uczczeniu z Mierzyńskich Konstancji i Stefana hI. Korzbok Łąckich za oddanie pod korzystnymi warunkami dla Towarzystwa Przyjaciół N auk domu »Pod Opatrznością«, na miejscu którego wystawiona jest część gmachu muzealnego" (1917). Z pierwszych dziesięcioleci XX wieku zachowała się tablica poświęcona ks. Józefa Rogalińskiemu w kościele farnym z 1902 roku, przetrwały również dwie tablice upamiętniające zmarłych powstańców wielkopolskich - jedna z 1929 roku w grocie przy kościele pw. Matki Boskiej Bolesnej i druga z 1933 roku osadzona wtórnie na murze arkadowym przy kościele św. Marcina, tablica upamiętniająca utworzenie oddziałów marynarzy powstańców w 1918 roku wg projektu Jana Bakalarczyka z 1938 roku (osadzona wtórnie na ścianie domu przy ul. Wrocławskiej 18) oraz dwie kolejne, z 1939 roku, wg projektu Mikołaja Kułaka, z których pierwsza upamiętnia Kawalerów Orderu Wojennego "Virtuti Militari", a druga poległych na polu chwały w latach 1919-20 żołnierzy 15. Pułku Ułanów Poznańskich (obie w zbiorach Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego). W kilku przypadkach w latach powojennych wykonano repliki zniszczonych lub zaginionych tablic (zob. Aneks). Tablice pamiątkowe powstałe po 1945 roku stanowią odbicie wciąż żywej historii powojennej Polski, pełnej politycznych zawirowań. Każdy z etapów historycznych - pierwsze lata powojenne, czasy stalinowskie, okres "odwilży" politycznej po 1956 roku, dekada lat 70., okres "pierwszej" Solidarności (1980-81), stanu wojennego i lat 80., aż do czasów nam współczesnych (po 1989 roku) - zobrazowany jest przykładami, które niosą ze sobą konkretne treści. Ta "historia pisana na murach" stanowi wykładnię oficjalnych tendencji lansowanych przez władze, które wyznaczają w różnych okresach historycznych granice swobody wypowiedzi oraz dopuszczalne formy artystyczne i symboliczne. Jednocześnie kreowani są różni bohaterowie, różne wydarzenia i rocznice, wszystko w zgo

Jarosław Mulczyński

dzie z aktualnie przyjętą wizją historii. Innymi słowy, te same wytyczne pochodzące z oficjalnych kręgów władzy znajdują odbicie na kartach podręczników do historii i mają swoje miejsce na murach w postaci tablic pamiątkowych. Jedną z większych grup wśród tablic pamiątkowych stanowią te o treściach martyrologicznych okresu 1939-45 upamiętniające poległych dowódców, żołnierzy poszczególnych formacji wojskowych, harcerzy i mieszkańców Poznania, miejsca kaźni oraz miejsca i osoby związane z ruchem oporu i konspiracją. W warstwie obrazowej do najczęstszych motywów pojawiających się na tych tablicach należą elementy militarne (sylwetki żołnierzy, samoloty, karabiny, skrzyżowane szpady, proporce, sztandary), herby z wizerunkiem orła, odznaczenia wojenne, znak Polski Walczącej ("kotwica"), znicze z płomieniami, krzyże harcerskie; lilijki. Wiele z tych tablic, ze względu na swą tragiczną wymowę, posiada proste ' czytelne symbole. Obok skromnego liternictwa pojawia się przeważnie jeden element graficzny, np. znak krzyża łacińskiego jako symbolu wiary, Krzyż Virtut Militari (przed 1989 rokiem głównie w tablicach umieszczanych w kościołach) lub gałązki laurowe (wawrzynu), które symbolizują zwycięstwo, czyn bohaterski, odwagę, triumf, chwałę, sławę, wieczność i nieśmiertelność (roślina wiecznie zielona).

Liczne tablice upamiętniają powstanie wielkopolskie 1918-19 (niejednokrotnie łączono na wspólnych tablicach powstanie z II wojną światową i okupacją). Do najważniejszych motywów graficznych tej grupy tablic należą wizerunki krzyża powstańczego oraz orła (od ok. połowy lat 80. występuje także orzeł w koronie). Obok nich pojawiają się daty ,,1918-1919" lub ,,1918-1920", herb Poznania, krzyż harcerski, gałązki laurowe oraz gałązki i wici dębowe. Dąb, z powodu twardości i trwałości drewna, już od czasów starożytnych jest symbolem siły, wytrwałości i męskości. Wydzielić można również liczne tablice upamiętniające poległych i straconych w czasie II wojny światowej przedstawicieli poszczególnych grup zawodowych, m.in. nauczycieli, prawników, lekarzy, pocztowców, kolejarzy, farmaceutów, dziennikarzy, rzemieślników, pracowników ubezpieczalni, komunikacji miejskiej i energetyki. W tej grupie kilka tablic poświęconych jest zamordowanym profesorom, naukowcom oraz absolwentom i studentom z poszczególnych wydziałów Uniwersytetu Poznańskiego. Tylko niektóre z nich posiadają bardziej rozbudowaną warstwę obrazową, nawiązującą do treści i symboli związanych z daną profesją (np. koperta, protom byka czy uskrzydlone koło), w zdecydowanej większości treści wyrażane są wyłącznie poprzez słowo pisane względnie tradycyjne znaki i symbole eschatologiczne, jak liście dębu, wawrzyn, płomienie ognia (symbol wieczności). Do wyjątków należy rozbudowana i bardziej dekoracyjnie potraktowana tablica upamiętniająca Jana Ligockiego, dyrektora Miejskich Szkół Handlowych, oraz nauczycieli i uczniów tej szkoły, na której to tablicy dominuje płaskorzeźba (wg proj. Kazimierza Bieńkowskiego) przedstawiająca postać klęczącej i uskrzydlonej młodej kobiety z pochodnią (ryc. 1), a także tablica poświęcona pocztowcom (proj. Jana Marii Jakóba i Jana Żoka) z przedstawieniem orła z rozpostartymi skrzydłami siedzącego na wycinku kuli ziemskiej i kopercie; u dołu widnieją skrzyżowane gałązki laurowe i miecz.

Najbardziej widocznym przejawem signum temporis okresu powojennego są tablice upamiętniające wydarzenia związane z lewicową formacją polityczną, począwszy od końca XIX wieku. W ten sposób uhonorowano miejsce wymarszu pIerwszego pochodu l-majowego w Poznaniu w 1891 roku, miejsce, gdzie "skupiało się życie lewicy" w latach 1919-27 i gdzie na przełomie 1920-21 roku "odbywały się pierwsze konspiracyjne posiedzenia Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski na Poznań - Pomorze", manifestację z 1920 roku "przeciw napaści wojennej na Związek Radziecki", siedzibę Komitetu Okręgowego Poznańskiego PPS Lewicy w latach 1928-30, pierwsze posiedzenie Komitetu Okręgowego PPR czy siedzibę Komitetu Miejskiego tej partii. Głównym motywem tych tablic są napisy złożone z prostych i surowych liter, najczęściej pozbawione elementów graficznych i symbolicznych.

Ryc. 1. Tablica we wnętrzu budynku Zespołu Szkół Handlowych przy ul. Śniadeckich 54/58

Niezwykle rzadko pojawiają się wici dębowe. Działo się tak z dwóch powodów - nowa władza w Polsce po 1945 roku, przynajmniej na początku, nie posiadała wykształconej własnej symboliki, z drugiej strony, jak można przypuszczać, operowanie jedynie słowem podkreślić miało wagę i znaczenie przedstawianych treści. W podobnej stylistyce opracowane są tablice upamiętniające wydarzenia związane z utrwalaniem władzy ludowej po 1945 roku, w których przeważają spisy poległych. Ówczesna władza składała także hołd swoim bohaterom związanym z ruchem robotniczym i nurtem socjalistycznym, m.in. Róży Luksemburg, Marcinowi Kasprzakowi czy Wandzie Wasilewskiej. W tych ostatnich przykładach, jak zresztą we wszystkich tablicach poświęconych indywidualnym bohaterom, istotnym motywem plastycznym jest wizerunek postaci w formie portretu, ujęty często w formie medalionu.

Jarosław Mulczyński

Nieco więcej swobody i dowolności w wyborze motywów pojawia się w obszernej grupie tablic, w której upamiętniane są miejsca i postacie związane z historią Poznania oraz postacie i wydarzenia związane z kulturą miasta i kraju. Do osób najczęściej honorowanych należą przede wszystkim: Ignacy Paderewski, Hipolit Cegielski, Karol Marcinkowski, Cyryl Rataj ski, gen. Stanisław Taczak i gen. Józef Dowbor- Muśnicki. Szeroko reprezentowany jest również świat nauki, kultury i sztuki. Swe tablice mają więc: Henryk Sienkiewicz, Feliks N owowiejski, Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Szeligowski, Heliodor Święcicki, ks. Szczęsny Dettloff, Józef Kostrzewski i Edward Taylor. Sięgano również do odleglejszych dziejów, upamiętniając Józefa Strusia, Jana Hieronima Chróściejowskiego i Marcelego Mottego. Upamiętnia się ponadto ważne dla rozwoju kultury i nauki instytucje oraz siedziby, m.in. kolegium jezuickie, Pałac Działyńskich, Bibliotekę Raczyńskich i "Bazar". Podkreśla się znaczące wydarzenia w historii miasta, jak pierwszy występ w Poznaniu Teatru Wojciecha Bogusławskiego w 1783 roku, przybycie do Poznania Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego w 1806 roku, koncert Fryderyka Chopina w 1828 roku czy pobyt Adama Mickiewicza w hotelu Berlińskim w 1832 roku. N owym "poznańskim panteonem" stał się w latach powojennych dziedziniec kościoła 00. dominikanów przy ul. Libelta, na ścianach którego wmurowane są tablice poświęcone m.in. działaczom i organizacjom niepodległościowym z okresu II wojny światowej, korporacjom studenckim oraz zasłużonym przedstawicielom świata nauki (m.in. prof. Mikołajowi Rudnickiemu i prof. Zygmuntowi Szweykowskiemu) i kultury (Kazimierze Iłłakowiczównie i Romanowi Brandstaetterowi) . Przełomom politycznym, jakie dokonały się w Polsce w latach 1980-81 i po wyborach 1989 roku, zawdzięczamy grupę tablic związanych z wydarzeniami czerwcowymi 1956 roku i powstaniem "Solidarności" w Poznaniu. Szczególną okazją były obchody 25. rocznicy tych wydarzeń w dniu 28 czerwca 1981 r. Odsłonięto wówczas tablice przed Zakładami H. Cegielskiego, Zakładami N aprawczymi Taboru Kolejowego i Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym. Przemiany w kraju, pluralizm, wolność słowa i wypowiedzi odcisnęły wyraźne piętno na pojawieniu się wielu nowych treści w latach 90. XX wieku, dotąd niechętnie widzianych i nieakceptowanych przez władze socjalistyczne, choć przyznać trzeba, że powolne zmiany w tym kierunku następowały już od ok. połowy lat 80. Z drugiej zaś strony, pomimo negatywnego stosunku części ugrupowań społecznych i politycznych do niedawnej przeszłości sprzed 1989 roku, wiele tablic o socjalistycznym rodowodzie tkwi nadal na swoich miejscach, świadcząc o minionych czasach. W kilku przypadkach dokonano wymiany tablic, osadzając w tym samym miejscu tablice ze zmienionym napisem. Znacznie gorzej historia obeszła się z pomnikami, których bardziej agresywna i wyrazista forma silniej oddziałuje na otoczenie, aniżeli" ukryte" na murach, zszarzałe już nieco tablice. W latach 90. pojawiły się tablice upamiętniające poległych w obozach NKWD, ofiary czasów stalinowskich i stanu wojennego. Przywrócono również właściwą rangę formacjom wojskowym, konspiracyjnym i harcerskim przemilczanym wcześniej lub spychanym na margines. Z tych samych powodówupamiętniane są postacie (wojewoda poznański Adolf Bniński, marszałek Józef Piłsudski), wydarzenia i obiekty (pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa czy areszt biskupa Walentego Dymka) z okresu dwudziestolecia międzywojennego i okupacji. Pod względem formalnym zdecydowanie bardziej interesujące są tablice z ostatnich kilkunastu lat. Wcześniejsze przykłady charakteryzują się przeważnie uboższą stroną plastyczną, sprowadzoną najczęściej do prostokątnego kształtu tablicy z nielicznymi elementami plastycznymi, natomiast od lat 80. twórcy wykazują więcej inwencji w operowaniu formą i symbolem. Już seria czterech tablic odsłoniętych 1 kwietnia 1985 r. i upamiętniających działalność konspiracyjną na terenie Poznania i Wielkopolski (wg proj. Józefa Kaliszana, Benedykta Kaszni, Jerzego Sobocińskiego i Piotra Andruszki) wykazuje różnorodne podejście do kwestii plastycznych. Dominują w nich formy bardziej urozmaicone i dynamiczne, przenikające się z sobą płaszczyznami. Różnorodność koncepcji i rozbudowane formy charakteryzują także tablicę poświęconą gen. Stanisławowi Taczakowi i gen. Józefowi Dowbor- Muśnickiemu wg projektu Józefa Kopczyńskiego (ryc. 2). Na tablicach, podobniejak w exlibrisach, pojawia się coraz więcej atrybutów związanych z upamiętnianym wydarzeniem lub prezentowaną postacią. Do ciekawszych realizacji obrazujących ten nurt należy m.in. tablica malarza Józefa Krzyżańskiego (wg proj. Józefa Petruka; ryc. 3), w formie palety malarskiej z pędzlami, tablica prof. Jerzego Topolskiego ukazanego na tle fragmentu biblioteki (ryc. 4), tablica ks. Jakuba Wujka w formie książkowej karty, tablica upamiętniająca setną rocznicę istnienia stowarzyszeń architektonicznych w Poznaniu w kształcie górnego fragmentu kolumny jońskiej (wg proj. Józefa Petruka) czy tablica upamiętniająca wywieszenie flagi na gmachu prezydium policji niemieckiej w 1940 roku, która przybrała formę powiewającej flagi właśnie. Przedstawiane na tablicach motywy

Ryc. 2. Tablica upamiętniająca dowódców powstania wielkopolskiego na budynku Muzeum Narodowego w Poznaniu, fot. J. Miecznikowski.

Jarosław Mulczyński

Ryc. 3. Tablica poświęcona Józefowi Krzyżańskiemu na fasadzie kamienicy przy ul. Krakowskiej, fot. B. Cynalewski

coraz bardziej odrywają się od płaskiej powierzchni tablicy dzięki bardzo wypukłemu reliefowi zbliżonemu w charakterze do rzeźby pelnoplastycznej, np. w portrecie Ignacego Paderewskiego na tablicy jemu poświęconej, a umieszczonej na elewacji VI Liceum Ogólnokształcącego, czy w sylwetce orła z tablicy poświęconej poległym i pomordowanym żołnierzom Armii "Poznań" wg projektu Stanisława Mystka. Interesującą propozycją, aczkolwiek odbiegającą od tradycyjnej formy tablicy, jest kompozycja złożona z trzech oddzielonych od siebie elementów na tablicy poświęconej Zdzisławowi Szulcowi na elewacji Muzeum Instrumentów Muzycznych.

PROFISOI HNIWEkSCTErUWW? : 2", CZfcONEK PO U MfeJAKAP E/Kir WTOITIP uew BISTOM

Ryc. 4. Tablica poświęcona Jerzemu Topolskiemu w gmachu Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin, fot. D. Książkiewicz-Bartkowiak

Ostatnia, do tej pory, osadzona w Poznaniu tablica upamiętnia pobyt w naszym mieście E. T. A. Hoffmanna (w latach 1800-1802), niemieckiego kompozytora, prawnika, pisarza i karykaturzysty. Tablice pamiątkowe odgrywają niezwykle ważną rolę w utrwalaniu i przekazywaniu treści historycznych. Ze względu na swoją uproszczoną formę mogą dotrzeć niemal na każde miejsce. Dlatego Wielkopolanie mają swoje pamiątkowe miejsca poza Poznaniem - w Tatrach osadzono tablicę wielkiego miłośnika gór Kazimierza Kantaka, a na murze Twierdzy Kłodzkiej tablicę upamiętniającą Wielkopolan osadzonych w niej za udział w powstaniu styczniowym i za walkę konspiracyjną z hitleryzmem.

ANEKS

W aneksie zebrane są przede wszystkim tablice z rejonu śródmieścia umieszczone na elewacjach zewnętrznych (uwzględniono również te, które zostały z różnych powodów zdemontowane). Tablice podzielone są według działów tematycznych, w obrębie których zachowano układ chronologiczny. Każda informacja zawiera określenie treści tablicy oraz miejsce osadzenia. W większości przypadków podana jest data odsłonięcia tablicy, niekiedy także autor projektu, wykonawca i materiał, z którego została wykonana.

I. Tablice związane tematycznie z powstaniem wielkopolskim, II wojną światową i okresem stalinowskim - Tablica pamiątkowa poświęcona Nikodemowi Pajzderskiemu zamordowanemu w Forcie VII (na ścianie wewnątrz Muzeum Narodowego w Poznaniu przy Al. Marcinkowskiego 9), Kazimiera Pajzderska, 1946 - Tablica poświęcona poległym w latach 1939-45 mieszkańcom Głównej (na zewnętrznym murze kościoła parafialnego na Głównej przy ul. Mariackiej 14), 10 III 1946 r.

- Tablica poświęcona pocztowcom poległym w latach 1939-45 (klatka schodowa w gmachu Dyrekcji Okręgu Poznańskiego Poczty Polskiej przy ul. Kościuszki 77), sygn. Jan Maria Jakób i Jan Żok, kamień, 15 XII 1946 r.

- Tablica poświęcona poległym i pomordowanym w latach 1939-45 nauczycielom i uczniom Miejskiej Szkoły Handlowej w Poznaniu (hol I piętra Zespołu Szkół Handlowych przy ul. Śniadeckich 54/58), Kazimierz Bieńkowski, 1947 (ryc. 1).

- Tablica poświęcona prof. Stanisławowi Pawłowskiemu, rektorowi Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1932-33, zamordowanemu w Forcie VII w styczniu 1940 roku (westybul w gmachu Akademii Medycznej przy ul. Fredry 10), proj.

doc. dr Józef BajerIein, metal, grudzień 1949 (w 1961 roku przy tablicy umieszczono wazon wg proj. doc. dra hab. Andrzeja Kostrzewskiego) - Tablica upamiętniająca miejsce, w którym 27 grudnia 1918 r. poległ pierwszy powstaniec wielkopolski Franciszek Ratajczak (na elewacji domu przy ul. Ratajczaka 42, narożnik pi. Wolności), Edward Haupt, brąz, 27 XII 1956 r.,

Jarosław Mulczyński

A S C RĄMI <, li POWST ANCOW WJELKOPOLSKIC

(ryc. 5); wcześniej, w grudniu 1919 roku zawieszono tu dwie drewniane tablice dla upamiętnienia pierwszych poległych: Franciszka Ratajczaka i Antoniego Andrzejewskiego, 27 grudnia 1928 r. wymienione na tablicę żeliwną zniszczoną przez hitlerowców

- Tablica poświęcona poległym w latach 1939-45 żołnierzom 7. Pułku Strzelców Konnych Wielkopolskiej Brygady Kawalerii (kruchta kościoła św. Michała przy ul. Stolarskiej), 29 VII 1963 r. - Tablica poświęcona poległym, zamordowanym i zaginionym w latach 1939-45 kolejarzom Okręgu Kolei Państwowych w Poznaniu i ich rodzinom (hol na I piętrze budynku Zachodniej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy al. Niepodległości), inż. arch. Kazimierz Serowski, marmur, brąz, 1966/67 - Tablica poświęcona pomordowanym w latach 1939-45 farmaceutom wielkopolskim (apteka "Pod Białym Orłem", Stary Rynek 41), metal, kwiecień 1967 (przeniesiona w 1999 roku do wnętrza nowej siedziby apteki przy Starym Rynku 43) - Tablica upamiętniająca poległych i zmarłych księży, żołnierzy Wojska Polskiego w latach 1939-1945 (kruchta kościoła przy ul. Szamarzewskiego), kpt. Bolesław Stanisław Sobociński, 29 IV 1968 r.

- Tablica pamiątkowa w hołdzie poległym, umęczonym i zmarłym w latach 1918-20 i 1939-45 żołnierzom 7. Pułku Artylerii Ciężkiej (na ścianie wschodniej kościoła św. Jana Vianney na Solaczu), 6 X 1968 r. - Tablica poświęcona poległym w obronie kraju w latach 1918-19 i 1939-45 rzemieślnikom wielkopolskim w 50. rocznicę Izby Rzemieślniczej (na ścianie budynku Izby Rzemieślniczej od strony ul. Niezłomnych), arch. Henryk Marcinkowski, maj 1969 - Tablica upamiętniająca miejsce zbrodni hitlerowskich w budynku komisariatu policji niemieckiej przy ul. Obornickiej 298, kamień, 11 V 1969 r.

DNIA 27 GRUDNIA 1918, POLEGŁ W TYM MIEJSCU W WALCE O WYZWOLENIE* OJCZYZNY SYN Ł\l WIELKOPOLŚr FRANCISZEK RATAJ CZAK

Ryc. 5. Tablica upamiętniająca miejsce śmierci Franciszka Ratajczaka na elewacji kamienicy przy ul. Ratajczaka 42, fot. T. Fitzner.

- Tablica poświęcona poległym i zamordowanym w latach 1939-45 dziennikarzom wielkopolskim (na ścianie budynku przy ul. Grunwaldzkiej 19), proj. Ludomir Kapczyński, wyk. Franciszek Gdeczyk, 23111970 r. (w 25. rocznicę "Głosu Wielkopolskiego") - Tablica upamiętniająca poznaniaków poległych w walkach o Cytadelę w dniach 21-23 lutego 1945 r. (na budynku Szkoły Podstawowej nr 13 przy ul. Gen. T. Kutrzeby), kamień, 1970 - Tablica poświęcona poległym i zamordowanym w latach 1939-45 nauczycielom z Wildy (na ścianie budynku Szkoły Podstawowej nr 25 przy ul. Prądzyńskiego 53), Józef Stasiński, brąz, 14 X 1970 r. (w 25. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem) - Tablica upamiętniająca poległych, zamęczonych i zmarłych w obronie kraju w latach 1918-45 żołnierzy 15. Pułku Ułanów Poznańskich (kruchta kościoła św. Michała przy ul. Stolarskiej), 28 IV 1971 r. - Dwuczęściowa tablica upamiętniająca miejsce spalenia w krematorium budynku Collegium Anatomicum pięciu tysięcy ofiar w latach II wojny światowej (budynek przy ul. Święcickiego 6), metal, 10 V 1971 r.

- Tablica upamiętniająca poległych, pomordowanych i zmarłych żołnierzy 57. Pułku Piechoty Wielkopolskiej (kruchta kościoła przy ul. Szamarzewskiego), kpt. Bolesław Stanisław Sobociński, 1 IX 1972 r. - Tablica poświęcona poległym i zmarłym w obronie kraju w latach 1918-45 żołnierzom 7. Dywizjonu Artylerii Konnej Wielkopolskiej (po prawej stronie od łuku tęczowego w kościele 00. Karmelitów Bosych przy ul. Działowej 25), metal, 1 IX 1973 r. - Dwie tablice poświęcone poległym, zamęczonym i zmarłym w obronie kraju w latach 1918-45 żołnierzom 58. Pułku Piechoty (4. Pułku Strzelców Wielkopolskich; pierwsza na ścianie małej śluzy na Cytadeli, druga po lewej stronie od łuku tęczowego w kościele 00. Karmelitów Bosych przy ul. Działowej 25), metal, 6 VI1974 r. - Tablica poświęcona poległym, zamordowanym i zmarłym w obronie kraju w latach 1918-45 żołnierzom 14. (3) Pułku Artylerii Lekkiej Wielkopolskiej (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), Anna Krzymańska, brąz, lIX 1974 r. - Tablica poświęcona prof. Stanisławowi Kalandykowi, kierownikowi Zakładu Fizyki Wydziału Lekarskiego UP w latach 1921-39 i dziekanowi tego Wydziału w 1939 roku, zamordowanemu w Forcie VII 28 stycznia 1940 r. (hol Akademii Medycznej przy ul. Fredry 10), doc. dr Andrzej Pilawski (współpraca Stefan Czerny), metal, 3 III 1975 r.

- Dwuczęściowa tablica poświęcona poległym w latach 1939-45 żołnierzom 7. Batalionu Telegraficznego (1926) i kompanii łączności 14. Dywizji Piechoty (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), metal, marmur, 9 V 1975 r.

- Tablica upamiętniająca poległych w latach 1939-45 prawników wielkopolskich (na ścianie pomiędzy wejściami do budynku Sądu Wojewódzkiego przy Al. Marcinkowskiego 32), Józef Kaliszan, kuta w blasze, 9 V 1975 r.

- Tablica na głazie poświęcona poległym i wymordowanym 21 mieszkańcom Krzesin, Krzesinek i Pokrzywna w latach 1939-45 (Krzesiny, przy skrzyżowa

Jarosław Mulczyńskiniu ulic Tarnowskiej i Garaszewo), metal, kamień, 9 V 1975 r. (w 30. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem) - Tablica upamiętniająca miejsce znęcania się policji hitlerowskiej nad mieszkańcami Krzesin, Krzesinek i Szczepankowa w dniu 23 listopada 1941 r. (na elewacji budynku Państwowego Przedszkola nr 85 w Poznaniu), brak daty - Dwuj ęzyczne tablice poświęcone żołnierzom radzieckim w Kobylempolu (na murze u zbiegu ulic Majakowskiego i Rysiej), brak daty - Tablica poświęcona poległym w obronie kraju żołnierzom 57. Pułku Piechoty Wielkopolskiej (3. Pułku Strzelców Wielkopolskich) w latach 1919(?)-45 (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), kpt. Bolesław Stanisław Sobociński, kamień, lIX 1975 r. - Tablica poświęcona poległym i pomordowanym w latach 1939-45 harcerzom z wildeckiego hufca (na ścianie budynku Szkoły Podstawowej nr 25 przy ul. Prądzyńskiego 53), proj. zespół instruktorów harcerskich Komisji Historycznej Hufca Poznań - Wilda, wyk. Józef Murlewski, brąz, 9 X 1976 r. (w 30. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem) - Tablica poświęcona poległym, zamęczonym i zmarłym w latach 1939-45 żołnierzom I Batalionu Czołgów i Samochodów Pancernych w Poznaniu (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), kamień, lIX 1977 r. - Tablica poświęcona poległym, zamęczonym i zmarłym w walkach w latach 1939-45 żołnierzom I Batalionu Czołgów i Samochodów Pancernych (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), 1977 - Tablica poświęcona wielkopolskim harcerzom poległym w walce o niepodległość w latach 1918-20 (osadzona na głazie w parku leśnym na Malcie, ukradziona), 17 XII 1978 r. (16 V 1937 r. w tym miejscu odsłonięto pomnik "Harcerzom wielkopolskim poległym w walce o niepodległość 1918-1920" wg proj. Wawrzyńca Kaima; pomnik zburzono w 1940 roku, a dwie tablice ukryto, zaginęły po 1949 roku) - Tablica upamiętniająca siedzibę głównej kwatery skautowej i Komendy Polskiej Organizacji Wojskowej b. zaboru pruskiego w latach 1917-19 oraz utworzenie 11 listopada 1918 r. pierwszego harcerskiego Biura Werbunkowego do Wojska Polskiego przy ul. Garbary 28 (na elewacji domu, pierwotna tablica wykonana w 1933 roku została zniszczona w czasie II wojny światowej), odtworzona: Marian Romała, metal, 18 XII 1978 r. (w 60. rocznicę powstania wielkopolskiego) - Tablica na obelisku poświęcona pracownikom Energetyki Poznańskiej, ofiarom II wojny światowej (na skwerze przed budynkiem Zakładów przy ul. Panny Marii 2), wrzesień 1979 - Tablica poświęcona poległym w obozach i więzieniach hitlerowskich księżą z parafii Najświętszego Serca Jezusowego i św. Floriana na Jeżycach (na elewacji kościoła przy ul. Kościelnej), brak daty - Tablica poświęcona poległym w walce i zamęczonym w więzieniach i obozach w latach 1939-45 pracownikom ubezpieczalni społecznej (hol budynku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy ul. Dąbrowskiego 12), brak daty - Tablica na cokole poświęcona pamięci robotniczego plutonu Obrony Przeciwlotniczej HCP, który w pierwszych dniach wojny 1939 roku skutecznie odpie

Historia pisana na murachrai ataki hitlerowskiego lotnictwa na Poznań, obrońcom Zakładów HCP w 1939 roku (przed budynkiem administracyjnym H. Cegielski - Poznań SA przy ul. 28 Czerwca 1956 nr 223/229), Marian Banasiewicz (1979), wrzesień 1982 - Tablica poświęcona lotnikom eskadr i oddziałów lotniczych Armii "Poznań" i "Pomorze" walczącym nad Bzurą w 1939 roku (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), odlew, 28 VIII 1983 r. - Tablica poświęcona poległym, straconym i zmarłym pracownikom Miejskiej Poznańskiej Kolei Elektrycznej (hol Domu Kultury Tramwajarza przy ul. Słowackiego 21), dąb, brak daty - Tablica upamiętniająca zdobycia lotniska na Ławicy przez powstańców wielkopolskich 6 stycznia 1919 r. i utworzenie jednostki lotnictwa powstańczego (wolnostojąca, pionowa, ustawiona na skwerze przed portem lotniczym przy ul. Bukowskiej 285), Jerzy Sobociński, brąz, kamień, 6 11984 r. - Tablica poświęcona poległym i pomordowanym latach 1939-45 sanitariuszom, lekarzom i farmaceutom (przy wejściu do Collegium Anatomicum przy ul. Święcickiego 6), koncepcja: prof. Edmund Chruścielewski, brąz, 23111984 r. (w tym dniu nadano Akademii Medycznej imię Karola Marcinkowskiego) - Tablica upamiętniająca miejsce zbrodni w siedzibie gestapo w latach 1939-45 (na elewacji budynku LOK Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ul. Niezłomnych 1; pierwotnie w tym miejscu znajdowała się tablica zamontowana w 1950 roku), Piotr Andruszka, 30 IV 1984 r. - Tablica poświęcona poległym w latach 1939-45 żołnierzom Wielkopolskiej Brygady Kawalerii: 15. i 17. Pułku Ułanów, 7. Pułku Strzelców Konnych i 7. Dywizjonu Artylerii Konnej (mała śluza na Cytadeli), Jerzy Nowakowski i Stefan Szpyt, 1 IX 1984 r.

- Tablica poświęcona poległym w latach 1939-45 wielkopolskim ubezpieczeniowcom (hol Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń SA, pi. Cyryla Ratajskiego 8), Marek Janicki, 17 XI 1984 r. (w 200-lecie ubezpieczeń gospodarczych w Wielkopolsce; ryc. 6) - Tablica poświęcona poległym i zamęczonym adwokatom i aplikantom adwokackim w latach II wojny światowej (na ścianie domu przy ul. Długiej 16), Józef Petruk, brąz, 14 IX 1985 r. (później zdjęta i zawieszona w innym miejscu) - Tablica poświęcona poległym i pomordowanym absolwentom i studentom Wydziału Leśnego UP (hol I piętra w Collegium Cieszkowskich Akademii Rolniczej przy ul. Wojska Polskiego 71c), mgr inż. Ireneusz Jażdżewski, drewno dębowe, 27 XI1985 r. - Tablica poświęcona profesorom i pracownikom Uniwersytetu Poznańskiego, zamęczonym w więzieniach i obozach koncentracyjnych, zmarłym na skutek represji wroga, poległym w walce w latach 1939-45 (Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego 1, pomiędzy parterem i I piętrem), brak daty - Dwuczęściowa tablica poświęcona żołnierzom Podolskiej Brygady Kawalerii poległym w wojnie obronnej 1939 roku (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), Zygmunt Wujek, metal, 30 VIII 1986 r.

- Tablica upamiętniająca pplka Zbigniewa Kiedacza, dowódcę 15. Pułku Ułanów Poznańskich, poległego w walkach we Włoszech 22 października 1944 r.

rzom poległym w powstaniu wielkopolskim i w czasie II wojny światowej (na narożnej skarpie kościoła św. Małgorzaty na Sródce), metal, 1988 (w 75. rocznicę powstania Drużyny Skautów - Harcerzy im. Kazimierza Wielkiego Poznań - Śródka; ryc. 7) - Tablica poświęcona poległym w latach 1914-20 mieszkańcom parafii Spławie (na elewacji kościoła parafialnego w Spławiu), brak daty - Tablica poświęcona poległym i zamęczonym w latach 1939-45 żołnierzom Wielkopolskiej Brygady Obrony Narodowej (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), brak daty - Tablica pamiątkowa w hołdzie poległym i pomordowanym w latach 1939-45 żołnierzom 55. Poznańskiego Pułku Piechoty z Leszna (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), brak daty - Tablica poświęcona poległym i zmarłym w latach 1918-20 powstańcom wielkopolskim (na murze kościoła św. Rocha, przy ul. św. Rocha 10), brak daty - Tablica upamiętniająca udział Armii "Poznań" w II wojnie światowej w 50. rocznicę wybuchu wojny (mała śluza na Cytadeli), Stanisław Mystek, brąz, 1989 - Tablica na cokole upamiętniająca miejsce śmierci dh Edwarda Pietrzykowskiego z Hufca ZHP Poznań-Nowe Miasto i dh Henryka Wysockiego z Hufca ZHP Poznań-Jeżyce, którzy polegli 1 września 1939 r. w czasie pełnienia służby patrolowej w rejonie byłej radiostacji poznańskiej (na wydzielonym fragmencie placu zabaw przy ul. Bukowskiej, narożnik ul. Przybyszewskiego), Benedykt Kasznia, brąz, sztuczny kamień, 1989 - Tablica poświęcona nauczycielom i pracownikom szkolnictwa województwa poznańskiego, ofiarom II wojny światowej (na ścianie budynku ZNP przy ul. Mickiewicza 32), Marian Banasiewicz, 15 XII 1989 r. (ryc. 9)

Jarosław Mulczyński

KfÓRZY W lATACH WOJNY 19S9-1945 ODDALI SWE ŻYCJP ZA POLSKĘ WOLNK * f NIEPODLEGŁA

Ryc. 6. Tablica w holu budynku Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń przy pi. Cyryla Ratajskiego 8, fot. J. Miecznikowski.

(kruchta kościoła św. Michała przy ul. Stolarskiej), wrzesień 1986 - Tablica upamiętniająca ppłka Tadeusza Mikke, dowódcę 15.

Pułku Ułanów Poznańskich, poległego w walkach na Ziemi Łowickiej 12 września 1939 r.

(kruchta kościoła św. Michała przy ul. Stolarskiej), wrzesień 1986

- Tablica upamiętniająca siedzibę Sztabu Tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej w budynku przy ul. Półwiejskiej 17 w okresie od 28 września 1939 do 1 kwietnia 1940 r. (tablica przeniesiona w nieznane miejsce po rozbiórce domu), Jerzy Sobociński, brąz, kwiecień 1990 - Dwuczęściowa tablica osadzona na głazie poświęcona żołnierzom podziemnego Państwa Polskiego zniewolonym w okresie stalinowskim w latach 1939-56 (na skwerze na pi. Wiosny Ludów), Józef Petruk, brąz, 1 VIII 1990 r.

- Tablica upamiętniające miejsce tortur ofiar terroru stalinowskiego w więzieniu śledczym Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego znajdującym się w nieistniejącym budynku przy ul. 27 Grudnia w latach 1945-53 (tablica umocowana płasko na skwerze zieleni u zbiegu ulic 27 Grudnia iRatajczaka), Benedykt Kasznia i Piotr Andruszka, brąz, 15 VIII 1990 r.

- Tablica upamiętniająca magazyn broni i siedzibę tajnej drukarni Narodowej Organizacji Bojowej w domu przy ul. Dolna Wilda 28 w okresie od listopada 1939 do stycznia 1941 roku (na elewacji), Marian Banasiewicz, 11 X 1990 r.

- Tablica poświęcona poległym w obronie kraju w latach 1918-45 żołnierzom 7. Wielkopolskiego Pułku Saperów (mała śluza Cytadeli Poznańskiej), kamień, 30 VIII 1991 r.

- Tablica poświęcona zamęczonym w katowni UB w zespole budynków przy ul. Jarochowskiego w latach 1945-47 (na ścianie przy ul. Jarochowskiego 18), 17 IX 1991 r.

Ryc. 7. Tablica na ścianie kościoła św, Małgorzaty na Śródce, fot. J. Miecznikowski

Ryc. 8. Tablica poświęcona An11ii "Poznań" na Cytadeli, fot. J. Miecznikowski

Jarosław Mulczyński

- Tablica upamiętniająca czyn harcerzy z Szarych Szeregów (Zygmunt Ciesielski i Bernard Intek), którzy pod komendą phm. Adama Plucińskiego 2 marca 1940 r. wywiesili polską flagę na kopule prezydium policji niemieckiej (na elewacji Collegium Maius przy ul. Fredry 10), 1992 - Tablica poświęcona poległym harcerzom V Hufca Harcerskiego im. Księcia Józefa Poniatowskiego oraz upamiętniająca siedzibę harcówek w gmachu dawnej Szkoły Powszechnej (przy wejściu do budynku Biblioteki Raczyńskich przy ul. Św. Marcin 65), Jan Kasiński, 2 V199 3 r. (w 80.

rocznicę powstania Hufca) - Tablica poświęcona poległym w czasie II wojny światowej i pomordowanym w Katyniu w 1940 roku lotnikom i żołnierzom Bazy nr 3 (na terenie jednostki wojskowej 2266), lIX 1993 r.

- Tablica upamiętniająca zamordowanych przez hitlerowców jeńców francuskich (przed pomnikiem Żołnierzy Francuskich na Cytadeli Poznańskiej), metal, 31 VIII 1994 r. - Tablica upamiętniająca 50. rocznicę zakończenia II wojny światowej i poświęcona mieszkańcom Poznania i Wielkopolski poległym, zamordowanym, więzionym i deportowanym do pracy niewolniczej (na murze Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan przy wejściu), Józef Petruk, brąz, 3 V 1995 r. - Tablica osadzona na głazie, upamiętniająca żołnierzy, którzy utracili życie, pracując w latach 1949-59 w kopalniach węgla (przed kościołem Podwyższenia Krzyża Świętego przy ul. Szamarzewskiego 3), 1995 - Tablica upamiętniająca miejsce obrad Polskiego Sejmu Dzielnicowego w dniach 3-5 grudnia 1918 r. (na elewacji budynku kina "Apollo"), Krzysztof Jakubik, 5 XII 1998 r. (w 80. rocznicę wydarzeń) · Tablica poświęcona marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, współtwórcy niepodległego Państwa Polskiego (na południowej ścianie wieży zamku cesarskiego), 1999 (w 80. rocznicę powstania wielkopolskiego)

Ryc. 9. Tablica na ścianie budynku ZNP przy ul. Mickiewicza 32, fot. 1. Miecznikowski.

- Tablica upamiętniająca miejsce aresztu domowego arcybiskupa Walentego Dymka w latach 1939-45 (na elewacji budynku plebanii w parafii Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej), brak daty (ryc. 10)

II. Tablice związane z ruchem lewicowym i robotniczym - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Marcina Kasprzaka w domu przy ul. Zielonej 5 w latach 1896-97 (elewacja domu na narożniku ulic Zielonej i Za Bramką), brąz, 26 VI1949 r.

- Tablica upamiętniająca śmierć dziewięciu robotników kolejowych 26 kwietnia 1920 r. przed zamkiem cesarskim podczas manifestacji przeciwko napaści wojennej na Związek Radziecki (tablica zdjęta w 1992 roku i wymieniona na nową o innej treści; na elewacji zachodniej zamku od strony al. Niepodległości), 26 IV 1950 r. (w 30. rocznicę wydarzeń) - Tablica upamiętniająca miejsce pierwszego pochodu l-majowego w Poznaniu w 1891 roku (na ścianie kamienicy przy pi. Bernardyńskim 1), 1 V 1951 r. (1 V 1982 r. przeniesiona na elewację kamienicy przy pi. Bernardyńskim 4) - Tablica upamiętniająca miejsce pierwszego posiedzenia Komitetu Okręgowego PPR przy ul. Głogowskiej 185 w 1942 roku (na elewacji), odlew, 1952 - Tablica upamiętniająca bohaterów walk o wyzwolenie miasta Poznania oraz miejsce śmierci 19-1etniego Mikołaja U solcewa, oficera Armii Radzieckiej, w dniu 4 lutego 1945 r. (na budynku Politechniki Poznańskiej przy pi. Marii Skłodowskiej-Curie 5), 1955 (w 10. rocznicę wyzwolenia Poznania) - Tablica upamiętniająca spotkania lewicowych związków zawodowych w latach 1919-27, pierwsze konspiracyjne posiedzenia Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski na Poznań-Pomorze na przełomie 1920/21 roku oraz siedzibę Uniwersytetu Robotniczego Poznania zorganizowanego przez Komunistyczną Partię Polski (ul. Zamkowa 7, kamienica narożnikowa z Górą Prze- Ryc. 10. Tablica na elewacji budynku plebani myśla), Edward Haupt, luty w parafIi Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej 1958 fot. G. Barciszewski

»W. JOUSIUAL IX1\łfM7Y D W. LA1WH lSS8-łSlS> 1A1&SSB18EU1? UŁU5K1Y UUlHL - "W!V" JUSOM? WMUCHUSX A ia te A - wai iiirv AiA BUŁKAKSO..

Jarosław Mulczyński

- Tablica poświęcona poległym funkcjonariuszom Milicji Obywatelskiej w XN rocznicę powstania MO (hol na I piętrze b. Domu Kultury MO przy ul. Matejki, narożnik z ul. Grunwaldzką), 1958 - Tablica upamiętniająca powstanie w dniu 4 lutego 1945 r. Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Robotniczej przy ul. Matejki 59 w 20. lecie PPR (na elewacji), Edward Haupt, 4 111962 r.

- Tablica upamiętniająca zawiązanie się w czerwcu 1939 roku w Pałacu Działyńskich Klubu Demokratycznego (na elewacji przy wejściu do pałacu, Stary Rynek 78), 20 XI1962 r.

- Tablice na cokole poświęcone poległym funkcjonariuszom MO i służby bezpieczeństwa w walce o utrwalenie władzy ludowej (na skwerze przed b. Domem Kultury MO u zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Matejki), I. Lisiecka, 1964 (w 1982 rok u podwyższono cokół, wstawiono metalowe tablice i zmieniono lokalizację n.i tym samym skwerze) - Tablica upa liętniająca siedzibę w latach 1945-48 Związku Walki Młodych i następnie Związku Młodzieży Polskiej (ul. Św. Marcin 69),4 III 1965 r. (w 20. rocznicę powstania ZWM w Wielkopolsce) - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Róży Luksemburg w maju 1903 roku (na elewacji domu przy ul. Szamarzewskiego 21), Benedykt Kasznia, brąz, 1966 - Tablica upamiętniająca siedzibę Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Poznaniu w latach 1945-48 przy ul. Matejki 50 (na elewacji), Edward Haupt, luty 1967 - Tablica upamiętniająca nadanie Poznaniowi w 1000-lecie Państwa Polskiego w 1966 roku przez Radę Państwa Orderu Budowniczych Polski Ludowej (dawniej przy wejściu głównym do U rzędu Miejskiego przy pi. Kolegiackim 17), brąz, 23 111970 r. (w 25. rocznicę wyzwolenia Poznania) - Tablica upamiętniająca uroczyste przekazanie na pi. Wolności sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo Wielkopolski 3. Brygadzie Pancernej II Armii Wojska Polskiego w dniu 22 kwietnia 1945 r. (pierwotnie tablica umieszczona była na pi. Wolności), Marian Banasiewicz, brąz, granit, maj 1979 (w październiku 1989 roku tablicę przeniesiono na elewację budynku PKO BP przy pi. Wolności) - Tablica wolno stojąca upamiętniająca salę przy ul. Garbary 8 (Sala Filipowicza), w której 16 czerwca 1879 r. powstała z inicjatywy Otto Kappela, Józefa Jasińskiego i Karla Finna pierwsza w Poznaniu socjalistyczna organizacja związkowa licząca 93 robotników (na skwerze przy ul. Małe Garbary, narożnik z ul. Garbary), Józef Kaliszan, trawertyn, 4 VI1982 r. - Tablica upamiętniająca Wasilija Iwanowicza Czujkowa, marszałka ZSRR, dowódcę 8. Armii Gwardii, która wyzwoliła Poznań w lutym 1945 roku (park na Cytadeli), Marian Banasiewicz, 7 XI1982 r.

- Tablica upamiętniająca stanowisko dowodzenia oddziałami Armii Czerwonej i ochotnikami poznańskimi w gmachu Teatru Wielkiego w czasie ostatecznego szturmu na Cytadelę w lutym 1945 roku (na elewacji bocznej budynku od stronyal. Niepodległości), Marian Banasiewicz, 23 111983 r.

- Tablica upamiętniająca siedzibę Towarzystwa Oświaty Robotniczej "Świt" w nie istniejącym budynku przy ul. Szewskiej 6 w 1928 roku (na murze posesji przy ul.

Szewskiej 7), metal, 1V1983 r.

- Tablica upamiętniająca siedzibę Komitetu Okręgu Poznańskiego Polskiej Partii Socjalistycznej - Lewicy w latac h 1928-30 (na elewacji budynku przy ul. Grobla 11), 1 V 1983 r.

- Tablica upamiętniająca siedzibę sztabu II Armii Wojska Polskiego w budynku przy ul. Rogalińskiego 6 i innych okolicznych domach w lutym 1945 roku po zakończeniu II wojny światowej (na ścianie domu przy ul. Rogalińskiego 6), R. Duczyński, K. Dobrzański, 5 V 1985 r. (w 40. rocznicę zwycięstwa nad Niemcami) - Tablica poświęcona poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej żołnierzom wielkopolskiej jednostki KBW w 20. rocznicę KBW (pierwotnie, od 9 października 1966 r. znajdowała się na terenie koszar, na b. placu apelowym KBW, po zmianach organizacyjnych w 1986 roku przeniesiono ją na budynek koszar przy ul. Szylinga), 10 X 1986 r. - Tablica na obelisku poświęcona Wandzie Wasilewskiej (1905-1964), przewodniczącej Związku Patriotów Polskich i twórczyni Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (park na Cytadeli), 11 X 1986 r.

Ryc. 11. Tablica upamiętniająca 25. rocznicę wypadków poznańskich w czerwcu 1956 roku przed wejściem do Fabryki Pojazdów Szynowych H. Cegielski, fot. T. Fitzner

III. Tablice upamiętniające wydarzenia Poznańskiego Czerwca 1956 i "Solidarność" - Tablica na cokole upamiętniająca miejsce wyjścia protestujących robotników z Fabryki Wagonów im. H. Cegielskiego w dniu 28 czerwca 1956 r. (przed wejściem do fabryki przy ul. 28 Czerwca 1956 nr 223/229), Józef Petruk, brąz, granit, 28 VI1981 r. (w 25. rocznicę wydarzeń)

Jarosław Mulczyński

- Tablica na cokole upamiętniająca 25. rocznicę robotniczego protestu pracowników Fabryki Wagonów im. H. Cegielskiego w czerwcu 1956 roku - "dla pamięci żyjącym a ku przestrodze potomnym" (w pobliżu wejścia do Fabryki Pojazdów Szynowych H. Cegielski Sp. z 0.0. przy ul. 28 Czerwca 1956 nr 231/239), JózefPetruk, brąz, granit, 28 VI1981 r. (ryc. 11) - Tablica na obelisku poświęcona pracownikom Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, uczestnikom wydarzeń czerwcowych 1956 roku (przed bramą ZNTK przy ul. Roboczej 4), Józef Petruk, brąz, sztuczny kamień, 28 VI1981 r.

- Tablica poświęcona pracownikom komunikacji miejskiej w 25. rocznicę wydarzeń czerwcowych (zawieszona na konstrukcji z szyn tramwajowych przed wejściem do zakładów MPK przy ul. Gajowej la), metal, 28 VI1981 r. - Tablica upamiętniająca lekarzy i pielęgniarki niosących pomoc podczas wydarzeń czerwcowych 1956 roku (na elewacji szpitala im. Raszei przy ul. Mickiewicza), 28 VI1981 r. (w 25. rocznicę wydarzeń) - Tablica upamiętniająca śmierć Romka Strzałkowskiego (1943-1956) w czasie wydarzeń czerwcowych 1956 roku (na ścianie kamienicy narożnikowej przy ulicach R. Strzałkowskiego i Dąbrowskiego 41), Janina Gajska, czerwiec 1981 - Tablica na głazie poświęcona walczącym i poległym uczestnikom wydarzeń czerwcowych 1956 roku (odsłonięta 28 czerwca 1990 r.) i sześć tablic z nazwiskami ofiar tych wydarzeń osadzonych na murze (od 1994 roku), Józef Petruk, brąz, granit (całość realizowana od 1990 roku) - Tablica upamiętniająca X rocznicę powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego" Solidarność" 1980-1990 (na murze przy wejściu do Zakładów H. Cegielski - Poznań SA przy ul. 28 Czerwca 1956 nr 223/229), Józef Petruk, brąz, 1990 - Tablica poświęcona Stanisławowi Matyji (w Zakładzie nr 3 H. Cegielski - Poznań SA), Józef Petruk, brąz, 1990

IV. Tablice upamiętniające postacie, wydarzenia i miejsca

A. Zespół tablic pamiątkowych na murze otaczającym teren kościoła św. Wojciecha: - Tablica poświęcona drowi med. Antoniemu Stanisławowi Juraszowi (1847-1923), profesorowi Uniwersytetu w Heidelbergu, Lwowie i Poznaniu, współtwórcy laryngologii światowej i rektorowi Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, brak daty - Tablica poświęcona drowi med. Antoniemu Tomasowi Juraszowi (1882-1961), Rot: Chir. we Frankfurcie n/M., Poznaniu i Edynburgu, prorektorowi Uniwersytetu Poznańskiego, twórcy pierwszej uniwersyteckiej szkoły chirurgicznej działającej w Poznaniu w latach 1919-39, twórcy i dziekanowi z prawami rektora Polskiego Wydziału Lekarskiego w Szkocji, konsultantowi i naczelnemu chirurgowi Armii" Poznań" i twierdzy Modlin, po 1961 roku - Tablica poświęcona Marii Swinarskiej (1880-1962), organizatorce i pierwszej dyrektorce uczelni im. Dąbrówki w Poznaniu w latach 1919-33,1980 (w setną rocznicę urodzin)

- Tablica pOSWlęcona dr Konstancji Swinarskiej (1892-1982), dyrektorce Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu, kwiecień 1983 - Tablica poświęcona płk. Henrykowi Kowalówce (1897-1944) ps. "Zrąb", komendantowi Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej w latach 1942-44, zamordowanemu w Żabikowie w czerwcu 1944 roku, Jerzy Hofman, 11 XI1997 r. - Tablica poświęcona ks. kanonikowi Hieronimowi Lewandowskiemu (1909-1998), wieloletniemu duszpasterzowi parafii św. Wojciecha w Poznaniu, mecenasowi kultury wielkopolskiej, po 1998 roku - Tablica poświęcona ks. kanonikowi drowi Czesławowi Piotrowskiemu (1891-1963), pedagogowi, założycielowi i dyrektorowi Męskiego Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza, Żeńskiego Gimnazjum i Liceum im. Juliusza Słowackiego, autorowi katechizmu podstawowego i długoletniemu dyrektorowi Wydawnictwa i Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu, grudzień 2000

B. Zespół tablic na murze otaczającym dziedziniec kościoła 00. Dominikanów przy ul. Libelta: - Tablica poświęcona prof. dr. hab. Mikołajowi Rudnickiemu (1881-1978), językoznawcy, współzałożycielowi i doctorowi honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego, założycielowi Instytutu Zachodniosłowiańskiego "Slavia Occidentalis", profesorowi Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, twórcy nowoczesnych teorii językoznawczych, po 1978 roku - Tablica poświęcona Zygmuntowi Szweykowskiemu (1894-1978), historykowi literatury polskiej, docentowi Uniwersytetu Warszawskiego, dziekanowi Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich w latach 1939-45 i profesorowi Uniwersytetu w Poznaniu, po 1978 roku - Tablica poświęcona poległym, zamęczonym i zmarłym członkom naj starszej korporacji akademickiej w Poznaniu Magna Polonia, 13 III 1983 r. (w 63. rocznicę założenia) - Tablica poświęcona poległym, zamęczonym i zmarłym członkom Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego Lechia, 15 VI1983 r. (w 63. rocznicę założenia konwentu) - Tablica poświęcona poległym, zamęczonym i zmarłym członkom poznańskich korporacji zrzeszonych w Związku Polskich Korporacji Akademickich w latach 1921-39: Magna Polonia, Lechia, Posnania, Surma, Chrobria, Baltia, Silesia, Corona, Helionia, Legia, Masovia, Filomatia Posn., Slensania, Laconia, Hermesia, Demetria, Aesculapia, Icaria, Gedania Posn. i Odra, 3 V 1984 r.

- Tablica wmurowana dla upamiętnienia pobytu w Poznaniu Jana Pawła II, Eugeniusz Olechowski, metal, 1984 (w VI rocznicę pontyfikatu) - Tablica poświęcona Kazimierze Iłłakowiczównie (1888-1983), Józef Petruk, sztuczny kamień, 1988 - Tablica poświęcona Romanowi Brandstaetterowi (1906-1987), Józef Petruk, brąz, 1988 - Tablica poświęcona poległym, pomordowanym i zmarłym harcerkom i harcerzom chorągwi wielkopolskich pełniącym służbę w pogotowiu harcerek i har

Jarosław Mulczyńskicerzy kampanii wrześniowej 1939 roku, w Szarych Szeregach "Ul Przemysław" w latach 1939-45, w Związku Koniczyn w latach 1939-43 i w Bądź Gotów w latach 1943-45, brak daty - Tablica poświęcona nauczycielom i młodzieży walczącym w latach 1939-45 o kulturę narodu, uczestnikom tajnego nauczania, organizatorom Biura Oświatowo-Szkolnego Ziem Zachodnich, Kuratorium Wojennego w Wielkopolsce, Śląskiego Biura Szkolnego, Uniwersytetu Ziem Zachodnich, Tajnego Pedagogium oraz kursów dziennikarskich Zrzeszenia Dziennikarzy Ziem Zachodnich, brak daty - Tablica poświęcona wskrzesicielom idei powrotu państwa polskiego na piastowskie ziemie macierzyste, Janowi Ludwikowi Popławskiemu (1854-1908), Romanowi Dmowskiemu (1864-1939) i uczonym środowiska poznańskiego, którzy rozwinęli myśl zachodnią, m.in. Janowi Czekanowskiemu (1882-1965) - antropologowi, M. Kiełczewskiej-Zaleskiej (1906-1980) - geografowi, Józefowi Kostrzewskiemu (1885-1969) - archeologowi, Władysławowi Kowalence (1884-1966) - historykowi, ks. Stanisławowi Kozierowskiemu (1874-1949) - językoznawcy, Stanisławowi Pawłowskiemu (1882-1940) - geografowi, Mikołajowi Rudnickiemu (1881-1978) - językoznawcy, Teodorowi Tycowi (1896-1927) - historykowi, Kazimierzowi Tymienieckiemu (1887-1978) - historykowi i Zygmuntowi Wojciechowskiemu (1900-1955) - historykowi, brak daty - Tablica poświęcona poległym, zamordowanym i zmarłym w latach 1939-45 działaczom organizacji "Ojczyzna" (" Omega"), utworzonej w Poznaniu do walki o wolność i powrót Polski na ziemie piastowskie, brak daty - Organizatorom podziemnego państwa polskiego na ziemiach zachodnich, którzy dziełu temu poświęcili swe życie i prace - delegatom rządu RP i przedstawicielom porozumienia stronnictw politycznych: ks. inf. Józefowi Prądzyńskiemu (1877-1942), Adolfowi Bnińskiemu (1884-1942), Janowi Wojkiewiczowi (1909-1942), Leonowi Mikołajczakowi (1891-1942), Włodzimierzowi Krzyżankiewiczowi (1878-1942), Stefanowi Piotrowskiemu (1881-1942), Adamowi Poszwińskiemu (1881-1942) i Stefanowi Brzezińskiemu (1902-1963), organizatorom i działaczom delegatury: Aleksandrowi Grottowi (1879-1943), Witoldowi Grottowi (1912-1943), Czesławowi Kiełczewskiemu (1912-1942), Edwardowi Piszczowi (1908-1942), Bogdanowi Remlein (1922-1942), Jadwidze Rozmiarek (1917-1940), Stanisławowi Smoczkiewiczowi (1913-1942), Kiryłowi Sosnowskiemu (1910-1966), Tadeuszowi Strojnemu (1914-1942) i Stanisławowi Tabaczyńskiemu (1901-1943), brak daty - Tablica poświęcona żołnierzom Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej poległym i zamordowanym w latach 1939-45 oraz organizacjom wojskowym Wielkopolski walczącym o wolność i niepodległość Polski oraz o powrót ziem piastowskich do macierzy: Służbie Zwycięstwu Polsce, Związkowi Walki Zbrojnej, Szarym Szeregom, Narodowej Organizacji Wojskowej, Batalionom Chłopskim, Gwardii Ludowej, Polsce Niepodległej, Narodowej Organizacji Bojowej, Wojsku Ochotniczemu Ziem Zachodnich, Tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, Wielkopolskiej Organizacji Powstańców, Organizacji Jedności Narodowej, Czarnemu Legionowi, Tajnej Organizacji Wojskowej, Tajnej Organi

zacji Niepodległościowej, Miejscowej Organizacji Niepodległościowej i Narodowym Siłom Zbrojnym - Grupa Zachodnia, brak daty - Tabliczki z nazwiskami poległych w Charkowie, Katyniu i Miednoje, brak daty

***

- Tablica upamiętniająca mIejSCe zamieszkania i działalności w latach 1922-41 ks. Nikodema Cieszyńskiego (1886-1942), rektora, kaznodzieji -literata, redaktora "Roczników Katolickich", który zginął 23 września 1942 r. w więzieniu w Rawiczu (na elewacji bocznej kościoła pw. Najświętszej Krwi Pana Jezusa przy ul. Żydowskiej 34, od strony ul. Kramarskiej), Józef Murlewski, piaskowiec, po 1945 roku - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Karola Marcinkowskiego w latach 1840-46 (na ścianie domu przy ul. Podgórnej 6), Edward Haupt, 7 XI 1946 r.

(w setną rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona Stanisławowi Przybyszewskiemu (pierwsza tablica, odsłonięta 23 listopada 1928 r., w pierwszą rocznicę śmierci pisarza, została zniszczona w czasie II wojny światowej; obecna tablica znajduje się na klatce schodowej w gmachu Dyrekcji Okręgu Poznańskiego Poczty Polskiej przy ul. Kościuszki 77, pomiędzy I i II piętrem), rekonstrukcja: Jan Maria Jakób i Jan Żok, 27 III 1947 r.

- Tablica poświęcona Marii Curie-Skłodowskiej w 50. rocznicę odkrycia polonu i radu w 1898 roku (na elewacji gmachu Politechniki Poznańskiej przy pi. M. Skłodowskiej-Curie 2), czerwiec 1948 - Tablica upamiętniająca budowę Odwachu w latach 1785-87, po spaleniu w 1945 roku odbudowanemu w 1950 roku (na południowej elewacji), po 1950 roku - Tablica upamiętniająca wzniesienie Ratusza na przełomie XIII i XIV wieku, jego przebudowę przez Jana Baptystę Quadro w latach 1550-60 i odnowienie w dobie oświecenia staraniem Komisji Dobrego Porządku, zniszczenie i spalenie w 1945 roku oraz odbudowę w latach 1946-54 przez Polską Rzeczpospolitą Ludową (na fasadzie przy wejściu do ratusza - zdjęta w 2001 roku), po 1954 roku - Tablica upamiętniająca miejsce pierwszego pomnika Adama Mickiewicza z 1859 roku (przy ul. Św. Marcin, po wschodniej stronie kościoła św. Marcina), Józef Kaliszan, granit, 1957 - Tablica upamiętniająca siedzibę Poczty Polskiej w latach 1778-93 przy Starym Rynku 95/96 (na elewacji), 8 XI1958 r. (w 400-lecie istnienia poczty w Polsce) - Tablica upamiętniająca postać Wiktora Schramma, prof. ekonomii rolniczej UP (ul. Mazowiecka 26 przy wejściu), po 1958 roku - Tablica upamiętniająca koncert Fryderyka Chopina w rezydencji księcia Antoniego Radziwiłła w 1828 roku (gmach dawnego kolegium jezuickiego, obecnie Urząd Miasta przy pi. Kolegiackim, przy wejściu), 1960 - Tablica upamiętniająca pobyt Adama Mickiewicza w nieistniejącym hotelu Berlińskim w styczniu 1832 roku (na budynku stojącym w miejscu dawnego hotelu przy Al. Marcinkowskiego, narożnik ul. 23 Lutego), Józef Kaliszan, brąz, 24 XII 1960 r. (w roku odsłonięcia drugiego pomnika poety w Poznaniu)

Jarosław Mulczyński

- Tablica upamiętniająca wzniesienie na początku XIX wieku Pałacu Mielżyńskich, zniszczonego w 1945 roku i odbudowanego na Dom Turysty w 1957 roku (Stary Rynek 91 przy wejściu), ok. 1960 - Tablica upamiętniająca siedzibę szkoły jezuickiej zbudowanej w końcu XVII wieku, w której później mieściła się pierwsza w Poznaniu sala teatralna i w latach 1919-39 Szkoła Sztuk Zdobniczych. Po zniszczeniach w 1945 roku odbudowana w latach 1954-57 (na ścianie w przejściu na dziedziniec Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Olgi Sławskiej- Lipczyńskiej przy ul. Gołębiej 8), ok. 1960 - Tablica upamiętniająca zespół gmachów pojezuickich, które po kasacie zakonu w 1773 roku przejęte zostały przez Komisję Edukacji Narodowej na szkołę i od 1815 roku na siedzibę władz państwowych (na elewacji w pobliżu wieży przy ul. Gołębiej), ok. 1960 - Tablica upamiętniająca Pałac Działyńskich jako ośrodek życia kulturalnego w XIX i XX wieku; po spaleniu w 1945 roku odbudowany w 1957 roku (na elewacji przy wejściu), ok. 1960 - Tablica upamiętniająca kamieniczki budników na Starym Rynku, które powstały na miejscu bud śledziowych (od połowy XIII w.); po zniszczeniach wojennych w 1945 roku odbudowane w latach 1953-60 (na elewacji w podcieniach kolumnowych), po 1960 roku - Tablica upamiętniająca Bibliotekę Raczyńskich jako jeden z ośrodków polskiego życia umysłowego w XIX i XX wieku; po spaleniu w 1945 roku odbudowana w 1956 roku (na elewacji Biblioteki Raczyńskich przy wejściu), ok. 1960 - Tablica upamiętniająca pierwszy występ w Poznaniu Teatru Wojciecha Bogusławskiego w 1783 roku przy ul. Gołębiej 8 (na elewacji budynku), Józef Murlewski, piaskowiec, grudzień 1965 - Tablica upamiętniająca Jana Hieronima Chróściejowskiego, lekarza i burmistrza Poznania w latach 1589 i 1611, autora pierwszego podręcznika o chorobach dzieci De morbis puerorum z 1583 roku (na elewacji kamienicy przy Starym Rynku 71/72), Józef Murlewski, piaskowiec, 18 XII 1965 r.

- Tablica upamiętniająca dra Tomasza Drobnika, "który w tym szpitalu tworzył nową gałąź chirurgii ortopedycznej polegającej na przeszczepianiu ścięgien [1892]" (na elewacji Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego im. Bolesława Krysiewicza przy ul. B. Krysiewicza 7/8), Józef Murlewski, piaskowiec, 18 XII 1965 r. - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Józefa Strusia przy Starym Rynku 97/98 (na elewacji), Józef Murlewski, pierwotna tablica z 1965 roku wykonana była z piaskowca, później wymieniona na brąz, po 1965 roku - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania w latach 1947-63 kompozytora Tadeusza Szeligowskiego (1896-1963) przy ul. Chełmońskiego 22 (na elewacji kamienicy), Józef Kopczyński, 22 III 1966 r. - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Jana Kasprowicza przy ul. Garbary 26 (obok wejścia do budynku), 1966 - Tablica upamiętniająca Pałac Górków przebudowany w 1546 roku w stylu renesansowym z gotyckich kamienic, będący w XVI wieku ośrodkiem reformacji, w XVII i XVIII wieku klasztorem Benedyktynek, zniszczony w 1945 roku,odbudowany w latach 1960-66 na siedzibę Muzeum Archeologicznego (nad portalem wejściowym do Muzeum przy ul. Wodnej 27), po 1966 roku - Tablica upamiętniająca powstanie Bazaru Poznańskiego (hol hotelu Bazar na parterze) , Jerzy Sobociński, brąz, 2 IX 1967 r. (w 125. rocznicę powstania hotelu) - Tablica osadzona na głazie upamiętniająca nadanie Szkole Podstawowej nr 9 im. Franciszka Witaszka (przed budynkiem szkoły przy ul. Łukaszewicza), 1967 - Tablica upamiętniająca 400. rocznicę śmierci Józefa Strusia (1510-1568), lekarza, profesora Uniwersytetu w Padwie i burmistrza Poznania w latach 1557-59 (na budynku szpitala im. J. Strusia przy ul. Szkolnej, narożnik z ul. Podgórną), Józef Stasiński, brąz, 1968 - Tablica upamiętniająca przysięgę powstańców wielkopolskich 26 stycznia 1919 r.

(pi. Wolności, przy wejściu od strony północnej), brąz, grudzień 1968 - Tablica poświęcona Heliodorowi Święcickiemu, pierwszemu rektorowi Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1919-23 (hol I piętra w Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego 1), 7 V 1969 r. (w 50-lecie uczelni) - Tablica upamiętniająca wzniesienie z inicjatywy Karola Marcinkowskiego w latach 1838-42 "Bazaru", który stał się ważnym ośrodkiem życia gospodarczego i politycznego pod zaborem pruskim (na elewacji hotelu Bazar od ul. Paderewskiego) - Tablica upamiętniająca rolę Teatru Polskiego w okresie zaboru (na elewacji Tea tru ) - Tablica upamiętniająca setną rocznicę założenia Ogrodu Zoologicznego w 1874 roku (na terenie Ogrodu Zoologicznego przy ul. Zwierzynieckiej, tablica przytwierdzona do pomnika Roberta Jaeckla z 1910 roku), 1974 - Tablica osadzona na głazie poświęcona zasłużonym dla powstania i rozwoju Ogrodu Botanicznego przy ul. Dąbrowskiego, 1975 (w 50. rocznicę założenia nowego Ogrodu Botanicznego) - Tablica pamiątkowa na kamieniu upamiętniająca Adama Mickiewicza, patrona VIII Liceum Ogólnokształcącego (przed budynkiem szkoły), Irena Rosińska, 1975 (w 50. rocznicę powstania szkoły) - Tablica upamiętniająca siedzibę Banku Pożyczkowego Spółdzielczego (założonego w 1861 roku) przy ul. Głogowskiej 47 w latach 1921-50 (zdjęta z elewacji), kamień, 2 V 1976 r. (ryc. 12) - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Feliksa Nowowiejskiego w latach 1929-46 (al. Wielkopolska 11 przy wejściu), Ryszard Skupin, brąz, 7 II 1977 r.

(w setną rocznicę urodzin) - Tablica wmurowana z okazji 100-lecia Szpitala Dziecięcego im. Bolesława Krysiewicza 1877-1977 (na elewacji szpitala przy ul. B. Krysiewicza 7/8), kamień, 28 IX 1977 r.

- Tablica upamiętniająca przybycie w dniu 7 listopada 1806 r. Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do Poznania i pobyt w Pałacu Mielżyńskich przy Starym Rynku 91 (na elewacji), 28 XI1977 r. - Tablica poświęcona prof. dr. Kazimierzowi Malinowskiemu (1907-1977), historykowi sztuki, dyrektorowi Muzeum Narodowego w Poznaniu (wewnątrz

Jarosław Mulczyński

gmachu Muzeum Narodowego w Poznaniu), Józef Stasiński, brąz, po 1977 roku - Tablica poświęcona drowi Marianowi Szenicowi (1891-1958), na ścianie przy wejściu do Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego przy ul. N 0wowiejskiego, 8 VI 1978 r. (w 20. rocznicę śmierci) 1 - Tablica upamiętniająca przyjazd Ignacego Paderewskiego do Poznania w 10. rocznicę powstania wielkopolskiego (na elewacji hotelu Bazar, narożnik ul. Paderewskiego i Al. Marcinkowskiego), pierwotnie tablicę wykonał Stanisław Jagmin w 1928 roku (zaginęła w okresie stalinowskim), rekonstrukcja: Irena Woch (z dodatkową tablicą u dołu, w 60. rocznicę powstania wielkopolskiego), brąz, 18 XII 1978 r.

- Tablica na podeście upamiętniająca miejsce złożenia uroczystej przysięgi przez żołnierzy i dowódców powstania wielkopolskiego w dniu 26 stycznia 1919 r. (po stronie północnej pi. Wolności - przy środkowym zejściu ze schodów), Mariola Kalicka- Królczyk, brąz, 21 XII 1978 r.

- Tablica upamiętniająca nadanie "Wiepofamie" imienia Powstańców Wielkopolskich (na gmachu dyrekcji), 27 XII 1978 r. - Tablica upamiętniająca siedzibę Dowództwa Głównego powstania wielkopolskiego w dawnym hotelu Royal przy ul. Św. Marcin 71 w dniach od 28 grudnia 1918 r. do 18 stycznia 1919 f., tablica ufundowana w 60. rocznicę powstania wielkopolskiego, grudzień 1978 (na elewacji kamienicy; wcześniej w tym miejscu znajdowała się tablica z 1929 roku, zniszczona przez hitlerowców), Marian Banasiewicz, 1 II 1979 r.

- Tablica upamiętniająca cel i założenie Biblioteki Raczyńskich w 1829 roku (hol Biblioteki Raczyńskich przy pi. Wolności 19), drewno, brąz, 1979 (w 150. rocznicę założenia Biblioteki) - Tablica poświęcona poległym żołnierzom 14. Wielkopolskiej Dywizji Piechoty w wojnie obronnej 1939 roku (na ścianie małej śluzy na Cytadeli), Anna Krzymańska, brąz, koniec lat 70.

Ryc. 12. Tablica w budynku przy ul. Głogowskiej 47, fot. J. Miecznikowski.

- Tablica upamiętniająca powstanie pierwszego w Poznaniu punktu opatrunkowego PCK w budynku przy ul. Głogowskiej 42 w dniu 28 stycznia 1945 r. (hol na parterze Zespołu Szkół Muzycznych przy ul. Głogowskiej 90), 28 I 1980 r. (w 35. rocznicę) - Tablica upamiętniająca dzieje kamienicy przy Starym Rynku 84, które sięgają początków lokacji miasta. W XVI wieku kamienica była własnością Jana Baptisty Quadro, w 1923 roku nabył ją i odnowił prezydent Cyryl Rataj ski, od 1978 roku mieści się w niej Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza (na elewacji kamienicy przy wejściu), Irena Woch, brąz, 1980 - Tablica trzyczęściowa na głazie poświęcona Kazimierzowi Nowakowskiemu (1879-1952), profesorowi, naczelnemu chirurgowi Szpitala Miejskiego, współtwórcy chirurgii poznańskiej, powstańcowi wielkopolskiemu, pułkownikowi i więźniowi hitlerowskiemu (na pi. K. N owakowskiego u zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Przybyszewskiego), Jerzy Sobociński, 1980 - Tablica upamiętniająca otwarcie składu żelaza przez Hipolita Cegielskiego w "Bazarze" w 1846 roku (na elewacji przy ul. Paderewskiego 8), Józef Petruk, brąz, wrzesień 1981 - Tablica wmurowana w 540. rocznicę założenia cechu ślusarzy i rzemiosł pokrewnych w Poznaniu (na elewacji kamienicy przy ul. Swiętosławskiej 10), 1981 - Tablica upamiętniająca zasługi Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych dla obrony polskości i rozwoju gospodarczego Wielkopolski (na filarze przy wejściu do budynku przy pi. Wolności 18), 1981 (w 110. rocznicę powstania) - Tablica poświęcona Marcinowi Rożkowi (1885-1944), rzeźbiarzowi (w Muzeum Literackim im. Henryka Sienkiewicza), Józef Petruk, brąz, początek lat 80.

- Tablica poświęcona Erazmowi z Rotterdamu (we wnętrzu Szkoły Podstawowej im. Erazma z Rotterdamu), Józef Petruk, gips patynowany, początek lat 80. - Tablica upamiętniająca akcję "Bollwerk" (ul. Estkowskiego, w pobliżu miejsca, w którym znajdowały się spalone magazyny), Marian Banasiewicz, Jerzy N 0wakowski, brąz, granit, 21 II 1982 r. - Tablica upamiętniająca trzech matematyków, wychowanków Uniwersytetu Poznańskiego, którzy w latach 1932-33 odkryli tajemnicę kodowania niemieckiej maszyny szyfrującej zwanej Enigmą: Marianowi Rejewskiemu, Jerzemu Różyckiemu i Henrykowi ZygaIskiemu (w holu na parterze w Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego 1), Mieczysław Król, brąz, grudzień 1983 - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Cyryla Ratajskiego przy ul. Chopina 3a w latach 1923-39 (na elewacji), Marian Banasiewicz, 6 VII 1984 r. - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Kazimiery Iłłakowiczówny (na ścianie domu przy ul. Gajowej 4), 1984 (w pierwszą rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu (1797-1873), podróżnikowi, odkrywcy, badaczowi obu Ameryk, Australii i Tasmanii, geologowi i etnografowi (na dziedzińcu gmachu PTPN przy ul. Mierzyńskiego 27/29), Józef Stasiński, 6 X 1984 r.

- Tablica poświęcona Edwardowi Taylorowi (1884-1964), teoretykowi i twórcy poznańskiej szkoły ekonomicznej (podest przy holu I piętra w Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego 1), 1984 (w setną rocznicę urodzin) kowi Łowmiańskiemu (1898-1984), profesorowi uniwersytetów w Wilnie i Poznaniu, autorowi nowej interpretacji dziej ów Słowiańszczyzny, Polski i Litwy (przy wejściu do auli w Collegium Historicum), drewno, brąz, po 1984 roku - Tablica wmurowana z okazji nadania jednej z sal w siedzibie NOT imienia doc. dra inż. Franciszka Tatary (1902-1984), zasłużonego działacza SIMP i NOT (w holu przy wejściu do sali w siedzibie NOT -u przy ul. Wieniawskiego 5/9), po 1984 roku - Tablica upamiętniająca powołanie w dniu 8 grudnia 1939 r. Wojska Ochotniczego Ziem Zachodnich przy ul.

Dominikańskiej 8 (na ścianie budynku w podwórzu), Józef Kaliszan, brąz, 1 IV 1985 r.

- Dwuczęściowa tablica poświęcona Florianowi Znanieckiemu (1882-1958), profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920-39, socjologowi, twórcy polskiej socjologii uniwersyteckiej, założycielowi Polskiego Instytutu Socjologicznego i czasopisma "Przegląd Socjologiczny" (na ścianie łącznika w Collegium N 0vum przy al. Niepodległości 4), brak daty

Jarosław Mulczyński

PKEtir &**>*% NilAftWŃAJ

Ryc. 13. Tablica przy ul. Chopina 3a, fot. 1. Miecznikowski.

Tablica dwuczęściowa poświęcona Romanowi Pollakowi (1886-1972), czynnemu na Uniwersytecie Poznańskim od 1919 roku, rektorowi Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich w latach 1943-44, badaczowi literatury staropolskiej i krzewicielowi wiedzy o Polsce we Włoszech (na ścianie łącznika w Collegium N 0vum przy al. Niepodległości 4), sygn. na medalionie ,,1. Sobfociński]", brak daty Tablica upamiętniająca siedzibę Wydziału Organizacyjnego Poznańskiego Okręgu Związku Walki Zbrojnej w latach 1940-41 przy ul. Kramarskiej 15 (na ścianie domu), Benedykt Kasznia, brąz, 1 IV 1985 r.

Tablica upamiętniająca punkt dowodzenia dra Franciszka Witaszka ps. "Warta" ze Związku Odwetu Okręgu Poznańskiego ZWZ w latach 1941-42 przy ul. Wrocławskiej 5 (na ścianie przy wejściu do kamienicy), Jerzy Sobociński, brąz, 1 IV 1985 r. (ryc. 14)

- Tablica upamiętniająca konspiracyjny punkt kontaktowy Komendy Poznańskiego Okręgu Armii Krajowej oraz miejsce rozmów prowadzonych pomiędzy PPR i AK jesienią 1943 roku przy ul. Mostowej 15 (na ścianie przy wejściu do kamienicy), Piotr Andruszka, 1 IV 1985 r. (ryc. 15) - Tablica upamiętniająca miejsce założenia w dniu 2 maja 1885 r. Kola Śpiewackiego Polskiego, którego kontynuatorem jest Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego (na elewacji kamienicy przy Starym Rynku 73), Józef Petruk, brąz, 1985 - Tablica poświęcona głównym dowódcom powstania wielkopolskiego, gen. Stanisławowi Taczakowi i gen. Józefa Dowbor- Muśnickiemu (grota w obrębie kościoła Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej 97), 27 XII 1985 r. - Tablica poświęcona prof. Józefowi Kostrzewskiemu (1885-1969), twórcy poznańskiej szkoły prehistorycznej i dyrektorowi Muzeum Archeologicznego (na ścianie w przejściu na dziedziniec PTPN przy ul. Mielżyńskiego 27 /29), Józef Stasiński, brąz, 1985 (w 100-lecie urodzin) - Tablica poświęcona ks. Piotrowi Wawrzyniakowi (1849-1910), patronowi Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu w latach 1891-1910 (na elewacji bocznej kościoła św. Marcina, w miejscu tablicy zniszczonej przez okupanta w czasie II wojny światowej), Marian Banasiewicz, 1985 - Tablica poświęcona ks. Piotrowi Wawrzyniakowi (1849-1910), szambelanowi papieskiemu, działaczowi narodowemu, posłowi na Sejm Pruski, twórcy oryginalnych zasad pracy spółdzielczej w latach niewoli, patronowi Związku

Ryc. 14. Tablica upamiętniająca Franciszka Witaszka, fot. J. Miecznikowski

Ryc. 15. Tablica pamiątkowa obok wejścia do kamienicy przy ul. Mostowej 15, fot. J. Miecznikowski

Jarosław Mulczyński

Spółek Zarobkowych i organizatorowi banków ludowych i rolników (na zewnętrznej ścianie kościoła N ajświętszego Serca Pana Jezusa i św. Floriana przy ul. Kościelnej 3 na Jeżycach), 1985 (w 75. rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona ks. Piotrowi Wawrzyniakowi, patronowi Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu w latach 1891-1910, pionierowi spółdzielczości wielkopolskiej (hol siedziby Wielkopolskiej Spółdzielni "Rolnik" przy pi. Wolności 18), lata 80. (?) - Tablica poświęcona Janowi Brzechwie (wnętrze szkoły specjalnej przy ul. Dąbrowskiego), Józef Petruk, brąz, 1985

- Tablica poświęcona prof.

Józefowi Kostrzewskiemu (1885-1969), członkowi rzeczywistemu PAN, współzałożycielowi Uniwersytetu Poznańskiego i organizatorowi Wydziału Filozoficznego UP, pierwszemu dziekanowi Wydziału Humanistycznego, założycielowi Instytutu Prehistorii (podest przy holu I piętra w Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego 1), Mieczysław Król, brąz, 1985 - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania księdza Wacława Gieburowskiego, kompozytora i muzykologa, który w latach 1916-39 prowadził słynny Chór Katedralny (na ścianie wikariatu przy ul. Posadzego 6), brak daty - Tablica umieszczona na głazie upamiętniająca obóz przesiedleńczy na Głównej w latach 1939-43 (ul. Bałtycka), brak daty - Tablica poświęcona Florianowi Marciniakowi (1915-1944), uczniowi Gimnazjum im. Jana Kantego i twórcy Szarych Szeregów (na elewacji III Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kantego przy ul. Strzeleckiej 10), Marian Banasiewicz, 29 XI1986 r. (ryc. 16) - Tablica upamiętniająca miejsce funkcjonowania w latach 1919-50 Banku Ludowego i poświęcona pamięci założycieli i działaczy Banku (na elewacji kamieni

Ryc. 16. Tablica poświęcona Florianowi Marciniakowi na budynku III Liceum Ogólnokształcącego, fot. J. Miecznikowskicy przy ul. Dąbrowskiego 53/55), 1986 (w 125. rocznicę powstania bankowości spółdzielczej w Polsce) - Tablica upamiętniająca setną rocznicę stowarzyszeń architektonicznych w Poznaniu 1886-1986 (przy wejściu do siedziby SARP-u przy Starym Rynku 56), Józef Petruk, brąz, 1986 - Tablica poświęcona prof. drowi Stefanowi Vrtel-Wierczynskiemu (1886-1963), wybitnemu slawiście, bibliografowi i dyrektorowi Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu w latach 1927-37 oraz 1948-50 (na elewacji Biblioteki U niwersyteckiej przy ul. Ratajczaka), 1986 (?) - Tablica poświęcona Ignacemu Paderewskiemu (na elewacji VI Liceum Ogólnokształcącego im. J. I. Paderewskiego przy ul. Kościuszki 17), 1986 (?) - Tablica upamiętniająca pierwszy pobyt w Poznaniu Henryka Sienkiewicza, który w dniach 14,16 i 17 kwietnia 1880 r. czytał w "Bazarze" swoją nowelkę Za chlebem (na elewacji hotelu Bazar od strony Al. Marcinkowskiego), Józef Petruk, brąz, 1987 - Tablica poświęcona Kazimierzowi Ajdukiewieżowi (1890-1963), profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego (w sali wykładowej im. prof. Kazimierza Ajdukiewicza na II piętrze w Collegium Minus przy ul. Wieniawskiego), Józef Petruk, brąz, 1987 - Tablica poświęcona Leonowi Kołodziejczakowi (1903-1972), wybitnemu ubezpieczeniowcowi i działaczowi społecznemu, który kierował tym zakładem 32 lata (w gmachu na I piętrze Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń SA przy pi. C. Ratajskiego 8), 1987 (w 15. rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona Henrykowi Sienkiewiczowi (1846-1916), laureatowi literackiej Nagrody Nobla w 1905 roku (hol Muzeum Literackiego im. H. Sienkiewicza), 1987 - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Kazimierza Kantaka (1824-1886), działacza politycznego i miłośnika Tatr (na ścianie domu przy ul. Garbary 26), Edward Smolibowski, 5 V 1988 r.

- Tablica upamiętniająca siedzibę Dowództwa Okręgu Wojskowego nr III przy ul. Matejki 61 (na ścianie domu przy wejściu), inż. Kazimierz Gacki, Antoni Szulc, metal, 8 V 1988 r.

- Tablica upamiętniająca biura Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej przy ul. Św. Marcin 75 w okresie od 10 listopada 1918 do 6 listopada 1919 r. (na elewacji domu przy wejściu), Benedykt Kasznia, brąz, 10 XI1988 r. (w 70. rocznicę odzyskania niepodległości) - Tablica upamiętniająca siedzibę Wydziału Wykonawczego poznańskiej Rady Robotników i Żołnierzy w budynku przy ul. Fredry 10 w okresie od 11 listopada 1918 do 11 stycznia 1919 r. (na elewacji przy wejściu do Collegium Maius), Stanisław Mystek, brąz, 10 XI1988 r. (w 70. rocznicę odzyskania niepodległości) - Tablica poświęcona gen. Stanisławowi Taczakowi i gen. Józefowi Dowbor-Muśnickiemu, głównym dowódcom powstania wielkopolskiego (na elewacji gmachu Muzeum Narodowego przy Al. Marcinkowskiego 9), Józef Kopczyński, 10 XII 1988 r.

Jarosław Mulczyński

- Tablica upamiętniająca Marcelego Mottego, autora Przechadzek po mieście i patrona Koła Przewodników PTTK w Poznaniu (na ścianie lokalu klubowego siedziby Koła Przewodników PTTK przy ul. Kramarskiej 7, od strony ul. Wronieckiej), Józef Petruk, brąz, 17 XII 1988 r. (zdjęta w 1990 roku i ponownie odsłonięta 17 X 1995 r. na ścianie kamienicy przy pi. Kolegiackim 5, miejscu zamieszkania M. Mottego)2 - Tablica upamiętniająca miejsce składania uroczystej przysięgi żołnierskiej w dniu 26 stycznia 1919 r. przez powstańców wielkopolskich (na płycie pi. Wolności przed wschodnią elewacją budynku "Arkadii"), Anna Krzymańska, Jolanta Drzewoska, brąz, granit, 1988 - Tablica upamiętniająca siedzibę Gimnazjum św. Marii Magdaleny (do 1858 roku) w dawnej szkole pojezuickiej (na elewacji przy wejściu do Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Olgi Sławskiej- Lipczyńskiej przy ul. Gołębiej 8), metal, 1988 (z okazji zjazdu wychowanków) - Tablica pamiątkowa "Chopinowi 1810-1910" (dziedziniec PTPN przy ul. Mielżyńskiego 27), pierwotnie wykonał ją Władysław Marcinkowski w 1910 roku, zniszczona po 1939 roku i odtworzona po 1945 roku, brak daty - Tablica poświęcona ks. Szczęsnemu Dettloffowi (1878-1961), historykowi sztuki, członkowi PAU i PAN, współtwórcy i profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego, twórcy uniwersyteckiej historii sztuki w Poznaniu i Komisji Historii Sztuki PTPN (na ścianie na dziedzińcu PTPN przy ul. Mielżyńskiego 27/29), brak daty - Tablica poświęcona Henrykowi Wieniawskiemu (1835-1880) oraz upamiętniająca siedzibę Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego i Międzynarodowe Konkursy im. H. Wieniawskiego (na elewacji kamienicy przy ul. Świętosławskiej 7 przy wejściu), Ryszard Skupin, brąz, brak daty - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Romana Brandstaettera przy ul.

Winogrady 37, brak daty - Tablica poświęcona Mikołajowi Skrzetuskiemu (1610-1672) w kruchcie kościoła 00. Karmelitów Bosych przy ul. Działowej 25, Anna Rodzińska, brąz, 1989 - Tablica upamiętniająca 70-lecie istnienia Politechniki Poznańskiej (1919-1989) i 70 lat polskiego wyższego szkolnictwa technicznego w Poznaniu (nad wejściem do gmachu Politechniki przy pi. M. Skłodowskiej-Curie 5), 1989 - Tablica poświęcona Arkademu Fiedlerowi, pisarzowi i podróżnikowi (we wnętrzu Szkoły Podstawowej nr 107), Józef Petruk, brąz, 1989 - Tablica poświęcona Adolfowi Bnińskiemu, wojewodzie poznańskiemu w latach 1922-28 i Głównemu Delegatowi Rządu RP na ziemie polskie wcielone do Rzeszy w latach 1940-42, zamordowanemu przez gestapo 7 lipca 1942 r. (w 48.

rocznicę śmierci, na frontowej ścianie budynku Urzędu Wojewódzkiego przy al. Niepodległości 16/18), Jerzy Nowakowski i Stanisław Mystek, brąz, 7 V1990 r. - Tablica na głazie poświęcona pomordowanym w Katyniu (na skwerze na tyłach zamku cesarskiego), Józef Petruk, brąz, 1990 (zdemontowana) - Tablica upamiętniająca budowę gmachu Domu Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ze składek społeczeństwa miasta Poznania i Wielkopolski, który został oddany do użytku 19 marca 1939 r., zniszczony w czasie wojny,

odbudowany w latach 1948-53 (na elewacji budynku LOK Dom Żołnierza im.

Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ul. Niezłomnych 1), 19 III 1991 r. (w 52. rocznicę) - Tablica przywracająca dawną nazwę Domu Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego (na elewacji jw.), 19 III 1991 r. (w 52. rocznicę) - Dwuczęściowa tablica poświęcona Maksymilianowi Marii Kolbe (1894-1941) na filarze pod chórem w kościele 00. Franciszkanów na Górze Przemyśla, Józef Petruk, brąz, 1991 (w 50. rocznicę śmierci) - Dwuczęściowa tablica upamiętniająca miejsce, w którym stał pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa, zniszczony przez okupanta hitlerowskiego w 1939 roku (na pi. Adama Mickiewicza), Józef Petruk, brąz, 1991 - Tablica dwujęzyczna upamiętniająca wydarzenia 1956 roku w Polsce i na Węgrzech oraz poświęcona Peterowi Mansfeldowi (1941-1959), bohaterowi młodzieży węgierskiej i polskiej, który został aresztowany w 1958 roku i stracony 21 marca 1959 r. (na elewacji domu przy ul. P. Mansfelda 15, narożnik z ul. R.

Strzałkowskiego), Józef Petruk, brąz, 1991 - Tablica trzyczęściowa poświęcona ks. drowi Czesławowi Piotrowskiemu (1891-1963), pedagogowi i twórcy mieszczących się do 1939 roku w tym gmachu Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum im. J. Słowackiego, Żeńskiego Seminarium Nauczycielskiego, Prywatnej Męskiej i Żeńskiej Szkoły Przygotowawczo-Podstawowej im. J. Słowackiego (hol Zespołu Szkół Muzycznych przy ul. Głogowskiej 90), Józef Petruk, brąz, 1991 (w setną rocznicę urodzin) - Tablica poświęcona Wojciechowi Cieślewiczowi, dziennikarzowi, lat 29, zamordowanemu przez ZOMO w okresie 13 111982 - 2 III 1982 r. (tablica zamocowana na ogrodzeniu przy ul. Roosevelta, w pobliżu mostu Teatralnego), Józef Petruk, brąz, 2 III 1992 r. (w 10. rocznicę śmierci)

Ryc. 17. Tablica poświęcona Adolfowi Bnińskiemu na ścianie frontowej budynku Urzędu Wojewódzkiego, fot. J. Miecznikowski

Jarosław Mulczyński

- Tablica pOSWlęcona Ignacemu Paderewskiemu (1860-1941), Polakowi, który służył ludzkości jako kompozytor i pianista, Polsce - jako premier i Minister Spraw Zagranicznych rządu Rzeczypospolitej, Wielkopolsce - jako inicjator zrywu wolnościowego, doktor honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego (we wnętrzu przy wejściu do Auli UAM), Józef Petruk, brąz, 3 VII 1992 r. - Tablica poświęcona poległym, pomordowanym i zmarłym w latach 1918-45 żołnierzom 14. Wlkp. Dywizji Piechoty (na elewacji Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin), Mieczysław Chojnacki, 1992 - Tablica poświęcona Cyrylowi Ratajskiemu (we wnętrzu Szkoły Podstawowej nr 32), Józef Petruk, brąz, 1992 - Tablica upamiętniająca miejsce (w nieistniejącym hotelu Francuskim) utworzenia w dniu 5 marca 1892 r. Wielkopolskiego Związku Śpiewaczego na Wielkie Księstwo Poznańskie (na elewacji domu przy Al. Marcinkowskiego 13, narożnik z ul. Podgórną), Józef Petruk, brąz, 1992 (w setną rocznicę) - Tablica upamiętniająca miejsce śmierci dziewięciu robotników kolejowych poległych w 26 kwietnia 1920 r. podczas demonstracji przeciwko pogorszeniu się warunków życia (na elewacji zachodniej zamku cesarskiego od strony al. Niepodległości; wcześniej w tym samym miejscu znajdowała się tablica o innej treści), Ryszard Skupin, 1992 - Tablica upamiętniająca miejsce śmierci Tadeusza Łomnickiego w dniu 22 lutego 1992 r. podczas próby przedstawienia Król Lear w Teatrze N owym przy ul. Dąbrowskiego (hol), Gustaw Żemła, 22111993, (w pierwszą rocznicę śmierci; ryc. 18) - Tablica upamiętniająca pierwszą harcówkę VII Hufca harcerzy ZHP (na elewacji budynku Gimnazjum nr 61 przy ul. Słowackiego 58/60), 1993 (w 80. rocznicę Hufca) - Tablica upamiętniająca miejsce przyjęcia przez Jana Olbrachta hołdu lennego z ziemi pruskiej i przysięgi wierności Rzeczypospolitej w dniu 29 maja 1493 r. od wielkiego mistrza krzyżackiego Hansa von Tieffena (na elewacji budynku Muzeum Sztuk Użytkowych na Górze Przemyśla przy wejściu), Benedykt Kasznia, brąz, 1993 (w 500. rocznicę hołdu)3 - Tablica poświęcona Bronisławowi Czechowi, Józef Petruk, brąz, 1993 - Tablica poświęcona Rogerowi Raczyńskiemu, wojewodzie poznańskiemu w latach 1929-34, podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych w latach 1934-36, ambasadorowi RP w Rumunii w latach 1938-40, posłowi RP przy rządzie greckim na emigracji w latach 1942-45 i opiekunowi polskich uchodźców, zmarłemu w Atenach 10 listopada 1945 r. (na frontowej ścianie budynku Urzędu Wojewódzkiego przy al. Niepodległości 16/18), Stanisław Mystek, brąz, 1993 (w 48. rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona Franciszkowi J aśkowiakowi (1903-1983), krajoznawcy, orędownikowi ochrony przyrody i honorowemu członkowi PTTK (na kamienicy przy Starym Rynku 89/90), Edward Smolibowski, 22 11994 r. - Tablica upamiętniająca miejsce urodzin Arkadego Fiedlera w nieistniejącym domu przy ul. Murnej 4, narożnik z ul. Kozią (na elewacji sąsiedniej kamienicy przy ul. Murnej, narożnik ul. Paderewskiego), 28 XI1994 r.

Ryc. 18. Tablica upamiętniająca miejsce śmierci Tadeusza Łomnickiego w holu Teatru Nowego, fot. G. Barciszewski

- Tablica upamiętniająca powstanie 30 października 1919 r. w budynku PTPN pierwszego Aeroklubu Polskiego (na elewacji gmachu PTPN przy ul. Mielżyńskiego 27/29), 1994 (w 75. rocznicę powstania) - Tablica osadzona na głazie upamiętniająca miejsce dawnej kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego (przy ul. 28 Czerwca 1956 nr 295), brak daty - Tablica upamiętniająca 50-lecie patriotyczno-obronnej służby TPZ, LPZ i LOK ojczyźnie, społeczeństwu i Wielkopolsce (na elewacji budynku LOK Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ul. Niezłomnych 1), 24 III 1995 r.

- Ponowne odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej Marcelemu Mottemu na ścianie kamienicy przy pi. Kolegiackim 5 (pierwotnie zawieszonej przy ul. Kramarskiej 7 w dniu 17 XII 1988 r.), 17 X 1995 r. - Tablica upamiętniająca koronację Przemyśla II 26 czerwca 1295 r. w Gnieźnie (na elewacji budynku Muzeum Sztuk Użytkowych na Górze Przemyśla przy wejściu), Benedykt Kasznia, brąz, 1995 (w 700-lecie koronacji)4

Jarosław Mulczyński

- Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania i tworzenia (od 1923 roku) Tadeusza Wolniewicza (1897-1939), artysty-malarza (na elewacji kamienicy przy ul. Ratajczaka 25), Józef Petruk, brąz, 1995 - Tablica poświęcona Edwardowi Raczyńskiemu (we wnętrzu Szkoły Podstawowej im. Edwarda Raczyńskiego), Józef Petruk, brąz, 1995 - Tablica poświęcona ks. Jakubowi Wujkowi (1541-1597), twórcy i pierwszemu rektorowi Kolegium Jezuickiego w Poznaniu, autorowi pierwszego przekładu Biblii na język polski (pod zachodnim chórem muzycznym w kościele farnym), Michał Gołąbek, brąz, 16 XII 1996 r.

- Tablica poświęcona ks. Stanisławowi Adamskiemu (w budynku dyrekcji Zakładów H. Cegielskiego - Poznań SA przy ul. 28 Czerwca 1956), Józef Petruk, brąz, grudzień 1996 (w 150. rocznicę Zakładów H. Cegielskiego) - Tablica upamiętniająca przybycie do miasta, na zaproszenie władz, rolników z okolic Bambergu (Bawaria), którzy w 1. poł. XVIII wieku zasiedlili wyniszczone wojną i zarazą wsie poznańskie (na tylnej ścianie studzienki z figurą Bamberki), 1996 - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania i pracownię malarską Józefa Krzyżańskiego w latach 1929-81 (przy wejściu do kamienicy przy ul. Krakowskiej 30), Józef Petruk, brąz, 14 XI1997 r. - Tablica poświęcona prof. drowi Janowi Stasińskiemu, ordynatorowi Oddziału Okulistycznego w latach 1899-1939, twórcy okulistyki dziecięcej w Wielkopolsce (na ścianie budynku Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego im. Bolesława Krysiewicza przy ul. B. Krysiewicza 7/8), metal, brak daty - Tablica poświęcona prof. Ludwikowi Zabrockiemu (1907-1977), profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1945-77, językoznawcy, twórcy językoznawstwa stosowanego i glottodydaktyki, założycielowi i pierwszemu dyrektorowi Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu (na ścianie łącznika w Collegium N ovum przy al. Niepodległości 4), Józef Petruk, brąz, 1997 - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania Anny Jantar-Kukulskiej, tragicznie zmarłej piosenkarki (na ścianie domu przy ul. Kasprzaka 7), lata 90. - Tablica dwuczęściowa poświęcona Feliksowi Nowowiejskiemu (1877-1946), kompozytorowi (hol Teatru Wielkiego), 1998 - Tablica na głazie poświęcona Antoniemu Bazaniakowi (1916-1979), kajakarzowi, zawodnikowi Poznańskiego Klubu Kajakowego i Surmy Poznań, olimpijczykowi, wieloletniemu prezesowi PZK i działaczowi Polskiego Komitetu Olimpijskiego (na terenie ośrodka sportowego nad Maltą), Józef Petruk, brąz, 1998 - Tablica upamiętniająca koncerty Niccolo Paganiniego (1829), Franciszka Liszta (1884) i Henryka Wieniawskiego (1854,1867) w dawnym budynku Teatru Miejskiego (na ścianie budynku "Arkadii" od strony ul. 27 Grudnia), Michał Gołąbek, brąz, 1998 - Tablica poświęcona Jerzemu Topolskiemu (1928-1998), profesorowi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i członkowi PAN (I piętro w gmachu Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin), po 1998 (ryc. 4)

- Tablica upamiętniająca miejsce, gdzie w 1806 roku urodził się Jan Żupański, księgarz i wydawca (na elewacji kamienicy przy Starym Rynku 59), brak daty - Tablica poświęcona Janowi Zupańskiemu (na elewacji kamienicy przy Starym Rynku 53/54), brak daty (zdjęta) - Tablica poświęcona drowi Kornelowi Michałowskiemu (1923-1998), muzykologowi, bibliotekarzowi i twórcy Działu Muzycznego w Bibliotece Uniwersyteckiej (na I piętrze Biblioteki Uniwersyteckiej), 26 III 1999 r. - Tablica poświęcona żołnierzom polskim wszystkich frontów i teatrów działań II wojny światowej w hołdzie za daninę życia i krwi oraz wojenny trud w bojach o niepodległość ojczyzny (na elewacji budynku LOK Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ul. Niezłomnych 1), 8 V 1999 r. (w rok 60-lecia wybuchu II wojny światowej i 55-lecie powstania Ligi Obrony Kraju) - Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania w latach 1919-22 Wojciecha Korfantego (1873-1939), komisarza Naczelnej Rady Ludowej w czasie powstania wielkopolskiego i przywódcę powstań śląskich (na elewacji domu przy ul. Fredry 8a), Michał Gołąbek, brąz, 28 VIII 1999 r. (w 60. rocznicę śmierci) - Tablica upamiętniająca pobyt Juliusza Słowackiego w Poznaniu w 1848 roku (na elewacji hotelu Bazar od strony Al. Marcinkowskiego), Józef Petruk, brąz, 1999 - Tablica dwujęzyczna upamiętniająca miejsce śmierci żołnierzy węgierskich poległych w lutym 1945 roku (na ścianie kaplicy Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej przy ul. Piątkowskiej 148), Marian Banasiewicz i Stanisław Mystek, brąz, 1999 - Tablica poświęcona prof. drowi Brunonowi Czajkowskiemu (1881-1970), filologowi klasycznemu i italianiście, fundatorowi gmachu i wybitnemu pedagogowi, który w latach 20. XX wieku założył w Poznaniu Wielkopolskie Gimnazjum i Liceum Męskie oraz Wielkopolskie Gimnazjum Żeńskie, długoletni wykładowca języka włoskiego na Uniwersytecie Poznańskim (na elewacji gmachu Akademii Ekonomicznej przy ul. P. Mansfelda 4), Józef Petruk, brąz, grudzień 1999 - Tablica poświęcona Zdzisławowi Szulcowi (1895-1959), kupcowi, współzałożycielowi Stowarzyszenia Polskich Artystów Lutników, który w 1945 roku z własnych zbiorów utworzył pierwsze w Polsce Muzeum Instrumentów Muzycznych, będąc do końca życia jego kustoszem (przy wejściu do Muzeum przy Starym Rynku 46), Marek Zielonka, 29 III 2000 r. (w 41. rocznicę śmierci) - Tablica poświęcona ks. Stanisławowi Adamskiemu (1875-1967), działaczowi towarzystw robotniczych, oświatowych i gospodarczych, komisarzowi N aczelnej Rady Ludowej, posłowi i senatorowi, późniejszemu biskupowi katowickiemu (na elewacji budynku na Ostrowie Tumskim 3, w miejscu zamieszkania ks. Adamskiego, prepozyta kapituły katedralnej), Józef Petruk, brąz, 26IV 2000 r. (w 125. rocznicę urodzin)5 - Tablica poświęcona Eugeniuszowi Wachowskiemu (na I piętrze Akademii Wychowania Fizycznego przy ul. Królowej Jadwigi), Józef Petruk, brąz, marzec 2001

Jarosław Mulczyński

- Tablica dwujęzyczna upamiętniająca pobyt w Poznaniu w latach 1800-1802 Ernesta Theodora Amadeusa Hoffmanna (1776-1822), kompozytora, prawnika, pisarza i karykaturzysty (hol Teatru Wielkiego), 11IV 2001 r. 6

PRZYPISY:

1 M. Paradowska, O doktorze Szenicu,jego pacjentach, Wagnerze i hazardzie, "Kronika Miasta Poznania", 1/01, s. 257-258. 2 S. Żurek, Historia tablicy pamiątkowej Marcelego Mottego patrona Koła Przewodników PTTK w Poznaniu, (w:) 45-lecie działalności Koła Przewodników PTTK im. Marcelego Motteg( w Poznaniu, Poznań 1996, s. 31-33. 3 Autorem tekstu na tablicy jest Zygmunt Dolczewski.

4 Ibidem.

5 Autorem tekstu na tablicy jest dr Andrzej Gulczyński.

6 TD, Na koniec tablica, "Gazeta Wielkopolska", 7-8 IV 2001 r., s. 7; A. Koczorowska, Prawnikfantasta - rozmowa zprof Edytą PołczYńską, ibidem.

WYKORZYSTANA LITERATURA I MATERIAŁY:

P. Anders, Miejsca pamięci powstania wielkopolskiego, Poznań 1993.

J. Dembski, Środowiska naukowe i twórcze oraz instytucje kulturalne w obchodach 60 roczni cy powstania wielkopolskiego, "Kronika Miasta Poznania", 2/79, s. 23-36. Poznań od A do Z Leksykon krajoznawczy, pod redakcją W. Łęckiego i P. Maluśkiewicza, Poznań 1998.

60 rocznica Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Kronika obchodów, praca zbiorowa poe redakcją E. Makowskiego, wyd. II, Poznań 1980. J. Sobczak, Pomniki miasta Poznania, Poznań 1983.

Materiały Wydziału Kultury Urzędu Miasta Poznania i Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu.

Fotografie 1,2,5-9,11-17 są własnością Wydziału Kultury Urzędu Miasta Poznania