BISKUP JÓZEF TADEUSZ KIERSKI

Kronika Miasta Poznania 1999 R.69 Nr1 ; Władze miejskie

EDWARD NAWROT

O bchodzony uroczyście w roku 1977 jubileusz 600-1ecia Kiekrza był inspiracją do przypomnienia osób związanych z tą przepiękną miejscowością, której wielkim walorem są niezwykły klimat oraz malowniczo położone jeziora. Niewątpliwie jadna z najwybitniejszych postaci, wywodzących się z Kiekrza, a może najwybitniejszą jest Józef Tadeusz Kierski.

Urodził się w Kiekrzu koło Poznania w 1706 roku w sławnej rodzinie wielkopolskiej herbu Jastrzębiec l . Był synem Michała, właściciela Sobiejuch, wojewody kaliskiego, i Konstancji Hozjuszówny oraz siostrzeńcem bpa Stanisława Hozjusza 2 . Porzuciwszy karierę wojskową, do której był przez swoją rodzinę przewidziany, poświęcił się pracy duszpasterskiej. Mając 27 lat (12 VII 1733) otrzymał święcenia kapłańskie 3 . Kantorem kapituły katedralnej został 22 marca 1734 r., a 27 października 1738 r.

z prezenty królewskiej Augusta III Fryderyka Sasa został prepozytem kapituły poznańskiej. Wikariuszem generalnym mianowano go 3 stycznia 1737 r. i był nim do 31 sierpnia 1739 r., diecezją poznańską zaś, po śmierci swego stryja, biskupa Stanisława Hozjusza, zarządzał od 25 października 1738 do 16 marca 1739 r. 4 W tym okresie został również tytularnym biskupem bolińskim i sufraganem poznańskim - prekonizowanym (nominacja papieża) 19 listopada 1736 r. 5 Przez przeszło trzydzieści lat pomagał w posłudze biskupiej ordynariuszom poznańskim - wpierw wspomnianemu S. Hozjuszowi, a następnie, do końca formalnego pobytu w Grodzie Przemysława, biskupowi Teodorowi księciu Czartoryskiemu. Jako biskup pomocniczy wysyłany był na rozległe tereny diecezji, aby wizytować parafie 6 . W związku z posługą biskupią konsekrował nowy kościół św. Krzyża w Miejskiej Górce - Goruszkach (3 maja 1745 r.), wybudowany tam przez franciszkanów - reformatów 7 , a także nowo wybudowany kościół w Swięciechowej k. Leszna (22 czerwca 1754 r.) 8.

Edward Nawrot

Kiedy ordynariuszem poznańskim został bp T. Czartoryski, usunął się w cień. Początkowo zamieszkał w oratori um - klasztorze Filipinów pod Gostyniem - poświęcając się studiom historyczno- biblijnym. Zaowocowały one powstaniem (chyba właśnie w tym okresie) obszernej pracy pL Historia luterska, która jednak nie ukazała się drukiem, zaś jej rękopis znajduje się w Archiwum Kapituły w Przemyślu. Nadto pozostawił szkice do rozpraw poświęconych m.in. Pismu Św. oraz Talmudowi 9 . Później poświęcił się pracy w kancelarii królewskiej. Biskup Józef Kierski był dobrze postrzegany przez polskich monarchów, szczeRyc. 1. Biskup Józef Kierski. Obraz namalowany przez gólnie przez dynastię Sasów, Franciszka J. Molitora w roku 1779. której był zwolennikiem. Do Oryginał w Muzeum Diecezjalnym w Przemyślu. służby wojskowej królowi Augustowi II polecił go jego stryj, bp Stanisław Kierski, sufragan kamieniecki. Jednak służbę tę bardzo szybko zamienił na służbę Kościołowi. Już jako biskup sufragan po raz kolejny spotkał się z życzliwością ze strony władców saskich - tym razem, w roku 1759, z rąk Augusta III otrzymał nominację na sekretarza wielkiego koronnego. Na tym stanowisku pozostał do śmierci monarchy, czyli do 1764 r. Cztery lata wcześniej otrzymał Order Orła Białego. Zaraz po śmierci króla powrócił z Drezna do Polski. W kraju, w tym samym roku, podpisał dyplom erekcyjny ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który nominował go na biskupstwo przemyskie, a była to ostatnia polska nominacja. Jeszcze na trzy lata przed tym wyróżnieniem królewskim został poznańskim proboszczem katedralnym oraz proboszczem łęczyckim 10.

Nominację królewską otrzymał 5 marca 1768 r., prekonizowany był 16 maja tego roku, a dokładnie miesiąc później objął rządy diecezji przemyskiej, które pełnił do swej śmierci w 1783 rokulI. W czasie obejmowania diecezji trwała już wojna konfederacka. Chcąc jej uniknąć, wyjechał z Polski. Dużo podróżował, zwiedził Szwajcarię, Francję, Belgię, Włochy, Węgry i Austrię. Swoje przeżycia opisał w Dzienniku podróży do krajów obcych, który pozostał w obszernym rękopi

sie przechowywanym we wspomnianym Archiwum w Przemyślu. Po trzech latach zagranicznych wojaży, jesienią 1771 roku wrócił do kraju i osiadł w swojej rezydencji w Brzozowie. Po powrocie był szantażowany, grożono mu nawet uwięzieniem w Lanckoronie. W styczniu następnego roku przystąpił do konfederacji barskiej i na jej rzecz ze swego skarbca przeznaczył 500 dukatów. Z tych burzliwych czasów, gdy ważyły się dalsze losy Rzeczypospolitej, zachowały się adresowane do niego listy ze stolicy, a także z Torunia, skąd przysyłał mu je S. Geret. Listy te, a były to płatne informacje o aktualnych wydarzeniach, przychodziły z dwóch różnych stron Polski od końca grudnia 1772 roku do lipca 1774 roku. Dla historyków są po dziś dzień interesującym materiałem źródłowym dla k 12 tego o resu . Jako ordynariusz dążył do reformy duchowieństwa w swej diecezji, w realizacji swoich planów napotkał jednak wiele trudności. Najdotkliwsza była ingerencja państw zaborczych, wtedy bowiem, po pierwszym rozbiorze Polski, tereny całego biskupstwa przemyskiego zostały włączone do Cesarstwa Austriackiego. Będąc uległym wobec dworu Habsburgów, zgodził się, podobnie jak inni biskupi galicyjscy, na redukcję świąt kościelnych w tej diecezji zarządzoną w 1773 roku. Był posłuszny poleceniom cesarskim - dekrety Marii Teresy, a także Józefa II polecał obwieszczać wiernym z ambon bez jakiegokolwiek protestu. Z własnej inicjatywy nawet zarządził specjalne modlitwy w intencji Marii Teresy13. Nadto zmuszany był przez cesarza (rozpoczął się na dobre józefinizm, tzn. ingerencja monarchy w sprawy kościelne) do likwidowania niektórych zakonów oraz administrowania częścią diecezji krakowskiej oraz chełmskiej, znajdujących się po pierwszym rozbiorze Polski pod berłem Habsburgów 14 . Od początku rządów w diecezji popierał bractwa kościelne, w których widział jedną z form działalności duszpasterskiej. Jednak pod koniec swego posługiwania na rozkaz władz zaborczych polecił te bractwa likwidować i tak w 1782 roku uległy likwidacji tercjarstwo oraz bractwa Pocieszenia Najśw. Maryi Panny, Serca Jezusowego oraz Paska , 15 Sw. Franciszka .

Pj

.. UTS

-F

Ryc. 2. Biskup Józef Kierski. Kopia zaginionego oryginalnego portretu. Autor nieznany. Kopia sporządzona po II wojnie światowej, obecnie w Pałacu Biskupim w Przemyślu.

Edward Nawrot

Kolejną przeszkodą w jego posłudze biskupiej była słaba znajomość ludzi, otaczały go więc osoby nieciekawe. I tak na biskupa pomocniczego mianował kanonika Michała Sierakowskiego oraz wyraził zgodę na swego koadiutora, obrotnego Czecha, ks. Antoniego Betańskiego, który jako jego następca gorliwie spełniał polecenia rządu austriackiego 16 . Ten drugi, będąc jeszcze proboszczem w Tyczynie, zabiegał o względy sędziwego i schorowanego biskupa, któremu namalował jego portret, kilka obrazów do katedry przemyskiej i do kolegiaty brzozowskiej oraz w 1780 roku napisał dla niego Eloge historique de S.E. Monseigneur le comte de Kiekrz Kierski eveque de Premislie... 17 Dopiero osiem lat po objęciu rządów diecezją odbył ingres do katedry przemyskiej, ponieważ przez cały ten czas podnosił z ruin wojennych swoją rezydencję. Odbudował też zniszczone kościoły i katedrę. N adto w Brzozowie, w którym chętnie przebywał, wzniósł pałac biskupi. Zapowiadał się jako gorliwy pasterz, ale słabe zdrowie pokrzyżowało jego plany. Rok po swoim ingresie, tj. w 1777 roku, rozpoczął generalną wizytację swej diecezji. Zwizytował tylko katedrę i z powodu choroby musiał zlecić to zadanie innym. Jeszcze w tym samym roku znalazł się na kuracji zdrowotnej w Spaa. Pozostawił po sobie 24 drukowane kurendy z lat 1768-82 18 . Wydaje się, że nie posiadał pogłębionego wykształcenia teologicznego, o czym świadczy wydany przez niego w 1772 r. list na temat odpustów 19 . Być może dlatego jego nazwisko nie znalazło się w Słowniku polskich teologów katolickich. Biskup J. T. Kierski umarł w Brzozowie 16 stycznia 1783 r. i został pochowany w podziemiach katedry przemyskiej pod kaplicą św. Krzyża. Dla katedry tej oraz na fundusz ubogich księży w swoim testamencie przeznaczył część swego . k 20 maJąt u . Był ostatnim hierarchą Kościoła łacińskiego diecezji przemyskiej z królewskiej nominacji i chociaż był posłuszny dworowi austriackiemu, podobnie jak wszyscy biskupi galicyjscy tego okresu, co wynikało z sojuszu tronu z ołtarzem, służył też ostatnim polskim monarchom. Mimo jego silnych związków z Poznaniem i Wielkopolską nie zamieszczono jego biogramu w Wielkopolskim słowniku biograficznym.

PRZYPISY:l H. Stupnicki, Jastrzębiec, (w:) Herbarz Polski, T. I, Lwów 1855, s. 231. Herb Jastrzębiec przedstawia się następująco: w tarczy koloru błękitnego znajduje się złota podkowa skierowana zakończeniami ku górze, mająca sześć otworów na hacele, z krzyżem greckim w jej wnętrzu, a nad koroną tego herbu jest umieszczony jastrząb w locie trzymający w szponach jednej nogi dzwonki, a drugiej podkowę z krzyżem. 2 R. Weimann, Receptiones seu installationes ad episcopatum, praelaturos et canonicatus Ecclesiae Cathedralis Posnaniensis, Poznań 1910, ss. 140,143.

3 A. Gilewicz, W. A. Serczyk, Kierski Józef Tadeusz. Polski słownik biograficzny, T. XII, s. 428. AActa Consistorii Posnaniensis 1737-1739: Acta Episcopatia XLI - Konsystorz Poznański; J. Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, T. II. Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964, s. 190. Autor ten biskupstwo tytularne nazywa bo

lińskim, natomiast R. Weimann, a za nim również autorzy biogramu J. T. Kierskiego zamieszczonego w Polskim słowniku biograficznym, bolineńskim (od słowa Bolinensis). Pozostaniemy przy tej pierwszej nazwie i mówimy o nim biskup boliński. 5 Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów obrz. łac. przedrozbiorowej Polski, Rzym 1954, s. 94; N owacki, op. cit., s. 190.

6 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 428.

7 Nowacki, op. cit., s. 766.

8 Rocznik Archidiecezji Poznańskiej, Poznań 1968, s. 310.

9 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 428.

10 Tamże.

11 K. Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów rezydencjalnych metropolii i diecezji polskich obrządku rzYmskokatolickiego do czasów współczesnych, (w:) Historia Kościoła w Polsce. Pod red. B. Kumora i Z. Obertyńskiego, T. II, cz. 2, Poznań-Warszawa 1979, s. 291; Nowacki, op.

cit., s. 190. 12 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 428.

13 J. Wysocki, Kościół katolicki w zaborze austriackim w latach 1772-1815, (w:) Historia Kościoła w Polsce. Pod red. B. Kumora i Z. Obertyńskiego, T. II, cz. 1, Poznań-Warszawa 1979, s. 244-248.

14 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 428.

15 J. Wysocki, op. cit., s. 253-254.

16 Tamże, s. 248.

17 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 428.

18 Jw.; J. Wysocki, op. cit., s. 248. Autorzy biogramu twierdzą, że bp J. T. Kierski kilkakrotnie wizytował swoją diecezję. Wydaje się, że ze względu na swą chorobę nie był w stanie tego uczynić. 19 J. Wysocki, op. cit., s. 248.

20 A. Gilewicz, Serczyk, op. cit., s. 429.