OGRÓD BOTANICZNY UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU

Kronika Miasta Poznania 2000 Nr2 ; Jeżyce

ALEKSANDER ŁUKASIEWICZl. Historia przestrzennego rozwoju Ogrodu Botanicznego DAM Na terenie Poznania kolekcje botaniczne gromadzone były początkowo w ogrodach przyklasztornych (np. w ogrodzie 00. Jezuitów, założonym w XVII w., czyli w ob. parku Chopina) i przyszkolnych (np. w Szkolnym Ogrodzie Roślin przy Gimnazjum św. Marii Magdaleny założonym w 2 poło XIX w.). Były to jednak obiekty zamknięte, przeznaczone na potrzeby macierzystych instytucji. W czasach późniejszych funkcję ogrodu botanicznego w Poznaniu pełnił tzw. Miejski Ogród Botaniczny założony przez Niemców w 1903 roku na miejscu dawnych Miejskich Szkółek Drzew i Krzewów (ob. park Wilsona). Brak w nim jednak było podstawowych działów botaniczno-ogrodniczych i celowo zgromadzonych, bogatych kolekcji roślinnych. Głównymi atrakcjami tego obiektu były pierwsza, niewielka jeszcze palmiarnia oraz istniejące do dziś ogród skalny i sąsiadujący z nim nie regularny stawek dla roślin wodnych. Zasadniczo ogród ten pełnił funkcję parku miejskiego o wzbogaconym asortymencie zaopatrzonych w etykiety roślin. Dopiero po uzyskaniu niepodległości w 1918 roku i otwarciu Uniwersytetu Poznańskiego w 1919 roku rozpoczęto starania o budowę właściwego ogrodu botanicznego w Poznaniu. Za głównych inicjatorów tego przedsięwzięcia podaje się najczęściej ówczesnego kuratora Okręgu Szkolnego Poznańskiego dr. Joachima Namysła oraz kierownika Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Poznańskiego prof. Rudolfa Boettnera. Ogród ten, pod oficjalną nazwą Szkolnego Ogrodu Botanicznego, miał pełnić rolę głównej bazy dydaktycznej dla potrzeb szkolnych naszego miasta. Do realizacji pierwszej części Ogrodu w największej mierze przyczyniły się władze miejskie, które przydzieliły na ten cel teren dawnych szkółek miejskich

Aleksander Łukasiewicz

Ryc. 1. Wejście do pierwszej części Szkolnego Ogrodu Botanicznego od ul. Botanicznej, fot. z 1930 r. Ze zb. Archiwum Ogrodu Botanicznego.

Ryc. 2. Lekcja botaniki dla uczniów szkoły powszechnej, fot. z lat 30 Ze zb. Archiwum Ogrodu Botanicznego.

na Jeżycach, położonych między ulicami: Dąbrowskiego, Botaniczną i Św. Wawrzyńca. Pokryły też one, niemal w całości, koszty założenia Ogrodu. Decydującym aktem prawnym w tej sprawie była umowa między magistratem i Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, podpisana 22 VII 1921 r., a dotycząca kosztów utrzymania Szkolnego Ogrodu Botanicznego oraz jego przyszłych zadań. Projekt pierwszej części obecnego Ogrodu, o powierzchni ok. 2,5 ha, opracował kierownik Katedry Encyklopedii Ogrodnictwa Uniwersytetu Poznańskiego, prof. R. Boettner, przy współpracy ówczesnego dyrektora Ogrodów Miejskich W. Marcińca. Projekt zrealizowano w latach 1922-25, z wejściem od strony ul. Botanicznej. Zarząd Ogrodu, składający się z kierowników: naukowego, pedagogicznego i technicznego, stanowił jego władzę wykonawczą i kierował budową. Pierwszym kierownikiem naukowym tej placówki został prof. R. Boettner, zmarły przedwcześnie w 1923 roku. Po nim funkcję tę objął kierownik Zakładu Botaniki Ogólnej Uniwersytetu Poznańskiego prof. Adam Wodziczko, który nominalnie pozostał na tym stanowisku do II wojny światowej. Funkcje kierowników pedagogicznych pełnili m.in. prof. Jerzy Szulczewski i dr A. Paszewski. Starszym ogrodnikiem mianowano Wł. Drzewieckiego, byłego pracownika Ogrodu Botanicznego w Berlinie- Dahlem, który pełnił funkcję kierownika technicznego. Uroczystego otwarcia Szkolnego Ogrodu Botanicznego dokonał 13 IX 1925 r.

ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski. W skład Ogrodu wchodziły działy: systematyki, biologii roślin, roślin użytkowych, lekarskich, ozdobnych oraz uprawy i mnożenia drzew owocowych, a także dział masowej uprawy roślin dla potrzeb szkół poznańskich. Prowadzone tu były również, przewidziane programem szkolnym, lekcje botaniki i zajęcia praktyczne. W 1928 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wpłaciło Magistratowi m. Poznania dotację na cel utrzymania Szkolnego Ogrodu Botanicznego. Ogród otrzymał wtedy dwa dodatkowe, opłacane przez Uniwersytet etaty asystenckie, aby umożliwić wykorzystanie kolekcji roślin dla celów naukowych. W rzeczywistości etaty te służyły potrzebom Zakładu Botaniki Ogólnej Uniwersytetu Poznańskiego kierowanego przez prof. Adama Wodziczkę. Jeszcze w tym samym roku, 15 maja, uchwałą Magistratu m. Stołecznego Poznania przekazano mienie i administrację Szkolnego Ogrodu Botanicznego (poprzez Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego) Państwowej Szkole Ogrodnictwa, której dyrektorem był mgr Wacław Zembal.

Wkrótce po otwarciu pierwszej części Ogrodu rozpoczęto starania o budowę drugiej jego części. W związku z tym władze miejskie przydzieliły dalsze ok. 8,6 ha terenu graniczącego bezpośrednio z działem systematycznym. Projekt nowej części Ogrodu został opracowany przez wykładowcę Państwowej Szkoły Ogrodnictwa Edwarda Straussa. Zaprojektował on tu obszerny dział geografii roślin oraz kolekcje roślin dekoracyjnych, a główne wejście do Ogrodu zaplanował od strony ul. Dąbrowskiego. Prace nad rozbudową tej części Ogrodu trwały kilka lat, a jej otwarcie nastąpiło 5 X 1936 r. w obecności Prezydenta RP, prof. Ignacego Mościckiego.

W czasie okupacji naukową pieczę nad Ogrodem pełnili dwaj profesorowie Uniwersytetu (Reichsuniversitat Posen) E. Spohr i H. Walter, przy czym dalsza

Aleksander Łukasiewicz

Ryc. 3. Otwarcie drugiej części Szkolnego Ogrodu Botanicznego przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w 1936 r. Ze zb. Archiwum Ogrodu Botanicznego.

rozbudowa została wstrzymana, a okupanci projektowali nawet likwidację Ogrodu, czego na szczęście nie zdążyli zrealizować.

Po wyzwoleniu Ogród Botaniczny administrowany był nadal przez Państwową Szkołę Ogrodnictwa, która, nie otrzymując funduszy na jego utrzymanie od miasta, w 1949 roku zrzekła się oficjalnie opieki nad Ogrodem i przekazała go władzom miejskim. W tej sytuacji te ostatnie zwróciły się do Uniwersytetu Poznańskiego z propozycją przejęcia Ogrodu, zobowiązując się przy tym do wznowienia stałej pomocy, jak to miało miejsce w okresie przedwojennym. Oficjalne przejęcie Ogrodu Botanicznego przez Uniwersytet nastąpiło 12 XII 1949 r., zgodnie z decyzją Rady Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UP. Odtąd przyjął on nazwę Ogród Botaniczny UP, a od 1955 roku - Ogród Botaniczny UAM. Ogrodem kierował wtedy prof. Zygmunt Czubiński, kierownik Zakładu Systematyki i Geografii Roślin, który funkcję tę pełnił do końca życia (zmarł w 1967 roku), po czym kierownictwo powierzono prof. Aleksandrowi Łukasie. .

WICZOWl.

W pierwszym okresie po przejęciu Ogrodu przez Uniwersytet stworzono od podstaw jego bazę gospodarczą, budując piętrowy budynek dla potrzeb administracyjnych i naukowych, pierwsze szklarnie dla roślin stref ciepłych i gorących oraz parterowy pawilon gospodarczy, w którym umieszczono garaże, warsztaty i magazyny. W latach 60. wybudowano nowy, dwukondygnacyjny budynek naukowo-dydaktyczny oraz przylegającą do niego szklarnię. Rozpoczęto również prace związane z odbudową i modernizacją kolekcji roślinnych Ogrodu.

f-łlEliffU.'fE!MlIo -.--- iII

Ryc. 4. Plan Ogrodu Botanicznego z ok. 1936 r.

Ryc. 5. Główne wejście do Ogrodu Botanicznego od strony ul. Dąbrowskiego, fot. z 1938 r.

Aleksander Łukasiewicz

Ryc. 6. Fragment południowej części Szkolnego Ogrodu Botanicznego z widokiem na nie istniejącą wieżę ciśnień, fot. z 1939 r. Ze zb. Archiwum Ogrodu Botanicznego

Starania o kolejną rozbudowę Ogrodu Botanicznego na terenach przy ul. Botanicznej (przejściowo użytkowanych przez Akademię Rolniczą), rozpoczęte w latach 50., początkowo nie dały rezultatów. Sprawa ruszyła z miejsca dopiero po roku 1968. Kierownictwo Ogrodu Botanicznego przedstawiło wówczas projekt docelowej jego rozbudowy na terenach leżących przy ulicach Botanicznej i św. Wawrzyńca oraz po zachodniej stronie Ogrodu. Projekt ten przewidywał trzy etapy rozbudowy. W pierwszym planowano zagospodarowanie terenu o powierzchni 1,5 ha wzdłuż ul. św. Wawrzyńca, który był sukcesywnie wykupywany przez miasto z rąk prywatnych. Drugi etap zakładał rozbudowę Ogrodu na terenie leżącym wzdłuż ul. Botanicznej, o powierzchni ok. 4 ha, i użytkowanym tymczasowo przez Akademię Rolniczą. Realizacja projektu rozbudowy Ogrodu w ramach dwóch pierwszych etapów (na terenach leżących wzdłuż ulic św. Wawrzyńca i Botanicznej), rozpoczęta w 1972 roku, trwała do roku 1984. Projekt zagospodarowania tych terenów został wykonany przez Aleksandra Łukasiewicza i Stanisława Raczkowskiego. Przewidywał on stworzenie drugiego wejścia od ul. Botanicznej. Na nowym terenie przy ul. św. Wawrzyńca miała zostać zlokalizowana kolekcja drzew i krzewów północnoamerykańskich, zbiornik wodny oraz część działu roślin rzadkich i ginących, przeznaczona dla gatunków mezofilnych. Natomiast na drugim terenie, leżącym wzdłuż ul. Botanicznej, planowano, w ramach otuliny, wysadzenie drzew i krzewów ozdobnych, a od strony południowej drzew i krzewów Azji. Centralną, efektownie skonfigurowaną

Ryc. 7. Rektor UAM, prof. Benon Miskiewicz odsłania tablicę pamiątkową poświęconą pamięci osób zasłużonych dla Ogrodu Botanicznego w 50. rocznicę jego powstania, 13.09.1975 r.

A. F / W»*!

U tt < 1 H f II

*V

<& WmF'ĄiSh&

Ryc. 8. Kadra naukowo-dydaktyczna i inżynieryjno-techniczna Ogrodu, 13.09.1975 r.

Aleksander Łukasiewiczczęść tego terenu miały zająć drzewa i krzewy iglaste, obszerny dział zmienności oraz dział roślin rzadkich i ginących z gatunkami kserotermicznymi. Oficjalne otwarcie tych części Ogrodu nastąpiło 30 kwietnia 1985 r., a dokonał go ówczesny rektor UAM, prof. Franciszek Kaczmarek oraz prezydent Poznania Andrzej Wituski. Trzeci etap rozbudowy przewidywał przyłączenie do Ogrodu terenów leżących po jego zachodniej stronie, u zbiegu ulic Dąbrowskiego i Św. Wawrzyńca, na powierzchni ok. 5 ha, użytkowanych przez Zakłady Doświadczalne Wyższej Szkoły Rolniczej (późniejszej Akademii Rolniczej). Starania o przyłączenie tych terenów do Ogrodu trwały od 1986 do 1992 roku. Ich stopniowe przejmowanie od Akademii Rolniczej, zgodnie z decyzjami władz miejskich (1987), władz wojewódzkich (1987), Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa (1988) oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego (1989), rozpoczęło się w roku 1992 i trwało do roku 2000. Zlokalizowano tu kolekcję roślinności drzewiastej Europy, Azji i Ameryki Północnej. W nie dalekiej przyszłości znajdzie się tutaj również część działu gospodarczego z inspektami, kompostami i szkółkami drzew i krzewów, które otoczone będą pasem zieleni maskującej. Po zagospodarowaniu ostatniej części Ogrodu powierzchnia całości wyniesie 22 ha. Czasowo część terenu, wraz z dwukondygnacyjnym budynkiem i przylegającymi do niego szklarniami, prawdopodobnie zostanie wydzierżawiona na drodze przetargu obcym kontrahentom. Pozwoli to na uzyskanie środków na dokończenie budowy pawilonu ekspozycyjno-dydaktycznego, jego wyposażenie oraz częściowe sfinansowanie innych potrzeb.

2. Zadania Ogrodu Botanicznego DAM Ogród Botaniczny UAM prowadzi działalność naukową, dydaktyczną i społeczną. W zakresie działalności naukowej prowadzone są badania nad rytmiką rozwojową organów nadziemnych i podziemnych, umożliwiające opracowanie i przedstawienie w nowym świetle problemów ogólnych w zakresie przystosowań wieloletnich roślin zielnych do środowiska. Do podstawowych zadań Ogrodu należą badania nad botaniczną aklimatyzacją i introdukcją roślin, które obejmują odporność gatunków obcego pochodzenia na warunki klimatyczne danego regionu (odporność na mrozy, długotrwałą suszę letnią itp.). Prowadzone są również prace dotyczące przestrzennego i jakościowego rozwoju zieleni miejskiej. Pozwoliły one na opracowanie propozycji zachowania najcenniejszych terenów środowiskotwórczych dla aglomeracji poznańskiej, z uwzględnieniem naturalnego układu wodnego, Wielkopolskiego Parku Narodowego na południu i Puszczy Zielonki na północy. Opracowano również dobory roślin dla różnych stref skażenia Poznania, kierując się naturalną odpornością roślin. Ustalono także dobór roślin okrywowych, umożliwiających zagospodarowanie terenów zieleni miejskiej w warunkach dużego zacienienia pod drzewami i krzewami w zastępstwie trawników. W związku ze stale postępującym wymieraniem świata roślin Ogród Botaniczny UAM włączył się do prac nad zachowaniem gatunków rzadkich i ginących, kierując się zaleceniami Międzynarodowej Unii Ogrodów Botanicznych. Dotyczy to dwóch grup roślin, mianowicie roślin mezoficznych

Li j <k*a! naukowo-gospodarczy f K i *W roślin wodnych i bagiennych

Q, C 2 p 3 C; 1*»alpinarium 'A polski wydmadziat geografIi roślin kolekcje ogrodniczo-botaniczne dział systematyki roślin

Li_I daałroślinrzadkich i ginących

(L

L pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny <w budowę) M tereny wydzierżawione

.lt place zabaw

Ryc. 9. Współczesny plan Ogrodu Botanicznego UAM

- preferujących warunki bardziej wilgotne i kserofilnych - znoszących gleby suche. Celem tych badań jest określenie wymagań życiowych roślin tych gatunków, opracowanie sposobu ich rozmnażania, uprawy oraz reintrodukcji w przyrodzie. Dynamiczny rozwój ogrodów botanicznych na świecie spowodował, że poznańska placówka zaprojektowała sieć przyszłych ogrodów botanicznych w Polsce, mając na uwadze ich zadania i odmienne warunki klimatyczne. W tym celu został opracowany podręcznik obejmujący całość zagadnień związanych z budową ogrodów botanicznych. Ponadto dla regionu środkowo zachodniej Polski stworzono projekt Wielkopolskiego Parku Botanicznego w Pawłowieach pod Poznaniem, który stanowiłby przedłużenie zachodniego klina zieleni, od Małego Jeziora Kierskiego aż do lasów wsi Sobota. W latach 70., pod nadzorem władz miejskich i wojewódzkich, został przeprowadzony ogólnopolski konkurs na projekt tego założenia, lecz jego realizacja została wstrzymana po roku 1980, m.in. ze względu na aktualną sytuację polityczno-ekonomiczną. Na terenie Ogrodu Botanicznego UAM prowadzone są również badania wpływu warunków życiowych na rozwój roślin w naturze i w warunkach eksperymentalnych Ogrodu.

Aleksander Łukasiewicz

W ramach działalności dydaktycznej Ogrodu Botanicznego UAM prowadzi się, głównie dla studentów UAM, ale także innych uczelni, tj. Akademii Rolniczej, Akademii Wychowania Fizycznego i Politechniki Poznańskiej, wykłady, ćwiczenia, seminaria, prace magisterskie i doktorskie, a w przyszłości planuje się również praktyki wakacyjne. Ponadto Ogród Botaniczny przekazuje materiał roślinny dla celów dydaktycznych wszelkim typom szkół. Działy i ekspozycje roślinne Ogrodu Botanicznego UAM pozwalają na zapoznanie się z różnorodnością i ewolucją świata roślinnego, jego przystosowaniami do warunków życiowych, biologią i morfologią organów podziemnych i nadziemnych, walorami dekoracyjnymi, odpornością na skażenia oraz sposobami jego zachowania w warunkach ex situ (w uprawie). Działalność ta będzie rozszerzona z chwilą ukończenia budowy i wyposażeniem pawilonu ekspozycyjno-dydaktycznego który, zgodnie z założeniem, będzie stanowił centrum edukacji przyrodniczo-ekologicznej. W nowym pawilonie przewiduje się przedstawienie problemu ginącego świata roślin poprzez podanie przyczyn wymierania poszczególnych gatunków w wyniku antropopresji oraz metod ich ratowania w warunkach in situ i ex situ. Poza wystawą stałą, ilustrującą to zagadnienie, będą tu organizowane również wystawy sezonowe, dotyczące zagadnień ekologiczno-przyrodniczych. Pawilon ten będzie pełnił rolę edukacyjną dla młodzieży wszelkiego typu szkół oraz dla wszystkich poznaniaków. Ogród Botaniczny UAM, jako jednostka naukowo-dydaktyczna Uniwersytetu, posiada szereg specjalistycznych pracowni. W ryzarium (laboratorium korzeniowe) obserwuje się podziemne części roślin do 6 m w głąb gleby, w pracowni taksonomicznej bada się tożsamość taksonomiczną roślin przed wprowadzeniem ich do kolekcji Ogrodu, natomiast w pracowni nasiennej przygotowuje się nasiona do międzynarodowej wymiany nasion oferowanych w Index Seminum Ogrodu. Zgromadzono tu porównawczy zbiór nasion umożliwiający identyfika

Ryc. 10. Rozległy widok od wejścia głównego. Fot. F. Obrąpalska, 1973 r.

cję nasion otrzymywanych z innych ogrodów botanicznych, z którymi poznański ośrodek utrzymuje stałą, bezdewizową wymianę nasion (ok. 500 ogrodów). Aktualnie zgromadzono tu ok. 3 tys. prób nasion.

Poznańska placówka prowadzi sprzedaż materiału roślinnego i przygotowuje rośliny dla nowo zagospodarowywanych terenów otaczających obiekty uniwersyteckie, jak np. miasteczko uniwersyteckie na Morasku, do rekonstrukcji parków w Ciążeniu, Obrzycku, wokół Obserwatorium Astronomicznego oraz zieleń dla ośrodków w Koziegłowach, Orlinku, dla Collegium Chemicum i Collegium Minus.

Ogród służy, od 1 maja do końca października, całemu społeczeństwu Poznania i okolic jako najbardziej atrakcyjny park publiczny, o bogatym asortymencie roślin zgromadzonych w różnych jego działach i kolekcjach botanicznych. O roli społecznej Ogrodu świadczy fakt, że w dniach pogodnych i wolnych od pracy odwiedza go od kilku do kilkunastu tysięcy osób dziennie. Wstęp do Ogrodu jest

Aleksander Łukasiewicz

Ryc. 12. Kolekcja drzew i krzewów iglastych. Fot. F. Obrąpalska, 1975 r.

Ryc. 13. Fragment alpinarium z roślinami gór azjatyckich. Fot. F. Obrąpalska, 1985 r.

dotychczas bezpłatny, tak jak do innych parków miejskich. W okresie zimy korzystać mogą z niego tylko pracownicy naukowi i studenci wyższych uczelni. Dla publiczności natomiast jest on zamknięty, ze względu na konieczność okrywania wrażliwszych roślin na zimę oraz niemożność bieżącego przygotowania Ogrodu do zwiedzania (odśnieżanie, zwalczanie gołoledzi, ochrona przed kradzieżą) .

3. Kolekcje roślinne Ogrodu Botanicznego DAM Kolekcje roślinne Ogrodu, liczące ponad 7 tys. taksonów (określenie jednostki systematycznej różnej rangi, np. gatunku, odmiany i in.), zgromadzone są w kilku działach. W dziale geografii roślin, powierzchniowo najobszerniejszym, gromadzi się głównie drzewa i krzewy, łącznie ok. 1800 taksonów. Zasadniczym jego zadaniem jest zapoznanie zwiedzających z bogactwem i odrębnością obcej flory Europy, Azji i Ameryki Północnej. W warunkach Ogrodu rozwijają się dobrze zwłaszcza rośliny pochodzące z rejonów strefy klimatycznej zbliżonej do naszej. W dziale ekologicznym znajdują się kolekcje roślinne o odrębnych wymaganiach życiowych. W Ogrodzie Botanicznym UAM dział ten reprezentowany jest przez roślinność górską (alpinarium liczące ok. 1500 taksonów), roślinność leśną (liczącą ok. 50 taksonów), łąkową (30 taksonów), wydmową (20 taksonów), wodną i nadwodną (ok. 50 taksonów). Rośliny torfowisk i wrzosowisk, ze względu na ich specyficzne wymagania edaficzne (odczyn gleby), reprezentowane są mniej licznie lub brak ich zupełnie. Dział systematyczny leży w najstarszej, północno-wschodniej części Ogrodu. Dominuje tu regularny, kosztowny w utrzymaniu układ poletkowy, charakterystyczny dla starszych ogrodów botanicznych. Zgromadzono tu ok. 1800 taksonów ze 100 rodzin. Natomiast dział biologii roślin demonstruje podstawowe biologiczne cechy nadziemnych i podziemnych organów wegetatywnych i generatywnych roślin na przykładzie ok. 150 taksonów.

W dziale zmienności roślin przedstawiono generatywne mieszańce międzyrodzajowe, międzygatunkowe i międzyodmianowe, mieszańce wegetatywne oraz mutacje generatywne i somatyczne. Ogółem zgromadzono tu ok. 90 taksonów. Dział ten wkrótce zostanie przeniesiony na inny teren, rozbudowany i unowocześniony. W poznańskim Ogrodzie, w dziale roślin ustawowo chronionych w Polsce, zgromadzono ok. 50 gatunków roślin, jednak ze względu na specyficzne wymagania edaficzne niektóre z roślin chronionych w naszym kraju nie są tu reprezentowane (np. widłaki i rosiczki). W związku z nowymi zadaniami nałożonymi na ogrody botaniczne przez Międzynarodową Unię Ogrodów Botanicznych założono dział roślin rzadkich i ginących. Gromadzi się w nim rośliny pochodzące ze stanowisk naturalnych, celem ich zachowania w warunkach ex situ (poza miejscem ich występowania w wolnej przyrodzie). Stanowią one materiał do badań naukowych z zakresu ich mnożenia, uprawy oraz możliwości reintrodukcji. Występują tu rośliny zagrożone na dwóch kwaterach o różnych warunkach siedliskowych, tj. dla gatunków

Aleksander Łukasiewicz

Ryc. 14. Naturalistyczny stawek w dziale roślin amerykańskich w Ogrodzie Botanicznym DAM. Fot. F. Obrąpalska, 1975 rmezofilnych oraz kserotermicznych. Łącznie zgromadzono tu 120 populacji, w skład których wchodzi około stu gatunków roślin ze stanowisk naturalnych. W każdym ogrodzie botanicznym gromadzone są kolekcje roślin ozdobnych w celu wykazania ich różnorodnych wartości dekoracyjnych, takich jak pokrój, barwa, okazałe kwiaty i zapach, owoce itp. W naszym Ogrodzie grupami takimi są np. formy barwnolistne, drzewa kuliste, piramidalne, ze zwisającymi pędami, krajowe byliny ozdobne, rośliny kwitnące wiosną, latem, jesienią, rabaty bylinowe, rabaty z roślin dwuletnich ijednorocznych, kolekcje rodzajowe, np. piwonii, liliowców, irysów i in. Znajdujące się w tych kolekcjach różnorodne formy roślin są głównie mieszańcami generatywnymi lub mutacjami. Łącznie liczą one ponad tysiąc taksonów. Kolekcje z działu roślin szklarniowych w Ogrodzie (ok. 2 tys. 200 taksonów) nie są przeznaczone do masowego zwiedzania, służąc jedynie celom dydaktycznym i naukowym. Nadmiary roślin przeznaczane są m.in. do Palmiarni poznańskiej, gdzie dostępne są dla szerokiej publiczności.

Jednym z walorów Ogrodu Botanicznego UAM jest największe w środkowej Europie alpinarium, o pow. ok. 6 tys. m 2 , efektownie, naturalistycznie skonfigurowane, o wzniesieniu względnym wynoszącym ponad 10 m. O skali tego założenia świadczy m.in. ilość materiału skalnego użytego do jego budowy (ponad

Ryc. 15. Fragment centralnego działu ozdobnego w Ogrodzie Botanicznym UAM, fot. z 1993 r. Ze zb. Archiwum Ogrodu Botanicznego.

3 tys. ton!), głównie wapieni i granitów. Reprezentowane są w nim rośliny Karpat, Alp, Bałkanów, Pirenejów, Kaukazu, a także gór azjatyckich i północnoamerykańskich. Łącznie kolekcja roślin w alpinarium liczy ok. 1500 taksonów. Efektowne urozmaicenie tego założenia stanowią liczne oczka wodne i strumyki. Charakterystyczne dla naszego Ogrodu są również masowe stosowane rośliny okrywowe tworzące estetyczne runa, zwłaszcza pod drzewami i krzewami, oraz inne założenia ogrodniczo-botaniczne wysoko oceniane przez specjalistów w kraju i za granicą. Niewielkim, ale bardzo efektownym założeniem są grupy azalii i różaneczników (rododendronów), dla których stworzono specjalne warunki siedliskowe poprzez wymianę alkalicznej gleby (do głębokości 1 m) na Substrat kwaśny o pH 5-6. W jego skład wchodzą gałęzie i kora drzew iglastych, kwaśny torf i igliwie. Jedynie tak zmienione warunki glebowe umożliwiają pomyślny rozwój tej grupy roślin w naszym Ogrodzie. Na uwagę zasługują również nowocześnie zaprojektowane wyjścia do Ogrodu, od strony ulic Dąbrowskiego i Botanicznej, z rozległymi perspektywami. Wyróżniają się one pozytywnie na tle wielu, zwłaszcza starszych ogrodów, pozbawionych kompozycyjno-przestrzennych walorów. Ciekawy element w krajobrazie Ogrodu stanowią różnej wielkości głazy narzutowe eksponowane w wielu jego częściach. Największy z nich ma ponad 6 m wysokości, 13 m obwodu i waży ok. 130 ton.