BOLESŁAW KRYSIEWICZ, LEKARZ PEDIATRA I SPOŁECZNIK, PREZES NACZELNEJ RADY LUDOWEJ

Kronika Miasta Poznania 2001 Nr1 ; Lekarze

ANNA MARCINIAK

B olesław Krysiewicz urodził się 11 września 1862 r. w Czarnkowie jako syn kupca i rzemieślnika Ignacego oraz Apolonii z Willantów. W wieku niespełna dziesięciu lat stracił ojca i w lutym 1872 roku razem z matką i siostrą Heleną przybył do Poznania, gdzie zaopiekowała się nimi rodzina ojca. Zamieszkali wówczas w domu Elżbiety i Jana Krysiewiczów przy Świętym Marcinie, gdzie także mieścił się sklep Jana Krysiewicza (1818-1896), kupca i przemysłowca, właściciela fabryki mosiądzu i kotłów parowych. Prawdopodobnie owdowiała Apolonia Krysiewicz otrzymała jakieś zajęcie w tym sklepie lub w domu Krysiewiczów. W roku 1872 Bolesław rozpoczął naukę w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Należał do Towarzystwa Tomasza Zana, gdzie wkrótce został kierownikiem jednego z kółek samokształceniowych. W gimnazjum zaprzyjaźnił się ze starszym o rok Bernardem Chrzanowskim, wówczas redaktorem rękopiśmiennego "Miesięcznika" TTZ, późniejszym słynnym adwokatem, posłem do parlamentu niemieckiego, działaczem Ligi Narodowej, kuratorem Okręgu Szkolnego Poznańskiego i senatorem RP.

W roku 1881 zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego. Zainteresował się wówczas szczególnie fizjologią, wykładaną tam przez sławnego fizjologa Heidenkeina. Podczas studiów brai czynny udział w życiu kulturalnym polskiej młodzieży akademickiej: został członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego działającego przy Uniwersytecie Wrocławskim. Młodzież polska, studiująca wówczas na uniwersytetach niemieckich, zakładała niezliczone stowarzyszenia i organizacje samokształceniowe i patriotyczne. Bolesław Krysiewicz działał zwłaszcza w Sekcji Medycznej, istniejącej przy wspomnianym Towarzystwie Literacko-Słowiańskim od roku 1873. Sekcja ta miała zapoznawać studentów medycyny z polską terminologią lekarską oraz

Anna Marciniak

Ryc. l. Bolesław Krysiewicz.

Fot. przed 1914 r.

z polską literaturą medycznąl. Towarzystwo Literacko-Słowiańskie we Wrocławiu zostało rozwiązane przez rząd pruski krótko po IV Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich, który odbył się w 1884 roku w Poznaniu. Na zjeździe tym poznańscy członkowie Towarzystwa Literacko- Słowiańskiego, wśród nich także Bolesław Krysiewicz, uczestniczyli w pracach komitetu orga.. . .

nlzacyjnego, pomagając w przyjmowaniu przybyłych na zjazd rodaków ze wszystkich trzech zaborów 2 . Po wrocławskiej uczelni Krysiewicz studiował następnie na uniwersytetach w Wiirzburgu i Gryfu, gdzie ukończył studia lekarskie w roku 1886. Dyplom doktora medycyny uzyskał na uniwersytecie w Lipsku w roku 1887, na podstawie pracy z dziedziny urologii Beitrag zur lndikation der Drainage der miinnlichen Harnblase A. W tymże samym roku 1887 doktor Krysiewicz osiadł na stałe w Poznaniu i rozpoczął pracę pod kierunkiem Zielewicza (1841-1917), ucznia Teofilawybitnego lekarza, chirurga Ignacego Mateckiego.

Ignacy Zielewicz, rodem z Powidza, wcześnie został sierotą i był wychowywany przez babkę, która oddała go pod opiekę stryjowi, franciszkaninowi w Krakowie. Tam zdał maturę w Gimnazjum św. Anny. W 1861 roku rozpoczął studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwał je jednak na III roku, biorąc udział w powstaniu styczniowym w oddziale Kurowskiego, działającym pod Ojcowem. Dostał się do niewoli i był więziony w Cytadeli Warszawskiej. Uciekł i przedarł się do Krakowa, skąd jednak został wysiedlony przez władze austriackie jako "uciążliwy cudzoziemiec". Dalsze studia odbył we Wrocławiu, gdzie uzyskał doktorat w marcu 1866 roku. Następnie uczestniczył w wojnie austriacko-pruskiej na Śląsku. Po jej zakończeniu objął asystenturę w klinice chirurgicznej we Wrocławiu, a następnie pracował na oddziale chirurgicznym Szpitala Sióstr Miłosierdzia w Poznaniu pod kierownictwem doktora Teofila Mateckiego, który od roku 1857 był naczelnym chirurgiem w tym szpitalu. Po dwuletniej pracy lekarskiej w Kłecku przeniósł się na stałe do Poznania, gdzie w 1877 roku utworzył Towarzystwo Opieki Szpitalnej dla Dzieci i założył Szpital Dziecięcy w domu sióstr miłosierdzia przy ul. Św. Józefa (ob. ul. B. Krysiewicza), w budynku dawnego sierocińca i schroniska dla starców. Szpital miał służyć dzieciom z ubogich polskich rodzin, z Poznania i prowincji poznańskiej. Ignacy Zielewiczprowadził ten szpital do roku 1880, tj. do chwili objęcia stanowiska ordynatora oddziału chirurgicznego w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia. Od 1880 roku rozpoczął Zielewicz reorganizację i przebudowę Szpitala Sióstr Miłosierdzia. Działał także na rzecz zachowania niezależności ekonomicznej Polaków w byłym zaborze pruskim: współpracował z ks. Augustynem Szamarzewskim przy zakładaniu kas pożyczkowych, a w 1873 roku razem z Janem Działyńskim i Kajetanem Buchowskim organizował Bank Włościański. Pracował także w Radzie Nadzorczej Banku Związku Spółek Zarobkowych. Był również autorem pierwszej biografii Karola Marcinkowskiego 4 .

Początkowo, w latach 1887-1894, był Krysiewicz asystentem Ignacego Zielewicza na oddziale chirurgicznym Szpitala Sióstr Miłosierdzia (Przemienienia Pańskiego) przy ul. Długiej. W roku 1888 został członkiem Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół N auk i przez długie lata brał czynny udział w jego pracach. Najpierw był referentem "Nowin Lekarskich" - organu Wydziału Lekarskiego PTPN, w którego pierwszych dwóch rocznikach zamieszczał recenzje i omówienia. W 1891 roku ogłosił interesującą rozprawę O narkozie eterowej, w której przedstawił 50 przypadków obserwowanych i analizowanych na oddziale chirurgicznym Szpitala Przemienienia Pańskiego. Rozprawa ta stanowiła poniekąd rewelację naukową, ponieważ ukazała się w pierwszym okresie wypierania chloroformu przez eter przy stosowaniu nark ozy 5. W roku 1892 Wydział Lekarski PTPN powołał Bolesława Krysiewicza na sekretarza swojej Komisji Terminologicznej, wybranej na zlecenie krakowskiego Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich z roku 1881. Komisja ta miała opracować tzw. polskie mianownictwo lekarskie, czyli nowy polski słownik lekarski. Zadanie to spełniał bardzo sumiennie, podjął specjalne studia nad polskim mianownictwem lekarskim, osiągając sporą wiedzę w tym zakresie i referując te zagadnienia na posiedzeniach Wydziału Lekarskiego. W roku następnym, 1893,31-letni Bolesław Krysiewicz został wybrany na delegata Wydziału Lekarskiego PTPN do niemieckiej Izby Lekarskiej, w której garstka lekarzy-Polaków musiała bronić bytu ekonomicznego swoich rodaków. Występował tam energicznie w obronie interesów lekarzy polskich. W tych czasach, ze względu na obecność licznego garnizonu niemieckiego i związaną z tym liczbę lekarzy wojskowych, w Poznaniu pracowało około stu lekarzy niemieckich i tylko pięćdziesięciu Polaków. W roku powstania (1857) Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół N auk wśród blisko 140 członków miało tylko trzech lekarzy, a w 1917 - na ogólną liczbę 669 członków PTPN, jego Wydział Lekarski liczył 150 członków 6 . W latach 1910-13 pełnił Bolesław Krysiewicz jeszcze jedną funkcję w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk - członka Komitetu Redakcyjnego "Nowin Lekarskich", które ukazywały się od 1889 roku jako organ Wydziału Lekarskiego TPN. Jako członek redakcji tego periodyku Bolesław Krysiewicz uczestniczył w 1913 roku w przygotowaniu jubileuszowego rocznika 25. oraz osobnej bibliografii tego pisma 7 . W1895 roku doktor Bolesław Krysiewicz zmienił kierunek specjalizacji i przeszedł do pracy w Szpitalu Dziecięcym św. Józefa w Poznaniu, prowadzonym przez siostry miłosierdzia, gdzie został lekarzem naczelnym.

Anna Marciniak

Był to czwarty szpital dziecięcy na ziemiach polskich (po Krakowie, Lwowie i Warszawie), założony w roku 1877 przez doktora Ignacego Zielewicza. Początki szpitala w Poznaniu były bardzo skromne. Ambulatorium dla chorych dzieci i 12 łóżeczek szpitalnych umieszczono w domu przy ul. św. Piotra, później przemianowanej na ul. św. Józefa (obecnie ul. Bolesława Krysiewicza)8. W roku 1880 zajęto na szpital cały budynek frontowy (budynek ten uległ spaleniu w 1945 roku), łącznie z poddaszem, co zwiększyło liczbę łóżek do 30. Szpital Dziecięcy św. Józefa posiadał w 1888 roku 54 łóżka, na których leczono 487 dzieci. Lekarzem naczelnym (po odejściu Ignacego Zielewicza w 1880) był Antoni Osowicki (1842-1899), który przez 15 lat (1880-1895) kierował tym szpitalem. Pomagali mu wówczas doktorzy Antoni Batkowski, Wawrzyniec Grodzki oraz przyszły rektor Uniwersytetu Poznańskiego i prezes PTPN Heliodor Święcicki 9 . Bolesław Krysiewicz rozbudował ten szpital zarówno pod względem lokalowym, jak i kadrowym. Sam dr Krysiewicz zaczął intensywnie szkolić się w pediatrii, przebywając przez czas dłuższy w poliklinice dziecięcej w Berlinie oraz zapoznając się z pracą szpitali dziecięcych w Paryżu i Wiedniu. Wkrótce stał się pierwszym specjalistą chorób dziecięcych w Poznaniu. Dążył do pozyskania polskich specjalistów z różnych dziedzin medycyny, co mu się udawało, gdyż szpital dziecięcy w Poznaniu był wówczas jedynym całkowicie polskim szpitalem w mieście. N adto przyciągał lekarzy nowy wówczas dział medycyny - pediatria. Od roku 1890 oddział chirurgii dziecięcej przejął jako ordynator dr Tomasz Drobnik, znakomity chirurg, który dwa lata później wykonał tutaj pierwszą na świecie udaną operację przeszczepienia ścięgien (o czym informuje tablica wmurowana na ścianie szpitala). W 1899 roku Tomasz Drobnik został powołany przez niemiecki magistrat Poznania na ordynatora oddziału chirurgii w Szpitalu Miejskim, a chirurgię dziecięcą objął Józef Pomorski. W 1899 roku zaczął pracę w Szpitalu Dziecięcym Jan Stasiński, wybitny okulista (późniejszy profesor Wydziału Lekarskiego UP), a w 1900 roku zatrudniono Karola Starka, specjalistę dermatologa. W 1901 roku Bolesław Krysiewicz przyjął dwóch specjalistów otolaryngologów Tadeusza Dembińskiego i Wojciecha Grabowskiego, którzy przedtem odbyli staże w ośrodkach naukowych Europy. Przybył także laryngolog Tadeusz Bolewski 1o . Oprócz stałych lekarzy Bolesław Krysiewicz zatrudniał konsultantów-specjalistów, a także okresowo przyjmował do pracy tych lekarzy, którzy przed rozpoczęciem własnej praktyki pragnęli zapoznać się z pediatrią. Po skompletowaniu zespołu specjalistów Bolesław Krysiewicz rozpoczął starania o budowę nowego gmachu dla szpitala. Wyburzono drugi dom od strony ulicy (w którym dawniej mieściła się ochronka) i zakupiono przyległy grunt wraz z częścią ogrodu, uzyskując w ten sposób plac pod budowę. Po zapoznaniu się z nowymi placówkami pediatrycznymi w Austrii, Niemczech i Szwecji, Bolesław Krysiewicz zlecił wykonanie planów znanemu poznańskiemu architektowi Rogerowi Sławskiemu. W 1906 roku uzgodniono założenia i plany szczegółowe szpitala oraz przystąpiono do budowy, którą zakończono już w roku 1907! Prace budowlane prowadził Ludwik Frankiewicz. Gmach zbudowany według planów Rogera Sławskiego oraz wskazówek Bolesława Krysiewicza w roku 1907istnieje do dnia dzisiejszego 11. Stary gmach szpitalny także został przebudowany. Kaplicę przeniesiono do nowego budynku, który postawiono w 1904 roku, według projektu Rogera Sławskiego, na prawym skrzydle . l 12 terenu szplta nego . Parter i pierwsze piętro starego gmachu zajęły siostry zakonne, a na drugim umieszczono oddział okulistyczny, połączony z korytarzem oddziału wewnętrznego. Izbę przyjęć urządzono w ambulatorium szpitala. Dzięki tej rozbudowie szpital dziecięcy posiadał wówczas łącznie 120 łóżek, a więc został powiększony dziesięciokrotnie w stosunku do stanu pierwotnego z roku 1877. W dalszych latach przeprowadzono cały szereg modernizacji: wydzielano pomieszczenia, m.in. na laboratorium analityczne, oddziały połączono siecią telefoniczną przez tzw. łącznicę znajdującą się na furcie, zakupiono aparat rentgenowski do prześwietleń i zdjęć. Wielką rolę w tej przebudowie i organizacji szpitala odgrywały siostry zakonne. W 1910 roku zmarła pierwsza przełożona szpitala, siostra Irena Łuszczewska. Po jej zgonie zarząd administracyjny przejęła siostra Józefa Prądzyńska. Siostry zakonne prowadziły całą administrację, kuchnię, pralnię, a przede wszystkim zajmowały się wówczas pielęgnowaniem chorych dzieci. Były one szkolone w opiece nad chorymi w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia przy ul. Długiej. "Z biegiem czasu, na skutek podziału szpitala na oddziały bardziej specjalistyczne, jak chirurgii, chorób wewnętrznych, ocznych i zakaźnych - kwalifikowanych pomocy dostarczało seminarium zakonne, utworzone początkowo w Poznaniu, a później, na polecenie władz pruskich, przeniesione do Chełmna. W aptece również pracowały zakonnice, jedna z nich była prowizorem farmacji. W sali operacyjnej dwie siostry wyszkolone były w instrumentowaniu"14. Wprowadzono także funkcje sióstr oddziałowych (dla zakonnic) oraz salowych (dla młodych dziewcząt, pragnących wstąpić do zgromadzenia.) Po wybudowaniu nowego gmachu szpitalnego Bolesław Krysiewicz wprowadził obowiązek noszenia białych fartuchów przez cały personel.

Ryc. 2. Kaplica Św. Rodziny przy ul. B. Krysiewicza

Anna Marciniak

Ryc. 3. Budynek Szpitala Dziecięcego przy ul. B. Krysiewicza

Sam Krysiewicz stał się wówczas niezwykle popularny wśród mieszkańców Poznania. Pracował w szpitalu za nikłe wynagrodzenie i był ogółowi znany jako lekarz ubogich, niosący pomoc dzieciom z rodzin najuboższych. Będąc pierwszym w Poznaniu przedstawicielem pediatrii, zaczął ogłaszać pierwsze prace z tej dziedziny: PrzYczYnek do śmiertelności niemowląt w mieście Poznaniu (1905), O ropnych otokach jam czołowych u dzieci w następstwie ostrych zachorzeń zakaźnych (1907), Z rozpraw sekcji pediatrycznej przedostatniego Zjazdu lekarzY i przYrodników niemieckich w Sztuttgarcie (1907, jako rezultat pobytu na tym zjeździe), Statystyczny przYczYnek do klinicznego przebiegu błonicy (1913). Praca PrzYczYnki kliniczne do oceny stanów zakaźnych stanowiła jego ostatnią samodzielną publikację naukową z roku 1928. Liczne obowiązki nie pozwalały doktorowi Krysiewiczowi na pracę naukową. "Wzniosły zawód lekarza nigdy Mu nie był rzemiosłem, lecz czemś idealnem, jakoby świętem, więc nie znał do końca Swego życia większej radości nad tę, że pomagał bliźniemu lecząc go, a leczył, służąc tern samem najwspanialszej idei Chrystusa, idei miłości bliźniego" - napisał o Krysiewiczu doktor Paweł Gantkowski 14 . Bolesław Krysiewicz odegrał również poważną rolę w życiu społeczno-politycznym Poznania i Wielkopolski 15 . Należał do grona młodych inteligentówpoznańskich, skupionych w latach 1894-96 wokół "Przeglądu Poznańskiego". Od roku 1900 był jednym z pierwszych, obok Bernarda Chrzanowskiego, członków tajnej Ligi Narodowej w Poznaniu oraz założycielem i pierwszym przywódcą utworzonego w 1909 roku Polskiego Towarzystwa Demokratycznego, które w czerwcu 1910 roku przyjęło nazwę Towarzystwa Demokratyczno-Narodowego. Należał do zarządu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", prezesował Towarzystwu Młodych Przemysłowców, działał we władzach Towarzystwa Czytelni Ludowych oraz w Towarzystwie Wykładów Ludowych im. Adama Mickiewicza. Należał do założycieli Spółki Akcyjnej "Drukarnia Polska", która wydawała "Kurier Poznański" od 1906 roku. Tuż przed wybuchem powstania wielkopolskiego, kiedy w początkach grudnia 1918 roku utworzono w Poznaniu Naczelną Radę Ludową, Bolesław Krysiewicz został obrany jej prezesem i w imieniu społeczeństwa wielkopolskiego witał przed Bazarem Ignacego Paderewskiego. Na tym stanowisku współdziałał w tworzeniu nowej polskiej administracji na obszarze Wielkopolski oraz armii wielkopolskiej . Wchodził także w skład delegacji wielkopolskiej, która w lutym 1919 roku uczestniczyła w otwarciu i w obradach Sejmu Ustawodawczego w Warszawie. Należał do władz centralnych Związku Ludowo-Narodowego (we wrześniu 1923 roku wybrany na zjeździe we Lwowie na wiceprezesa Rady Naczelnej ZLN), ale działalność polityczną traktował jedynie jako służbę Ojczyźnie i wielokrotnie odmawiał, gdy proponowano mu stanowiska ściśle polityczne. Po I wojnie światowej pełnił przez wiele lat, aż do swej śmierci, obowiązki wiceprezesa Izby Lekarskiej okręgu poznańsko-pomorskiego. Zainicjował organizację "Pomocy koleżeńskiej" dla wdów i sierot po lekarzach. Działał także jako prezes Spółki Akcyjnej Teatr Polski w Poznaniu. Bolesław Krysiewicz był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. "Kryształowego charakteru, cieszył się (00.) jako lekarz i człowiek wielkim szacunkiem i powszechną sympatią, zwłaszcza też wśród młodszych kolegów, wobec których sam zawsze odznaczał się nie zwykłą koleżeńskością" - pisał doktor Tadeusz Szulc (1881-1957)16.

Ożeniony w roku 1901 z Marią Skarbek-Malczewską miał dwie córki: Annę Gustowską (ur. 1902) i Helenę Rakowiczową (UL 1904). Mieszkał przy ul. Ogrodowej, pod ówczesnym numerem 16. Po Karolu Marcinkowskim oraz Ignacym Zielewiczu doktor Bolesław Krysiewicz stał się kolejnym lekarzem społecznikiem. Toteż gdy zmarł 13 listopada 1932 r., Poznań okrył się żałobą. Pochowany został na cmentarzu św. Marcina przy ul. Bukowskiej. Po kasacji cmentarza prochy jego zostały w czasie okupacji przeniesione na cmentarz na Dębcu, skąd 8 listopada 1962 przeniesiono je na Cmentarz Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha.

Po śmierci Bolesława Krysiewicza dyrektorem Szpitala św. Józefa został doktor Marian Szenic (1891-1958), ojciec prof. Marii Paradowskiej. W roku 1958, z okazji 80-lecia istnienia Szpitala Dziecięcego w Poznaniu nadano mu nazwę im. Bolesława Krysiewicza. Tę samą nazwę nadano ulicy, przy której znajduje się szpital 17 .

Anna Marciniak

PRZYPISY:

1 Por. Zbigniew Milanowski, Bolesław Krysiewicz (1862-1932), [w:] Szpital Dziecięcy im. Bolesława Krysiewicza w Poznaniu 1877-1977, pod red. Eugeniusza Błaszczyka, Andrzeja Sapińskiego i Mieczysława Stabrowskiego, Warszawa-Poznań 1977, s. 263; Jan Smereka, Polacy na studiach lekarskich we Wrocławiu w latach 1811-1918, Wrocław 1979, s. 61. 2 Paweł Gantkowski, S.p. dr med. Bolesław Krysiewicz, "Nowiny Lekarskie", R. 44,1932, z. 24, s. 754. 3 "Przyczynek do wskazań do sączkowania męskiego pęcherza moczowego".

4Z o b. Mieczysław Stabrowski, Ignacy Zielewicz (1841-1917), [w:] Szpital Dziecięcy im. Boleslawa Krysiewicza..., s. 260-262. 5 Paweł Gantkowski, S.p. dr med. Bołesław Krysiewicz, s. 754. Trzydzieści lat wcześniej na jednym z publicznych posiedzeń naukowych TPN, tuż po śmierci Tytusa Działyńskiego, w 1861 r. dr Teofil Matecki omawiał przypadki śmiertelne związane z przedawkowaniem chloroformu w referacie O śmierci z chloroformu, zob. "Roczniki TPN", T. II: 1863, s. 785. 6 Por. Lech Trzeciakowski, W dobie rozbiorowej, [w:] Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, red. Antoni Gąsiorowski, Warszawa- Poznań 1982, PWN, ss. 21-22, 24. 7 Spis prac oryginalnych zawartych w 25 rocznikach "Nowin Lekarskich" 1888-1913, Poznań 1913, Drukarnia "Dziennika Poznańskiego", s. 29.

8 Por.: Mieczysław Stabrowski, Powstanie, rozwój i organizacja Szpitala Dziecięcego w Poznaniu, [w:] Szpital Dziecięcy im. Bolesława Krysiewicza..., s. 26-40. 9 Tamże, s. 31.

10 M. Stabrowski, op. cit., s. 35.

11 Zob.: Gabriela Klause, Roger Sławski 1871-1963. Architekt, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1999, cz. IX: Katałog, obiekt nr 15, s. 139-140.

12 Por.: Gabriela Klause, op. cit., obiekt nr 8, s. 134-135.

13 M. Stabrowski, op. cit., s. 37.

14 P.Gantkowski, op. cit., "Nowiny Lekarskie" 1932, z. 24, s. 755.

15 O działalności politycznej Krysiewicza zob. Andrzej Zarzycki, Bolesław Krysiewicz 1862-1932, [w:] Wielkopolanie XX wieku, pod red. Andrzeja Gulczyńskiego, Wydawnictwo WBP, Poznań 2001, s. 217-228.

16 Tadeusz Szulc, W Poznaniu i wkoło niego, Poznań 1995, s. 120.

17 Zob. Anna Marciniak, Bolesław Krysiewicz (1862-1932), "Swiętomarcińskie Słowo" 1997, nr 36 i 37, w cyklu: Patroni ulic naszej parafii.