WIZJA BUDYNKU SZKOL Y MIEJSKIEJ W 1700 ROKU

Kronika Miasta Poznania 1996 R.64 Nr1; Mury miejskie

W pełnym średniowieczu zwykle powstanie parafii stwarzało podstawy do powstania szkoły. Wyjątkiem było powstanie parafii św. Marii Magdaleny, gdzie w akcie erekcji zobowiązano młodzież z terenu parafii do uczęszczania do szkoły katedralnej. Biskup obawiał się, że szkoła w nowym mieście Poznaniu zabierze uczniów szkole katedralnej. Zakaz ten uchylono dopiero w połowie 1303 roku. Jak sądzić trzeba, chyba jesienią tego roku ruszyła w Poznaniu nauka szkolna w szkole parafialnej. Program przewidywał naukę początków łaciny na tekstach tzw. Donata i Moraliach tzw. Katona, typowych lekturach szkolnych w tej części Europy. Następnie uczniowie mieli się udawać na dalszą naukę do szkoły katedralnej lub gdzie indziej. Od pocz. XV w. szkoła miejska poznańska rozwijała się szybko, stając się jedną z ważniejszych, pozakatedralnych szkół w Polsce. Realizowała podstawowy i średni kurs nauki, przygotowując młodzież do studiów uniwersyteckich. Dla potrzeb młodzieży powstał obok niej szpital św. Gertrudy.

Powołując do miasta jezuitów, rada miejska przeznaczyła dla nich w 1572 roku kościół św. Stanisława, budynki szpitala św, Gertrudy i szkolny, położone na skraju cmentarza koło kolegiaty św. Marii Magdaleny. Szkoła została przeniesiona do nowego budynku ukończonego w 1580. Jeszcze za czasów Józefa Łukaszewicza na budynku szkoły znajdowała się tablica kamienna z dumnym napisem: "Senatus Posnaniensis propagandae pietatis causa Patribus Societatis Jesu locum extruendo Collegio providens, cum Ecclesiam Sanciti Stanislai, hospitalem aliaque aedificia, sacerdotes eius loci alio traducens, scholam antiquam etiam adiunctam illis donasset Domum hanc de novo erectam scholae aedificavit. 1580" [Senat poznański (= rada miejska) dla rozszerzania pobożności ojcom Towarzystwa Jezusowego darowując miejsce dla wzniesienia kolegium, gdy kościół św. Stanisława, szpital i inne budynki, kapłanów tegoż kościoła w inne miejsce przenosząc, przyległą starą szkołę im darowała, dom szkolny na nowo wybudowany wzniosła. 1580]. Budowa nowej szkoły nieco wykracza poza okres działania w Poznaniu Jana Baptysty di Quadro. Możliwe jest, iż miał on związek z budową budynku nowej szkoły, gdyż w 1574 przebudował on Ciemną Bramkę i dwa przylegające budynki celem pomieszczenia tam księży od św. Stanisława. Opis budynku nastąpił w 1700 roku, gdy szkoły parafialne znajdowały się w okresie kryzysu. Dodatkowo dotknął on szkołę famą w Poznaniu, gdyż w murach miasta stanowiącego obszar parafii mieszkało coraz mniej rodzin mieszczańskich, wskutek wznoszenia licznych budowli kościelnych oraz przejęcia części domów w ręce ziemiaństwa. Szkoła pozbawiona większego dopływu uczniów wegetowała. Ten stan odbija wizja budynku, w którym spora część pomieszczeń nie jest związana z nauką szkolną.

Dzieje szkoły poznańskiej, jednej z naj starszych w Polsce, od lat nie mogą doczekać się opracowania. Szkoła sąsiadowała z Ciemną Bramką i znajdowała się na miejscu skrzydła obecnego Urzędu Miejskiego, od strony ulicy Za Bramką. [red.]

E x deputatione spectabilis magistratus civitatis Posnaniae wizja odprawiła się szkoły farskiej in praesentia spectabilium dominorum Alberti Kociałkowicz dispensatoris ex consulatu et Antonii Grappini uti oeconomi ecclesiae divae Mariae Magdalena per dominos Joannem Wolniewicz et Casimirum Sekuliński. Naprzód wchodząc do piwnic są drzwi dobre z ryglem, do zawarcia na kłódkę. Item w tejże piwnicy jest schód, który potrzebuje poprawy. Item w tejże piwnicy jest bruk wszędzie dobry, tylko podczas spadku wielkiego deszczu od kanału przecieka względem zatkania, jako też i zarzucania tego kanału. Po której to piwnicy wszytkiej woda ta deszczowa rozlewa się, gdy się trafi taki deszcz wielki spadnienia. Item z piwnicy wyszedłszy, do sieni wchodząc są drzwi dobre, przy których drzwiach jest zamek ingrychtowy bez klucza. Item w sieni przed izbą wielką, w której się dzieci małe uczą, jest rysa w murze przy schodzie wchodząc na górę. !tern w sieni tej od schodu począwszy od samych czeluści bruku nie masz. !tern w tejże sieni po dwuch stronach tak za drzwiami jako i przy schodzie pełno jest plugastwa. Item w tejże sieni wchodząc do izby tej wielki szkolnej, w której drzwi są złe bez zamka na zawiasach żelaznych i hakach z wrzeciądzem do zawarcia na kłódkę. Item w tejże izbie wielkiej są okna 3, w których są kraty żelazne dobre, bez [a] i okien szklanych. Item w tejże izbie jest piec chlebowy, na którym stoi drugi piec do palenia dzieciom na zimę małym szkolnym. Tenże piec chlebowy przez wielką wodę jest zrujnowany, dla której wody wielkiej tenże wierzchni drugi piec od muru odwstał. Item wchodząc na pierwsze piętro z dołu jest schód dobry bez poręcza, przy którym schodzie od furty jest mur porysowany we trzech miejscach. £tern w tymże pierwszym piętrze jest izba tylna od rzeki, u której izby są drzwi stare na zawiasach i hakach żelaznych z klamką żelazną na kształt zamka. Item w tejże izbie jest piec zielony stary, który miejscami poprawy potrzebuje.

Item w tejże izbie są okna dwa dobre z okowem dobrym. Item w tejże izbie jest alkierz z drzwiami dobremi [f. IV] z skoblem i z wrzeciądzem. Item w tymże alkierzu jest okno, które przerobienia potrzebuje. ltem w tymże alkierzu jest jastrych położony, a w izbie podłoga z tarcic jest wszędzie położona. Item w tejże izbie przy oknach są deski w mur wmurowane dwie, a w alkierzu są murki przyoknie do siedzenia dwa. Item z tej izby wyszedłszy do sieni jest posadzka z cegły, która miejscami poprawy potrzebuje. £tern w tejże sieni jest miejsce sekretne barzo niechędogie. !tern w tejże sieni jest okno przeciwko kościołowi, w którym tylko jest jedna kwatera szklana, a dwie okiennice drewniane. Item w tejże sieni są dwie

izdebce przeciwko kościołowi farskiemu; w jednej izdebce mieszka p. organista farski, w której to izdebce jest okno dobre nowe z obiciem dobrym żelaznym. IŁem w tejże izdebce przy oknie jest ława w mur wmurowana dobra. IŁem w tejże izdebce jest piecyk zielony, który poprawy potrzebuje na gruncie murowanym; przy tym piecyku jest kominek bez zasłonki, w którym to kominku jest wzgórę zasłona żelazna w murze, na połowicę tegoż kominka wmurowana, dla ciepła gubienia. IŁem w tejże izdebce są drzwi stare złe bez zamku na zawiasach i hakach żelaznych z klamką żelazną. IŁem w drugiej izdebce mieszka p.

kantor farski; w której izdebce jest okno dobre szklane, żelazem wszędzie dobrze okowane, przy którym oknie jest ława nowa w mur wmurowana do siedzenia. W tejże izdebce jest piec zielony stary, który poprawy potrzebuje. IŁem przy tym piecu jest kominek [z] zasłoną drewnianą nową bez blachy. IŁem w tejże izdebce jest dobra posadzka z astrychu. IŁem w tejże izdebce jest stolik nowy o 2 szufladkach, do którego stolika są dwa nowe stołki małe do siedzenia. IŁem w tejże izdebce są drzwi stare, które poprawy potrzebują, z zamkiem dobrym i z kluczem na zawiasach i hakach żelaznych. IŁem wchodząc na wtóre piętro jest schód dobry z poręczem dobrym, u którego są drzwi spuszczane [z] zawiasami żelaznemi dobre. Na którym wtórym piętrze są 3 komory. W pierwszej komorze mieszka ks. wikary tegoż kościoła farskiego; w której komorze jest okno szklane złe, w tejże komorze jest piecyk mały z prostych kafli zrobiony. IŁem w tejże komorze przyoknie jest ława do siedzenia w mur wmurowana. W tejże izdebce pierwszej jest jastrych wszędzie dobry. IŁem przy tejże komorze pierwszej są drzwi dobre [z] zamkiem na zawiasach i hakach żelaznych. Hem w drugiej komorze mieszka p. Bartłomij sługa kościelny do zawiadowania i chowania żałoby kościelnej; w której to komorze jest okno szklane złe z kominkiem. Hem w tejże komorze miasto jastrychu podłoga jest gliną położona. IŁem u tej wtórej komory są drzwi złe na zawiasach i hakach żelaznych bez klamki. IŁem w trzeciej komorze przy schodzie, u której są drzwi stare na zawiasach i hakach żelaznych, z wrzeciądzem żelaznym. IŁem w tejże trzeciej komorze jest okno szkalne dobre, bez pieca i komina, tylko posadzka jest gliniana dobra.

.f/ l ' I ;f 1 f: J< I \' , ,:.t-.,.jlłJ .

łłti 'I:.,;1J ..:::;;', L> . !; I ;;,.i ...: '; ,;li!;' ' j ! il:!. I- .' rl! N ł'_" . > Oj' } " i A ,o. < .' ___> . ",-I;'.ę. ł-' ....: .. ( .1,.'<1 -- .: '/.: ".It ...[ '.';: ;: ,0'ł"'I rN,i;'r : ';' .: ;:;;, L';

Ryc. 76. Budynek szkoły miejskiej ok. 1840, fragment akwareli K. W. Kielisińskiego

'J:; 1/'ł' ,'

:. ...: , ' -.s; !

IŁem idąc pod dach nad temi trzema komorami jest schód niezgorszy, tylko stolca potrzebuje. IŁem na sali na wtórnym piętrze są 3 okna z ramami murowemi bez okien; na której sali miasta posadzki glina jest wszędzie położona. IŁem w pół tej sali jest szczyt murowany, przy tym miejscu gdzie przedtem ganek zostawał, jest cale zrujnowany i gdy go przed zimą nie poprawią, wszy tek się obali, także i mur na tejże sali na wylot jest po obudwuch stronach rozpadniony od fosy tak od wielebnych 00. jezuitów jako i od furtki farskiejl. IŁem na tejże szkole jest jedna rynna śrzodkiem dobra, tylko z niej trzeba tak lecie jako i zimie zmiatać; taż rynna w głowie opatrzenia potrzebuje. Taż szkoła wszy tka jest dachówką dobrze położona i nakryta, tylko miejscami jej [!] potrzebuje poprawić. IŁem szczyt wesrzedni nad komorami, do którego kominy insze idą i ciągną się, barzo jest zrujnowany i za upadkiem (zachowaj Boże) tegoż szczytu wszytkie kominy by się obaliły i ten daszek, który idzie na cmyntarza Wyraz nieczytelny, może ma być ram. 1) Szkoła znajdowała się przy dzisiejszym placu Kolegiackim.

Druk, Lustracje i opisy, s. 127-129