OD REDAKCJI

Kronika Miasta Poznania 1997 R.65 Nr4 ; Nasi dawni Jezuici

Farę poznańską pw. św. Stanisława Biskupa wszyscy znają, gmach Urzędu Miejskiego też, zwłaszcza gdy po odnowieniu stał się najelegantszym budynkiem na Starym Mieście, nawet wiadomo, gdzie jest szkoła baletowa z tablicą upamiętniającą występy teatru słynnego Wojciecha Bogusławskiego. Sami jezuici kojarzą się dzisiaj najbardziej z wiecznie remontowanym kościołem podominikańskim przy Szewskiej. Tymczasem naprawdę było inaczej. W 1570 roku jezuici przybyli do Poznania i objęli w posiadanie stary kościółek św. Stanisława. Przebudowywali go i przyozdabiali kilkakrotnie, aż przybrał formę dzisiejszego kościoła farnego. Do dziś zostało po nich zabytkowe wyposażenie, gięte kolumny i pilastry, obrazy, freski i ołtarze, wszystko to, co stwarza niepowtarzalny klimat poznańskiej Fary. Zostali sprowadzeni do Poznania, by walczyć z innowiercami poprzez dawanie młodzieży katolickiego wykształcenia. Od razu stworzyli nowoczesne, humanistyczne gimnazjum, jakiego w Poznaniu nie było od czasu upadku Akademii Lubrańskiego, a którego potrzebowała cała Wielkopolska. Potem, przez cały wiek XVII, w szkole jezuickiej frekwencja roczna przekraczała regularnie aż niewiarygodną liczbę półtora tysiąca uczniów, otrzymujących dobrą humanistyczną formację z biegłą znajomością języka łacińskiego i literatury starożytnej. Nic dziwnego, że jezuici stale musieli przebudowywać i rozbudowywać kolegium, by taka masa uczniów znalazła miejsce do nauki. Gdy w XVIII w. typ wykształcenia czysto humanistycznego się przeżył, jezuici dokonali zmiany swego programu i na wzór francuski - najlepszy wówczas w Europie - wprowadzili przedmioty matematyczno-przyrodnicze i języki nowożytne. Po raz kolejny najlepsza szkoła w całej wielkiej Wielkopolsce była w Poznaniu. Mieli kapitalnych nauczycieli, tak dla potrzeb szkoły, jak wewnątrzzakonnego studium teologii, które przez cały czas utrzymywali w Poznaniu. Pierwszym rektorem był słynny Jakub Wujek z Wągrowca, znakomity tłumacz Biblii na język polski, stale też utrzymywało się w kolegium jezuickim grono pisarzy katolickich, poetów, dramatopisarzy, ciętych polemistów i znakomitych kaznodziejów. Początki polskiego piśmiennictwa technicznego to też poznańscy jezuici, Bartłomiej Wąsowski i Józef Rogaliński, początki fizyki doświadczalnej to

Od redakcjiznowu Rogaliński, inni zaś włożyli sporo w rozwój polskiej matematyki czy astronomii. Kadra kolegium jezuickiego w Poznaniu już w końcu XVI w. uważana była przez władze zakonu za wystarczającą, by marzyć o powołaniu uniwersytetu w Poznaniu. Ale najpierw stworzono podwaliny pod uniwersytet, czyli bibliotekę. W 1610 r. liczyła ona ok. 7 tys. książek, więcej niż we wszystkich poznańskich bibliotekach łącznie. Ilościowo książnica jezuicka niewiele ustępowała krakowskiej bibliotece uniwersyteckiej, jakościowo ją już przewyższała. W 1611 roku jezuici po raz pierwszy uzyskali królewski przywilej na założenie dwuwydziałowego uniwersytetu w Poznaniu. Studiować tam miano filozofię wraz ze sztukami wyzwolonymi oraz teologię. Energiczna kontrakcja Małopolan - zazdrosnych o swój uniwersytet - doprowadziła do nieuzyskania niezbędnej papieskiej zgody. Pozostała jednak w Poznaniu dobra biblioteka. Po szwedzkim potopie najpierw odbudowano kolegium i bibliotekę, później rektor Wąsowski założył drukarnię, a zaraz potem uzyskał od Jana III Sobieskiego w roku 1670 kolejny przywilej uniwersytecki. Cieszono się nim krótko, waleczny król został pokonany przez krakowskich profesorów i ich protektorów. Tym razem u nas została drukarnia na sto kolejnych lat. W 1773 roku jezuici byli przygotowani do nowych starań o uniwersytet. Otwarli już obserwatorium astronomiczne w specjalnie nadbudowanej wieży na gmachu kolegium, mieli od lat muzeum przyrodnicze z okazami pozyskanymi z kolegiów jezuickich w Ameryce i Azji, nowoczesne laboratorium fizyczne urządzone według francuskich wzorów, oczywiście bibliotekę na nowo wzbogaconą o najnowszą literaturę naukową i drukarnię gotową do publikacji prac naukowych. Było kilkudziesięciu wykształconych nauczycieli. I właśnie wtedy nastąpiła kasata zakonu. W "upaństwowionej" szkole Józef Rogaliński utrzymał grupę jezuickich profesorów, nazwał ją Akademią Wielkopolską i zaczął zabiegać dla niej o status akademicki. Warszawskie władze Komisji Edukacji Narodowej widziały sprawę inaczej. Majątek po jezuitach zniknął w rękach państwowych komisarzy; instrumenty naukowe zabrano do Warszawy i Krakowa, wartościowe książki zniknęły z biblioteki po pobytach wizytatorów KEN -u. W 1780 roku ostatecznie przekreślono nadzieję na Akademię Wielkopolską, zamiast uniwersytetu pozostała nam zwykła, wojewódzka szkoła wydziałowa. Właśnie dlatego w wiek XIX weszliśmy bez uniwersytetu w zaborze pruskim i z przerwaną tradycją literacką.

W dawnej bursie jezuickiej zaczął grywać wtedy Wojciech Bogusławski.

Jego prywatny teatr nawiązywał do tradycji jezuickich. To jezuici przez dwieście lat byli animatorami teatru szkolnego, dla którego w Poznaniu pisywano i opracowywano sztuki, jego zespół potrafił grywać tak na scenie, jak na rynku miasta czy w kolegiacie św. Marii Magdaleny. Dzięki nim mamy o dwieście lat dłuższą tradycję teatralną Poznania. Tradycje naukowe i oświatowe, dalej literackie, wydawnicze i teatralne Poznania zostały wzbogacone przez jezuitów, jak przez żaden zakon w dziejach miasta. O tym musimy pamiętać, gdy wchodzimy w dostojne mury poznańskiej Fary, by wśród zabytków przeszłości rozkoszować się jej atmosferą.