PIWO ŚRÓDECKIE PRZED RZYMSKIM TRYBUNAŁEM

Kronika Miasta Poznania 1997 R.65 Nr1 ; Śródka, Ostrówek, Św.Roch

TERESA ZDZIECH

W śród materiałów polskich w bogatym i obszernym archiwum trybunału Roty Rzymskiej, przechowywanym w Tajnym Archiwum Watykańskim, znajduje się niewiele materiałów poznańskich, wśród nich jest jednak akt nie mający odpowiednika w innych polskich aktach spraw i w ogóle nietypowy dla spraw rozpatrywanych przez Rotę Rzymską. Jest to akt notarialny wystawiony w Poznaniu przez notariusza papieskiego Łukasza, syna niegdyś Wawrzyńca Gębickiego mieszczanina poznańskiego, w jego domu w południowej części rynku poznańskiego, w obecności sławetnych Adama Oprzałki i Grzegorza Smuglewicza nożownika, mieszczan poznańskich specjalnie przywołanychjako świadków. W piątek 11 marca 1667 roku stawili się u niego sławetni Grzegorz Sablik i Stanisław Lochacz, starsi cechu piwowarów poznańskich, imieniem swego bractwa cechowego. Aktem tym ustanowili adwokata przy Rocie Rzymskiej Karola Monti swym plenipotentem i obrońcą w sprawie przeciwko mieszczanom śródeckim i ich piwowarom, którzy przywozili, i zezwalali przewozić, piwo do Poznania wbrew przywilejom piwowarów poznańskich udzielonym im przez królów polskich. Co więcej, ci śródczanie, w sporze toczącym się między piwowarami poznańskimi z jednej, a śródeckimi i chwaliszewskimi z drugiej strony, rozpatrywanym przez komisarza apostolskiego, ośmielili się apelować od jego wyroku do Roty Rzymskiej. Adwokat Carlo Monti, zgodnie z obyczajem, uzyskał prawo do pełnego występowania w procesie i wyznaczania swych zastępców. Akt ten został okazany w Rzymie 5 maja 1667 r. i przekazany archiwiście Rochowi Gerio. Adwokat Monti wyznaczył do prowadzenia sprawy swego substytuta Peregrina Clario. Tekst dokumentu został też przekazany Hieronimowi Prioli 9 maja 1667 roku. Więcej aktów w tej sprawie archiwum obecnie nie posiada. Prawdopodobnie albo nie nadano tej sprawie biegu, albo piwowarzy śródeccy - wbrew oczekiwaniom piwowarów poznańskich - nie wystąpili w tej sprawie jako strona odwołująca się od wyroku nieznanego bliżej papieskiego komisarza.

Teresa Zdziech

Nie wiadomo, czyanalogicznyakt nie został wystawiony również przeciwko mieszczanom i piwowarom chwaliszewskim. Może coś więcej na ten temat znajdzie się w poznańskich archiwach - miejskim czy konsystorskim bądź kurialnym. Tekst aktu notarialnego jest zachowany w bardzo złym stanie. Pismo wyblakłe, miejscami poprawiane ciemniejszym atramentem, co dodatkowo zmniejszajego czytelność. Wskutek złych warunków przechowywania wśród luźnych materiałówarchiwalnych papier został przedarty, a tekst uszkodzony; prawy brzeg karty został dodatkowo wykruszony, co spowodowało uszkodzenie pierwszych liter kilku wersów. Utrudnia to wydanie, a nawet prawidłowe zrozumienie tekstu, napisanego do tego w formie jednego, nie kończącego się zdania, z niekonsekwentną interpunkcją i chaotycznym stosowaniem dużych liter.

"In nomine Domini. Amen. Per hoc praesens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum, quomodo a nativitate eiusdem Domini anno millesimo sexcentesimo sexagesimo septimo, indictione Romana quinta, pontificatu Sanctissimi Domini Nostri Domini Alexandri, Divina Providentia eius nominis papae septimi, feliciter moderni anno ip(sius) coronationis tredecimo, die vero Veneris [unjdecima mensis martii, in mei notarii infrascripti publici et testium infranominandorum praesentia in domo residentiae meae solitae in circulo fori Posnaniensis versus meridiem sitae, constituti personaliter Famati Gregorius Sablik et Stanisłaus Lochacz seniores contubernii braseatorum Posnaniensium suo et totius contubernii nomine pro cuius ratihabitatione ad omnia bona sua venerunt, palam publice ac per expressum recognoverunt, quia ipsi nomine quo supra in sui totiusque contubernii antedicti verum, legitimum et indubitatum plenipotentem, mandatarium, gestorem et promotorem ac defensorem omnium et singularum causarum et actionum iudiciariarum sibi Recognosce(ntibus?) et toti antedicti Contubernio, ratione quarumcunque rerum et negotiorum cum quibuscunque personis in omni iudicio et o.fficio tarn Regni, quam extra: praecipue vero causas et actiones inter se, Recognoscentes et totum Contubernium ab una, et Famatos Oppidanos Srzodcenses itidem braseatores praetensos KIlv) et eorum cu[mjhaere(ntes), ratione vecturae et liberi transitus per fu[ndaj adfundos quasi ecclesiasticos, in processibus causae ip[sojrum c(ontrover?)siae Srzodcensis et Chwaliszezviensis contra iura et privillegia j, Recognosc[ e jntibus et Contubernio a serenisimis regibus Poloniae gratiosae collata, per vim appelationisfrivolae per eosdem Srzodcenses a decreto commissarii a Sancta Sede Apostołka delegati et deputati ad Rotam Romanom, et ex alia quavis instantia ab utrinque inciden(tes) et provenien(tes), Perillustrem et Excellentissimum Dominum Carolum Montium iurisconsultum eiusdem Rotae Romanae, doctissimum et peritissimum, dantes et concedentes eidem Domino Plenipotenti suo plenariamfaculatem et omnimodam potestatem causas et causam eandem defendendi, promovendi et ad debitumfinem perducendi, iuramentum calumniae et malitiae in animas Recognosce(tium) et totius Contubernii praestandi, plures plenipotentes aut unum postulante necessitate in locum sui substituendi et substitut( os) si videbitur revocandi, damna et litis expensas urgendi, ac alia pro causarum huiusmodi et causae exigentiafaciendi et promovendi, promittentes ac offerentes se totumque Contubernium quaecunquae idem Dominus Principalis, suus et eius substitutus egerit et constitueritin praemissis pro ratho et grato sus cep turo s [ ] alias in forma mandat i procuraejj ([.2) plenissima et peifectissima. Et quia ego Lucas olim Laurentii Gębicki civis Posnaniensis filius, sacrae au(c)toritate apostołka publicus notarius suprascripti Illustris et Execellen tissim i Domini Plenipotentis seu Mandatarii constitutioni praesens inteifui, eaque omnia sic fieri vidi et a u div i, ideo hoc praesens publicum instrumentum manu alterius notarii me tunc aliis negotiis occupato descriptum exinde confeci signoque ac nomine meis solitis quibus in similibus utor in fidem praemissorum subscripsi et consignavi existens rogatus et requisitus. In praesentia Famatorum Adami Oprzałka laki et Gregorii Smuglewicz cultrificis avium Posnaniensium testium ad id rogatorum et vocatorum ". Znak notarialny na pieczęci opłatkowej z inicjałami L. G. po bokach trzech mieczy i napisem "arma consilio temberanda [!] sunt", napis w otoku nieczytelny z wyjątkiem fragmentu "u. ex publica ..."

N ota kurialna: "Die 5 maii 1667 Romae exhibitum in Archivio generali Urbano sub n-o 172 In! Pro D(omino) Roccho Gerio Archivista. Carolus Blanchettus. Ego infrascriptus vigore facultatis in instrumenta praefato appositae substituo Doctissimum et Reverendissimum Excellentissimum Dominum Peregrinum Clarium reservata facultate revocandi et reapparendi (etc.) et aliis (etc.) in quorum fide subscripsi Carolus Montius (mp).

([.2v) R(everendo) D(omino) H(ieronimo) Priolo [.. ]".

N ota kurialna: "R(everendo) p(atre) D(omino) Priolo. Posnaniensis. Libertas iuris vendendi Pro DD(ominos) Gregorio Sablik et Stanislao Lochaiz [!] senioribus Contubernii B[r]asentorii [!] Posnaniensis Contra Oppidanos Srodienses eiusdem Civitatis. Die lunae 9 maii 1667. Succ(essor) q(uondam) Francisci Melmi notarius".

[Akt został odnaleziony w toku systematycznej kwerendy poloników w archiwach rzymskich, prowadzonej przez Papieski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie. Zechciała go odpisać dla "Kroniki Miasta Poznania" pani Teresa Zdziech, współpracownica tegoż Instytutu, za zgodą swych przełożonych, którym wyrazić trzeba należne podziękowanie na ręce ks. dr Hieronima Fokcińskiego SJ. Akt ten jest błahy w treści i wydaje się być bardziej ciekawostką niż istotnym źródłem do dziejów Poznania i Środki. Tymczasem wiąże się on z długimi, trwającymi już od XV wieku procesami piwowarów poznańskich z chwaliszewskimi i śródeckimi. Ci pierwsi uzyskali prawo monopolu piwa własnego w obrębie miasta. Piwowarzy chwaliszewscy i śródeccy usiłowali oczywiście poszerzyć swe rynki zbytu i zaopatrzyć choćby osoby duchowne i jurydyki w swoje piwo. Spór nabrał ostrości w 1637 f., jeszcze przed "potopem" szwedzkim, który zniszczył miasto, a jeszcze bardziej Chwaliszewo i Sródkę, gdzie zostało tylko kilku piwowarów. Dokument z archiwum Roty Rzymskiej wskazuje, że w 1667 r. odbudowa tych miasteczek została na tyle już zakończona, iż piwowarzy poznańscy kolejny raz wszczęli wojnę gospodarczą. Walki między piwem poznańskim, warzonym na wodzie z Bogdanki, piwem chwaliszewskim na wodzie z Warty i śródeckim na wodzie z Cybiny trwały do końca samodzielności tych miasteczek. Red.]