BRAMA WROCŁAWSKA
Kronika Miasta Poznania 1996 R.64 Nr1; Mury miejskie
Czas czytania: ok. 4 min.ZBIGNIEW PILARCZYK
W południowej stronie miasta, na osi głównej trasy przelotowej od Bramy Wronieckiej przebiegającej przez środek rynku, stała Brama Wrocławska.
Swą nazwę wzięła od kierunku, w którym prowadził szlak handlowy. Wiek XIII i XIV to rozkwit gospodarczy Dolnego Śląska oraz powstanie miast lokacyjnych. Z racji licznych kontaktów właśnie na tym kierunku konieczna była brama miejska. W chwili obecnej jesteśmy w stanie dokładnie określić, gdzie znajdowała się Brama Wrocławska, ponieważ układ ulic staromiejskich nie uległ zmianom, jednak nie możemy dotrzeć do tych warstw archeologicznych, które ewentualnie dałyby odpowiedź na podstawowe pytania co do miejsca i wymiarów bramy w jej pierwotnym trzynasto- czternastowiecznym wyglądzie. [-] Pierwsza informacja o Bramie Wrocławskiej pochodzi z roku 1417.1 Z dużym prawdopodobieństwem można jednak twierdzić, że Brama ta istniała już wcześniej i miała ścisły związek z układem dróg przed lokacją miasta, z których jedna prowadziła do Wrocławia. Układ ten nie został zmieniony po lokacji miasta i po jego umocnieniu murami obronnymi. Nie da się jednak ustalić wymiarów Bramy w wielkościach bezwzględnych. Podstawowym elementem była wieża bramna, która stanowiła wzmocnienie przejazdu przez Bramę. Wymogi średniowiecznej techniki fortyfikacyjnej sprawiły, że z biegiem czasu sama wieża nie była już wystarczającym zabezpieczeniem przed ewentualnym atakiem wroga. Z rysunku Bramy, który zamieszczono na widoku miasta z 1618 r. (ryc. 89) można wnioskować, że uległa ona przebudowie w XV w. 2 W tym samym czasie Brama vyrocławska została wzmocniona przedbramiem, o czym mówi między innymi źródło pisane z 1462 r., w którym autor używa określenia "porticus civilis"3 Na istnienie przedbramia może również wskazywać fakt budowy drugiej, zewnętrznej linii murów miejskich, które brały swój początek właśnie od Bramy Wrocławskiej. Przedbramie miało kształt prostokątny i w zasadzie takim pozostało
Zbigniew Pilarczy}.<.
Ryc. 93. Brama Wrocławska z przełomu XIV i XV w. Rekonstrukcja Zb. Pilarczyk
Ryc. 94. Przeobrażenia bastionu Bramy Wrocławskiej od poł XVII do k. XVIII w.
do końca swego funkcjonowania, co wnioskujemy z analizy późniejszych planów. Trudno jest w chwili obecnej stwierdzić, czy w omawianym okresie, a więc do poł. XVII w., Bramę Wrocławską modernizowano w celu jej umocnienia, jak to miało miejsce w przypadku Bramy Wronieckiej. Odpowiedzi mogłyby dostarczyć tylko badania archeologiczne. Możemy jedynie przypuszczać, że z racji swego strategicznego dla miasta położenia na kierunku południowo-zachodnim Brama ta musiała być dobrze broniona. Wzmiankowane plany z XVIII w. wskazują na takie właśnie prace. [-I
Stan urządzeń obronnych Poznania w roku 1655 był na tyle zły, że nie gwarantował skutecznej obrony. [-I Okupacyjne władze szwedzkie, doceniając strategiczne położenie Poznania, postanowiły wzmocnić obronę miasta, uzupełniając stary system nowym.i, pojedynczymi dziełami o narysie bastionowym. Sytuacja została zanotowana na najstarszym z zachowanych planów Poznania z roku 1655. 4 (por. ryc. 3) Największym z nowych dzieł był bastion broniący Bramy Wrocławskiej. Jeżeli porównamy go z planem samej Bramy, to bastion znajdujemy jako budowlę okazałą, szczególnie ze względu na jego narys. Bastion ten możemy zaliczyć do form nieregularnych ( linie czół i barków mają nierówną długość), ponieważ na wspomnianym planie w bliskim sąsiedztwie Bramy przepływała Struga Karmelitańska, która od wschodu ograniczała teren dla tego typu budowli. r-] Bardzo istotną sprawą był wjazd, widoczny na planie już w linii czoła
,..t.> j . A IL II ,.,.... : j , : f ' , ! . .
_. " !J 'o ' '.'. -,, ,.;... ; !litlnlłłf" \ .:'"ff:'.: u " '. i,,';' / ': '" '.. "'" _h_ IIII''' _ IJ, , ", · -;)t " . - --..;.."'. ł' ,,AL-" ..'.r l- " kł'" · . t..J":: " IL L" ' , .:..6
Ryc. 95. Bastion Bramy Wrocławskiej. Rekonstrukcja Zb. Pilarczykj" '.
.i!j;
): . . .
'. .
, .r::t,.
.,;,'111:
,f.
Ryc. 96. Ul. Podgórna z widokiem Bramy Wrocławskiej po przebudowie w okresie Prus Południowych, ok. 1798, gwasz K. Albertiego
Zbigniew Pilarczykbastionowego biegnącego wzdłuż Strugi, przechodzący przez profil bastionu. Należy sądzić, że nad ciekiem wodnym istniał most. Usytuowanie wjazdu jest o tyle ciekawe, że przecina linię czoła bastionowego, a co się z tym wiąże - osłabia go. Tego rodzaju urządzenia umieszczano w barku bastionu, co zresztą obserwujemy na przykładzie tego samego dzieła, ale w okresie późniejszym. Wyżej nad tym bastionem, w kierunku zachodnim, widzimy następny narys umocnień ziemnych, który ma formę szańca usytuowanego naprzeciwko pierwszej zewnętrznej baszty. Warto zwrócić uwagę, że baszta ta ma nieco inny narys i jest znacznie większa od pozostałych. [-J Naprzeciwko Ciemnej Bramki przedstawiony został narys małego bastionu o charakterystycznych, prostopadłych do linij murów barkach. Zapewne miał on wzmocnić obronę odcinka murów, których nie broniły już baszty zniwelowane lub obudowane budynkami - w tym również Kolegium Jezuickiego. [-l
Podsumowaniem [ponownego] wysiłku fortyfikacyjnego Szwedów w latach 1703-1709 jest plan wykonanych umocnień cytowany przez Miincha 5 , wyrysowany z pewnością na podkładzie planu Fabera. Wynika z niego, iż Szwedzi zapoczątkowali budowę zewnętrznego pasa fortyfikacji ziemnych. Szczególnie skupiono się na kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. Cały ten system oparto na Warcie i jej dorzeczach. W tym czasie zakończono budowę bastionu Bramy Wrocławskiej, nadając mu pełen profil. Zakończono i wydłużono aż do Bramy Wodnej szaniec przed Ciemną Bramką. [-J Szaniec ten potwierdził swą przydatność w czasie oblężenia w 1704 r., mimo że nie był ukończony.
PRZYPISY
1 A. Warschauer, Stadtbuch von Posen, s. 51.
2 T. Ruszczyńska, A. Sławska, Poznań - Warszawa 1953 s.31.
3 Warschauer, Stadtbuch von Posen, s. 49.
4 E. J. Dahlbergh, Ichonographia Posnaniae, (w:) Źródła kartograficzne do dziejów Poznania. Katalog wystawy, Poznań 1978, 5 H. Mi.inch, Plany Poznania przed rokiem 1793 i ich wartość dla badań nad topografią miasta, "Kronika miasta Poznania", XV 1937 nr l, s.31.
Druk.: Z. Pilarczyk, Obronność Poznania w latach 1253-1793, s.129-130, 164-166179-180.
Przedruk za zezwoleniem Autora.
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 1996 R.64 Nr1; Mury miejskie dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.