KONSERWACJA ZABYTKÓW RUCHOMYCH W POZNANIU W LATACH 1990-1999

Kronika Miasta Poznania 2000 Nr4 ; Na frasunek

IWONA BlASZCZVK

S wego czasu bardzo regularnie wydawano sprawozdania konserwatorskie, które obejmowały obszar całej prowincji poznańskiej. Publikowane w kilkuletnich odstępach w okresie od 1895 do 1918 roku zeszyty "Bericht des Konservators der Denkmaler fur die Provinz Po sen" były pionierską pracą, ukazującą społeczeństwu działalność służby konserwatorskiej. W syntetyczny sposób omawiały one zakres prac podejmowanych przy danym zabytku i po dziś dzień są nieocenionym źródłem dla konserwatorów i historyków sztuki, zarówno przy wykonywaniu ewidencji, opracowań studialnych, jak i prac konserwatorskich. Niestety, ta chlubna inicjatywa nie znalazła kontynuatorów ani w okresie międzywojennym, ani później. Po II wojnie świat, podobne sprawozdania wydawały niektóre ośrodki, np. Kraków czy Wrocław (w przypadku tego ostatniego obejmowały one swym zasięgiem prace poczynione w latach 70. i 80. na terenie Dolnego Śląska), ale wszystkie te działania miały charakter lokalny i dotyczyły wybranego regionu. W Polsce powojennej nie wytworzono przez ponad pół wieku jednolitej, obejmującej cały kraj metody informowania o konserwatorskich dokonaniach i - nierzadko - niebagatelnych dla nauki odkryciach. Wiele się od tego czasu zmieniło w sposobie i kryteriach wartościowania obiektów zabytkowych. Przede wszystkim w sposób imponujący wzrosła ich ilość ze względu na objęcie ochroną zabytków XIX- i XX-wieczny eh, aż po rok 1945, a nawet młodszych, bo przecież sztuka socrealizmu i lat 60. utrwaliła się na dobre w panoramie architektonicznej polskich miast, stanowiąc swoiste znaki czasu. Istniejący do lat 70. podział obiektów zabytkowych na klasy (od klasy O do klasy IV) przyniósł wiele szkody. Zniesienie tej klasyfikacji postawiło znak równości w wartościowaniu pałacu, skromnego dworku czy kamienicy i dało im wszystkim takie same szanse.

Iwona Blaszczyk

Lata 90. zaznaczyły się bardzo owocnie w dziedzinie konserwacji poznańskich sztuk plastycznych. Pracami konserwatorskimi objęto wiele pojedynczych dzieł sztuki i całych zespołów. Stan wiedzy na ich temat uległ pewnym przewartościowaniom ze względu na istotne odkrycia, które przybliżyły pierwotne oblicze różnych dzieł. Ujawniono na przykład pozostałości pierwotnego, głównie malarskiego wystroju w barokowym zespole pojezuickim - zarówno w kościele (obecnie farnym), jak i kolegium (obecnie Urząd Miasta). Jedną z większych sensacji w środowisku konserwatorskim była restauracja "czarnego ołtarza" braci Swachów z kościoła franciszkańskiego, która pozwoliła uściślić jego datowanie i odsłonić pierwotną, bogatą treściowo i kolorystycznie warstwę malarską sześciu obrazów. Należne miejsce w panoramie artystycznej miasta przywrócono fontannie Ignatiusa Taschnera i zrealizowanemu na zamówienie władz miejskich popiersiu prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona, autorstwa Zofii Trzcińskiej- Kamińskiej. Od kilku lat realizowana jest w śródmiejskiej części Poznania koncepcja stawiania kopii w miejscu utraconych w wyniku zawirowań historii pomników i figur. Należy tu wymienić pomnik Adama Mickiewicza na dziedzińcu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół N auk oraz rzeźby Madonny z Dzieciątkiem i Jana Baptysty Quadro z elewacji starorynkowych kamienic. Prezentowane opracowanie jest próbą podsumowania minionego dziesięciolecia w dziedzinie konserwacji zabytków ruchomych na terenie Poznania. W sprawozdaniu budowle, głównie sakralne, których wyposażenie stanowią zabytki ruchome, uporządkowane zostały w następującej kolejności: Katedra, Fara, kościoły parafialne i sukursalne (pomocnicze) w układzie alfabetycznym według wezwań, oraz kościoły klasztorne według przynależności zakonnej, a następnie fontanny, kapliczki, pomniki i figury. Jeżeli w obrębie budowli występuje więcej niż jeden konserwowany obiekt lub zespół, są one uporządkowane wedle roku, w którym poddano je pracom konserwatorskim. Zawartość merytoryczna każdego hasła obejmuje temat zabytku, datowanie, warsztat, stan zachowania i zakres prac konserwatorskich, wykonawcę tychże prac i inwestora.

KOŚCIÓŁ KATEDRALNY PW. ŚW.ŚW. PIOTRA I PAWŁA, gotycki, X, XI, XIII-XIX W., regotyzowany W latach 1946-56, Ostrów Tumski

1991 r. Zespół gotyckich brązowych płyt nagrobnych z 2 poło XVw. i 1 poło XVI w.: Andrzeja z Bnina, biskupa poznańskiego (zm. 1479), Łukasza Górki, wojewody poznańskiego (zm. 1475), Uriela Górki, biskupa poznańskiego (zm. 1498), Bernarda Lubrańskiego, kanonika kapituły poznańskiej (zm. 1499) i Andrzeja Grodzickiego, kanonika poznańskiego i gnieźnieńskiego (zm. 1550). Poza płytami Andrzeja z Bnina (warsztat flamandzki) i Andrzeja Grodzickiego (wyrób zapewne wielkopolski), pozostałe pochodzą z norymberskiego warsztatu Vischerow. W czasie II wojny świat, zostały wywiezione przez Niemców do Norymbergi, a po jej zakończeniu do ZSRR. Odnaleziono je w 1990 roku w zbiorach leningradzkiego Ermitażu i przekazano stronie polskiej (wraz z płytami Feliksa

Paniewskiego z kościoła 00. Jezuitów w Poznaniu i Andrzeja Szamotuiskiego z kolegiaty w Szamotułach). Płyty, zachowane w dobrym stanie, oczyszczono z nawarstwień korozyjnych, odwrocia zabezpieczono dwukrotną warstwą minii, lico woskiem i Paraloidem B-72, a po ich zamontowaniu na stalowej konstrukcji nośnej zabezpieczono powierzchnię mikrowoskiem. Ponieważ z powodu zmian w wyposażeniu Katedry powrót do pierwotnej lokalizacji okazał się nie możliwy , postanowiono je rozproszyć w świątyni, aby uniknąć muzealnego charakteru ekspozycji przez zgromadzenie ich w jednym miejscu. Wykonawcą prac był Janusz Krause z Torunia wraz z zespołem, inwestorem Wydział Kultury i Sportu Urzędu Wojewódzkiego.

1992 r. Ołtarz z kaplicy pw. św. Krzyża (d. Górków), barokowy, 1783-87, wykonany przez rzeźbiarza Bernarda Smolkę i murarza Wawrzyńca Rychtera, marmoryzowany, z rzeźbami Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty (Augustyn Schoeps?) oraz późnogotyckim krucyfiksem, pochodzącym z dawnej Bramy Wrocławskiej. W ołtarzu znajdują się ponadto barokowe srebrne blachy z symbolami i scenami z życia Chrystusa oraz wota. Silnie zabrudzony ołtarz miał liczne ubytki stiuków i gzymsów, skorodowane złocenia, przemalowania olejne i zmatowiałe sztukaterie. Prace polegały na oczyszczeniu lica, uzupełnieniu ubytków, usunięciu przemalowań marmoryzacji, woskowaniu stiuków, oczyszczeniu sreber i konserwacji krucyfiksu oraz złoceniu detali. Wykonawcą prac była pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, inwestorem Kuria Arcybiskupia.

1993 r. Ołtarz z kaplicy pw. św. Cecylii, barokowy, 1652 f., wykonany w warsztacie gdańskim z czerwonego i czarnego marmuru, z rzeźbami św.św. Katarzyny i Barbary i obrazem św. Cecylii, oraz ołtarz z kaplicy pw. św. Franciszka Ksawerego, barokowy, po 1795 f., ze stiuku, z renesansowym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Oba ołtarze oczyszczono i dokonano drobnych reperacji w przyziemiu. Wykonawcą prac była pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, inwestorem - parafia archikatedralna.

1993 r. Ołtarz z kaplicy pw. św. Józefa, neoklasycystyczny , wykonany w 1905 roku z marmuru i stiuku przez Stanisława Prendkiego, według proj. Stanisława Boreckiego.

Oczyszczono lico ołtarza wraz z dekoracją stiukową, wykonano drobne reperacje w przyziemiu. Prace wykonała pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, inwestorem była Kuria Arcybiskupia.

1996-98. Nagrobek rodziny Górków w kaplicy pw. św. Krzyża (d. Górków), Hieronim Canavesi, 1574 r., renesansowy, rzeźbiony w wapieniu i czerwonym marmurze, pierwotnie polichromowany i złocony (ryc. 1).

Iwona Błaszczyk

Nagrobek nadawał się do natychmiastowej interwencji konserwatorskiej, ponieważ na płycie zarejestrowano poziome i pionowe spękania, spowodowane zapewne obsunięciem się podłoża w XIX w. Ich charakter ustabilizował się, ale kamień uległ daleko posuniętej destrukcji, zwłaszcza w partii boniowanego cokołu i po prawej stronie nagrobka, był silnie zasolony i zawilgocony, miejscami silnie spękany, z ubytkami, nosił również ślady licznych, niefachowych napraw. W trakcie prac osłabione partie kamienia wzmocniono, oczyszczono, z marmuru zdjęto wtórne warstwy lakieru i wosku, usunięto skorodowane kotwy i gwoździe, kamień odsolono i zabezpieczono przed korozją, powierzchnie marmurowe przeszlifowano, sklejono górną tablicę inskrypcyjną, usunięto wtórne, gipsowe, wapienne i cementowe rekonstrukcje, ubytki w marmurze uzupełniono żywicą epoksydową, a w wapieniu - zaprawą mineralną. N a tablicach inskrypcyjnych, ornamentach i innych dekoracyjnych formach odkryto ślady złoceńoraz czerwonej polichromii, a w górnej partii nagrobka (na ścianie przy wazach z płomieniami i w polu kartusza herbowego) relikty czerwonej polichromii, które zabezpieczono i zrekonstruowano. Po usunięciu z posadzki zaprawy cementowej i wybraniu ziemi do poziomu oryginalnej posadzki odsłonięto zakrytą do tej pory część nagrobka. Wobec niemożności powrotu do pierwotnego ustawienia trwale przesuniętych bloków kamiennych dokonano korekty płaszczyzn i profili przesuniętych elementów, nakładając zaprawę na oryginalny kamień. Prace wykonał Piotr Niemcewicz z zespołem w składzie: Dorota Gryczewska, Magdalena Norkowska, Mariusz Norkowski, Katarzyna Wypych i Maria Jaśkiewicz. Inwestorem był wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

1997 r. Ołtarz z kaplicy pw. św. Trójcy, barokowy, 1783-86, autorstwa rzeźbiarza Bernarda Smolkę, ukończony przez rzeźbiarza Jana Maltzahna w 1787 roku, uzupełniony przez Augustyna Schoepsa w latach 1793-94, ze stiukowym przedstawieniem św. Trójcy z kulą ziemską. Wykonano izolację poziomą pod ołtarzem, usunięto wtórne reperacje cementowe, gipsowe i tynkarskie, dokonano odsolenia w partii przyziemia i gzymsu, zrekonstruowano częściowo stiuki i złocenia oraz usunięto z nich przemalowanIa. Wykonawcą była pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, a inwestorem Kuria Arcybiskupia.

1998 r. Do barokowej ambony z ok. 1720 roku, powstałej w warsztacie śląskim i pochodzącej z kościoła ewangelickiego w Miliczu, dorobiono rzeźbę Boga Ojca z kulą ziemską, stanowiącą jej zwieńczenie. Oryginalna, drewniana i polichromowana rzeźba została ukradziona w 1994 roku. Wykonawcą była pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, inwestorem parafia archikatedralna.

1998 r. Nagrobek biskupa Benedykta Izdbieńskiego, renesansowy, 1557-62, autorstwa Jana Michałowicza z Urzędowa, rzeźbiony w wapieniu i czerwonym marmurze. W 1703 roku nagrobek przeniesiono z kaplicy Mansjonarskiej do obejścia, gdzie się obecnie znajduje, i niewłaściwie zmontowano. Uległ wtedy uszkodzeniom mechanicznym w wielu miejscach, które uzupełniono gipsem, a na skutek braku zabezpieczenia klamer nosił ślady korozji, a także destrukcji kamienia. Osłabione partie kamienia wzmocniono, utrwalono i zabezpieczono oryginalną warstwę polichromii oraz - przy śladowych ilościach - warstwy wtórne, zlikwidowano wtórne kity, niewłaściwie użyte zaprawy i gipsy oraz niektóre silnie skorodowane bolce, a pozostałe elementy metalowe o charakterze konstrukcyjnym oczyszczono z produktów korozji i zabezpieczono. Podklejono rozwarstwienia i szczeliny w popękanych fragmentach, uzupełniono ubytki i szczeliny w wapieniu, scalając je kolorystycznie z oryginałem, odtworzono złocenia w partii inskrypcji, natomiast partię zwieńczenia zaakcentowano przez osadzenie prostego krzyża łacińskiego.

Iwona Błaszczyk

Wykonawcami prac byli: Piotr Niemcewicz, Mariusz Norkowski i Dorota Gryczewska, a inwestorem Urząd Miasta.

1998-99. Nagrobek rodziny Powodowskich, renesansowy, 1586 f., Z kaplicy · pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki, wapień porowaty i zbity, polichromowany i złocony, piaskowiec. Stan zachowania nagrobka był bardzo zły z powodu umiejscowienia poniżej poziomu posadzki na zawilgoconej ścianie, a także częstych, doraźnych napraw za pomocą gipsów, zapraw cementowych i pobiał. Przemalowany, z licznymi wykwitami soli oraz śladami korozji pochodzącymi od klamer i kotew, spękany w wielu miejscach. W celu właściwej ekspozycji nagrobek podniesiono kosztem pomniejszenia otworu okiennego. U sunięto zaprawy cementowe wokół płyt i skorodowane kotwy, podklejono spękane partie kamienia, oczyszczono jego powierzchnie i zabezpieczono resztki polichromii, odsolono i wzmocniono strukturalnie kamień, założono kity i zrekonstruowano niektóre detale. Prace wykonali Piotr Niemcewicz i Mariusz Norkowski, inwestorem był Urząd Miasta (częściowo miejski konserwator zabytków). W 2000 roku utrwalono relikty zachowanej polichromii i złoceń.

1998-99. Nagrobek kanonika Michała Sławińskiego z 1 pol. XVII w.

(po 1605 r.), późnorenesansowy, rzeźbiony w wapieniu i piaskowcu, umieszczony w północnej części obejścia. N agrobek był pokryty kilkoma warstwami pobiał, które zatarły wyrazistość reliefu, uzupełniany w wielu miejscach zaprawą o niewłaściwym kolorze, z licznymi, drobnymi ubytkami w partii szaty oraz większym ubytkiem w partii nosa, spękany, przebarwiony korozyjnie. W trakcie prac konserwatorskich usunięto warstwy pobiał oraz niewłaściwe uzupełnienia, wzmocniono kamień i oczyszczono go z produktów korozji, uzupełniono całkowicie większe ubytki (nos, różaniec, szyszki, buty, głowice, bazy, gzymsy), mniejsze rekonstruując tylko w takim zakresie, aby uczytelnić opracowanie rzeźbiarskie. Tynk pod nagrobkiem wzmocniono zaprawą i pokryto farbą zabezpieczającą przed zanieczyszczeniem. Prace wykonali Ewa Tajchman i Jan Tajchman, inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

1998-99. Ołtarz główny, późnogotycki, ukończony w 1512 roku, wykonany zapewne we Wrocławiu, w warsztacie rzeźbiarskim Mistrza Ołtarza z Góry Śląskiej (Jakub Bernhardt?) i malarskim Mistrza Pasji z Góry Śląskiej; pierwotnie znajdował się w kościele parafialnym pw. św. Katarzyny w Górze Śląskiej, w 1952 roku zakupiono go dla Katedry poznańskiej. Pentaptyk z dwiema parami ruchomych skrzydeł i predellą, rzeźbiony i polichromowany, w części środkowej rzeźbiona scena Sacra Conversazione (Maria z Dzieciątkiem, św.św. Katarzyna i Barbara), w awersach wewnętrznych skrzydeł cztery kwatery z rzeźbami świętych (1. Doroty, Agnieszki, Małgorzaty; 2. Kunegundy, Anny Samotrzeć, Klary; 3. Magdaleny, Otylii, Heleny; 4. Urszuli, Jadwigi, Apolonii), na rewersach

skrzydeł wewnętrznych i awersach skrzydeł zewnętrznych osiem kwater malarskich ze scenami pasyjnymi: Modlitwa w Ogrójcu, Pojmanie, Chrystus przed Piłatem, Biczowanie, Cierniem koronowanie, Ecce Homo, Upadek pod krzyżem, Ukrzyżowanie; na rewersach skrzydeł zewnętrznych cztery kwatery malarskie z przedstawieniami świętych: Jana Ewangelisty, Jana Chrzciciela, Hieronima i Krzysztofa; w predelli Ostatnia Wieczerza (rzeźba). Stan zachowania kwater malarskich był znacznie lepszy w scenach pasyjnych niż na rewersach skrzydeł zewnętrznych, jednak wszędzie występowały drobne ubytki i retusze, a w scenach ze świętymi liczne spęcherzenia i miejsca z tendencją do odspojeń, szerokie retusze i przemalowania (scena ze św. Hieronimem była przemalowana w ok. 90 proc, kwatera ze św. Krzysztofem w niewiele mniejszym stopniu). Werniks był pożółkły i pociemniały. W miejscu wtórnych kitów nałożono nowe, uzupełniając nimi ubytki gruntu. Ubytki warstwy malarskiej wypunktowano farbami żywiczno-olejnymi, maksymalnie odkryto oryginalne fragmenty malowideł (ze względu na duży zakres ubytków nie usunięto do końca przemalowań z lat 30. XX w. na rewersach skrzydeł zewnętrznych) i przemodelowano niektóre fragmenty fałd metodą kreskową. Oczyszczono srebrne tła z wtórnych werniksów i szelaku oraz wadliwych punktowań, uzupełniając ubytki kitami kredowymi, na wtórnych srebrzeniach położono warstwy patynujące, laserunki i werniks, a także zakonserwowano ramy. W partiach rzeźbionych nie stwierdzono zachowania oryginalnej polichromii, którą zastąpiła nowa, wykonana w latach 30. XX w., wtedy też ołtarz otrzymał nową szafę i ramy skrzydeł ołtarzowych, maswerki i drobne rzeźby. Elementy konstrukcyjne szafy i skrzydeł zachowały się w bardzo dobrym stanie, rzeźba natomiast była silnie zaatakowana przez korniki. Całość poddano dezynfekcji i dezynsekcji, wzmocniono strukturę drewna, usunięto reperacje i przemalowania z lat 50. i 60., podklejono pęcherze i odspojenia polichromii, oczyszczono partie złocone, zrekonstruowano formy rzeźbiarskie i snycerskie w drewnie lipowym, założono grunty i kity, wykonano uzupełnienia i rekonstrukcje złoceń złotem dukatowym i srebrem oraz punktowanie i rekonstrukcje polichromii temperą. Wykonawcami prac byli: Stanisław Zborowski (malarstwo), Marian Lewandowski i Ryszard Gulczyński (rzeźba), natomiast inwestorem Urząd Miasta (rzeźba, cztery kwatery malarskie) i wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków (osiem pasyjnych scen malarskich).

1998-99. Malowidła ścienne na podłuczach arkadowych kaplicy pw. Matki Boskiej i św.św. Aniołów (d. Szołdrskich): w podłuczu wschodnim renesansowa dekoracja wici roślinnej, ujętej dwoma pasami tralek (przed 1558 r.), w podłuczu zachodnim manierystyczna (1616 r.) z półpostaciami apostołów w prostokątnych kwaterach. Oryginalna polichromia zachowała się w ok. 60-70 proc, była licznie uzupełniana, łącznie z rekonstrukcjami tynku, przemalowywana, zmieniona kolorystycznie w obrębie uzupełnień. Warstwa malarska miejscami uległa złuszczeniu i odspojeniu, a na całej powierzchni spudrowaniu. Tynki charakteryzowała zła przyczepność do podłoża, w dolnej partii nastąpiły wykwity soli. Po oczyszczę

Iwona Błaszczykniu i utrwaleniu powierzchni podklejono metodą iniekcyjną odspojenia tynku, powstałe w dużej mierze w wyniku konserwacji z 1955 roku, otwory po iniekcji wykitowano, pokryto pobiałą wapienną i wypunktowano, wykonano również korekty starszych kitów i punktowań. W arkadzie wschodniej pod obecną warstwą malarską odkryto warstwę pierwotną (z XV w.?) o podobnym, roślinnym charakterze, którą utrwalono w postaci świadka. Wykonawcami prac byli Krzysztof Powidzki i Alina Jankowska, inwestorem U rząd Miasta.

1998-99. Późnogotyckie malowidła ścienne w triforyjnych blendach nad zachodnią arkadą kaplicy pw. Matki Boskiej i św.św. Aniołów (d. Szołdrskich), XVI w.; zachowały się fragmenty sceny Ukrzyżowania (w środkowej wnęce zarys krucyfiksu, w bocznych zarysy głów Marii i św. Jana). Powierzchnia malowidła była silnie zabrudzona, z licznymi kitami z gipsu i cementu zachodzącymi na kompozycję, pęknięcia ściany wypełniono cementem, oryginalne tynki były odspojone od podłoża, spękane i kruche. Po oczyszczeniu zachowanych fragmentów warstwy malarskiej usunięto nadmiar kitów z zaprawy wapienno-cementowej i gipsu, podklejono tynki, wypełniono puste przestrzenie pod tynkiem, uzupełniono ubytki tynku zaprawą wapienno-piaskową, scalając je kolorystycznie z całością. Możliwa jest ewentualna rekonstrukcja malowidła w przyszłości. Prace wykonali Krzysztof Powidzki i Alina Jankowska, inwestorem był U rząd Miasta.

1998-99. Wystrój Złotej Kaplicy. Oktogonalną kaplicę wzniesioną na gotyckich murach przeznaczono w 1834 roku na mauzoleum pierwszych władców: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Ukończono ją w 1837 roku, wykorzystując w większości stare mury. Projekt powstał w pracowni Franciszka Marii Lanciego przy udziale głównego fundatora Edwarda Raczyńskiego, autora programu ideowego i artystycznego, zafascynowanego nieznaną prawie w owym czasie sztuką bizantyńską. Do 1841 roku powstał wystrój w stylu romantycznego historyzmu, wnętrze o bardzo bogatej dekoracji rzeźbiarsko-sztukatorskiej, polichromowanej i złoconej, nakryte polichromowaną kopułą, wykonaną w technice enkaustycznej (malarz Heinrich Miiller z Berlina) z popiersiem Pantokratora i kręgiem 20 polskich świętych i błogosławionych. Ściany kaplicy zyskały arkadową artykulację z konchowymi niszami w dolnej partii, podzielonymi spiralnymi kolumienkami, nad którymi umieszczono rzeźby aniołów i osiem herbów kapituł. U nasady kopuły powstał fryz 34 herbów rodów rycerskich. Wnętrze wypełnia ołtarz z mozaikowym obrazem Matki Boskiej Wniebowziętej (1838 r., Liborio Salandri) i marmurową mensą o arkadkowym podziale (1841 r., Oskar Sosnowski), neogotycki sarkofag Mieszka I i Bolesława Chrobrego (1840 r., Oskar Sosnowski) z gotyckimi reliktami z około połowy XIV wieku pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego z brązowymi posągami obu władców (1839-40, Christian Rauch z Berlina). N ad sarkofagiem i pomnikiem znajdują się obrazy malowane olejno na płótnie: Bolesław Chrobry i Otton III u grobu Św. Wojciecha

(1840 r., Edward Brzozowski) i Mieszko I kruszy bałwany (1837 r., January Suchodolski). Posadzkę kaplicy zdobi mozaika według projektu F. M. Lanciego z 1834 roku, wykonana w Wenecji w 1840 roku przez Liborio Salandriego, ułożona przez Dawida Cristofoliego z Wenecji. Wnętrze kaplicy podlegało zmiennym warunkom temperaturowo-wilgotnościowym, związanym z porami roku. Ściany w dolnych partiach były silnie zawilgocone i zasolone, co przyczyniło się do zniszczenia wystroju (ubytki i osypania warstw malarskich sięgały do wysokości ok. 2 m, powyżej odnotowano nieliczne drobne spękania i odspojenia polichromii i złoceń). W zaprawie nastąpiły liczne odspojenia wewnątrzstrukturalne , złocenia i srebrzenia uległy oksydacji, spękaniu, złuszczeniu i pociemnieniu, odnotowano ubytki w sztukateriach i w mocno spękanej warstwie malarskiej. Prace konserwatorskie, które przeprowadzono po zabiegu osuszenia zawilgoconych ścian i zabezpieczeniu przed dalszą wilgocią, objęły całość wyposażenia i podzielone zostały na kilka etapów. Rozpoczęto od prac konserwatorskich kopuły, której pierwotna polichromia, wykonana w technice enkaustycznej, zachowała się jedynie śladowo. Po oczyszczeniu i dezynfekcji wypełniono rozwarstwione przestrzenie wewnątrzstrukturalne metodą iniekcji, uzupełniono powierzchnię ubytków i spękań w zaprawie oraz braki sztukatorskie w gzymsie u podstawy kopuły, podklejono spękane i łuszczące się partie polichromii, oczyszczono pociemniałe i pożółkłe malatury, wykonano punktowania i retusze scalające w partiach ubytków, a miejscami rekonstrukcję ornamentów, powierzchnię nie polichromowaną pozłocono złotem płatkowym, natomiast gzyms podstawy kopuły posrebrzono. Konserwacji poddano również dekorację ścian (sztukaterie, polichromie i złocenia). Zabezpieczono i podklejono wszystkie odspojenia i pęcherze polichromii oraz tynki, usunięto zmurszałe tynki, przemalowania i niewłaściwe reperacje polichromii oraz partii złoconych, uzupełniono ubytki tynków, wykonano rekonstrukcje złoceń złotem dukatowym, a w partiach srebrzonych - srebrem. Punktowanie i rekonstrukcję polichromii przeprowadzono w technice temperowej i żywicznej paroprzepuszczalnej. Prostokątny obraz mozaikowy Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w XIX w. został dopasowany do półkoliście zamkniętej ramy (z tego powodu dorobiono wtedy górną część w kamieniu i gipsie) oraz przemalowany olejno i - zapewne w czasie transportu - przełamany. Miał także drobne ubytki kamyków. Konserwację przeprowadzono bez wyjmowania obrazu z obramienia. Po oczyszczeniu usunięto olejne przemalowanie, a dorobiony, górny wycinek obrazu opracowano plastycznie, naśladując fakturę mozaiki (przy użyciu farb akrylowych). Ubytki kamyków uzupełniono odpowiednim spoiwem mineralnym, nawiązującym do faktury oryginału, zachowano delikatną siatkę spoin, odkrytą po zdjęciu przemalowań, a cały obraz scalono estetycznie, nanosząc siatkę spękań na jego górną część. Powierzchnię zabezpieczono warstwą werniksu teflonowego, niezwykle odpornego na wilgoć i światło. Konserwacja objęła również dwa obrazy - Edwarda Brzozowskiego Boleslaw Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha i Januarego Suchodolskiego Mieszko I kruszy bałwany. Oba płótna były osłabione, z drobnymi rozdarciami, warstwa malarska nosiła ślady licznych ubyt

Iwona Błaszczyk

ków, spęcherzeń i łuseczkowatych odkształceń, była spękana i nie zabezpieczona werniksem. Na obrazie Suchodolskiego płótno uległo sfalowaniu, a obraz Brzozowskiego w lewym, dolnym rogu miał uszkodzenia mechaniczne płótna oraz ślady zacieków wodnych, powstałych w wyniku gaszenia pożaru w 1853 roku. Po konserwacji podłoża płótno oryginalne zdublowano na nowe, lniane (dublaż wzmocnił płótno oryginalne i zabezpieczył je przed negatywnymi wpływami czynników atmosferycznych), zapunktowano ubytki, a lico zabezpieczono werniksem. Prace wykonało kilka zespołów: Pracownie Konserwacji Zabytków, spółka z 00. Oddział w Poznaniu (kopuła), Ryszard Gulczyński wraz z zespołem: Małgorzata Chlebowska, Kamilla Winnicka, Małgorzata Janczak, Danuta Bauer, Radosław Adamczak i Witold Szarzyński (ściany), Ewa Budzyńska (obraz mozaikowy) i Stanisław Zborowski (obrazy E. Brzozowskiego i J. Suchodolskiego). Inwestorem była Fundacja Bankowa L. Kronenberga w Warszawie (kopuła) oraz wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków. W 2000 roku zakończono prace przy renowacji wystroju kaplicy (trzy zachodnie przęsła), wykonano konserwację mozaikowej posadzki i nagrobka pierwszych władców Polski.

KOLEGIATA FARNA PW. ŚW. STANISŁAWA BISKUPA, dawny kościół jezuicki, barokowy, 1651-1701, arch. arch. Tomasz Poncino, Bartłomiej Nataniel Wąsowski, Jan Catenazzi; tworzy zespól wraz z d. kolegium jezuickim (ob. Urząd Miasta), barokowym, 1748-1752, arch. arch. Jan Catenazzi, Jan Zelner, Franciszek Koźmiński, ul. Gołębia l

1994 r. Rzeźba Vir Dolorum (Chrystus Bolesny) z ołtarza pw. Męczenników Jezuickich (ryc. 2), późnogotycka, ok. 1450 r. (mogła pochodzić z ołtarza Corporis Christi z rozebranej w końcu XVIII w. kolegiaty św. Marii Magdaleny), drewno polichromowane z blaszanym, posrebrzanym perizonium (prawdopodobnie z XVII w.). Pełnoplastyczna, naturalnej wielkości rzeźba była pęknięta wzdłuż tyłu głowy i perizonium, zniszczona przez owady, z licznymi drobnymi ubytkami drewna oraz kilkoma większymi (brak części lewej stopy, dwóch palców lewej ręki, większości kolców w koronie cierniowej, fragmentu podstawy), zaprawa zachowała się w ok. 65 proc, blacha perizonium była spękana, a jej powierzchnia, miejscami pozbawiona warstwy srebra, pokryta nalotem związków miedzi i cynku. Podczas konserwacji odkryto cztery warstwy polichromii. Usunięto rozległe przemalowania oraz dwie, najmłodsze warstwy polichromii (czwartą i trzecią od strony podłoża), pozostawiono natomiast warstwę drugą ze względu na stan jej zachowania, jakość wykonania i analogie stylistyczne. Uzupełniono ubytki polichromii, scalając je kolorystycznie z oryginalną warstwą malarską, ale pozostawiono "świadka" wszystkich warstw. Uzupełniono ubytki drewna podstawy i korony cierniowej oraz powierzchniowe uszkodzenia drewna, blaszane perizonium i złote promienie wokół rany na piersi. Perizonium po oczyszczeniuz nalotów zabezpieczono Paraloidem B-72 i zmontowano za pomocą mosiężnych gwoździ. Wykonawcą prac była Joanna Grzelachowska, inwestorem Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków) .

1994-95. Zespół czterech barokowych obrazów: Józef Patriarcha (1 poło XVIII w., wym. 237x68 cm), Daniel w jaskini lwów (1 poło XVIII w., wym. 243x172 cm; ryc. 3), Chrystus Salvator Mundi (1783 r., wym. 228x166 cm), Król Salomon (1783 f., wym. 245x167 cm).

Obrazy, malowane olejno na płótnie, uważane były wcześniej zajednorodny zespół pod względem stylistycznym i kompozycyjnym i miały przedstawiać: Chrystusa Salvatora Mundi, królów Salomona i Dawida oraz św. Marka Ewangelistę. Dwa ostatnie okazały się być przedstawieniami św. Józefa Patriarchy i Daniela w jaskini lwów. Obrazy były bardzo zniszczone, cechował je zły stan skruszałego płótna dublażowego (pleśnie, grzyby), oryginalne pofalowane płótno miało liczne ubytki i uszkodzenia przy krawędziach, było silnie zabrudzone, ze spękaną warstwą malarską i licznymi ubytkami, pokrywającymi się z ubytkami zaprawy, oraz pociemniałym werniksem. Przeprowadzono pełną konserwację: oczyszczono odwrocia płócien po rozdublowaniu oraz lica obrazów, usunięto werniks, przemalowania, zabrudzenia, dokonano dublażu na nowe płótno, uzupełniono ubytki płótna (głównie w partii krajek), zaprawy i warstwy malarskiej (wraz z miejscową jej rekonstrukcją).

Na odwrociach dwóch obrazów (Król Salomon i Salvator Mundi) odkryto inicjały i datę: F. S., 1783. W trakcie prac okazało się, że obrazy różnią się stylistycznie - Józef Patriarcha i Daniel w ja

Ryc. 2. Rzeźba Vir Do lo rum z kolegiaty farnej pw. św. Stanisława biskupa, stan po konselWacji. Fot. archiwum miejskiego konselWatora zabytków.

Iwona Błaszczyk

Ryc. 3. Obraz Daniel w jaskini lwów z kolegiaty farnej pw. św. Stanisława biskupa, stan po konserwacji. Fot. Jerzy Miecznikowski.

skini lwów określone zostały jako malarstwo północnowłoskie (bolońskie?), pozostałe dwa jako warsztat lokalny. Prace wykonały dwa zespoły konserwatorskie: Agnieszka Lewandowska, Andrzej Lewandowski, Anna Siuchnińska (Król Salomon, Daniel w jaskini lwów) oraz Piotr Dybalski, Magdalena Gierowska - Dybalska, Katarzyna Sokolnicka - Męczyńska (Sa lva tor Mundi, Józef Patriarcha); inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

1995 r. Dwuskrzydłowe drzwi główne z przełomu XVII i XVIII w., uzupełnione w latach 40. XX w., ze snycerską dekoracją, nadprożem w jodełkę, nabijane guzami. Stan drzwi był bardzo zły - odkształcone drewno ze śladami prymitywnych napraw, zaatakowane przez owady, skorodowane elementy żelazne, ubytki drewna i elementów ślusarskich. W trakcie prac usunięto olejne i lakierowane przemalowania oraz produkty korozji, zaimpregnowano drewno i uzupełniono jego ubytki, wymieniono partie ze śladami niewłaściwych reperacji, a całe drzwi wzmocniono konstrukcyjnie przez osadzenie na nowych zawiasach i zabezpieczono lakierem ochronnym. Wykonawcą prac była Fundacja Polska Sztuka Użytkowa Oddział w Poznaniu (Stefan Framski), inwestorem - parafia kolegiacka oraz U rząd Miasta.

1995 r. Srebrny kielich renesansowy z 1 poło XVII w., trybowany, na okrągłej stopie zdobionej, podobnie jak nodus i czara, trzema anielskimi główkami. Kielich był ułamany w miejscu styku stopy z trzonem; został oczyszczony oraz scalony. Wykonawcą prac był Edward Sierżant, inwestorem parafia kolegiacka.

1996-98. Wystrój malarsko-sztukatorski kaplicy pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i jej wyposażenie (ołtarz i dwa epitafia). Na barokowy wystrój kaplicy, powstały około połowy XVIII wieku, składają się malowidła ścienne w technice al fresco (na ścianie południowej Nawiedzenie i Ucieczka do Egiptu, konserwowane w 1949 roku przez Stanisława Wróblewskiego, na sklepieniu Wniebowzięcie z początku XX w.) oraz sztukaterie sklepienne z przedstawieniem czterech puttów z symbolami maryjnymi wśród ornamentu małżowinowo-wstęgowego z rocaille'em i palmetami. W czasie prac badawczych w 1996 roku odkryto pierwotną malarską dekorację kaplicy, datowaną na ok. 1701 rok, z przedstawieniem Zmartwychwstania (?) na ścianie wschodniej (ryc. 4), zapewne autorstwa Karola Dankwarta (zachowaną w bocznych partiach z powodu wybitego później otworu arkadowego do prezbiterium) oraz krajobrazu (fragmenty drzew) na ścianie zachodniej, po obu stronach okna. Ponadto odsłonięto dekorację akantowo-wstęgową glifu okiennego na ścianie zachodniej i południowej, powtórzoną na gurtach i pilastrach ściany wschodniej i zachodniej (ryc. 5). Na sklepieniu pokrytym wtórnie sztukateriami ujawniły się ślady malarskiej dekoracji w postaci błękitnego tła z aniołkami (której nie odsłonięto). Powierzchnia polichromii była zniszczona w 40-50 proc. przez jej nasiekanie w trakcie wykonywania wtórnych tynków i wystroju sztukatorskiego na sklepieniu, tynki były odspojone od podłoża, częściowo rozłożone przez działanie wody i przemarzanie, odnotowano również liczne ubytki formy rzeźbiarskiej zachowanej w negatywie oraz wysolenia. W partiach sklepienia wykonano sondy 10xl0 cm dla celów dokumentacyjnych. Powierzchnię polichromii oczyszczono przez usunięcie wtórnej warstwy tynku i zabrudzeń. Podklejono odspajające się fragmenty tynku z malowidłem, uzupełniono ubytki tynku, utrwalono polichromię, wykonano punktowanie oraz rekonstrukcję formy lub kolorystyki w miejscach, gdzie stan zachowania na to pozwalał, a partie dużych ubytków scalono kolorystycznie plamą wibrującą. Na sklepieniu drugiego przęsła kaplicy po usunięciu rozłożonych tynków i nałożeniu nowych wykonano rekonstrukcję ornamentalną w postaci dekoracji malarskiej, nawiązującej do zachowanych w negatywie sztukaterii - jako pendant do barokowego wystroju sztukatorskiego położonej przeciwległe empory wschodniej. Sceny Nawiedzenia i Ucieczki do Egiptu, przemalowane, zabrudzone, słabo czytelne, zawilgocone, od

Iwona Blaszczyk

Ryc. 4.

Odsłonięte malowidło ścienne Zmartwychwstanie, ściana wschodnia kaplicy pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w kolegiacie farnej pw. św. Stanisława biskupa. Fot. Jerzy Miecznikowski.

Ryc. 5. Pilaster z odsłoniętą dekoracją malarską na ścianie wschodniej kaplicy pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w kolegiacie farnej pw. św. Stanisława biskupa. Fot. Jerzy Miecznikowski.

spojone od podłoża, z licznymi drobnymi ubytkami, zostały oczyszczone i uzupełnione. Po zapoznaniu się z odkrywkami ilustrującymi nie najlepszy stan zachowania warstwy spodniej zdecydowano się je pozostawić. Scenę Wniebowzięcia, z licznymi pęcherzami, odspojeniami i ubytkami warstwy malarskiej, oczyszczono, utrwalono i uzupełniono. Wystrój sztukatorski oczyszczono z nawarstwień lakieru i zrekonstruowano ubytki. Ołtarz pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy charakteryzował się bardzo silnie pociemniałymi stiukami, był przemalowany lakierem i farbami olejnymi, zawilgocony, z licznymi drobnymi ubytkami i spękaniami stiuku oraz złoceniami przeciągniętymi wtórnie szlagmetalem. Po oczyszczeniu lica podklejono odspojone od podłoża stiuki, przywrócono lub odtworzono oryginalną powierzchnię rzeźb, uzupełniono ubytki stiuku, wypolerowano powierzchnię i - po usunięciu wtórnych złoceń - pozłocono złotem płatkowym. Przeprowadzono pełną konserwację epitafium kasztelana rogozińskiego Stanisława Grabskiego z 1 pał. XVIIIw. oraz epitafium jezuity ks. Kaspra Drużbickiego z około połowy XVIII wieku - oba marmoryzowane, z dekoracją sztukatorską i malowanymi portretami zmarłych. Wykonawcą wszystkich prac był Krzysztof Powidzki z zespołem, inwestorem parafia kolegiacka oraz anonimowy darczyńca.

1996-99. Wystrój malarsko-sztukatorski empory zachodniej (dawne sodalicjum maryjne, zwane też Archiwum). Na barokowy wystrój sklepienia i ścian z lat ok. 1740-50 składa się zespół 37 malowideł, w większości emblematycznych (przemalowanych lub całkowicie zmienionych w niektórych partiach na przełomie XIX i XX w.), poświęconych symbolice maryjnej (ryc. 6). Stan zachowania wystroju empory był katastrofalny - silne zawilgocenia ściany zachodniej i południowej części sklepienia, warstwa malarska spęczniała z tendencjami do odspajania się i osypywania, z licznymi ubytkami, przetarciami, mechanicznymi uszkodzeniami i przemalowaniami, wtórne tynki częściowo zniszczone, liczne ubytki wystroju sztukatorskiego. W emporze przeprowadzono kompleksowe prace, czyli związanie tynku z podłożem, podklejenie odspojeń między warstwami tynku, odsolenie tynków i sztukaterii, dezynfekcję, oczyszczenie powierzchni malowideł, monochromii i sztukaterii, usunięcie przemalowań, punktowanie ubytków polichromii, uzupełnienie ubytków tynku, częściową rekonstrukcję sztukaterii i częściowe ich pozłocenie. Ostatecznie przywrócono pierwotną, jasnoszarą kolorystykę tła sztukaterii i malowideł. W czasie prac odkryto na ścianie południowej kilka warstw tynku barwionego na kolor różowy i czerwony oraz warstwę z reliktami dekoracji malarskiej w postaci szarobiałej tkaniny ze złotą bordiurą. Wykonawcami prac byli: Krzysztof Powidzki oraz Renata i Piotr Lisowscy, a inwestorem wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

1998-99. Wystrój malarsko-sztukatorski przęsła przy prezbiterium w nawie bocznej zachodniej z barokową dekoracją sklepienia z lat ok. 1740-50, z malowanymi przedstawieniami św.św. Stanisława Kostki, Kazimierza, Cyryla Aleksan

Iwona Błaszczyk

B K

Ryc. 6. Widok na sklepienie empory zachodniej w kolegiacie farnej pw. św. Stanisława biskupa, stan po konserwacji. Fot. Jerzy Miecznikowski.

dryjskiego i Ambrożego (?) w stiukowych obramieniach małżowinowo-akantowo-wstęgowych z rocaille'em, wypełniających resztę pola sklepiennego. Przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorskie przy zawilgoconych, bardzo mocno przemalowanych i pokrytych pęcherzami malowidłach ściennych, które ponadto charakteryzowała słaba przyczepność do podłoża, przy sztukateriach oraz marmoryzacji ścian (usunięto sole i produkty korozji masy gipsowej, naprawiono spękania i odspojenia, zrekonstruowano wyprawy sztuka torskie w partii przyziemia, zdjęto przemalowania złoceń i położono nowe, odtworzono poler). Odnowiono drewnianą szafę relikwiarzową nad wejściem do kaplicy Wieczystej Adoracji (naprawiono jej konstrukcję, zdjęto przemalowania, odświeżono polichromię i złocenia) oraz wapienną posadzkę, tzw. Wazówkę (wymieniono podłoże na nowe z cementów trasowych, płytki kamienne odsolono, zaimpregnowano i uzupełniono identycznym materiałem ubytki, a całość wypolerowano). Prace konserwatorskie przy malowidłach wykonał Krzysztof Powidzki z zespołem, przy sztukateriach i marmoryzacjach Tadeusz Skrzypczak i Marian Domaniecki, natomiast przy szafie relikwiarzowej Jan Graclik; inwestorem był wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

1999-2000. Wystrój malarsko-sztukatorski zachodniej części transeptu wraz z ołtarzem pw. św. Stanisława Kostki. Barokowe malowidła Karola Dankwarta

z 1701 roku na sklepieniu (przemalowane w latach 1912-13 przez Tadeusza Sulimę Popiela i w 1949 roku przez Stanisława Wróblewskiego) przedstawiają Wizję św. Stanisława Kostki oraz, po bokach, Alegorię oddania się bożej miłości i Alegorię upodobania bożego, na ścianie Sw. Stanisława Kostkęprzyjmującego komunię od anioła i Sw. Stanisława Kostkę ugodzonego strzałą miłości bożej, w tondach medaliony z bukietami kwiatów oraz poniżej w medalionach sceny alegoryczne Czystość i Modlitwa. Sztukaterie z początku XVIII w. pochodzą z warsztatu Alberto Bianco, dominuje motyw suchego akantu z owocowymi girlandami, kwiatami, rogami obfitości i aniołkami oraz tonda otoczone gałązkami dębu przewiązanymi wstęgami. Malowidła były bardzo silnie zabrudzone, spudrowane i częściowo złuszczone, ze śladami zawilgoceń, szczególnie w narożach lunet. Tynk miejscami odspajał się od podłoża na skutek wilgoci i przemarzania sklepienia. Prace konserwatorskie obejmowały oczyszczenie malowideł, dezynfekcję, usunięcie wykwitów soli, przebarwień, przemalowań, podklejenie odspojeń tynku i malowideł, uzupełnienie ubytków tynku i polichromii, punktowanie oraz oczyszczenie sztukaterii z przemalowań i uzupełnienie ich ubytków. Odsłonięto oryginalne fragmenty malowideł Dankwarta. W ołtarzu św. Stanisława Kostki z 1735 roku, murowanym, marmoryzowanym, z dwoma parami kręconych kolumn, znajdują się dwa obrazy - główny, Komunia św. Stanisława Kostki Szymona Czechowicza z ok. 1756 roku, oraz dolny, Sw. Barbara Wacława Graffa z 1748 roku (oba malowane olejno na płótnie). Ołtarz był bardzo zanieczyszczony, w obu obrazach grunty były wykruszone, warstwa malarska spękana i przemalowana, werniks pociemniały, a płótno oryginalne osłabione. Marmoryzację ołtarza oczyszczono, uzupełniono jej ubytki, w partii przyziemia podklejono odspojone fragmenty. W obu obrazach dokonano dublażu na nowe płótno, oczyszczono lico i odwrocie, usunięto werniksy i niewłaściwe, wtórne grunty oraz uzupełnienia warstwy malarskiej, dokonano korekty kitów i punktowania ubytków i werniksowania. Wykonawcą konserwacji malowideł był Krzysztof Powidzki wraz z zespołem, prac sztukatorskich Zakład Sztukatorski Mariana Domanieckiego, prac przy obrazach Stanisław Zborowski, a inwestorem wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

DAWNE KOLEGIUM JEZUICKIE (ob. Urząd Miasta), barok, 1701-30,1748-52, arch. arch. Jan Catenazzi, Jan Zelner, Franciszek Koźmiński, pi. Kolegiacki 17

W latach 1997-98 w czasie prac remontowych gmachu odkryto fragmenty pierwotnego barokowego wyposażenia kolegium: - strop z 1 poło XVIII w. (ryc. 7), z wtórną polichromią z pol. XIX w., gdzie dominuje motyw bujnego, szeroko malowanego akantu (deski) oraz marmoryzacji (belki), z drewna sosnowego malowanego techniką klejową, odkryty w 1997 roku na II piętrze w skrzydle południowym, od strony zachodniej. Drewno było miejscami zbutwiałe, z licznymi śladami po gwoździach, zaciekami, niewielkimi ubytkami silnie zabrudzonej polichromii. Pełną konserwację stropu przeprawa

Iwona Błaszczyk

Ryc. 7. Odsłonięty strop z dekoracją malarską w d. kolegium jezuickim (ob. Urząd Miasta).

Fot. Jerzy Miecznikowski.

dził W 1998 roku Krzysztof Powidzki (oczyszczenie drewna, uzupełnienie ubytków malarskich, zastąpienie agresywnej kolorystycznie marmoryzacji, jaka ujawniła się po oczyszczeniu belek, kolorystyką w tonie tła desek); inwestorem był U rząd Miasta; - malowidła ścienne z początku XVIII w., figuralne i ornamentalne, z łacińskimi inskrypcjami, w technice al fresco, odkryte w 1998 roku na parterze (Sala Sesyjna duża i mala oraz pomieszczenie znajdujące się obok). Malowidła pozostawiono w formie odkrywek, przewidując dalsze prace w późniejszym terminie. Wykonawcą prac był poznański oddział Fundacji Polskiej Sztuki Użytkowej, inwestorem Urząd Miasta. Ponadto na podstawie dokumentacji badawczo-odkrywkowej wykonano w 1998 roku nową kolorystykę reprezentacyjnych sal I piętra: Białej, Malinowej i Błękitnej.

W1999 roku poddano renowacji dwa komplety mebli z okresu międzywojennego (pierwszy składał się z biurka, szafy gabinetowej, stolików okrągłego i prostokątnego, siedmiu foteli, dwóch krzeseł i zegara stojącego, natomiast drugi z biurka, szafy gabinetowej, okrągłego stolika i czterech krzeseł) oraz prostokątny stół z 1948 roku, wykonany wg projektu Zygmunta Szatkowskiego przez firmę Antoniego Mulczyńskiego z Poznania, z dekoracją malarską Józefa Oźmina. Prace wykonali: Bogdan Bielewicz, Władysław Michalak oraz frrma KaczmarekŁuczak z Przeźmierowa, a inwestorem był Urząd Miasta.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. ANDRZEJA APOSTOŁA, póinogotycki,1692iI752, ul. Spławie 86

W 1994 roku odnowiono organy (sam instrument muzyczny), pochodzące z przełomu XVIII i XIX w., przeniesione tu w 1964 roku z Walisz ewa koło Łowicza; wykonawcą prac był Jan Drozdowicz, inwestorem parafia.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. ANNY (dawny ewangelicki pw. Chrystusa), neogotycki, 1904-07, zbudowany wg projektu o. Hosswelda, ul. Limanowskiego 13

1997 r. Obraz Matka Boska Bolesna, barokowy, 1 poło XVIII w., malowany olejno na płótnie. Przedstawienie było bardzo trudno czytelne z powodu pociemniałego kolorytu, sczerniałego werniksu i przemalowania. Obraz zdublowano na nowe płótno, usunięto przemalowania oraz nałożono nowy werniks. Prace wykonał Ryszard Gulczyński, inwestorem była parafia.

1998 r. Zespół pięciu neogotyckich witraży, stanowiących pozostałość pierwotnego, ewangelickiego wyposażenia z ok. 1907 roku, jest dziełem braci Linnemann z Frankfurtu n. Menem. Witraże, umieszczone w prezbiterium i w transepcie, przedstawiają: Chrzest w Jordanie, Wniebowstąpienie i Zmartwychwstanie, a dwa pozostałe mają charakter roślinno-geometryczny. Po oczyszczeniu witraży zdemontowano je wraz z ramami, usunięto ślady wcześniejszych, niefachowych napraw i uzupełniono ubytki pierwotną techniką malarską. W transepcie powstał nowy witraż z popiersiem Boga Ojca jako pendant do znajdującego się po stronie przeciwnej witraża geometryczno-roślinnego, nawiązując doń formalnie i kolorystycznie. Prace wykonała Pracownia Witraży Adama Gołembowskiego z Poznania, inwestorem była parafia.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. BOŻEGO CIAŁA (d. Karmelitów Trzewiczkowych), gotycki, XV JXVI i XVIjXVII w., ul. Strzelecka 40

1996 f. Konserwacja trumny egzekwialnej Jana Tworzyańskiego, kasztelana przemęckiego, rokoko, 1763 r. Trumna pokryta jest fioletowym aksamitem, z 12 mosiężnymi nakładkami, uchwytami i tablicą herbową. Konserwację tkaniny przeprowadzono w Pracowni Konserwacji Tkanin Muzeum Narodowego w Poznaniu w związku z przygotowywaną przez poznańskie Muzeum Narodowe wystawą "Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych"; inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

Iwona Błaszczyk

1998-99. Dwa wczesnobarokowe obrazy przedstawiające całopostaciowe portrety króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi (ryc. 8), malowane olejno na płótnie w warsztacie krakowskim w 1665 roku (wym. 220x170 cm). Obrazy były silnie przemalowane przez Mariana Jaroczyńskiego w czasie konserwacji w 1862 roku, zaprawę i warstwę malarską pokrywała gęsta siatka spękań, zaprawę w ok. 40 proc. zastąpiono kitami, warstwa malarska została zniszczona w ok. 50 proc. i kilkakrotnie przemalowana, płótno sfalowane, z dziurkami, werniks rozłożony, drewno ram spękane, zaatakowane przez owady. Przeprowadzono pełną konserwację obrazów, dążąc do maksymalnej rekonstrukcji stanu pierwotnego. Uzupełniono ubytki zaprawy, warstwy malarskiej i płótna oraz przywrócono oryginalny stan ram. Po usunięciu starego płótna dublażowego całość zdublowano na podwójne płótno lniane, miejscami odsłonięto oryginalną kolorystykę, która uległa pogłębieniu w partii szat i tła. Na odwrociu obu płócien znaleziono dwie inskrypcje dotyczące konserwacji prowadzonych w latach 1862 i 1950. Wykonawcami prac byli: Katarzyna Sokolnicka-Męczyńska, Magdalena Gierowska- Dybalska i Piotr Dybalski, a inwestorem Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

Ryc. 8. Portrety królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły z kościoła paraf. pw. Bożego Ciała, stan po konserwacji. Fot. archiwum MKZ.

1999 r. Ołtarz główny, barokowy, po 1740 r,. murowany, marmoryzowany, z obrazem Ostatnia Wieczerza (malowanym olejno na płótnie) i stiukowymi rzeźbami Aarona, Mojżesza i papieży Telesfora i Grzegorza Wielkiego (?). Stan ołtarza przed konserwacją był zły - silnie zabrudzony, z licznymi, drobnymi ubytkami marmoryzacji i stiuków, śladami prymitywnych napraw; zasolenia w partii przyziemia spowodowały liczne odspojenia od podłoża. Zakres prac objął pełną konserwację ołtarza. Usunięto przemalowania na rzeźbach, dekoracji sztukatorskiej i w partii złoceń. Zrekonstruowano ubytki stiuków, marmoryzacji, złoceń, usunięto wadliwe naprawy, wysolenia, stiuk wypolerowano metodami klasycznymi. Wykonawcą prac była Fundacja Polska Sztuka Użytkowa Oddział w Poznaniu (Andrzej Miarkowski z zespołem), natomiast inwestorem U rząd Miasta (miejski konserwator zabytków). Prace przy marmoryzacji ołtarza zakończono w 2000 roku. Obraz Ostatnia Wieczerza z ołtarza głównego, obcięty przy ramie, zaatakowały pleśnie. Warstwa gruntów, podobnie jak warstwa malarska, była odkształcona i spękana, werniks pociemniały, a cały obraz nosił liczne ślady po niefachowych uzupełnieniach ubytków. Kompleksowa konserwacja obrazu polegała m.in. na dezynfekcji i wzmocnieniu płótna, doklejeniu krawędzi i krajek płótna, usunięciu werniksów, wtórnych gruntów i przemalowań, dublażu na nowe płótno, werniksowaniu i punktowaniu ubytków. Prace wykonał Stanisław Zborowski, inwestorem był wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. JANA JEROZOLIMSKIEGO, romańsko-gotycki, XIIjXlII W., połowa XIII W., XV /XVI W., ul. Świętojańska 1

1990-94. Ołtarz późnogotycki, joannicka fundacja z około 1515 roku, która - co jest rzadkością - przetrwała przez wieki na miejscu swego przeznaczenia.

Obudowa malowanego ołtarza renesansowa, w szafie środkowej scena Sacra Conversazione (Maria z Dzieciątkiem, św. św. Jan Chrzciciel i Stanisław Biskup), natomiast na awersach skrzydeł bocznych: Wskrzeszenie Piotrowina, Zabójstwo Św. Stanisława (ryc. 9), Ścięcie głowy św. Jana Chrzciciela, Sw. Jan Ewangelista na Patmos.

Stan zachowania ołtarza był katastrofalny, wielokrotne przemalowania farbą olejną i temperą wszystkich kwater zakrywały liczne ubytki, znaczna była również siatka spękań, a większość krawędzi kwater przycięto. U szkodzenia zaprawy wypełniono trzema rodzajami kitów. Kwatery oczyszczono i usunięto przemalowania oraz niewłaściwe kity. Punktowanie i rekonstrukcję wszystkich kwater wykonano metodą" tratteggio" (uzupełnienie ubytków za pomocą drobnej kreseczki w celu odróżnienia od partii oryginalnych), uszkodzone partie złoconego tła zrekonstruowano złotem płatkowym. W kwaterze środkowej usunięto płótno dublażowe założone w 1955 roku oraz kilka warstw płótna z czasów konserwacji w 1926 roku wraz z pozostałościami drewna pierwotnych desek, jak również stare kity. Po oczyszczeniu odwrocia pierwotnego podłoża, założeniu nowych kitów i naklejeniu płótna malowidło naklejono na płytę żeberkową. W czasie zdejmowania przemalowań

Iwona Błaszczyk

» R R KAł -."A-1

Ryc. 9. Kwatera ze sceną zabójstwa św. Stanisława z ołtarza w kościele paraf. pw. św. Jana Jerozolimskiego, stan po zdjęciu przemalowań i po konserwacji. Fot. archiwum MKZujawniły się oryginalne elementy kwatery środkowej (diadem na głowie Marii, infuła św. Stanisława, owoc pigwy w rączce Dzieciątka, rysunek Baranka i ornamenty na szatach, złocone tło między łodygami grawerowanego liścia akantu). W kwaterach bocznych zrekonstruowano m.in. prawą stopę św. Jana Ewangelisty i fałdy jego płaszcza w dolnej partii. Po usunięciu przemalowań komisyjnie zadecydowano o wykonaniu rekonstrukcji kwatery Zabójstwo św. Stanisława Biskupa (ok. 80 proc. powierzchni) metodą "tratteggio" farbami akrylowymi, którą poprzedziły skrupulatne analizy śladów zachowania i studia porównawcze z zakresu ikonografii, kostiumologii i ornamentu. Wykonawcami prac byli: Ewa Marxen-Wolska i Jerzy Wolski z Łodzi, inwestorem Urząd Wojewódzki (Wydział Kultury i Sztuki).

1993 r. Portal zachodni z romańskimi elementami z 2 poło XII W., wykorzystanymi wtórnie. Składa się on z dwóch półkolistych ceglanych naroży i dwóch kolumn z piaskowca z bazami i głowicami (prawa, ośmiokątna kolumna, podobnie jak prawy bok ościeża, to rekonstrukcja z 1948 roku).

Powierzchnia portalu była silnie zanieczyszczona (nawarstwienia atmosferyczne), kolumny, z licznymi ubytkami wypełnionymi zaprawą cementową, nosiły ślady zasolenia, łuki nadproża zostały otynkowane, pokryte emulsją, a wszystkie fugi w łączeniach kamiennych wypełnione zaprawą cementową. Po usunięciu tynków odsłonięto ceglany, klinowy łuk nadproża ze śladami czerwonej monochromii na fugach, natomiast pod betonowym przedprożem odkryto oryginalne, granitowe bloki kamienne. Osłabione fragmenty kamienia (prawa kolumna i obie bazy) wzmocniono i odsolono, wtórną, prawą kolumnę przekuto, upodabniając jej profil do profilu kolumny oryginalnej o rzucie czwórliścia. Wszystkie fugi kolumn i nadproża wypełniono zaprawą wapienno-piaskową, a rekonstruowane fugi nadproża przelewano czerwoną farbą. Wykonawcą prac był Andrzej Lewandowski z Poznania, inwestorem Urząd Wojewódzki (Wydział Kultury i Sztuki).

1996 r. Organy, niejednorodne stylistycznie, z przełomu XVIII i XIX w.; remont kapitalny instrumentu wykonał Marian Nawrot z Wronek, inwestorem była parana.

1998 r. Posadzka z wapieni ortoceratytowych sprowadzonych ze Szwecji w XVI-XVIII w. Płyty zostały poddane obróbce szlifowania i polerowania. Niewielką ilości uszkodzonych płyt wymieniono na stare, pozyskane z innego źródła. Prace wykonał Zakład Kamieniarski Zbigniewa Wawrzyniaka z Murowanej Gośliny k. Poznania, ze środków własnych parafii.

1998 r. Chrzcielnica późnogotycka z 1522 roku, z piaskowca, na rzucie oktogonu, z drewnianą pokrywą, rzeźbiona. Powierzchnia była przemalowana kilkakrotnie i zabrudzona, z drobnymi ubytkami kamienia. Chrzcielnicę oczyszczono, zdjęto przemalowania, pozostawiając oryginalne ślady polichromii (czerwień, błękit), które utrwalono. Uzupełniono ubytki kamienia odpowiednio odbarwionym preparatem, scalając go kolorystycznie z piaskowcem. Do barwy kamienia dostosowano kolorystykę drewnianej nakrywy, a kamień zabezpieczono przed wnikaniem wody i zanieczyszczeniami. Prace wykonał Włodzimierz Pińskwar z Gniezna, ze środków własnych parani.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. NAJŚW. SERCA PANA JEZUSA i ŚW. FLORIANA, neoromański, 1897-99, zbudowany według projektu Jana Rakowicza, ul. Kościelna 3

1995-97. Konserwacji poddano zespół ornamentalnych malowideł ściennych (ryc. 10) w prezbiterium, transepcie i korpusie nawowym (z wyłączeniem scen figuralnych), autorstwa Tadeusza Sulimy Popiela, powstały w latach 1910-11, oraz polichromię stropów, która stanowiła pierwotne wyposażenie kościoła. Malowana temperą dekoracja uległa kilkakrotnie przemalowaniom w technice kazeinowej, co przyciemniło zasadniczo jej koloryt oraz zmieniło formę. W czasie jed

Iwona Błaszczyknej z konserwacji górne partie ściany uległy całkowitemu wymyciu, pozostałe malowidła były silnie zanieczyszczone, miejscami wraz z tynkami odspojone, w górnych partiach zasolone. Po dokonaniu odkrywek stratygraficzno-sondażowych na ścianach odsłonięto pierwotny rysunek dekoracji malarskiej i jasną, ciepłą paletę Popiela wraz ze złoceniami, a także ornament dywanowy pokrywający dolne partie ścian transeptu i naw bocznych. Usunięto wtórne powłoki malarskie oraz zmurszałe i zasolone partie tynku, wyprawiając je nowymi, wapienno-piaskowymi. Po wykonaniu próby rekonstrukcji kolorystyki pierwotnych form ornamentalnych przystąpiono do właściwej rekonstrukcji w technice

temperowej wraz ze złoceniami. Oczyszczono polichromię stropów, uzupełniono ubytki. Ponadto odświeżono wyposażenie kościoła, czyli ołtarze, ambonę, chrzcielnicę, stolarkę i okucia drzwi. Wykonawcami prac byli Daniel Nowacki i Joachim Nowacki z Osiecznej, inwestorem parafia.

1998 r. Konserwacja organów z 1910 roku, wykonanych przez firmę E. F.

Walcker z Ludwigsburga. Prace obejmowały kontuar, trakturę instrumentu, wiatrownice, piszczałki, miechy organowe, strojenie. Wykonawcą prac był Jan Drozdowicz, inwestorem parafia.

1999 r. Na dotychczasową posadzkę położono nową, marmurową typu "morawica" w odcieniu ciemnym, obie warstwy wiążąc cementem. Wykonawcą prac był Józef Ptaszek, inwestorem parafia.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. NAJ ŚW. ZBAWICIELA, neogotycki, 1866-69, zbudowany wg projektu Friedricha Augusta Stiilera przez Heinricha Kocha, ul. Fredry 11

W latach 1995-96 poddano konserwacji neogotyckie organy z 1913 roku firmy V6lkner, instrument wielokrotnie przerabiany. Szereg piszczałek i głosów odtworzono w pierwotnym kształcie, kontuar zachowano w formie atrapy ze względu na duży stopień zużycia, utrzymano romantyczne brzmienie instrumentu. Prace wykonał Jan Drozdowicz; inwestorem była parafia.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. WOJCIECHA, gotycki, XV, XVI, początek XVII w., Wzgórze św. Wojciecha

W latach 1995-96 poddano pracom konserwatorskim zespól czterech portretów trumiennych z tablicami herbowymi i inskrypcyjnymi, malowanych olejno na blasze cynowej i miedzianej, z 4 ćw. XVII w.: 1. Teresy Naramowskiej z czterema trybowanymi tablicami herbowymi (Wczele, Jastrzębie, Prawdzie i Białynia) i tablicą inskrypcyjną z 1692 roku; 2. Heleny Czackiej z czterema malowanymi tablicami herbowymi (Łodzią, Poraj, Abdank, Białynia) i tablicą inskrypcyjną z 1691 roku; 3. Teresy Naramowskiej z czterema malowanymi tablicami herbowymi (Wierzbna, Radwan, Zaremba, Dryja) i tablicą inskrypcyjną z 1680 roku; 4. nieznanego mężczyzny z ok. 1700 roku. Blaszane podłoża były skorodowane, na licach zalegały warstwy oślepłych werniksów oraz brudu i kurzu, obrazy były przemalowane, z licznymi ubytkami. Portrety oczyszczono, usunięto produkty korozji, przemalowania i werniksy, zabezpieczono lica i odwrocia werniksami, wypunktowano, a także wykonano nowe podłoża drewniane. Prace wykonano w Muzeum Narodowym w Poznaniu (Teresa Kozioł, Anna Siuchnińska, A. Wawrzyniak), inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

Iwona Błaszczyk

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH, późny barok, klasycyzm, arch. Antoni Hoehne, 1777-83, ul. Grobla l

W 1998 roku poddano renowacji rzeźbiony i polichromowany krucyfiks barokowym z 2 poło XVIII w. Zdjęto dwie warstwy przemalowań, odsłonięto pierwotną polichromię, uzupełniono jej ubytki, pozłocono. Prace wykonała pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego, inwestorem była parafia.

KOŚCIÓŁ REKTORSKI PW. NAJ ŚW. KRWI PANA JEZUSA, barokowy, 1702 r., z reliktami gotyckiej kamienicy Świdwów-Szamotulskich, ul. Żydowska 34

1994 r. Obraz Św. Michała Archanioła, barokowy, z 1 poło XVIII w., malowany olejno na desce, został zniszczony w 1994 roku w związku z włamaniem do kościoła (złamana deska, ubytki warstwy malarskiej w miejscach pęknięć drewna, pociemniały werniks). Obraz, zabezpieczony przez pracownię konserwatorską Muzeum Archidiecezjalnego, wymaga przeprowadzenia kompleksowych prac konserwatorskich.

1995-96. Późnogotycka płaskorzeźba Oplakiwanie, z początku XVI w., wykonana została z drewna lipowego, polichromowanego. Trzyosobowa grupa (Matka Boska i Św. Jan podtrzymujący ciało Chrystusa) mogła stanowić fragment ołtarza pochodzącego być może z kościoła Bożego Ciała, należącego - podobnie jak kościół rektorski - do zakonu karmelitów trzewiczkowych. Drewno było zniszczone na skutek działania owadów, miejscami uzupełniane za pomocą innych gatunków drewna, z nieznacznie zachowaną oryginalną zaprawą i polichromią, kilkakrotnie przemalowane, ze śladami lokalnych i prowizorycznych retuszy, wtórnie łączone za pomocą gwoździ. Po oczyszczeniu usunięto z rzeźby wierzchnią (XX-wieczną) warstwę polichromii i nieprawidłowe kity deformujące powierzchnię, uzupełniono głębokie ubytki drewna kitem trocinowym z Paraloidem B-72 oraz ubytki zaprawy. Ze względu na prawie całkowity brak oryginalnej polichromii zdecydowano się odkryć i utrwalić warstwę XIX-wieczną. Drewno zaimpregnowano i wypunktowano ubytki polichromii. Prace wykonała Joanna Grzelachowska, inwestorem był U rząd Miasta (miejski konserwator zabytków) .

1998 r. N eobarokowy wystrój sztukatorski sklepienia dolnego kościoła z 1916 roku wykonała firma Prendki z Poznania. Jako źródło inspiracji stylistycznej posłużyły barokowe stiuki naw bocznych kościoła farnego z pełnym repertuarem ich motywów. Bardzo silne zawilgocenie ścian spowodowało całkowite rozłożenie tynków i zaprawy, w sztukateriach odnotowano liczne, drobne ubytki. Po usunięciu ze ścian rozłożonych tynków i zaprawy oraz osuszeniu ścian systemem Aqua Stop, oczyszczono i zabezpieczono sztukaterie z zespołem sied

miu kartuszy oraz uzupełniono ubytki stiuku. Wykonawcą prac był Marian Domaniecki, inwestorem wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

1999 r. Barokowy zespół malowideł sklepiennych i ściennych, autorstwa Adama Swacha, z 1735 r. ilustruje poznańską legendę o Trzech Hostiach oraz scen}' z życia świętych karmelickich. Z zespołu 44 malowideł na trzech przęsłach konserwacji.poddano początkowo dwa przęsła (wschodnie i środkowe); konserwację zachodniego wykonano w 2000 roku. Oryginalne malowidła, zachowane w niewielkim stopniu, były kilkakrotnie przemalowane, pociemniałe, zanieczyszczone, z licznymi drobnymi ubytkami (ok. 25 proc), spękane, odspojone miejscami od podłoża, zniszczone przez wodę i sól. Malowidła oczyszczono metodą mechaniczno-chemiczną, zabezpieczono pudrujące się warstwy, usunięto przemalowania i stare kity, zdezynfekowano oraz uzupełniono ubytki i spękania. Po uzupełnieniu warstwy malarskiej wykonano jej częściową rekonstrukcję, miejscami posługując się szablonami w skali 1:1 sporządzonymi na podstawie przekazów ikonograficznych. Zrekonstruowano również kolorystykę pasów gurtowych i profili sztukatorskich. Wykonawcą były Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu sp. z 0.0., autorami rekonstrukcji: Joanna Cybichowska-Głuszek, Piotr Drozdowicz, Jadwiga Majerczak i Katarzyna Mularczyk, a inwestorem wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

1999 r. Płaskorzeźba lmmaculata, barokowa, z około połowy XVIII wieku, drewniana, polichromowana i pozłacana, uległa złamaniu w partii podstawy, drewno i polichromia nosiły miejscami ślady spękań, a powierzchnia była zanieczyszczona. Przeprowadzono pełne prace konserwatorskie, scalając obie ułamane części, uzupełniając ubytki polichromii i złoceń. Prace wykonała pracownia konserwatorska Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, inwestorem była parafia.

KOŚCIÓŁ SUKURSALNY PW. ŚW. MAŁGORZA1Y, gotycki, 2 pol. XIV w., XV w. , Rynek Sródecki

1992 r. Ołtarz bocmy pw. św. Filipa Nereusza, barokowy, z około połowy XVIll wieku, marmoryzowany, ze stiukowym przedstawieniem modlącego się św. Filipa Nereusza. Stopień zniszczenia ołtarza oceniono na 40-50 proc. (drobne ubytki, spękania, ślady amatorskich napraw, scena figuralna osypana w dolnej części pod wpływem wilgoci). Ołtarz oczyszczono z zabrudzeń, wysoleń, zespolono stiuk z podłożem, uzupełniono ubytki stiuków w scenie i obramieniu. Wykonano złocenia i polery, zrekonstruowano dolną partię przedstawienia. Prace konserwatorskie prowadziła Fundacja Polska Sztuka Użytkowa w Poznaniu (Mariusz Lewicki, Krzysztof Tomczak), a inwestorem był Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego.

Iwona Błaszczyk

1997 r. Obraz Matka Boska Z Dzieciątkiem na półksięŻYcu w typie Assunty, renesansowo-barokowy z początku XVII w., z okuciowym ornamentem snycerskim w zwieńczeniu, malowany techniką temperową na desce. Obraz znajdował się w bardzo złym stanie (deski wypaczone, spękane, częściowo spróchniałe, liczne spękania warstwy malarskiej, przemalowania). U sunięto przemalowania i spróchniałe fragmenty drewna, obraz zaimpregnowano roztworem Paraloidu B-72, wzmocniono strukturalnie podłoże, uzupełniono ubytki podobrazia, złocenia, wzmocniono odwrocie obrazu i wypunktowano. Wykonawcami prac byli Joanna i Krzysztof Langowie, inwestorem Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków) .

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY 00. DOMINIKANÓW PW. KRÓLOWEJ RÓŻAŃCA ŚWIĘTEGO (1945-49), ul. Kościuszki 99

1990-92. Obraz Mater Misericordiae z 1662 roku, autorstwa Petrusa Laurentiusa Landucci lub lwowskiego cechu malarzy, malowany olejno na desce, pochodzi z klasztoru 00. Dominikanów we Lwowie, natomiast w obecnym miejscu znajduje się od 1945 roku. Deski podłoża obrazu były silnie wypaczone, a w miejscach spojeń desek nastąpiły spękania i ubytki warstwy malarskiej. Pełną konserwację obrazu wykonała Małgorzata Misztal z Torunia.

1991 r. Ryngraf z przedstawieniem Matki Boskiej Częstochowskiej z 1910 roku malował olejno na blasze W. Kowalski. W tym przypadku przeprowadzono konserwację zachowawczą, oczyszczając i uzupełniając mniejsze ubytki. Wykonawcą prac była Małgorzata Sokołowska.

1995, 1997, 1999. Cztery barokowe obrazy z krakowskiego warsztatu Tomasza Dolabelli z 1 poło XVII w., malowane olejno na płótnie, pochodzą z dawnego kościoła 00. Dominikanów (ob. 00. Jezuitów) przy ul. Szewskiej: 1. Sw. Dominik Z towarzyszami karmieni przez anioły (wym. 205x265 cm), 2. Kazanie św. Wincentego Ferreriusza (wym. 182x250 cm; ryc. 11), 3. Męczeństwo Dominikanów sandomierskich (wym. 190x257 cm); 4. Sw. Małgorzata Węgierska wskrzeszająca dziewczynę utopioną w studni (wym. 200x260 cm), Wszystkie obrazy były konserwowane w 1901 roku, a dwa (1 i 4) ponadto w latach 60. XX w. Ostatnią konserwację przeprowadzili w latach 1995 (1 i 2), 1997 (3) i 1998 (4) Stanisław Zborowski (1 i 4), Hanna Kutzner- Mellion (2) oraz Maria Roznerska z zespołem (3). Obrazy były zabrudzone, zniszczone, z pęcherzami, ubytkami warstwy malarskiej i płótna, słabo czytelne w treści, o pociemniałym kolorycie i werniksie. Kompleksowe prace konserwatorskie polegały m.in. na usunięciu płótna dublażowego oraz przemalowań i werniksów, oczyszczeniu płótna i uzupełnieniu jego ubytków oraz warstwy malarskiej wraz z zaprawą, dublażu na nowe płótno, opracowaniu powierzchni kitów, werniksowaniu i punktowaniu. Inwestorem był U rząd Miasta (miejski konserwator zabytków) .

Ryc. 11. Obraz Kazanie Św. Wiflcentego Ferreriusza z kościoła klasztornego 00. Dominikanów pw. Królowej Różańca Swiętego, stan po konselWacji. Fot. archiwum MKZ.

1998 r. Obraz Sw. Jacek Z towarzyszami przeprawiający się na płaszczu przez Dniepr, z 1863 roku, malowany olejno na płótnie przez Karola Sangowskiego.

W trakcie prac konserwatorskich naprawiono uszkodzone płótno, założono kity, zapunktowano ubytki, wykonano korektę niektórych najbardziej pociemniałych, starych punktowań, a lico pokryto werniksem. Prace wykonała Małgorzata Sokołowska.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY 00. FRANCISZKANÓW KONWENTUALNYCH PW. ŚW. ANTONIEGO PADEWSKIEGO, barokowy, 1668-98,1733, arch. Jan Koński, ul. Franciszkańska 2

1990 r. Całopostaciowy portret Jadwigi Rogalińskiej powstał po 1652 roku i został namalowany olejno na płótnie (193x140 cm). Powierzchnie odwrocia i lica obrazu były bardzo zabrudzone, werniks pożółkły, a na krawędziach odnotowano drobne ubytki zaprawy. Portret poddano zabiegom konserwatorskim w związku z organizowaną w 1991 roku przez Muzeum Narodowe w Poznaniu wystawą "Duma i wolność.

Iwona Błaszczyk

Obraz szlachty w dobie baroku". Prace polegały na oczyszczeniu odwrocia i lica obrazu, uzupełnieniu ubytków zaprawy, korekcie wcześniejszych punktowań i zabezpieczeniu lica werniksem. Wykonawcą było Muzeum Narodowe w Poznaniu (Leszek Tuczyński); prace sfinansowano ze środków własnych.

1995-96. Zespół 14 portretów trumiennych i inskrypcyjna tablica trumienna, z 4 ćw. XVII w., malowane olejno na blasze cynowej: 1. Mielżyńskiej (?), 2. Marianny nieznanego nazwiska, 3. Sczanieckiej, 4. D. Koźmińskiej, 5. nieznanej kobiety, 6. panny w wianku rucianym, 7. Mielżyńskiego (?), 8. Matuszewskiego, 9. nieznanego chłopca, 10. mężczyzny herbu Łabędź, 11. mężczyzny z inicjałami S. P. S. R, 12-14. trzech nieznanych mężczyzn.

Blaszane podłoża były skorodowane, a drewniane zniszczone, na licu zalegały warstwy oślepłych werniksów oraz brudu i kurzu, obrazy były przemalowane, z licznymi ubytkami warstwy malarskiej. Portrety oczyszczono, usunięto produkty korozji, przemalowania i werniksy, zabezpieczono lica i odwrocia werniksowań, wypunktowano oraz wykonano nowe drewniane podłoża. Prace prowadzono w Muzeum Narodowym w Poznaniu (Hanna Kutzner, Teresa Kozioł, Joanna Grzelachowska), inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

1997-98. Ołtarz pw. atki Bożej w Cudy Wielmożnej (ryc. 12) z kaplicy pod tym samym wezwaniem, barokowy, wykonany przez braci franciszkańskich Antoniego Swacha (snycerz) i Adama Swacha (malarz) w latach 1688-93, dokończony w 1713 roku, drewniany, rzeźbiony, ze snycerką i zespołem dziewięciu obrazów malowanych na desce i płótnie; obraz centralny w szerokiej, srebrnej ramie, wykonanej w latach 1676-1713 przez trzech poznańskich złotników: Łukasza Wrzaskowicza, Jacentego Piątkowskiego (Drzewo Jessego), Michała Meissnera (ośmioramienna gwiazda), repusowanej, cyzelowanej, odlewanej, z półszlachetnymi kamieniami. Przeprowadzono pełną konserwację drewnianej konstrukcji ołtarza, snycerki, rzeźb, srebrzeń, złoceń, zrekonstruowano i uzupełniono ubytki, wymieniono spróchniałe elementy, a także naprawiono oryginalny mechanizm obrotowo-przesuwowy. Na niektórych elementach ołtarza odkryto daty i inskrypcje wykonane przez obu braci, pochodzące z lat 1688, 1691 i 1693, które z pewnością określają czas trwania prac stolarskich i snycerskich, gdyż obraz centralny umieszczono w ołtarzu dopiero w 1713 roku. Zakonserwowano dziewięć obrazów - trzy malowane na desce (Matka Boża w Cudy Wielmożna, portrety brata Tomasza Dybowskiego i gwardiana Wojciecha Zawady) i sześć malowanych na płótnie naklejonym na deskę (św.św.: Anna, Joachim, Franciszek, Antoni Padewski, Józef: Jan Ewangelista). Pod tymi ostatnimi odkryto pierwotne przedstawienia tych samych świętych (ryc. 13,14), pochodzące z czasów budowy ołtarza (schyłek XVII w.), które odsłonięto; ubytki pierwotnej warstwy malarskiej wynosiły od 15 do 35 proc. powierzchni. Odsłonięte obrazy cechują ciepła, nasycona kolorystyka (żółć, oranż, cynober, czerwień, zieleń, błękit) oraz urozmaicone tła (krajobraz, italianizująca architektura,

arkadowy prześwit), dzięki czemu doskonale współgrają z imitującą heban czernią lica ołtarza. Obrazy wtórne, o ciemnym, zgaszonym kolorycie, udokumentowano na barwnych planszach fotograficznych w skali 1:1; ich autorstwo przypisywano w literaturze (czy słusznie?) Adamowi Swachowi. Przeprowadzono także konserwację srebrnej ramy o motywie gwiazdy wpisanej w czwór liść. Zachowany został program ideowy ołtarza, nawiązujący do symboliki drzewa genealogicznego Marii (Arbor Virginis). Wykonawcą prac były Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu sp.

z 0.0. (kierownik zespołu Ewa Szydłowska-Nadolna), inwestorem Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

Iwona Błaszczyk

Ryc. 13. Obraz Św. Anna z ołtarza pw. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej w kościele 00. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego, stan w trakcie wykonywania odkrywek (lewy) i po odsłonięciu (prawy). Fot. Jerzy Miecznikowski.

Ryc. 14. Obraz Sw. Franciszek z ołtarza pw. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej w kościele 00. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego, stan w trakcie wykonywania odkrywek (lewy) i po odsłonięciu (prawy). Fot. Jerzy Miecznikowski.

Iwona Błaszczyk

Ryc. 15. Wystrój sztukatorsko-malarski kaplicy pw. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej z kościoła 00. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego, stan po konserwacji. Fot. Jerzy Miecznikowski.

1999 f. Wystrój malarsko-sztukatorski barokowej kaplicy pw. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej z początku XVIII w. (ryc. 15). Kopułę i ściany kaplicy pokrywa zespół 11 malowideł autorstwa Adama Swacha z ok. 1702 roku, wykonanych w technice al fresco: 1. św.św. Juliana (?), Maria Magdalena, Maria, siostra Łazarza, Małgorzata z Kortony, 2. św. św. Urszula, Barbara, Apolonia, Małgorzata, , 3. św-św. Jadwiga Sląska, Elżbieta Turyńska, bł. Agnieszka Czeska i Jolanta, 4. św-św. Kinga, Klara, Konstancja, bł. Salomeą, 5. św. Jan Chrzciciel, 6. bł. Jan Duns Szkot, 7. św. Antoni Padewski, 8. św. Franciszek, 9. cudowne wskrzeszenie niewiasty, 10-11. emblemat - kwiat lilii. Na wystrój sztukatorski kopuły z ok. 1701 roku, wykonany przez warsztat Alberta Bianco, składa się 13 pełnoplastycznych, naturalnej wielkości figur Chrystusa i Apostołów wśród bogatej, mięsistej dekoracji ornamentalnej z motywami wici akantowej, kwiatów, owoców, girland i główek anielskich; na tamburze kopuły, w partii nad ołtarzem znajduje się Bóg Ojciec wśród obłoków, natomiast w latarni gołębica w promienistej glorii. Przeprowadzono pełną konserwację malowideł i sztukaterii, usunięto przemalowania klejowe, oczyszczono powierzchnię, uzupełniono ubytki i złocenia, , umocowano odspojone elementy, dokonano odsolenia. Sciany pomalowano w dwóch tonacjach różu.

Wykonawcą prac był Krzysztof Powidzki wraz z zespołem (malowidła ścienne) i Zakład Sztukatorski Walentego Domanieckiego, inwestorami Wielkopolski Urząd Wojewódzki i Sejmik Wojewódzki w Poznaniu (malowidła ścienne) i Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

1999 r. Wykonanie kopii figury Marii Niepokalanej, wieńczącej latarnię kaplicy pw. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej, odlanej w metalu i pozłoconej (według barokowego oryginału, pochodzącego z 1681 roku, z blachy miedzianej, złoconej i trybowanej, wys. 120 cm, obecnie przechowywanego w klasztorze). Dokonano rekonstrukcji księżyca i aureoli z gwiazd wokół głowy (na podstawie zachowanych przekazów ikonograficznych). Wykonawcą prac był Jan Chojecki, inwestorem klasztor 00. Franciszkanów Konwentualnych.

1999 r. Konserwacja zespołu barokowych malowideł sklepiennych i ściennych w prezbiterium autorstwa Adama Swacha z ok. 1702 roku, po zniszczeniach II wojny świat, uzupełnionych częściowo przez Henryka Kota i Teodora Szukałę pod nadzorem Ewy i Jerzego Wolskich, oraz wystroju malarsko-sztukatorskiego z przełomu XVII i XVIII wieku (ryc. 16). Malowidła na sklepieniu przedstawiąją Ukazanie się św. Trójcy św. Antoniemu Padewskiemu w otoczeniu czterech ulatujących aniołów i dwóch malowideł alegorycznych Śmierć oraz Zagubione dziecko odnajdujące drogę. Ponadto występują iluzjonistyczne balustrady z przewieszonymi kobiercami oraz fragmenty wcześniejszej (schyłek XVII wieku) dekoracji malarskiej na ścianach wschodniej i zachodniej (putta z różami).

Ryc. 16. Fragment wystroju malarskiego prezbiterium z końca XVII w.

w kościele 00. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego, stan po konserwacji Fot. Iwona Błaszczyk.

Iwona Blaszczyk

Malowidła były zabrudzone i pociemniałe, silnie przemalowane w technice klejowej i temperowej, a ich powierzchnia utraciła pierwotną fakturę charakterystyczną dla techniki al fresco. Podłoże i przemalowane sztukaterie o motywach roślinnych cechowały miejscami drobne ubytki i zawilgocenia. W trakcie konserwacji usunięto zabrudzenia i przemalowania malowideł i sztukaterii, odkażono i odsolono powierzchnie, dokonano również podklejenia i konsolidacji tynków, uzupełnienia ubytków tynku i stiuku oraz punktowania ubytków polichromii oraz wykonano nową monochromię. Pod malowidłem centralnym sklepienia odkryto relikty dekoracji malarskiej z końca XVII w. Wykonawcą prac był Krzysztof Powidzki z zespołem, inwestorem wielkopolski wojewódzki konserwator zabytków.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY 00. JEZUITÓW PW. NAJ ŚW. SERCA JEZUSOWEGO (dawny dominikański), gotycki, XIII w. (1253 r.), przebudowany w początku XVIII w., arch. Jan Catenazzi, ul. Szewska 18

1989-1990. W korpusie nawowym (na ścianach i filarach) odkryto barokowe malowidła ścienne z 2 pol. XVIII w. Na odsłoniętych fragmentach znajdują się m.in. postać duchownego, anioła i Chrystusa (?) oraz wazon z kwiatami. Odkrywki oczyszczono oraz wstępnie zabezpieczono. Do dziś nie przeprowadzono dalszych prac konserwatorskich. Wykonawcą dotychczasowych prac była Sztuka Polska w Poznaniu (Andrzej Miarkowski, Krzysztof Tomczak), a inwestorem Wydział Kultury i Sztuki U rzędu Wojewódzkiego.

1991 f. Konsefwacja brązowej płyty nagrobnej Feliksa Paniewskiego, kasztelana lwowskiego (zm. w 1488 r.). Późnogotycka, wykonana po 1488 r. w warsztacie Vischerow w N orymberdze płyta w czasie II wojny świat, została wywieziona przez Niemców do Norymbergi, a po zakończeniu działań wojennych do ZSRR. Odnaleziono ją w 1990 roku w zbiorach leningradzkiego Ermitażu i przekazano stronie polskiej (wraz z zespołem pięciu płyt z Katedry poznańskiej i płytą Andrzeja Szamotuiskiego z kolegiaty w Szamotułach). Płyta zachowała się w dobrym stanie, została oczyszczona z nawarstwień korozyjnych, jej odwrocie zabezpieczono podwójną warstwą minii, a lico woskiem i Paraloidem B-72. Po zamontowaniu płyty w dawnym miejscu, na ścianie kaplicy Różańcowej, nałożono ostateczną warstwę mikrowosku i wypolerowano powierzchnię. Wykonawcą prac był Janusz Krause z Torunia wraz z zespołem, inwestorem Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego.

1992 f. Wystrój sztukatorski sklepienia prezbiterium, ok. 1923 f. Na podstawie zachowanych fragmentów odtworzono i uzupełniono brakujące partie stiuku, oczyszczono i naprawiono kapitele. Prace wykonali Marian i Walenty Domanieccy, inwestorem był Urząd Wojewódzki.

1998 r. Obraz Matki Boskiej Śnieżnej z ołtarza bocznego pw. Matki Boskiej Pocieszenia, barokowy, XVII-wieczny, malowany olejno na płótnie (wym. 77,5xI15,5 cm). Przedstawia Marię w typie Hodegetrii, w srebrnej, częściowo pozłacanej i trybowanej sukience z 1720 roku. Płótno było kruche, zabrudzone, zdeformowane, z czterema warstwami przemalowań, warstwa malarska zabrudzona, spękana, pokryta pociemniałym werniksem, a na sukience pokrytej lakierem znajdowały się produkty korozji srebra i pęknięcia. W trakcie prac konserwatorskich usunięto wtórne nawarstwienia malarskie i płótno dublażowe, uzupełniono ubytki płótna, dokonano dublażu na nowe płótno, uzupełniono ubytki zaprawy i warstwy malarskiej, powierzchnię zawerniksowano, oczyszczono sukienkę, usunięto przemalowania i produkty korozji srebra, zlikwidowano deformacje blachy i zalutowano pęknięcia. Wykonawcą prac był Piotr Dybalski, inwestorem klasztor 00. Jezuitów.

KLASZTOR 00. JEZUITÓW, XIII-XIV w., ok. 1500,1622 r., początek XVIII w., ul. Szewska 18

W 1990 roku odsłonięto relikty wystroju malarskiego kaplicy pw. św. Jacka z 1 poło XVII w. (zacheuszki oraz fragmenty scen figuralnych, zapewne z życia św. św. Jacka i Dominika), a także fragmenty wystroju sztukatorskiego w postaci przyściennych pilastrów z kapitelami. Wykonawcą prac była Sztuka Polska w Poznaniu, inwestorem Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY 00. KARMELITÓW BOSYCH PW. ŚW. JÓZEFA, barokowy, 1658-67, arch. arch. Krzysztof Bonadura Starszy i Młodszy, Jerzy Catenazzi, ul. Działowa 25

W związku z awarią sieci centralnego ogrzewania w nocy z 2 na 3 stycznia 1997 r. i silnym nasyceniem wnętrza kościoła parą wodną uszkodzeniu uległy dwa obrazy berlińskiego malarza Alberta Tschautscha Poklon pasterzy i Upadek pod krzyżem w transepcie, oba z 1878 roku, malowane olejno na płótnie. U sunięto rozłożony werniks oraz (w niewielkim stopniu) stare punktowania. Prace wykonał Marek Krygier.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY PW. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO, XVIjXVII w., ok. 1660 r., Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, ul. Długa l

W 1994 roku odnowiono neogotycki ołtarz główny Ferdynanda Stufflessera z 1899 roku. Prace polegały na oczyszczeniu lica, malowaniu i pozłoceniu oraz uzupełnieniu drobnych ubytków. Wykonawcą prac był Jarosław Marzyński, inwestorem Zgromadzenie.

Iwona Błaszczyk

STUDNIA HIGIEI, fundacja Edwarda Raczyńskiego z 1841 r., piaskowiec, brąz, twórcy: Christian Gottlob Cantian (cokół) i Albert WoltT (rzeźba), pi. Wolności

Po kradzieży w 1995 roku brązowej głowy lwa z cokołu, jeszcze w tym samym roku wykonano jej kopię, również z brązu, i zamontowano w miejsce oryginału, który przechowywany jest w Biurze Miejskiego Konserwatora Zabytków. Odlew wykonano w pracowni Jana Chojeckiego, inwestorem był Urząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

FONTANNA PROZERPINY, rokoko, 1766 r., Augustyn Schoeps, piaskowiec kuty, Stary Rynek

W 1993 roku przeprowadzono pełną konserwację obiektu (usunięcie nawarstwień metodą hydrodynamiczną, odsolenie i impregnacja kamienia, uzupełnienie ubytków kamienia masami plastycznymi na bazie żywicy epoksydowej i kruszyw, scalenie kolorystyczne dobrze zachowanych starych kitów i fleków, wymiana skorodowanej instalacji hydraulicznej, zabezpieczenie wnętrza cembrowiny, hydrofobizacja całej powierzchni kamienia, oczyszczenie brązowych rzygaczy i zabezpieczenie ich lakierem na bazie Paraloidu B-72). Wykonawcą prac był Mariusz Lewicki, inwestorem Powszechny Bank Kredytowy SA w Warszawie (oddział w Poznaniu). W 1999 roku zrekonstruowano prawe przedramię i dłoń Prozerpiny (uszkodzone trzy lata wcześniej). Prace wykonały Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu sp. z 0.0. (rzeźbiarze: Piotr Postaremczak, Mieczysław Król), inwestorem był Zarząd Dróg Miejskich w Poznaniu.

FONTANNA, 1908 r., Ignatius Taschner, piaskowiec kuty, dziedziniec Muzeum Etnograficznego (ryc. 17).

Fontanna pierwotnie umieszczona była na dziedzińcu dawnego kolegium jezuickiego (ob. Urząd Miasta). Po jej demontażu ok. 1965 roku została zmagazynowana na Cytadeli. W 1992 roku przeprowadzono pełną konserwację fontanny, scalono wszystkie zachowane elementy oraz zrekonstruowano brakujące (dzieci na trzonie kolumny). Wykonawcą prac był Zbigniew Kasznia z Poznania, inwestorami Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Muzeum Narodowe w Poznaniu i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Ryc. 17.

Fontanna Ignatiusa Taschnera na dziedzińcu Muzeum Etnograficznego, stan po konserwacji. Fot. Iwona Błaszczyk.

-t .. iAArasilSiAisa

KAPLICZKA BOŻEJ MĘKI, barok, ok. 1706 r., ceglana, tynkowana, elementy ceramiczne, odlew, ul. Bydgoska 4 (na dziedzińcu Szkoły Podstawowej nr 105)

W1992 roku przeprowadzono pełną konserwację kapliczki (sprawdzenie statyczności posadowienia, uzupełnienie i odświeżenie elementów ceramicznych, otynkowanie). Wykonawcą prac był poznański oddział Fundacji Polska Sztuka Użytkowa (Marek Kozak), inwestorem Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego.

Iwona Błaszczyk

KAPLICZKA ŚW. WAWRZYŃCA, 1894 r., ceglana, z drewnianą rzeźbą św. Wawrzyńca we wnętrzu, z ok. połowy XIX wieku (Tadeusz Gloger?), os. Stare Zegrze (d. ul. Rzeczańska)

W 1994 roku z okazji 100-lecia powstania kapliczkę odnowiono (uzupełniono brakujące tynki oraz pomalowano lico).

PRĘGIERZ, piaskowiec, 1925 r., Marcin Rożek (kopia oryginału z 1535 r., wykonanego w piaskowcu, przechowywanego w Muzeum Historii Miasta Poznania w Ratuszu), Stary Rynek

W 1990 roku zrekonstruowano prawą rękę figury trzymającą miecz. Prace wykonała Sztuka Polska w Poznaniu; inwestorem było Biuro Badań i Dokumentacji Zabytków.

FIGURA ŚW. JANA NEPOMUCENA, barok, 1724 r., piaskowiec kuty, częściowo pozłacany Stary Rynek

W 1990 roku zrekonstruowano pozłacaną koronę świętego. Wykonawcą prac była Sztuka Polska w Poznaniu (Krzysztof Tomczak), inwestorem U rząd Miasta (miejski konserwator zabytków).

POPIERSIE FRYDERYKA CHOPINA, 1923 r., Marcin Rożek, porfir (kolumna), marmur (rzeźba), park im. Fryderyka Chopina (od 1999 r. w Sali Białej Urzędu Miasta)

W 1998 roku wykonano pełną konserwację pomnika po uszkodzeniach spowodowanych podłożeniem ładunku wybuchowego w październiku 1997 roku. Wybuch spowodował rozbicie rzeźby na dwie części oraz dodatkowe ukruszenia kamienia, po jej oczyszczeniu z brudu i korozji ujawniły się dalsze pęknięcia w okolicach ramion. Pod wpływem warunków atmosferycznych rzeźba utraciła swój pierwotny poler, silnie uszkodzona została również górna część cokołu oraz stopnie podstawy pomnika. Po oczyszczeniu całości przeprowadzono dezynfekcję, odsolenie i impregnację strukturalną cokołu, uzupełniono ubytki i spoiny cokołu oraz scalono kolorystycznie jego powierzchnię. Głowę i korpus połączono przy użyciu żywicy epoksydowej i wzmocniono je czopem mosiężnym, uzupełniono ubytki marmuru, następnie go wypolerowano i zabezpieczono powierzchnię warstwą wosku. Wykonawcą prac był Witold Skaczkiewicz (Fundacja Rzeźby) oraz Mariusz Lewicki (Przedsiębiorstwo Konserwacji Dzieł Sztuki i Architektury "Renox"), inwestorem Fundacja Rzeźby. W 1999 roku w parku na odrestaurowanym cokoleumieszczono kopię popiersia, wykonaną w sztucznym kamieniu przez Zakład Sztukatorski Mariana Domanieckiego, sfinansowaną przez Wydział Ochrony , Srodowiska Urzędu Miasta.

POPIERSIE JULlliSZA SWWACKIEGO, 1923 r., Władysław Marcinkowski, mannur (rzeźba), piaskowiec (cokół) park im. K. Marcinkowskiego

W 1998 roku zrekonstruowano w marmurze śląskim utrącony nos i oczyszczono rzeźbę z farby, powstrzymano również proces wietrzenia piaskowcowego cokołu. Prace wykonały nie odpłatnie Pracownie Konserwacji Zabytków sp. z 0.0. w Poznaniu.

POPIERSIE THOMASA WOODROWA WILSONA, 1929 r., Zofia Trzcińska- Kamińska, szary granit czeski (ryc. 18), park Wilsona

W 1993 roku przeprowadzono pełną konserwację rzeźby, która do 1973 roku była zakopana w ziemi na terenie bazy Miejskiego Przedsiębiorstwa Remontowo-Budowlanego nr 3 przy ul. Na Podgórniku w Poznaniu. Na terenie bazy

Ryc. 18. Popiersie Thomasa Woodrowa Wilsona w parku Wilsona, stan po konserwacji. F ot. Jerzy Miecznikowski.

Iwona Błaszczyk

przechowywano ją do 1992 roku. Stan zachowania popiersia był bardzo zły, powierzchnię kamienia pokrywały brunatne nawarstwienia spowodowane kontaktem z ziemią oraz miejscami warstwy farby i smoły, kamień był przebarwiony i posiadał liczne ubytki w partii nosa, uszu, brody, ust, szyi oraz brwi. Na całej powierzchni występowały drobne ubytki i obtłuczenia oraz drobne pęknięcia i szczeliny. Rzeźbę oczyszczono, częściowo mechanicznie, i uzupełniono ubytki (w partiach głębszych ubytków założono zbrojenia z mosiężnego drutu). Wzorując się na przedwojennych fotografiach, zrekonstruowano nos i brodę. Na ubytki nałożono warstwę imitującą granit. Ze względu na pewną porowatość jej powierzchni nałożono zaprawę, którą przeszlifowano, a całość pokryto pastą z mikrowosku i wypolerowano. Popiersie ustawiono na specjalnie wykonanym granitowym cokole. Prace wykonała Małgorzata Obajtek, inwestorem była Palmiarnia Poznańska. W 1997 roku Piotr Andruszko przeprowadził konserwację pomnika (oczyszczenie rzeźby i nasycenie jej preparatami zapobiegającymi nasiąkaniu wodą, uzupełnienie drobnych ubytków powstałych na skutek aktów wandalizmu); inwestorem prac była Palmiarnia Poznańska.

DWIE GRUPY RZEŹBIARSKIE DZIEWCZYNKA I CHŁOPIEC Z TRYTONEM, 1928 r., Edward Haupt, piaskowiec, park Wilsona

W1993 roku w związku z odtworzeniem przedwojennego ogrodzenia parku, zniesionego w 1963 roku, na filary głównego wejścia wróciły obie rzeźby, przechowywane dotąd na terenie przedszkola w parku im. Jana Kasprowicza; inwestorem prac była Palmiarnia Poznańska.

POMNIK ADAMA CKIEWICZA, 1998 r, JózefPetruk, gips powleczony żywicami poliestrowymi, dziedziniec Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, ul. ielżyńskiego 27/29

W 1998 roku z okazji 200-1ecia urodzin poety powstał pomnik, będący swobodną kopią brązowego pomnika dłuta Władysława Oleszczyńskiego z 1857 roku, który do 1904 roku stał przy kościele pw. św. Marcina, a następnie, przeniesiony na dziedziniec PTPN, w 1939 roku został zniszczony przez okupanta. Obecny pomnik ufundowano ze składek członków PTPN i innych sponsorów.

FIGURA JANA BAPIYS1Y QUADRO, 1998 r., brąz, Romuald Łuczko, Stary Rynek 84

W 1998 roku odlano w brązie naturalnej wielkości figurę budowniczego poznańskiego Ratusza, będącą odtworzeniem również brązowej rzeźby autorstwa

Władysława Marcinkowskiego z 1929 roku, umieszczonej na elewacji tej samej kamienicy, tyle że od strony ul. Zamkowej, i zniszczonej przez Niemców w 1943 roku. Autorem projektu plastyczno-architektonicznego był Jacek Wilczak, rzeźbiarzem Romuald Łuczko, a inwestorem sześć poznańskim firm budowlanych (Unia Wspólnego Inwestowania, Budimex, Elektromontaż, Instal, Metalpiast Invest, Mostostal).

FIGURA MADONNY Z DZIECIĄTKIEM, 1998 r., sztuczny kamień, Romuald Łuczko, Stary Rynek 100

W 1998 roku powstała figura Madonny z Dzieciątkiem wykonana na wzór późnogotyckiej figury z początku XVI wieku, umieszczonej w tym samym miejscu i w związku z rozbiórką kamienicy na początku XX wieku przeniesionej na elewację pobliskiego kościoła rektorskiego pw . Najśw. Krwi Pana Jezusa, zrabowanej przez Niemców w czasie II wojny świat. Nową rzeźbę wykonano na podstawie materiałów ikonograficznych i obecnej, zapewne XX-wiecznej kopii oryginału znajdującej się na fasadzie wspomnianego kościoła. Autorem projektu plastyczno-architektonicznego był Jacek Wilczak, rzeźbiarzem Romuald Łuczko, natomiast inwestorem firma reklamowa Back Lite i Unia Wspólnego InwestowanIa.

NAZIEMNY ZEGAR SŁONECZNY, 1929 r., firma G. Gerlach, cementowy cokół, marmurowa płyta, mosiężny gnomon park Wilsona

Zegar został odnowiony w 1997 roku po dewastacji z poprzedniego roku (po przewróceniu nastąpiło oderwanie się płyty od cokołu). Przeprowadzono konserwację marmurowego blatu (uzupełnienie ubytków, przepolerowanie i zabezpieczenie powierzchni) oraz cokołu; po wmontowaniu nowych trzpieni płytę zegara połączono z cokołem. Prace wykonał nie odpłatnie poznański oddział Pracowni Konserwacji Zabytków sp. z 0.0.