WSPOMNIENIE O STEFANIE MARIANIE STOIŃSKIM (1891 - 1945)

Kronika Miasta Poznania 1996 R.64 Nr1; Mury miejskie

ANDRZEJ STOIŃSKI

M inęła 50 rocznica śmierci Stefana Mariana Stoińskiego, polskiego patrioty i krzewiciela kultury muzycznej, który prawie cały twórczy trud życia poświęcił regionowi śląskiemu a głównie Katowicom, gdzie mieszkał od 1922 roku.

Stefan Marian Stoiński, mój stryj, urodził się 29 sierpnia 1891 roku w Szamotułach w rodzinie zamożnego kupca Stanisława Stoińskiego i Michaliny z Witkowskich. Stryj był dzieckiem pierworodnym i oprócz niego do rodziny zaliczał się mój ojciec Kazimierz oraz trzy córki - Wiktoria, Maria i Barbara. Dziadek Stanisław oprócz działalności kupieckiej pracował społecznie. Był prezesem różnych polskich towarzystw społecznych i kulturalnych w Obornikach, między innymi prezesem Towarzystwa Polskich Przemysłowców. Organizował i finansował działalność amatorskich zespołów ludowych, tworzył koła śpiewacze itp. Stryj Stefan już w dzieciństwie zdradzał zdolności muzyczne i chciał się w tym kierunku kształcić. Pobierał naukę w Rogoźnie i w St. Nikolas w Belgii. Dziadek chciał koniecznie widzieć syna parającego się kupiectwem, aby mógł w przyszłości kierować firmą. Nie dopuszczał myśli o tym, że zainteresowania jego pierworodnego syna pójdą w zupełnie innym kierunku. Po zdaniu matury Stefan nie wraca do domu lecz przenosi się do Berlina, gdzie zapisuje się do Muzikhochschule Sterna. Na wieść o tym dziadek postanawia wstrzymać finansowanie nauki Stefana. Zmusza to stryja do nocnej pracy by zarobić na studia, mieszkanie i codzienny chleb. Stefan kończy studia w 1913r. i wraca do Poznania, gdzie w 1914r. angażuje się do pracy w Teatrze Polskim. Wybucha I wojna światowa. W 1918 r. bierze czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim. Latem 1921 r. poznaje poznańską śpiewaczkę Stefanię Urbanowicz, występującą pod pseudonimem artystycznym Stefania Barwińska, którą poślubia tego samego roku. Poznań jednak nie stał

Andrzej Stoiński

,'.

f,:

'!!

-::

. .

''łt

Ryc. 2. Koncert moniuszkowski tuż po odsłonięciu pomnikaf.:J.

' ' ,iłl'

_,o - i <,....,

.... (:..".

'.."

.3'.;1"'';: ,." ,"" \ 1 \ :f 1 ... ,t.,, <! > ',: 1 /r. ł A'....:>, ... >,,.

ł '«,: ;!t X'J:.: t,L

: ,}>:d '''I .

;i t .. .:...ł

,

/{'y;

.. " .... ..... , ,

... .,.,.' oM <';t:.-:.....-: Nh

.r

1";,. '

".;'.,a;.

...... . AY' ?" .... :-:,",..

, Y.y<' ::.> , I;lH" ,t;; , .. '"{

:1. 'i<.

, '

'ł... ,".

.. - r ,:, ł,

t

.' '::t.,...

'",

'JJ . .. . .. Ił'

> 'o,.

':'?Y

... <, :

<F :s...

"]

'',!: .':;r} <,:f:?", "'f} " ,

, ." ,. 4 #<łI #_< ': :.. -t :.'. .* . .

" :', "io,.

. _',..., . d <ą',.

k:". .'

,'\

4:'.

JIIł

..,..

Ryc. L Stefan M. Stoiński, przed pomnikiem Moniuszki (dumny i Ladowolony)t:.,j>

; , ..

'::S

,,,..

. : .

.@ '" .

..{ .

"f .;.

i=.:,,

'" . .'t...",c..... '. ':;'.._, ,.' '.1 ;., j-J." t':"\ '

...,t ..:.

Ryc. 3, Wojciech Korfanty przed pomnikiem. Siedzi Maszyński, stoją m.in kompozytorzy Niewiadomski, Lachmann (Warszawa), Świeżyński (Kraków).

Po lewej premier Ponikowski (trzyma cylinder w ręku, zasłaniając się od słońca)

"f: :,:*. ': , 11',"";:: ; .- ',<: " , ,- J: ¥' . - Y' ł ' f' ". :,..,. , ";,1 . S'_-' 'W '''...' fI.

"l "' >+<f ' ' t ,' ,',.-'" ::, l i'< ł" t . . ' :__,¥ t P .vf., ił ',,., r: / . '<. , :; . : , ' ,. , ,, _, ': , --r ., .;.' ;: . ' . . . '. . ,.. , ,"' '- ,, > .. ' . . ;. . - . ....,.: '" - .ł. .....p>...' "," :;1 \.

.1"

."': ;'); fJ ,' , ' «"' J f(; . <i;' . ';'.. oV.:" _.c".:: .y : . : ::.... .

t.,:ł:.' Y'u' . t). ..: ". ..w": .-:' -. .'.:' _;f < .., ;; f .. ., ,ł> . < ", , .. ..;.', ':"'.

' . ': ' ,.".:n' . ,

się miejscem jego stałego pobytu i pracy. Wyjeżdża do Katowic i angażuje się w tamtejszym Teatrze Polskim, w którym przygotowuje inauguracyjne przedstawienie opery Halka Stanisława Moniuszki. Stefan Stoiński żywo interesuje się młodzieżą. W 1925 roku organizuje Instytut Muzyczny w Katowicach, którym kieruje jako dyrektor do wybuchu II wojny światowej. Stryj oprócz stałej działalności , pedagogicznej zajmował się chórami. Był prezesem Związku Śląskich Kół 'l Śpiewaczych i jednocześnie pełnił funkcję dyrygenta Związku. Był redaktorem miesięcznika Śpiewak. Stryj był < wnioskodawcą budowy pomnika Stanisława Moniuszki, który ufundowały chóry śląskie. Pomnik dłuta Win- < centego Chorembalskiego odsłonięto 8 czerwca 1930 roku na placu Karola Miarki w Katowicach. W tym czasie, również z inicjatywy Stoińskiego, powstaje Śląska Bibioteka Muzyczna, której nakładem do 1939 roku wydano ponad 70 pozycji obejmujących ponad sto utworów chóralnych. Zajmował się problematyką etnograficzną. Wspólnie z J. Ligezą opracował II tom Pieśni Ludowych z Polskiego Śląska wydany w 1938 roku. W swoim dorobku literacko-muzycznym ma opublikowany,

Ryc. 4. Stoją od lewej: Stoiński, wojewoda Żurawski, ks, infułat Kasperlik, premier Ponikowski, Piotr Maszyński

.'

-.......

.. .." ;: ';:1:;: ; ."H;:,p, :";i' ::::"'.f:i,.' (/--i./ .. -: :\.

:r:. fI''' "hl',

.

., 'T- ' . ' ," ,"fi;i" .

.>. ,'o .$o "J " H''''' :., -t; ... ..'t1 j': <.",.....>. ,

. -,

';,.

::,:ii

..... , ,." ;: .

..

:'1 (.

,'ł

ł>\

J

:,:......

.: ..,r": ..:,...\ <-, :;-" ',', Ki f'? . '.. .Iv> .... / ::«';:

,_.,-!,,::"-v

"'"

J' ..,.

", " '';:-o " \' . łjI . , ; . "

;.

.. :ł,

Ryc, 5. Stefan M. Stoiński dyryguje (7 tys.

śpiewaków, 200 ludzi w orkiestrze)

Andrzej Stoiński

obszerny szkic dotyczący instrumentów ludowych Dudy Żywieckie dalej rzecz O Najważniejszych znakach muzycznych i ich pochodzeniu oraz Katechizm najważniejszych wiadomości z muzyki i śpiewu. Stefan M. Stoiński znajdował też czas na twórczość kompozytorską. Były to kompozycje pisane dla potrzeb chórów, ale nie tylko. Jego twórczość kompozytorska ujęta w 20 opusach zawiera kilkadziesiąt pieśni i utworów muzycznych na chór a cappella i orkiestrę. Stefan Stoiński początek wojny spędził w Szopienicach, gdzie się ukrywał. a później w Krakowie, gdzie mimo warunkówokupacyjnych nie przestawał pracować nad swym ukochanym dzieckiem - etnografią muzyczną. Powstaje w tym okresie praca Pieśni Żywieckie wydana po śmierci autora w 1964 roku pod redakcją Włodzimierza Pożniaka. Niestety inne dzieła z tego okresu nie zostały ukończone z powodu jego przedwczesnej śmierci. Po wyzwoleniu wrócił na Śląsk. Jak zwykle pełen energii i talentu organizacyjnego zabrał się do tworzenia w Bytomiu konserwatorium muzycznego, co mimo rozlicznych trudności udało się w rekordowo krótkim czasie. Równocześnie nie szczędził trudu, by na nowo zorganizować rozbity przez okupanta śląski ruch śpiewaczy. Rezultatem tych prac było ponowne utworzenie Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, a J zjazd we wrześniu 1945 r. wybrał przez aklamację Stefana Stoińskiego ponownie prezesem Związku. Niestety, trawiąca go od lat choroba nie pozwoliła mu długo cieszyć się odzyskaną Ojczyzną. Zmarł 26 grudnia 1945 roku w Bytomiu. Jego śmierć okryła żałobą nie tylko rodzinę i licznych przyjaciół, lecz również cały śląski ruch śpiewaczy i naukę polską. Informacje o jego śmierci Polskie Radio podawało w specjalnym komunikacie kilka razy dziennie. Jego pogrzeb był wielką manifestacją polskości na wyzwolonym Śląsku. Mszę św. i egzekwie żałobne odprawił jego przyjaciel ks. biskup Bolesław Kominek, póżniejszy Kardynał Wrocławia. Stefan Marian Stoiński pochowany został w Katowicach na cmentarzu przy ul. Francuskiej w alei zasłużonych obok swego przyjaciela Wojciecha Korfantego.

Po latach Poznań uczcił swego rodaka, dając jednej z ulic Piątkowa, będącej przedłużeniem ul. Kurpińskiego, od skrzyżowania z ul. Umultowską w kierunku Osiedla Władysława Łokietka, imię Stefana Stoińskiego.

--.<.

:.:.. {:.t:'

,,",y' y '}..,

+'

'i...

::H,

..

;1<":

Ryc. 6. M. Stomski w roku 1923