AKTUALNOŚCI

Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr4; Poznań w literaturze, literatura w Poznaniu

MOST TEATRALNY W POZNANIU

JACEK SZUKAŁA, STANISŁAW SIPIŃSKI

M ost Teatralny w Poznaniu jest w istocie wiaduktem nad wykopem linii kolejowej relacji północ-południe rozpoczynającej układ torowisk stacji Poznań Główny.

Wiadukt łączy zachodnią i wschodnią część miasta na osi ulic Dąbrowskiego i Fredry. Wybudowany w pierwszym dziesięcioleciu XX w. przez najprawdopodobniej niemieckie przedsiębiorstwo budowlane był jednym z czterech podobnych w formie i konstrukcji wiaduktów kolejowych w północnej części miasta związanych z ukształtowaniem węzła kolejowego wpisanego w strukturę miasta. Most Teatralny zlokalizowany na osi komunikacyjnej łączącej dzielnicę Jeżyce ze ścisłym centrum miasta w rejonie Teatru Wielkiego stanowi paradne zaakcentowanie bezpośredniego otoczenia Opery Poznańskiej z jednej strony i podkreślenie jednego z najpiękniejszych ciągów komunikacyjnych relacji wschód-zachód w obecnym centrum miasta. N azwa "Most Teatralny" powstała z racji sąsiedztwa Teatru Wielkiego wraz z interesująco ukształtowanymi założeniami parku w jego otoczeniu (np. "teatralka" - popularna w Poznaniu górka saneczkarska zlokalizowana przy wschodnim przyczółku wiaduktu). Mostem Teatralnym był wiadukt trójprzęsłowy o konstrukcji stalowej flankowany ozdobnymi przyczółkami wieńczonymi pylonami latarń. Płytę mostu wykończono charakterystyczną dla owych czasów nawierzchnią - brukiem granitowym - oraz chodnikami wykładanymi granitowymi płytami. Oświetlenie na moście stanowiły latarnie, tzw. "Pastorały poznańskie". Uzupełnieniem Mostu Teatralnego był wiadukt zachodni. Skromna, aczkolwiek elegancka formą przyczółków oraz ozdobnych stalowych balustrad stanowiła wprowadzenie na oś spacerową ulicy Fredry przez paradny Most Teatralny.

W obu wiaduktach przyczółki, pylony, masywne słupy balustrad wykonano z wylewanego i formowanego na miejscu betonu obrobionego w warstwie

Jacek Szukała, Stanisław Sipiński

1 @"

Ryc. 1. Widok przyczółka zachodniego przed rozbiórką

Ryc. 2. Przyczółek zachodni mostu.

Widoczne liczne pęknięcia oraz ubytki betonu

T:>

Ryc. 3. Przegub podpory pośredniej (przed rozbiórką)lipj · I

I im III

· · Ki · IHK

" i

Ryc. 4. Element przęsła mostu po demontażu z podpór (miejsce przegubu gerberowskiego). Widoczne skorodowane nity oraz skorodowane blachy

:--. v-Si>.:-:-.-'I

Jacek Szukała, Stanisław Sipińskilicowej po kamieniarsku. Przyczółki Mostu Teatralnego, wieże pylonów oraz elementy balustrad ozdobione były ceramicznymi gipiurami i medalionami. Warto dodać, że w owych czasach otoczenie mostu nie było tak zazielenione jak obecnie. Stożki ziemne (nasypy) były pokryte darnią i ubitą ziemią. Interesującym detalem były również stalowe balustrady Mostu Teatralnego z motywem girland zawieszonych pomiędzy słupkami na zewnętrznej fasadzie mostu. W chwili obecnej dysponujemy niezwykle skromną ikonografią mostu, a w dostępnych źródłach nie było ani oryginalnego projektu mostu, ani jego inwentaryzacji, poza kilkoma fotografiami sprzed I Wojny Światowej oraz częściową inwentaryzacją z lat 60-tych, która przedstawia obraz mostu zdewastowanego w okresie II Wojny Światowej. Projekt przebudowy mostu wykonany przez pracownię Architektoniczną E. i S. Sipińskich w 1993 i 1994 roku zakładał zbudowanie nowego wiaduktu o konstrukcji stalowej, którego architektura będzie niejako odtworzeniem historycznej formy przy użyciu współczesnych materiałów i technologii. Wykonany projekt koncepcyjny poprzedziła dokładna inwentaryzacja architektoniczno-konserwatorska oraz studium detalów mostów na "trasie toruńskiej" w Poznaniu (wiadukty przy ul. Libelta i Cichej). Projekt zakładał budowę czteroprzęsłowego wiaduktu o konstrukcji stalowej z przyczółkami (analogicznie jak poprzednio) konstrukcji żelbetowej. Przyczółki wiaduktu zaakcentowano pylonami w formie ozdobnych latarni z indywidualnie projektowanymi kloszami zawieszonymi na wspornikach. Na płycie mostu rozmieszczono latarnie - "Pastorały Poznańskie" - repliki historycznych poznańskich latarni miejskich. Płyta mostu posiada nawierzchnię z bruku granitowego i chodniki z ozdobnych płyt betonowych. Balustrady mostu zaprojektowano jako elementy stalowe zdobione transpozycją girland. Kolorystyka mostu - kompozycja jasnych ugrów (kolor farb fakturalnych pokrywających elementy betonowe - przyczółki i pylony), zieleni (powłoka specjalnych farb nawierzchniowych na elementach stalowych) oraz ciemnych brązów gipiur pylonów i czerni latarni i pastorałów. Powyższy projekt uzyskał pełną akceptację władz miasta - inwestora, a szczególnie miejskiego konserwatora zabytków - magistra Witolda Gałki. W następnym etapie - w 1994 roku - Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego wspólnie z pracownią Architektoniczną E. i S. Sipińskich na podstawie zatwierdzonego projektu koncepcyjnego wykonało projekt techniczny Mostu Teatralnego w Poznaniu. Głównym projektantem z ramienia Biura Projektów Budownictwa Komunalnego jest mgr inż. Ewa Konieczna, projektantem konstrukcji Mostu Teatralnego - mgr inż. Włodzimierz Konkiewicz. Głównym projektantem w zakresie architektury Mostu Teatralnego wraz z otoczeniem jest mgr inż. arch. Stanisław Sipiński. W obu opracowaniach zaprojektowano detal elementów stalowych z wykorzystaniem współczesnych technologii nadając jednocześnie charakter zbliżony

Ryc. 5. Demontaż przęsła środkowego starego mostu. Widoczne przeguby (belka gerberowska). Stoi, w białej koszuli, kierownik budowy mgr inż. Ryszard Mądrydo historycznych rozwiązań. Gipiury na Moście Teatralnym zaprojektowano na wzór istniejących detali wiaduktów na trasie toruńskiej. Medaliony umieszczone na balustradach przyczółków zaprojektowano jako akcenty poznańskie, umieszczając na nich herby miasta oraz nazwę wiaduktu. Wykonawcą powyższych elementów zdobniczych jest artysta rzeźbiarz Jan Graclik.

Realizacja Mostu Teatralnego w Poznaniu w pełni potwierdziła słuszność idei "odtworzenia" historycznego wiaduktu. Aczkolwiek zrealizowany z dużym kunsztem wykonawczym Most Teatralny jest całkowicie nowym rozwiązaniem architektoniczno-konstrukcyjnym, jego wyraz przestrzenny do złudzenia przypomina mieszkańcom miasta stary, poznański wiadukt oraz niewątpliwie ozdabia jedną z najpiękniejszych osi kompozycyjnych miasta - trakt komunikacyjny Jeżyce - Opera - ul. Fredry. Inwestorem bezpośrednim przebudowy Mostu Teatralnego jest Zarząd Dróg Miejskich. Realizację przebudowy mostu rozpoczęto od wybudowania w 1993 roku przez Poz Building kładki technologiczno-pieszej, której celem było przełożenie istniejących uzbrojeń i ruchu pieszego. Zasadnicze roboty rozpoczęło Płockie Przedsiębiorstwo Robót Mostowych w maju 1994 r. od rozebrania istniejącego mostu. Następnie rozpoczęto realizację nowego obiektu wg dokumentacji technicznej zakładającej: ustrój niosący stanowi czteroprzęsłowy ruszt ze stalowych belek spawanych ze stalową płytą pomostową.

Jacek Szukała, Stanisław Sipiński

Ryc. 6. Widok w kierunku Opery.

Widoczne przygotowane miejsce dla ułożenia gazociągu w chodniku południowym oraz ułożone przepusty koklowe

Rozpiętości przęseł są równe i wynoszą 4 x 10,00 m.

Całkowita długość konstrukcji stalowej wynosi 40,74 m. Szerokość konstrukcji wynosi 18,40 m (w linii zewnętrznego obrysu wsporników balustrady). Wysokość konstrukcyjna na całej długości jest równa i wynosi 0,36 m.

W przekroju poprzecznym konstrukcja składa się z 17 dźwigarów o osiowym rozstawie 1,05 m oraz obustronne wsporniki po 0,60 m. Ponadto konstrukcja jest stężona poprzecznicami w rozstawie co 2,50 m w kierunku podłużnym do osi łożysk. Podpory pośrednie (filary) zaprojektowano jako pięcionawową statycznie niewyznaczalną ramę, składającą się z 6 słupów zwieńczonych ryglem. Filar jest posadowiony na 6 studniach o wewnętrznej średnicy d = 1,5 m z kręgów żelbetowych wypełnionych betonem. Słupy i rygiel zaprojektowano z blach, które po zespawaniu stanowią przekroje dwuteowe. Ze względów architektonicznych utrzymujących zabytkowy charakter filarów, konstrukcja wymagała odpowiedniego wyprofilowania blach bocznych. Pasy słupów mają zbieżność, w dolnej części słupa zaprojektowano blachy symbolizujące przeguby z historycznego rozwiązania. Podobne znaczenie jak "przeguby" mają górne blachy osłonowe z wyokrągleniami oraz dolne blachy z podłużnymi przegięciami.

Ryc. 7. Demontaż ostatniego elementu ustroju nośnego starego mostu przy pomocy dźwigu kolejowego EDK 2000. Dźwig kołowy demontuje równocześnie dodatkową podporę, dobudowaną dla wydłużenia czasu eksploatacji mostu w roku 1989

Ryc. 8. Widok w kierunku Opery. Zamontowane podpory pośrednie (filary). Widoczny złożony dźwig kolejowy EDK 2000

Jacek Szukała, Stanisław Sipiński

Przyczółki zaprojektowano w konstrukcji monolitycznej z zachowaniem historycznej architektury. Płyta fundamentowa posadowiona na płasko.

Dla zmniejszenia wielkości płyt fundamentowych zaprojektowano półki odciążające, które konstrukcyjnie są wpięte w ściany przyczółków. Historyczny charakter obiektu narzucił elewacje zewnętrznych płaszczyzn, jak również wykonstruowanie betonowych balustrad. W przekroju poprzecznym mostu zlokalizowano obustronne chodniki z płyt betonowych, dwa tory tramwajowe zabrukowane kostką granitową oraz dwukierunkową ścieżkę rowerową z czerwonego pozbruku. N adzór bezpośredni nad realizacją konstrukcji z ramienia Zarządu Dróg Miejskich pełnił mgr inż. Wojciech Siewert.