KONSEKRACJA BISKUPA MACIEJA MARIANA KURSKIEGO Przyczynek do biografii poznańskego sufragana

Kronika Miasta Poznania 1996 R.64 Nr3; Karol Marcinkowski i jego czasy

KRZYSZTOF RAFAŁ PROKOP

P ośród osobistości życia kościelnego XVII-wiecznego Poznania i diecezji poznańskiej wyróżniała się postać Macieja Mariana Kurskiego z zakonu braci mniejszych regularnej obserwacji (bernardynów), wpierw biskupa bakowskiego (Mołdawia), a następnie sufragana kolejnych ordynariuszy poznańskich _ Wojciecha Tolibowskiego i Stefana Wierzbowskiego, autora dzieł teologicznych!. Jego cnoty i gorliwość w pełnieniu posługi kapłańskiej i biskupiej, dostrzeżone przez współczesnych 2 , zgodnie były podkreślane przez historiografię późniejszych stuleci 3 . Mimo to zainteresowanie życiem i dokonaniami biskupa Kurskiego okazuje się znikomym i poza jedyną jak dotychczas próbą skreślenia zarysu jego biografii, opublikowaną przed niemal siedemdziesięciu laty na łamach "Kroniki Miasta Poznania" przez ks. Kamila Kantaka (1881-1976), niegdysiejszego archiwariusza archidiecezjalnego w Poznaniu, w ramach cyklu "Sylwetki bernardynów poznańskich"4, hierarcha ów doczekał się jedynie kilku zwięzłych haseł biograficznych w encyklopediach i leksykonach 5 . W tej sytuacji wiele istotnych momentów z życiorysu Macieja Mariana Kurskiego pozostaje nieznanych (jak np. czas i okoliczności wstąpienia do zakonu bernardynów oraz przyjęcia święceń kapłańskich) lub też nie dostrzeżonych przez ogół historiografii. Maciej Kurski, syn Stanisława Kurskiego herbu Prawdzic i Katarzyny z Pierzchlińskich herbu Brog, urodził się po roku 1600 (ok. 1613?) w miejscowości Kursko koło Międzyrzecza 6 . Jego rodzina, od wieków związana z Wielkopolską, w omawianym okresie wydała kilka znaczących postaci (m.in. Peregryn _ opat cystersów w Paradyżu 1593, Jan - sekretarz królewski i wojski poznański 1643-1662)7.

W bliżej nieznanym momencie wstąpił do franciszkanów-obserwantów (przyjął wtenczas imię Marian)8, zdobył wykształcenie filozoficzno-teologicznei następnie wykładał obydwa te przedmioty w konwentach swojego zakonu. We wrześniu 1646 r. powierzono mu urząd sekretarza wielkopolskiej prowincji pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej, zaś w marcu 1649 objął funkcję definitora tejże prowincji9. Już jednak 4 X 1649 król Jan Kazimierz mianował Macieja Mariana Kurskiego biskupem diecezji bakowskiej obejmującej Mołdawię wraz z Besarabią i WołoszczyznęlO. Papieskie zatwierdzenie królewskiej nominacji (bulla creationis) wraz z wystawieniem bulli konsekracyjnej (bulla consecrationis) nastąpiło dopiero z początkiem maja 1651 r. l1 . Dziesięcioletnie zasiadanie Kurskiego na zasadniczo misyjnym w swym charakterze biskupstwie bakowskim stało pod znakiem ciągłych intryg i konfliktów powodowanych przez toczącą się rywalizację polsko-rakuską (habsburską) o wpływy w formalnie podległych zwierzchności tureckiej księstwach naddunajskich. Wobec nieprzychylnej, a wręcz wrogiej postawy hospodara mołdawskiego Jerzego Stefana (pan. 1653-1658), tudzież zagrożenia kozackiego i tatarskiego, nowy biskup nie był w stanie rezydować w powierzonej sobie diecezji, przeto, objąwszy jedynie w niej rządy i naznaczywszy swego wikariusza, powrócił do Rzeczypospolitej i tu przez dłuższy czas przebywał w diecezji warmińskiej, wspomagając w czynnościach pasterskich miejscowego ordynariusza Wacława Leszczyńskiego (1644-1659)12. W tym czasie jego władza nad biskupstwem bakowskim stawała się coraz bardziej iluzoryczną, zwłaszcza po r. 1656, kiedy to papież Aleksander VII zamianuwał wikariuszem apostolskim dla Mołdawii arcybiskupa Piotra Michajłowa Parczewicza (1612-1674)13. Maciej Kurski podejmował jeszcze próby opanowania sytuacji i przyjechał do Bakowa na jesieni 1658 r., jednak rażony apopleksją złożył rezygnację z rządów diecezją (lipiec 1659). Od roku 1660 zabiegał o przeniesienie na urząd sufragana poznańskiego i związane z nim tytularne biskupstwo enneńskie (Aenos)l4. Miało to niewątpliwie związek z obiorem Kurskiego przez kapitułę poznańską, we wrześniu 1659 r., na godność archidiakona pszczewskiego piastowaną uprzednio przez biskupa Wojciecha Grabowskiego 15 . Ostatecznie translacja na wakującą po śmierci biskupa Grabowskiego (zm. 13 VIII 1659) sufraganię poznańską nastąpiła 21 II 166p6 i w tym samym roku otrzymał Kurski (14 III) rezydencję (kurię) kanoniczną w Poznaniu 17 . Jego posługa pasterska w nowej diecezji trwała przez ponad dwa dziesięciolecia i stanowi chlubną kartę w dziejach Kościoła poznańskiego 18 . W ostatnich tygodniach swego życia Maciej Marian Kurski zmuszony był poddać się amputacji chorej nogi i wkrótce po operacji zmarł 27 III 1681, znajdując wieczny spoczynek w poznańskim kościele bernardynów pod wezwaniem św. Franciszka Serafickiego 19 . Stanowiąca przedmiot naszych rozważań kwestia czasu i okoliczności konsekracji biskupa Macieja Mariana Kurskiego nie została w dotychczasowej literaturze dostatecznie wyjaśniona. Katalogi biskupów polskich nie podają daty i miejsca sakry biskupiej Macieja Mariana Kurskieg0 2o . Podobnie wiadomości tej nie znajdziemy w stosownym tomie edycji "Hierarchia Catholica" ani też w biogramach tegoż hierarchy pióra o. Norberta Golichowskiego, ks. Józefa Nowackiego czy o. Hieronima Eugeniusza Wyczawskiego, tudzież w obydwu polskich encyklopediach kościelnych z przełomu XIX i XX wieku 21 . Stwarzać to

Krzysztof Rafał Prokopmoże wrażenie, iż nie przetrwały do naszych czasów żadne wzmianki na ów temat. Tymczasem o. Hieronim Eugeniusz Wyczawski (również bernardyn) wspomina mimochodem w innej ze swych publiakcji, przy informacji o wyniesieniu Kurskiego na biskupstwo bakowskie w 1651 r., iż był on "konsekrowany tegoż roku w Łowiczu przez prymasa Macieja Łubieńskiego"22. Fakt ten znany jest już zresztą piszącemu 120 lat wcześniej Julianowi Bartoszewiczowi, który w haśle biograficznym Kurskiego, zawartym w "Encyklopedii powszechnej" Samuela Orgelbranda, odnotowuje, iż był on "wyświęcony na biskupa w Łowiczu"23. Więcej szczygółów przynosi szkic ks. Kamila Kantaka o dwóch sufraganach poznańskich z zakonu bernardynów, nie wolny jednak od nieścisłoścj24. Źródłem, z którego ks. Kantak zaczerpnął wiadomość odnośnie czasu i miejsca sakry biskupiej oraz osób konsekratorów Kurskiego, była rękopiśmienna kronika wielkopolskiej prowincji franciszkanów-obserwatorów z Archiwum Bernardyńskiego we Lwowie, spisana w pięciu tomach w latach 20-tych XVIII stulecia przez o. Jana Kamieńskiego (1676-1730), niegdysiejszego prowincjała wielkopolskiego, a następnie definitora prowincji małopolskiej25. ÓW cenny zabytek źródłowy dostępny jest obecnie w Archiwum Prowincji 00. Bernardynów w Krakowie, sama zaś zapiska tycząca nominacji biskupiej i konsekracji Kurskiego, zaopatrzona przez o. Kamieńskiego w przytoczony in extenso tekst bull prekonizacyjnej i konsekracyjnej, przepisana została w II połowie XVIII wieku na karty innego tamże przechowywanego dzieła o charakterze kompilacyjnym "Series patrum ac fratrum Alma Provintiae Maioris Poloniae Observantium", następnie zaś, w nieco różniącej się postaci i z pominięciem obydwu bull, wydrukowana została w odpowiednim tomie "Annales Minorum" 26. Treść owej zapiski w oryginalnym brzmieniu jest następująca: Creatio in Episcopum Bachoviensem Perillustris ac Reverndissimi Domini Mariani Kurski de Familia Prawdzicorum Ordinis Minorum Sancti Francisci Regularis Observantiae Provinciae Maioris Poloniae Sanctae Mariae Angelorum DifHnitoris actualis.

Anno Domini Millesimo Sexcentesimo [= Sescentesimo J Quadragesimo N ono [1649J in Festo Sancti Francisci [4 XJ Serenissimus Rex Poloniae Joannes Casimirus 27 Perillustri et Reverendissimo Domino Mariano Kurski de Familia Prawdzicorum protunc Diffinitori actuali Provinciae Sanctae Mariae Angelorum Sancti Francisci Regularis Observantiae 28 obtulit nominationem pro Episcopatu Bachoviensi in Moldavia seu utraque Valachia 29 . Processu itaque formato coram Illustrissimo ac Reverendissimo Domino Joanne de Torres Archiepiscopo Adrianopolitano Nuntio Apostolic0 30 supra nominatus Reverendissimus Marianus Kurski ad Sanctissimum Dominum professionem Hdei direxit et omnia quae in Sacro Concilio Tridentino praescribuntur fecit; tandem Anno Domini 1651 bullas a Sanctissimo Domino Nostro Innocentio X31 pro consecratione sua obtinuit et die 3. Augusti anni supradicti in episcopum consecratus est ab Illustrissimo et Reverendissimo Domino Matthia Lubienski Archiepiscopo Gnesnensi Legato Nato Regni Poloniae Primate Primoque Principe 32 intra Missarum solernnia coram Altari Capellae Węzykovianae 33 circa Ecclesiam Collegiatam Beatae Mariae Virginis Loviciensis 34 assistentibus episcopis Reverendissimo Domino Adriano

Grodecki Episcopo Theodosiensi Suffraganeo Gnesnensj35 et Reverendissimo Domino Alberto Tolibowski Episcopo Lacadaemonensi Suffraganeo Plocensj36.

Inną, pochodzącą z bliżej nieznanego źródła (Gazophilacium) zapiskę kronikarską odnoszącą się do sakry biskupiej Kurskiego wynotował w swoich tekach biograficznych, stanowiących w znacznej mierze zbiór wypisów źródłowych do dziejów zakonu franciszkanów-obserwantów w Polsce, znakomity znawca archiwaliów bernardyńskich o. Czesław Bogdalski (1853-1935). Brzmi ona następująco: [Maciej Marian Kurski] Sacratur in episcopum ab Illustrissimo ac Reverendissimo Domino Mathia Łubieński Primate ac Primo Regni Polonia e Principe Archieepiscopo Gnesnensi adstantibus Reverendissimis Adriano Grodecki Gneznensi ac Tolibowski Plocensi suffraganeis Lovicii Anno 1651 (Gazophilacium 29)37.

Z przytoczonych tekstów wynika, że sakra biskupia Kurskiego miała miejsce w 3 miesiące po prekonizacji i wystawieniu bulli konsekracyjnej, 3 VIII 1651 w kolegiacie pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łowiczu. Dla podkreślenia trwającej nadal, pomimo przeciwności politycznych, przynależności diecezji bakowskiej do struktur terytorialnych polskiego Kościoła, na głównego konsekratora obrany został prymas Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego - Maciej Łubieński (jakkolwiek bezpośrednim zwierzchnikiem Kurskiego jako biskupa Sakowa był z racji więzów metropolitalnych arcybiskup lwowski - podówczas Mikołaj Krosnowski (+1653). Od r. 1650, ze względu na stale pogarszający się stan zdrowia, prymas Łubieński wyłączył się niemal całkowicie z życia politycznego, rezydując zazwyczaj w dobrach łowicko-skierniewickich arcybiskupów gnieźnieńskich 38 . Stąd też konsekracja Kurskiego odbyła się właśnie w kolegiacie prymasowskiej w Łowiczu, nie zaś np. w archikatedrze gnieźnieńskiej czy w kościele bernardynów w Poznaniu 39 . Ceremonii dopełniono w jednej z bocznych kaplic, a nie w prezbiterium świątyni (kościół, spalony w 1628 roku i odbudowany w 1652, nie był jeszcze konsekrowany, jego poświęcenia dokonał dopiero w r. 1668 prymas Mikołaj Prażmowski, stąd też czynności liturgiczne sprawowano z konieczności w kaplicach bocznych). Arcybiskupowi Maciejowi Łubieńskiemu asystował, obok sufragana gnieźnieńskiego Adriana Grodeckiego, również biskup Wojciech Tolibowski, ówcześnie sufragan płocki, który postąpiwszy w r. 1655 na biskupstwo poznańskie przyjął z kolei Macieja Mariana Kurskiego na swojego sufragana (zob. wyżej). Nadmienić warto w tym miejscu, iż była to jedna z ostatnich konsekracji dokonanych przez osiemdziesięcioletniego już prymasa Łubieńskiego, który zaledwie w rok później 28 VIIl1652 zakończył życie 41 .

PRZYPISYl Archiwum Prowincji 00. Bernardynów w Krakowie (dalej cyt.: APBK): b. sygn. - N. Golichowski, Poczet wybitnych bernardynów od XV-go do XIX-go wieku włącznie oraz niektore szczegóły odnoszące się do klasztorów lub prowincji polskiej, ruskiej i litewskiej, Leżajsk 1918, s. 111 (nr 264); tamże: sygn. RGP-k-47 - Teki Bogdalskiego, t. 30, s, 98-106.

Także: K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 20, Kraków 1908, s. 398-399. Zob. również literaturę zestawioną w przypisach 2-5.

Krzysztof Rafał Prokop

2 Kazanie na pogrzebie Wielmożnego y Nayprzewielebnieyszego Jegomości Księdza Macieia Mariana Kurskiego Biskupa Enneńskiego Sufragana Poznańskiego Archidiakona Pszczewskiego w Kościele Przewielebnych Oyców Zakonu Franciszka Świętego de Observantia miane przez Księdza Kazimierza Wolskiego e Societate Iesu roku Nieśmiertelnego Pana MOCLXXXI dnia XVII. Kwietnia z dozwoleniem Starszych, Poznań 1681 (O autorze kazania jezuicie Kazimierzu Wolskim (1644-1690), wykładowcy teologii scholastycznej w Poznaniu, zob.: K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 23, Kraków 1939, s. 297-298; L. Grzebień, Wolski Kazimierz, (w:) Słownik polskich teologów katolickich, t. 4, Warszawa 1983, s. 463464; tenże, Słownik jezuitów polskich 1564-1990, t. 12, Kraków 1993 (mszp), s. 122-123).

Zob. także: APBK: sygn. W-21 - Series patrum ac fratrum Alma Provintiae Maioris Poloniae Observantium qui cum opinione sanctitatis vixerunt et decesserunt e vivis ex antiquis manuscriptis eiusdem Provintiae breviter quidem sed fideli calamo ab anno 1560 adnotata, s. 19. 3 K. Niesiecki, Herbarz Polski, t. 5, Lipsk 1840, s. 466; K. Kantak, Bernardyni polscy, t. 2 (1573-1795-1932), Lwów 1933, s. 212, 213; H.E. Wyczawski, Krótka historia Zakonu Braci Mniejszych, (w:) Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, pod red, H.E. Wyczawskiego, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 626. Zob. także przypisy 4 i 5.

4 K. Kantak, Sylwetki bernardynów poznańskich [cz. 8] - Dwaj sufragani: Jakub Dziaduski i Maciej Kurski [ cz. 2] - Maciej Marian Kurski 1660-1681, (w:) "Kronika Miasta Poznania", 1929, nr 3, s. 180-194.

5 Encyklopedia powszechna, t. 16, Warszawa 1864, s. 512-513 (]. Bartoszewicz); Encyklopedia kościelna, wyd. M, Nowodworski, t. 11, Warszawa 1878, s. 531; Podręczna encyklopedia kościelna, pod red. Z. Chełmickiego, t. 23-24, Warszawa 1911, s. 127; Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów obrządku łacińskiego przedrozbiorowej Polski, (w:) Sacrum Poloniae Millenium, t. 1, Rzym 1954, s, 496; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2 _ Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964, s. 188 (nr 24); Słownik polskich pisarzy franciszkańskich (bernardyni i franciszkanie śląscy, franciszkanie konwentualni, klaryski oraz zgromadzenia III reguły), pod red. H.E. Wyczawskiego, Warszawa 1981, s. 264-265 (H.E. Wyczawski); Słownik polskich teologów katolickich, t. 2, Warszawa 1982, s. 482 (H.E. Wyczawski); P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992, s. 118. 6 K. Kantak, op. cit., s. 180; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 212; Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 264. Por.: Hierarchia Catholica medii et recentioris aevi, t. 4, oprac. P, Gauchat, MonasterU 1935, s. 107; Annales Minorum seu Trium Ordinum a S. Francisco institutorum, t. 30 (1651-1660), wyd. A. Chiappini wespół z J, Palazzo i H. Marinangeli, F10rentiae 1951, s. 60 (nr LXXVIII). 7 K. Niesiecki, Herbarz Polski, t, 5, s. 466; A. Boniecki, Herbarz polski, t. 13, Warszawa 1909, s. 262-263; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 472; Urzędnicy wielkopolscy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. A. Bieniaszewski, Wrocław 1987, s. 149 (nr 1043), 211; Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 2, z. 4, Poznan 1992, s. 554-558. 8 K. Kantak, op. cit., s. 180.

9 K. Kantak, op. ci1., s. 180-181; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 212; Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 264. 10 Encyklopedia powszechna, t. 16, s. 512; Encyklopedia kościelna, t. 11, s. 531; K. Kantak, op, cit. s. 181; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 212; Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów..., s, 496; Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 264. 11 Encyklopedia kościelna, t. 11, s. 531; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 70, 107; Annales Minorum..., t, 30, s. 60 (nr LXXVIII); Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów..., s. 496; Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 1271 (B. Kumor); K. Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów rezydencjalnych metropolii i diecezji polskich obrządku rzymskokatolickiego do czasów współczesnych, (w:) Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 2, Poznań-Warszawa 1979, s. 257 (nr 7); Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 264; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce..., s. 118.

12 K. Kantak, op. ci1., s. 181-182; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 212. Zob. rÓWTIlez: Encyklopedia koscielna, t. 11, s. 531; Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 265; Klasztory bernardyńskie w Polsce,.., s. 19.

13 K. Kantak, op. cit., s. 182; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 211, Encikłopiedija "B'ałgarija", t. 5, Sofia 1986, s. 102. Zob. także: Annales Minorum..., t. 30, s. 392 (nr XXII), 625-626 (nr XXXI).

14 A. Theiner, Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia, t, 3 (1585-1696), Romae 1863, s. 550-551 (nr DXL VI); Annales Minorum seu Trium Ordinum a S. Francisco institutorum, t. 31 (1661-1670), wyd. B, Pandzić, Romae 1956, s. 46 (nr LIX); Elementa ad fontium editiones, t. 7 - Repertorium rerum Polonicarum ex Archivo Orsini in Archivo Capitolino Romae, cz. 2, zebr. W. Wyhowska de Andreis, Romae 1962, s. 58 (nr 356), 62 (nr 380).

15 Receptiones seu installationes ad episcopatum, praelaturas et canonicatus Ecclesiae Cathedralis Posnaniensis ab anno 1532 usque ad annum 1800, wyd. R. Weimann, (w:) Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego 35 (1908); s. 107. Por.: K. Kantak, op. ci1., s. 183; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 187-188 (nr 23),188 (nr 24), 296.

16 P.B. Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Ratisbonae 1873, s. 365; K. Kantak, op. ci1., s. 185; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 70, 107; Annales Minorum..., t. 30, s. 60 (nr LXXVIII); Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów..., s. 496; Annales Minorum..., t. 31, s. 46 (nr LIX); J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 188 (nr 24); Encyklopedia katolicka, t. 1, kol. 1271; K. Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów..., s. 257 (nr 7); Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 265; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce..., s. 118. i7 K. Kantak, op. cit., s. 183-184. 18 K. Kantak, op. ci1., s. 184-194; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 213-214; Annales Minorum..., t. 31, s. 378 (nr XKV); J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 188 (nr 24), 471, 586, 645, 765-766; Klasztory bernardyńskie w Polsce..., s. 152, 271, 442.

19 Series patrum ac fratrum..., s. 19 (APBK); K. Kantak, op. ci1., s. 194; tenże, Bernardyni polscy, t. 2, s. 214; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 188 (nr 24); K. Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów..., s. 257 (nr 7); Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 265. 20 Z. Szostkiewicz, Katalog biskupów..., s. 496; K. Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów..., s. 257 (nr 7); P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce..., s. 118. 21 Hierarchia Catholica, t. 4, s. 107; N. Golichowski, Poczet wybitnych bernardynów..., s. 111 (nr 264) (APBK); J. Nowacki, Dzieje archdiecezji poznańskiej, t. 2, s. 188 (nr 24); Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 264-265; Słownik polskich teologów katolickich, t. 2, s. 482; Encyklopedia kościelna, t, 11, s. 531; Podręczna encyklopedia kościelna, t. 23-24, s. 127. 22 Klasztory bernardyńskie w Polsce..., s. 148.

23 Encyklopedia powszechna, t. 16, s. 512.

24 K. Kantak, op. cit., s. 181: ,,[...J konsekracja Kurskiego nastąpiła 3 VIII 1651 w Łowiczu.

Dokonał jej prymas Łubieński w asystencji sufraganów Grodeckiego gnieźnieńskiego i Tolibowskiego poznańskiego (sic)". Tamże, s. 180 i 181 - nieprecyzyjne informacje odnośnie stosunków rodzinnych (brat Stanisław wojskim poznańskim) czy obsady biskupstwa bakowskiego (Maciej Marina Kurski jedynym biskupem Bakowa z zakonu bernardynów!). 25 K. Kantak. op. cit., s. 181 przyp. 5, 7, 8, 9. O źródle tym i jego autorze zob.: HE.

Wyczawski, Katalog Archiwum Prowincji 00. Bernardynów w Krakowie, cz. 2 - Rękopisy, (w:) Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 4 (1962), s. 35; Słownik polskich pisarzy franciszkańskich..., s. 207-208 (W.F. Murawiec). 26 APBK: sygn. W-26 - Annalium Polono-Seraphicorum tomus tertius continens Provinciae Maioris Poloniae Observantis ab aliis divisionem et primam eiusdem erectionem initia progressus et incrementa ab anno 1628usque ad annum 1727, s. 214-215 (na s. 215-218 Bulla Sanctissimi Domini Creationis in Episcopum eiusdem Reverendissimi; s. 218-220 Bulla Consecrationis eiusdem Reverendissimi Episcopi); tamże: sygn. W-21 - Series patrum ac fratrum..., s. 19-20 (bulle odpowiednio na s. 20-21 i 21-22); Annales Minorum..., t. 30, s. 60-61 (nr LXXVIII).

Krzysztof Rafał Prokop

27 Jan Kazimierz Waza (1609-1672), król Polski i wielki książę Litwy 1648-1668.

28 Wielkopolska prowincja franciszkanów-obserwantów pw. Matki Bożej Anielskiej, utworzona 1628 przez komisarza generalnego Antonio Strozzi'ego i zatwierdzona na kapitule w Lublinie w 1630 r. 29 Diecezja erygowana 7 I 1591 przez papieża Grzegorza XIV, od 1621 należała do lwowskiej prowincji kościelnej. Prawo prezentowania biskupów posiadali królowie polscy. Przestała istnieć po roku 1818. 30 Giovanni de Torres (1605-1662), tytularny arcybiskup adrianopolitański i nuncjusz papieski w Polsce w latach 1645-1652, następnie od 1658 r. arcybiskup Salemo (Królestwo Neapolu) - Hierarchia Catholica, t. 4, s. 68, 301; Acta Nunciaturae Poloniae, t. 1, oprac, H.D. Wojtyska, Romae 1990, s. 259-260.

3] Innocenty X (Gianbattista Pamfili, 1574-1655), papież 1644-1655.

32 Maciej Łubieński (1572-1652), arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1641-1652 F. Buydecki, Vita venerabilis servi Dei Mathiae Łubienski Canonici Regularis S, SepuIchri ac tandem Archiepiscopi Gnesnensis, Calissi 1752; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 147,195,287, 372; Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 491--493 (W. Urban).

33 Późnorenesansowa kaplica pw. św. Anny ufundowana ok 1635 przez prymasa Jana Wężyka (1575-1638) i wzniesiona w latach ok. 1635-1640. W ołtarzu obraz Zdjęcia z Krzyża - W. Kwiatkowski, Prymasowska kapituła i kolegiata w Łowiczu (1433-1938), Warszawa 1939, s. 80, 84; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2 - Województwo łódzkie, z. 5 _ Powiat łowicki, Warszawa 1953, s. 19,30.

34 Kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łowiczu, obecnie (od 1992) katedra - zob. literaturę w przyp. 33. 35 Adrian Grodecki (+1658), archidiakon kurzelowski, kanonik gnieźnieński i łęczycki, prałat-kustosz kapituły łowickiej, biskup tytularny teodozyjski i sufragan gnieźnieński 1644/45-1658 - J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, t. 2, Gniezno 1883, s. 137-140; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 333; J. Wieteska, Katalog prałatów i kanoników prymasowskiej kapituły łowickiej od 1433 do 1970 r., Warszawa 1971, s. 66. 36 Wojciech Tolibowski (+1663), kanonik włocławski, prepozyt klasztoru norbertanek w Płocku, wikariusz generalny i wizytator zakonu norbertańskiego w Polsce, biskup tytularny lacedemoński i sufragan płocki 1644-1655, następnie ordynariusz poznański 1655-1663 - AJ. Nowowiejski, Płock. Monografia historyczna, Płock 1930 2 , s. 79-80; Hierarchia Catholica, t. 4, s. 213, 287; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, s. 107. 37 APBK: sygn. RGP-k-47 - Teki Bogdalskiego, t. 30, s. 105.

38 F. Buydecki, Vita venerabilis servi Dei..., s. 233-244; J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnienscy - prymasowie i metropolici polscy, od roku 1000 aż do roku 1821, t. 4, Poznań 1891, s. 44, 45; Polski słownik biograficzny, t. 18, s. 492.

39 Jakkolwiek i uprzednio już prymas Łubieński święcił biskupów w kolegiacie łowickiej, np. 25 VI 1645 Adriana Grodeckiego, jednego z późniejszych współkonsekratorów Kurskiego - J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy..., t. 2, s. 138.

40 W. Kwiatkowski, Prymasowska kapituła i kolegatia..., s. 88.

4] Zob. wyżej przyp. 38; także: A.s. Radziwiłł, Pamiętniki o dziejach w Polsce, t. 3 (16471656), Warszawa 1980, s. 367.