Z DZIAŁALNOŚCI DELEGATURY KOMISJI SPECJALNEJ W POZNANIU 1946 -1954

Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr3; Bitwa o handel

BRONISŁAW WIĘCŁAWSKI

Wprowadzenie

Komisja Specjalna do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym została utworzona na podstawie Dekretu Rady Ministrów z dnia 16 listopada 1945 r l . Od momentu powstania działała przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej, a od 1947 r. przy Radzie Państwa. Do jej podstawowych zadań należało wykrywanie i ściganie przestępstw gospodarczych - zwłaszcza korupcji, spekulacji, handlu nielegalnego, grabieży mienia publicznego i poniemieckiego. Komisja ta, będąc pewną formą sądownictwa specjalnego, zajmowała się ściganiem przewinień dotyczących wymienionych zjawisk życia gospodarczego, które ówczesne władze uznawały za patologiczne na tym etapie budowy centralnie kierowanej gospodarki 2 . Komisja Specjalna składała się z przewodniczącego, którego nominowało Prezydium KRN oraz z 8 członków wybranych przez to Prezydium spośród kandydatów przedstawionych przez prezesa Rady Ministrów, ministra sprawiedliwości, ministra obrony narodowej, ministra bezpieczeństwa publicznego, ministra administracji publicznej, dyrektora Biura Kontroli przy Prezydium KRN, Centralną Komisję Związków Zawodowych i Związek Samopomocy Chłopskiej. Z tych ośmiu członków powoływano 3 zastępców przewodniczącego, z których jeden był jednocześnie dyrektorem Biura Wykonawczego - organu wykonawczego Komisji Specjalnej. W terenie zaś działały powoływane dla danego okręgu administracyjnego tzw. Delegatury Komisji Specjalnej, a niekiedy Delegatury czasowe powoływane dla określonych rodzajów spraw. Komisja Specjalna mogła, na wniosek Biura Wykonawczego, względnie Delegatury w terenie, skierować sprawcę przestępstwa do obozu pracy przymusowej na okres nie przekraczający 2 lat, wymierzyć karę grzywny do wysokości 2 min zł, orzec przepadek dowodów rzeczowych itp.

Bronisław Więcławski

I · I

W jb Komhfo SpMfdlM

.. N t Aj A

. K o M ; S J A SP» TM. L--" J A i... i d A 30 WALKI ZhACUiYCIAMH SSKODN. «OS"Dfc

IELFGATURA w f-QZNANIL

Kcrespondencja idokiiineiłty tajne Rek

Kat fi

W każdym mIeSCIe powiatowym Delegatury posiadały swoich pracowników, tzw. inspektorów powiatowych, którzy równocześnie pełnili funkcję sekretarzy Społecznej Komisji Kontroli Cen (SKKC) przy Prezydiach Powiatowych (miejskich) Rad N arodowych 3 . Od września 1950 r. nastąpiła reorganizacja Komisji Specjalnej przez częściową zmianę dekretu z 16 listopada 1945 r. (Dz.U. Nr 41 poz. 374) i odtąd Komisja Specjalna i jej Delagatury stały się organem wyłącznie orzekającym, ale tylko na wniosek prokuratora. Od tego czasu Komisje Specjalne (KS) mogły wymierzać karę: umieszczenia sprawcy w obozie pracy na okres nie przekraczający dwóch lat i wymierzyć grzywnę do 150 tys. zł lub jedną z nich (sygn. 127 f 36 i 37). Biuro Wykonawcze Komisji Specjalnej oraz Delegatury jako organy powołane do ścigania przestępstw, wykonywały swoje zadania bądź przez bezpośrednie przeprowadzenie akcji, względnie przy pomocy organów MO, UB, Ochronę Skarbową, Służby Ochrony Koleji (SOK), inspektorów powiatowych i tp 4.

W roku 1951 nastąpiło dalsze rozszerzenie (uzupełnienie) zakresu działania Komisji Specjalnych. Wynikało to z zaistniałej wówczas zmiany systemu pieniężnego w kraju oraz w związku z wejściem w życie ustawy o zakazie posiadania złota i walut zagranicznych. Ponadto do przestępstw zaliczano sprawy dotyczące nielegalnego wyszynku, a także, w związku z podniesieniem cen na napoje alkoholowe, pojawiające się przypadki odkażania denaturatu 5 .

Początki działalności Komisji Specjalnej w Poznaniu

Od 21 do 27 lutego 1946 r. odbywały się w Poznaniu posiedzenia członków komisji z prezesami sądu, prokuratorami i władzami sądowymi, a następnie z dyrekcją Polskich Kolei Państwowych i z władzami Służb Ochrony Kolei. Ze strony rodzącej się Komisji Specjalnej zaczyna szerzyć się propaganda. Ówczesny dokument stwierdza: "Akcja propagandy jest w toku. Odezwy do społeczeństwa w druku ,,6. W lipcu 1946 r. członkowie Delegatury objeżdżali tereny województwa poznańskiego celem zapoznania się z obecną sytuacją polityczną. Spotykano się w różnych ośrodkach i zakładach pracy miasta Poznania, gdzie wygłaszano referaty o roli i zadaniach Komisji Specjalnej oraz o obowiązku współpracy z nią tak czynników rządowych, jak i społecznych. W identycznych celach spotykano się z przedstawicielami władz rządowych, samorządowych i partyjnych 7 . Podczas pierwszych kontroli inaugurujących działalność KS nikogo nie ukarano ani nie zatrzymano. Jedynie pouczono i ostrzeżono. W delegaturach pracowali w większości ludzie prości, bez większego przygotowania fachowego. Aby kontrole były bardziej skuteczne trzeba było ich przeszkolić. Jeden z pierwszych kursów odbył się w lipcu 1947 r. Jego program poświęcony był głównie zagadnieniom walki ze spekulacją. Jedną godzinę kursu poświęcono na omówienie metod zwalczania szeptanej wrogiej propagandy w celu wprowadzenia paniki i wywołania nieuzasadnionej drożyzny. Tematy kolejnych szkoleń w roku 1948 i 1949 miały już bardziej profesjonalny charakter, a programy dostarczały niezbędnych zaleceń i wskazówek praktycznych.

Czym była Komisja Specjalna w Poznaniu w latach 1946 -1954

Od chwili powstania (16.11.1945) do zakończenia działalności - Dekret Rady Państwa z 23.12.1954 - Komisja Specjalna przechodziła szereg zmian i reorganizacji. Zmiany te raz prowadziły do zaostrzenia działań represyjnych i zwiększenia rygoryzmu, innym razem do złagodzenia skutków działania komISjI. Po 14 maja 1946 r. Delagatura miała bardzo szerokie uprawnienia, łącznie z możliwością osadzania sprawcy w obozie pracy. Mogła nawet stosować areszt jako środek zapobiegawczy. W tym też kierunku szły decyzje w Roz

Bronisław Więcławski

porządzeniu Rady Państwa z 18 czerwca 1947, gdzie postulowano możliwość przedłużania aresztu do ponad 3 miesięcy. Z drugiej jednak strony, Rozporządzenie to pozwalało zaliczać na poczet kary pobyt w areszcie Geśli skazany miał karę główną). Sprawy mniejszej wagi Delagatury przekazywały do sądu. Mogła ona z własnej inicjatywy rozpatrzyć daną sprawę ponownie. Jeśli wyrok sądu był niezgodny z orzeczeniem Delegatury, mogła ona wnieść odwołanie do sądu wyższej instanq'i, powiadamiając o powyższym prokuratora. Od połowy 1950 roku weszło w życie nowe ustawodawstwo. Sejm w czerwcu znowelizował dekret z 16 listopada 45 f., umożliwiając KS i jej delegaturom "wydawanie prawomocnych orzeczeń w toczących się sprawach". Zmniejszyła się też rola Biura Skarg (początkowo było ono szeroko otwarte dla społeczeństwa i przezeń akceptowane). Następnie od 12 października 1950 r. zlikwidowano Biuro Wykonawcze. Komisje Specjalne po licznych zmianach utraciły swój charakter dochodzeniowy, stały się jedynie organem sądownictwa specjalnego, z możliwością wydawania wyroków do 2 lat obozu pracy i do 5 min grzywny na wniosek prokuratora. Na żadnym etapie dochodzeniowym nie mógł w ustalaniu winy uczestniczyć obrońca. Choć w praktyce bywało, że uczestniczyli oni w rozprawie broniąc oskarżonych 8 . Jeszcze w roku 1946 siły zewnętrzne, które oddziaływały na zachowanie się i praktykę KS, nie były bezpośrednio dostrzegalne. Komisja w Poznaniu, która była tylko częścią Delegatury wojewódzkiej, szukała szerokiego kontaktu ze społeczeństwem, swoje działania podejmowała bardzo ostrożnie i dość rozsądnie. Nawet przy oczywistych wykroczeniach sprawy były umarzane, udzielano napomnień i ostrzeżeń. Większym i ważniejszym, aczkolwiek nietypowym zadaniem Komisji Specjalnej w Poznaniu była akcja koncesjonowania przedsiębiorstw, czyli konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. Głównie dotyczyło to handlu i rzemiosła. W podtekście chodziło o utrudnienia w podjęciu tej działalności. Władze administracyjne sugerowały, by zaprzestano "działalności handlowej"9. W roku 1947 Komisja Specjalna musiała zająć się tzw. akcją przeciw stonce, czyli jej zwalczaniem. Opiekuńczość państwa była tak wielka, że w roku 1948 przypomina się rolnikom o wiosennej akcji siewnej. Połowa września 1948 r. przyniosła kolejną wielką akcję; tym razem chodziło o przeciwdziałanie rolnikom, którzy ponoć nadmiernie wybijają bydło, które nadaje się do dalszej hodowli. Twierdzono, że takie zjawisko należy traktować jako szkodnictwo gospodarcze. W sytuacjach skrajnych komisje zalecają wobec rolników jako środek zapobiegawczy - areszt tymczasowy10. Tymczasem władze zwierzchnie delegatury Komisji Specjalnej postawiły przed nią nowe, bardzo rozległe i ważkie zadanie - walkę z przemytem i nielegalnym przekraczaniem granicy. W październiku 1949 Okólnik 14/48 wraca do kwestii płatności podatku gruntowego oraz rat na Społeczny Fundusz Oszczędzania, ponieważ plan tych opłat jest zagrożony.

W styczniu 1949 r. Biuro Wykonawcze KS poleca swoim Delagaturom w terenie, by wobec zaistniałych w niektórych miastach trudności w zaopatrzeniu ludności pracującej w artykuły pierwszej potrzeby: 1/ zaostrzyć zwalczanie nielegalnego uboju i handlu mięsem, stosując we wszystkich poważniejszych przypadkach areszt tymczasowy, 2/ wziąć pod obserwację dystrybucję mięsa i tłuszczów - zwłaszcza Centrale Mięsne, rzeźnie i Powszechne Spółdzielnie Spożywców, 3/ wzmóc kontrolę handlu państwowego i spółdzielczego - . b li W razIe potrze y areszt tymczasowy .

Tym razem pod adresem Komisji Specjalnych Okólnik nr 5 skierował sam Szef Kancelarii Rady Państwa Kazimierz Mijał. Okólnik zawiera szereg zadań mających na celu doprowadzenie do całkowitego zniewolenia chłopa i zniszczenia wolnego handlu artykułami rolnymi.

Handel i rzemiosło w ocenie Delegatury KS w Poznaniu w latach 1947 -1954

W połowie kwietnia 1947 r. odbyło się posiedzenie najwyższych władz politycznych kraju. Z porządku obrad plenum PPR wynika, że postanowienia tego gremium miały istotny wpływ na dalsze, niebezpieczne przeobrażenia kraju, zwłaszcza w dziedzinie gospodarki. Wynikało to z faktu, że w tym czasie rozpoczął się proces wycofywania się zachodnich sojuszników koalicji antyhitlerowskiej z zobowiązań podjętych w Jałcie i Poczdamie, które zakończyły się w roku 1949 powstaniem NATO. Tymczasem nasza gospodarka, a zwłaszcza przemysł, nie była na tyle sprawna, by cała wytworzona w nim wartość służyła zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Właśnie na tej podstawie ówczesny minister przemysłu i handlu Hilary Minc sformułował słynne hasło "bitwy o handel", którego celem miało być zamknięcie dróg upływu wartości dodatkowej, wytworzonej w upaństwowionym przemyśle, do rąk sektora kapitalistycznego 12 . Narzędziem, które by ograniczało działania sił opozycyjnych miała być m.in. Komisja Specjalna, znacznie zaktywizowana w początkach 1947 roku. Minister H. Minc, 6 lipca 1948 f., mówił już wprost o konieczności prowadzenia "ostrej walki klasowej z kapitalistą miejskim"13. W roku 1948 zapowiedziano przeorientowanie polityki gospodarczej na wsi; przejście od gospodarki indywidualnej do zespołowej i wielkotowarowej - nowoczesnej14 na pełnej zasadzie dobrowolności. Jak rzeczywiście się stało, wykazała niebawem praktyka działania Komisji Speq'alnej. Na obszarach miast Delegatury KS, jak to było w Poznaniu, prowadziły "Masowe, zakrojone na szeroką skalę rewizje w poszukiwaniu nadmiernych ilości artykułów spożywczych i monopolowych, ukrywanych przez podejrzanych osobników"15. Delegatura poznańska w swym sprawozdaniu dla Warszawy z 7 października 1948 podaje, że prowadzi bardzo żmudne dochodzenia, bo są to "sprawy nadużyć w spółdzielniach, kierownictwach fabryk itp"16.

Bronisław Więcławski

A oto zakres przedmiotowy spraw, jakimi tylko w sierpniu 1946 roku zajmowała się Komisja Specjalna w Poznaniu i kogo one dotyczyły. 1. Pokątna sprzedaż w gazowni miejskiej - Szymczak, Sznajderek.

2. Nadużycia w prowadzeniu ksiąg - PCH. (Państwowa Centrala Handlowa) 3. Sprzeniewierzenie mienia poniemieckiego. Nadużycia w świadczeniach rzeczowych. Szaber i grabież mienia - Górski, N owacki i Kochowicz. 4. Paskarstwo karbidem - Firma "Gaz" Poznań.

5. Spekulacja spirytusem i winem - PM Spiryt.

6. Utrudnianie parcelacji gospodarstw i niesłuszny przydział ZIemI W. Urząd Ziemski; Majątek Napachanie.

7. Nielegalny przydział mieszkania - Wieczorek.

8. Nielegalna sprzedaż bydła - W. Urząd Ziemski.

9. Defraudacja 11000 zł - Rudnicki.

10. Nielegalny handel ropą naftową - Jezierski. Dostarczanie paliwa zmieszanego z wodą - CPN. 11. Szkodnictwo gospodarcze z urzędu - W. Urząd Ziemski.

Szkodnictwo gospodarcze z urzędu - Szmeja.

12. Hamowanie pracy - Zjednoczenie Przemysłu Winiarskiego.

13. Szaber - Pietrzykowski, Sierek i Ociepka.

14. N adużycie w przedsiębiorstwie - Duchowski.

15. Posiadanie nielegalne motocykla - J ezierski.

16. Nie rozprowadzenie traktorów do Akcji Siewnej Przedsiębiorstwo Robót Transportowych i Maszyn Rolniczych.

17. Nastawienie progermańskie w okresie wojny - Karaszkiewicz 17 .

Wachlarz spraw jakimi zajmowała się w Poznaniu K.S. jest Gak na jeden miesiąc) bardzo urozmaicony. Ale wydaje się, że gdyby pokusić się o ustalenie jakiejś dominującej wartości przedmiotowej działań ludzkich w tym czasie, to należałoby wymienić pragnienie szybkiego wzbogacenia się. Podobnie rzecz wyglądała także w styczniu roku 1948, kiedy wśród przedmiotów, za które byli sądzeni poznaniacy wymienia się: lichwę, przestępstwo skarbowe, spekulację i handel mieszkaniami. Przy czym warto zauważyć, że według Komisji spekulację uprawiali wówczas piekarze poznańscy, a wśród pozostałych obwinionych spotykamy: Balcera - lichwa i Kalecińskiego - przestępstwo gospodarcze1 8 . W omawianej tematyce będziemy się spotykać z różnymi rodzajami przestępstw; np. "urzędniczymi" - nazwa wywodzi się z tej ówczesnej rzeczywistości, kiedy to kradli niemal wszyscy.

Handel poznański w świetle informacji Komisji

Handel w życiu Poznania prawie zawsze odgrywał istotną rolę. Był to jednak handel drobny. W pierwszych latach powojennych z trudem dźwigał się do życia, ważniejsze były problemy związane z odbudową Poznania oraz tworzenie wielkiego przemysłu, zwłaszcza państwowego. Dopiero w połowie lipca

1946 r. odbyła się w mieście, w komitecie Polskiej Partii Robotniczej, konferencja z udziałem dyrektorów fabryk przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, na której omówiono sprawy gospodarczo-handlowe, kształtowanie się cen na towary i usługi dla ludności itp. 19. W tym czasie rozpoczęła w Poznaniu swą działalność KS do walki z nadużyciami... i przystąpiła do swoich rozlicznych działań kontrolnych, od których ludność miasta oczekiwała określonych efektów. Okazało się, że wiele sklepów funkcjonowało bez określonych zasad. Niektóre z nich nie miały oznaczeń cenowych na towarach - takich sklepów wśród poddanych kontroli było w 1947 r. aż 43%; na część towarów stwierdzono brak rachunków - taki proceder uprawiało 14% właścicieli; zawyżone ceny (powyżej cen obowiązujących) pobierało 21,4% składów; ukrywało towary - 7,4% kupców. A oto kilka przykładów działalności kupieckiej: Florian Swoboda, właściciel sklepu spożywczego w Poznaniu, ul. Dąbrowskiego 9/11, zamieszkały przy ul. Mickiewicza 20 m 2 - ukrywa i pobiera nadmierne ceny na masło, otrzymał grzywnę w wysokości 30 tys. zł 20 , Bronisław Niewiadomski - stragan przy pi. Bernardyńskim, zamieszkały w Poznaniu, ul. Wojciecha 29 m 7 - podejrzany o ukrywanie masła, grzywna 1000 zł 21 , Czesław Filipiak, kupiec zamieszkały w Poznaniu, ul. Św. Marcin 32, właściciel sklepu maszyn do pisania - brak cen na maszyny, grzywna - 100 tys. zł 22 . Właściciel sklepu futrzarskiego Marian Bąk, za brak cennika w oknie - wystawie, ukarany został grzywną w kwocie 300 tys. zł 23 . W roku 1948 handel poznański znacznie poszerzył swoją ofertę handlową i poprawił parametry usług. Brak cen na towarach dotyczył już tylko 6,25% badanych sklepów. Nadaljednak usiłowano sprzedać towar drożej i to w 12,5% sprawdzonych sklepów, dalej też próbowano nie doważać u 6,25% kupców. Rozszerzono zakres usług dla klienta o dostarczanie mu paliwa opałowego (węgiel, koks, nafta). W tym celu pojawiły się koncesjonowane składnice opałowe, których było co najmniej sześć. Właściciele próbowali dorabiać się fortun na sprzedaży opału, spekulując tym towarem. Mieli nadwyżki po kilkaset ton, np. Maksymilian Kowalski, jeden z właścicieli składu, w okresie od 1 stycznia 1947 do 30 czerwca 1948, miał nadwyżkę 217 t. węgla i 99 t. koksu, którą usiłował ukryć przed Centralą Zbytu Produktów Przemysłu Węglowego. Ukarany został grzywną 50.000 zł 24 . Próby ograniczenia tego zjawiska nie przyniosły spodziewanych efektów; właściciele składów opałowych kontynuowali swój proceder, a ich grzywny rosły: A. Jaske musiał zapłacić 500.000 zł, Władysław Drzewiecki, kupiec zamieszkały w Poznaniu przy ul. Matejki 67 - 800.000 zł z zamianą na 8 miesięcy obozu pracy25. W roku 1948 w handlu detalicznym nadal próbowano zawyżać ceny artykułów pierwszej potrzeby (chleb, mięso, mydło itp), odmawiano sprzedaży towarów, na które nie było pełnego pokrycia na rynku (masło, mleko), wprowadzono do obrotu chleb o wadze niższej niż przewidywały normy (Bronisław Papę, zamieszkały w Poznaniu, ul. Langiewicza 4 m 1 26 ). Zaprezentowanych tu przykładów zwykłej nieuczciwości kupców wobec klientów są w źródłach tysiące.

Bronisław Więcławski

Ale prawdziwe popisy zachłanności i grabieży mienia zaobserwować można w licznych nadużyciach i aferach typu "urzędniczego". Jedną z pierwszych tego typu spraw, która dotyczyła Zjednoczenia Przemysłu Skórzanego w Poznaniu, była kradzież całego wyposażenia (w oryg. wyszabrowanie) garbarni w wyniku kompletnego braku nadzoru ludzi za nią odpowiedzialnych 27 . Źródło nawet nie wymienia osób akceptujących kradzież mienia społecznego. Kolejny przykład jest przejawem typowej afery" urzędniczej". W tym przypadku sami dyrektorzy Zjednoczeń przywłaszczyli sobie pieniądze ze sprzedaży 10 samochodów osobowych. Były one przydzielone przez Zjednoczenie Energetyczne Okręg Poznański obywatelowi ze Zjednoczenia Energetycznego w Gorzowie przez dyrektora Centrali w Poznaniu 28 . W wyniku działania KS w Poznaniu ujawniono nadużycia i sprzeniewierzenia w Państwowej Fabryce Umundurowania w Poznaniu przy ul. Strumykowej 3/4. Stało się to możliwe dzięki zażaleniu obywatela Wojtkowiaka na stosunki panujące w wymienionym Zakładzie 29 . Kolejne nadużycie, i to na liczącą się skalę, miało miejsce w Centrali Produktów Naftowych i Akcji Siewnej w Poznaniu. Już od jesieni 1945 r., do czerwca 1946 r., w wolnej sprzedaży niespodziewanie pojawiła się nafta i ropa naftowa pochodzenia przydziałowego przeznaczona dla rolnictwa. Oczywiście ceny tej ropy były wręcz paskarskie. Pierwsza kontrola CPN wykazała, że udzielała ona zezwoleń na kupno nafty "nawet na wnioski nie podpisane przez wnioskodawcę". Tak uzyskiwane materiały pędne sprzedawano na wolnym rynku. Na całą sprawę patrzyli przez palce dyr. CPN Kazimierz Góralski oraz dr Wizę, były obszarnik, wówczas inspektor akcji siewnej w Poznaniu. Ogółem skradziono 9000 kg ropy naftowej. Góralski zagarnął 55.000 zł i do tego 40.000 zł od pośredniczki Prószyńskiej. Dr Wizę wspólnie z inspektorem kultury rolnej T. Kohlertem i innymi zagarnęli 10.000 kg nafty za cenę 230.000 zł (cena przydziałowa wynosiła 60.000 zł). Ten sam inspektor ponadto dopuścił się dalszych fałszerstw na około 260.000 zł.

W konsekwencji przed sądem stanęło 6 osób z dyrektorem CPN włącznie. Dr Wizę zbiegł, rozesłano za nim listy gończe 30. Firma prywatna "Elektryczność", Przedsiębiorstwo Robót Elektrycznych inż. S. Szwedka i Mirka w Poznaniu, ul. 27 Grudnia 2, zakupiła w Fabryce Szkła pod zarządem państwowym w Ujściu turbozespół, stanowiący mienie państwowe, za kwotę 400.000 zł i sprzedała ten zespół Zaodrzańskim Zakładom Budowy Wagonów i Mostów w Zielonej Górze za kwotę 1.135.000 zł, wypłacając z nadmiernego zysku łapówki urzędnikom i osobom prywatnym. Osoby te na pobrane kwoty wystawiały fikcyjne rachunki. W związku z powyższym osadzono w areszcie: 1/ inż. Szwedka Stefana, wspólnika firmy "Elektryczność", 2/ Władysława Sierpowskiego, inż. elektryka Zaodrzańskich Zakładów..., w Zielonej Górze, oraz 3/ Bernarda Rogosza, wicedyrektora Fabryki Szkła w Ujściu.

Jednocześnie zajęto do depozytu Komisji Specjalnej kwotę w wysokości 3.000.000 zł, celem zabezpieczenia straty poniesionej przez Skarb Państwa.

Roman Kozera, zamieszkały w Poznaniu, ul. Warszawska 37, sprzedawał, nie posiadając karty rejestracyjnej i nie prowadząc ksiąg handlowych, narzędzia i maszyny poniemieckie państwowym fabrykom i zakładom, przekupując urzędników łapówkami. W związku z powyższym osadzono w areszcie Kozerę Romana i Floriana Wolniaka, technika Zaodrzańskich Zakładów w Zielonej Górze 31 . Sytuacja w jakiej po wojnie znalazł się kraj, stwarzała korzystne warunki dla rozwoju zjawisk patologicznych i sprzyjała złodziejom i oszustom. Bywało, że całe rodziny uczestniczyły w aferach. Zapewne jednym z wielu był Zygmunt Broda i jego brat z żoną Aleksandrą. Fakt, że małżeństwo to zajmowało dyrektorskie stanowisko w Powszechnym Domu Towarowym w Poznaniu, umożliwiał szerokie działania spekulacyjne całej rodzinie. Zygmunt Broda już w końcu 1948 r. pojawił się w Krośnie Odrzańskim w roli kontrolera 32 . Powołując się na wpływy w partii (bezzasadne), zaczął oferować różne stanowiska i interesy, a także sprzedaż różnych atrakcyjnych towarów: proszków do prania, pończoch jedwabnych, obuwia i innych towarów. Decyzją KS Delegatury w Warszawie został on ukarany 18-miesięcznym obozem pracy33. Niewątpliwym inicjatorem zła jakie się pojawiło, byli tzw. fachowcy, których władze kierowały, by organizowali polskość na ziemiach odzyskanych. Połowa roku 1947 charakteryzowała się rosnącym napięciem w kontaktach ludności z KS. Już w marcu tego roku padają pierwsze pogróżki ze strony KS 34 . Na terenie samego Poznania walka z drożyzną i spekulacją, zgodnie z Ustawą Sejmu z 2 czerwca, "została nasilona do granic możliwości tutejszej Delegatury".

Zapewne także i wytrzymałość społeczeństwa została wystawiona na ciężką próbę. Wytoczono sprawę przeciwko dyrektorowi Izby Skarbowej w Poznaniu, Stanisławowi Dudowiczowi, i członkom Zarządu Spółdzielni Spożywczej Pracowników Skarbowych w Poznaniu, podejrzanych o to, że wszedłszy w porozumienie z przedstawicielami restauratorów miasta Poznania przekroczyli swoją władzę, względnie nie dopełnili obowiązku kontroli obrotów handlowych restauratorów, przez co narazili Skarb Państwa na straty sięgające ponad 31.000.000 zł 35 . Komisja Specjalna miała duże trudności "w nastawieniu Społecznych Komisji Kontroli Cen...", które wynikało z postaw jej członków i zadań jakie stały przed nimi w związku z walką ze spekulacją"36. Co ciekawe, ludzie ze społecznych komisji akceptowali postawę poznaniaków na Rynku Łazarskim, gdzie "w czasie kontroli SKKC natrafiła na czynny opór i zbiegowisko uniemożliwiło jej przeprowadzenie dalszej kontroli"37. (Jak to nieco wcześniej miało miejsce w Zielonej Górze). Sprawozdanie Delegatury KS w Poznaniu za styczeń 1947 r. podaje, że Józef Szymański, właściciel restauracji w Poznaniu "Bar pod 7-ką", a także sklepu żelaznego, "prowadził księgowość kupiecką... niezgodnie z prawdą i zasadami polegającymi na tzw. podwójnym księgowaniu", w wyniku czego naraził Skarb Państwa na straty sięgające ok. 3 min zł. Tenże Szymański, jako członek ówczesnej Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, w wielu kręgach obnosił się jako osoba godna zaufania i wysoko postawiona w hierarchii wład zy 38. W kolejnym przypadku mamy do czynienia ze sprawą dość niezwykłą - nadużyciem władzy przez członków Komisji Specjalnej w Poznaniu. Zapewne

Bronisław Więcławskiw wyniku swej nadgorliwości "Brygada Kontrolna", rekrutująca się z czynnika społecznego, dokonała rewizji w firmie "Elka" (Fabryka Drażetek i Czekolady) w Poznaniu i samowolnie zamknęła fabrykę, wnosząc skargę do Delegatury Komisji Specjalnej w Poznaniu o szabrownictwo przeciwko właścicielowi firmy Lechowi Kuczowi, jego ojcu Władysławowi oraz doradcy prawnemu firmy Piotrowi Karbowskiemu. W wyniku wstępnego dochodzenia, zwłaszcza po otrzymaniu do wglądu akt Sądu Okręgowego w Poznaniu, okazało się, że nie ma wystarczających dowodów winy (co najwyżej mogły one dotyczyć ojca - Władysława Kucza). Brygada KS działała zbyt pochopnie i w tej sytuacji" umorzenie sprawy należy uznać za słuszne". W kolejnej aferze uczestniczył urzędnik Wojewódzkiego Wydziału Aprowizacji i Handlu w Poznaniu, Kazimierz Adamek. Z tego tytułu brał on udział w przyjmowaniu towarów UNRRA przeznaczonych dla ludności. Tymczasem on sam, drogą oszustwa, zagarnął około 100 m materiału ubraniowego, który sprzedał za 200.000 zł magazynierowi "Społem" Wyrwicińskiemu, a ten bez skrupułów upłynnił towar na wolny rynek. K. Adamek zbiegł, rozesłano za nim listy gończe. Wyrwiciński znalazł się w areszcie prewencyjnym, a towar zwrócono Spółdzielne 9 . Zapewne zjawiska nadużywania władzy, deprawacji i łapówkarstwa wśród członków Komisji Specjalnej oraz kadry kierowniczej organów gospodarczych wzbudziły zaniepokojenie przełożonych - ślą oni okólniki domagając się zahamowania tych szkodliwych praktyk 40 . Reakcją KS na występujące przejawy nadużyć i afer złodziejskich oraz nagminnych kradzieży w samym Poznaniu (głównie samochodów i części do nich) było przeprowadzenie szerokiej i dość wszechstronnej kontroli. W marcu 1947 r. w działanie te włączony został cały aparat wojewódzki i miejski, referaty aprowizacji i kontroli cen, partie polityczne, Izba Rzemieślniczo- Przemysłowa, Zrzeszenia Kupców, Komisje Kontroli Społecznej, OPZZ, Organa Ochrony Skarbowej oraz MO. Akcją tą objęto następujące dziedziny: warsztaty i zakłady samochodowe, system przeciwdziałania nielegalnemu handlowi wyrobami monopolowymi, metody zwalczania wygórowanych cen. Zarazem skontrolowano mleczarnie i dostawców mleka do miasta. W rezultacie tej działalności ujęto kilkunastu sprawców kradzieży, zarekwirowano poważne ilości mleka i sporządzono ok. 100 protokołów 41 . Wreszcie, po wielu aferach "urzędniczych", pojawiło się przestępstwo, w którym siłą sprawczą byli robotnicy "Stomila" w Poznaniu. Dwaj bracia, Kazimierz i Jan Czyżowie, od maja do grudnia 47 r. kradli w wymienionej fabryce różne półfabrykaty i produkty gumowe. W ich "działalności" pomagali im trzej kumple, także robotnicy "Stomila": Józef Dziedziński, Władysław Baśkiewicz i Franciszek Nasiadka (wulkanizator), wszyscy mieszkańcy Poznania. Komisja Specjalna ich całkowitą winę udowodniła i sąd skazał obu braci Czyżów oraz Dziedzińskiego na karę roku obozu pracy, pozostałych na 6 miesięcy obozu oraz zwrot zagarniętego mienia fabryczneg0 42 . Na uwagę zasługuje sprawa dość niezwykła. Dyrektor Funduszu Aprowizacyjnego w Poznaniu M. Nowicki w latach 1946 -1947, jako dyrektor Przemysłu

Młyńsko- Piekarskiego, odkrył w jednym ze "swoich" młynów dużą liczbę haków i izolatorów teletechnicznych (poniemieckich). Sprzedał je Polskiemu Radiu w Poznaniu za sumę 270.000 zł. Transakcję tę ukrył, a z pieniędzy utworzył fundusz dyspozycyjny, którym samowolnie władał. Nie ma dalszego ciągu tej sprawy. Kolejny materiał źródłowy jest bardzo osobisty. Dotyczy inspektora KS w Poznaniu, który ponoć uczestniczył w kradzieży kartofli. Dokument nie ujawnia niestety ani sposobu, ani rozmiarów tego czynu. Faktem jest, że delikwent został skazany na 9 miesięcy przymusowej pracy. Każda historia wymaga opisania, ale też każda historia musi mieć swój koniec. W naszym przypadku można jeszcze przedstawić tzw. "aferę zbożową" czy wiele innych, ale nie wniesie to już nic nowego. Tym bardziej, że jesteśmy już w latach pięćdziesiątych, kiedy Komisja Specjalna w Poznaniu dojrzewa coraz bardziej do innej organizacji i taktyki działania. Przejawem tego jest poniższy werdykt:

"...podejrzanemu Zywertowi Marianowi, s. Marcina i Marii z.d. Kryska, ur.

20 października 1905 r. w Poznaniu, kupca, zam. Poznań, ul. Libelta... m. 1, tymczasowo aresztowanemu ok. 10 IX 1947 p o s t ę P o w a n i e umorzyć z braku cech przestępstwa".

Po tym następuje uzasadnienie i podpisy, pieczęć okrągła.

Za zgodność, 16.05.51 (podpis nieczyteIny).

* * *

Dekretem Rady Państwa z 23 grudnia 1954 roku Komisja Specjalna została rOZWIązana. Uciekanie, choćby od krótkiej oceny działalności KS w Poznaniu, nie jest - moim zdaniem - rozwiązaniem.

PRZYPISY

1 Dziennik Ustaw RP, nr 53, z 1945 r., poz. 302 2 Wstęp do inwentarza zespołu akt, wydany przez AP w Poznaniu, s. VIII.

3 Krótka historia i charakterystyka Komisji Specjalnej do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym. Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP), KS, sygn. 127, f. 36 - 37. 4 Tamże.

5 Sprawozdanie opisowe Delegatury KS w Poznaniu od 1 stycznia do 30 czerwca 1951, sygn. 119, s. 104 v. 6 AP, APP, KS, sygn. 112 f. 251.

7 Tamże, f. 109.

8 Np. APP, KS., sygn. 36 f. 428.

9 APP, KS, sygn. 113 f. 275.

10 APP, KS, sygn. 110 f. 193.

11 APP, KS, sygn. 119.

12 H. Różański, Śladem wspomnień i dokumentów (1943-1948), PWN, Warszawa 1988, s.494. 13 Tamże, s. 532.

Bronisław Więcławski

14 Tamże, s. 533.

15 APP, KS, sygn. 117 f. 17.

16 Tamże.

17 APP, KS, sygn. 112 f. 151 -153.

18 APP, KS, sygn. 117 (1984).

19 APP, KS, sygn. 117 s. 205.

20 APP, KS, sygn. 37, s. 358.

21 APP, KS, sygn. 37, s. 339 22 APP, KS, sygn. 37, s. 27.

23 APP, KS, sygn. 37, s. 16.

24 APP, KS, sygn. 40 f. 116 i v.

25 APP, KS, sygn. 40 f. 122 i 126.

26 APP, KS, sygn. 42 f. 51.

27 APP, KS, sygn. 117 f. 249.

28 APP, KS, sygn. 117 f. 244-245.

29 APP, KS, sygn. 117 f. 234 i 249.

30 APP, KS , sygn. 117 f. 207-210.

31 APP, KS, sygn 117, f. 194.

32 APP, KS, sygn. 40 f. 53.

33 Tamże f. 106-108.

34 APP, KS, sygn. 115 f. 12 ("...każdy z powiatów... będzie odczuwał, że organa APP, KS działają. ") 35 APP, KS, sygn. 117 f. 102.

36 APP, KS, sygn. 113 f. 140.

37 APP, KS, sygn. 117 f. 92.

38 APP, KS, sygn. 113 f. 1 i 2.

39 APP, KS, sygn. 117 f. 178.

40 APP, KS, sygn. 110 f. 222.

41 APP, KS, sygn. 112 f. 193 i sygn. 117 f. 178.

42 APP, KS, sygn. 117 f. 107.

ANEKS

Skład imienny Komisji Specjalnej Delegatury w Poznaniu 1946, 1946, 1949 la. W roku 1946

Lp. Imię i nazwisko Stanowisko 1. W. Rzymowski Przewodniczący sędzia 2. H. Myszkowski Delegat sędzia 3. T. Maraki 4. J. Świderski 5. W. Żurawski Kierownik BS 6. F. Krajczyński Sekretarz 7. B. Słowiński Radca 8. E. Henschel Aplikant sądowy 9. W. Laskowski Protokolant apl.s.

Ib. W roku 1946

Lp. Imię i nazwisko Stanowisko 1. Stanisław Piotrowicz p.o. przewodniczący 2. Hubert Myszkorowski delegat 3. Stanisław Szewczyk delegat 4. Jakub Świderski delegat 5. Jan Stępniak radca 6. Alojzy Grus p.o. radca 7. Teofil Roszkiewicz p.o. radca 8. Jerzy Bednarski kier. biura 9. Wiktor Żurawski kier. biura 10. Stefan Skibiński kier. kartoteki

2. W roku 1949

Lp. Imię i nazwisko Stanowisko 1. Jakub Świderski członek delegat 2. Tadeusz Brzeziński członek delegat 3. Władysław Wachowiak członek delegat 4. Henryk Mencel członek delegat 5. Jan Lewandowski członek delegat 6. Edmund Rossa członek delegat 7. Lucjan Borucki członek delegat 8. Witold Breński członek delegat 9. Jan Stempniak członek delegat 10. Jan Hibszer członek delegat 11. Bolesław Polaszewski członek delegat 12. Hubert Myszkorowski samodzielny 13. Aleksander Lewaszkiewicz samodzielny 14. Leszek Jax samodzielny 15. Wiktor Żurawski samodzielny

Źródło: APP, KS, sygn. 112, s. 132 i 211; tamże, sygn. 115, s. 103-104.

II.

Bronisław Więcławski

APP KS, sygn. 112, s. 151-154.

nadużycia: dużo w Poznaniu

Wykaz spraw prowadzonych przez delegatów i radców na dzień 15. sierpnia 1946 r.

Delegatura prowadziła w tym dniu 228 spraw, które w następujący sposób były rozdzielone wśród pracowników Delegatury:

1/ ob. Hubert Myszkorowski miał w swoim referacie: BS 461 p.ko Stefański Boi. - wielkie szabrownictwo BS 449 p.ko Malinowski J. - nadużycia w młynie BS 941 p.ko Strzyżewski H. - nadużycia firmy Juta BS 512 p.ko Pawlikowski - sprzeniewierzenie 113 tys. zł BS 482 p.ko Wojda Stanisław - nie legalna sprzedaż samochodu BS 130 p.ko Wizę, Trzcianka - nadużycia na stanowisku burmistrza, BS 531 p.ko Lisowski Si. - nadużycia w Zakładzie Wych. Cerekwica BS 546 p.ko Szymczak, Sznajderek - pokaźna sprzedaż w gazowni m.

BS 599 p.ko Chrzanowski - nadużycia w Samopomocy Chł.

w Chodzieży BS 339 p.ko Malcherek - naduż. na stanowisku agronoma BS 474 p.ko WUZ Poznań - niesłuszne przydzielenie gospodarstw BS 491 p.ko PCH Poznań - nadużycia przy prowadzeniu ksiąg BS 261 p.ko Nowacki Poznań - nadużycia w świadczeniach rzeczowych

Razem 13 spraw

2/ ob. Antoni Zachuta miał w swoim referacie:

BS 421 BS 50 BS 162

BS 166 BS 149 BS 205 BS 386 BS 244 BS 255 BS 259 BS 282 BS 307 BS 383 BS 388 BS 397 BS 418

BS 439p.ko Społem - różne nadużycia w wielu miejscowościach p.ko Piekarnia Słońce - nielegalne przywłaszczenie piekarni p.ko DeI. Min. Aprow. - pobieranie wysokich opłat za listy przewozowe p.ko Centrala Żelaza - nieprawne urządzenie lokalu p.ko Ośrodek Kultury Rolnej w Niepruszewie - nadużycia p.ko Samopomoc Chłopska Ostroróg - nadużycia podatkowe p.ko Tartak w Kościanie - krytyczne położenie robotników p.ko administrator Maj, Napachanie - utrudnianie parcelacji p.ko Banaszak, Jarocin - bezprawne wydzierżawienie fabryki p.ko Sawicki - niedostarczenie mąki p.ko Górski, Poznań - sprzeniewierzenie mienia poniemieckiego p.ko Koterba i S-ka - nadużycia w magazynie w Dębach p.ko Szubert, Sokołowice - nieprowadzenie ksiąg majątkowych p.ko Mleczarnia Szamotuły - fałszowanie mleka p.ko Adamowicz, Duszniki - kradzież inwentarza na majątku p.ko Jasiński, Poznań - nielegalne wystawianie zaświadczeń na jazdę p.ko "Gaz", Poznań - paskarstwo - karbit

BS 440 p.ko Fabryka Dywanów, Zielona Góra - okradanie fabryki BS 466 p.ko Jezierski T. - niedopełnienie obowiązku rewizyjnego BS 476 p.ko Borkiewicz, Turek - fałszowanie kwitów w fabryce konserw BS 562 p.ko PRT i RM, Poznań - nierozprowadzenie traktorów do AS BS 592 p.ko Narzekała, Poznań - spór mieszkaniowy BS 612 p.ko Kochowicz, Poznań - szaber i przechowywanie rzeczy n.

BS 622 p.ko Bromber - nadużycia w związku z urzędem BS 438 p.ko Wolski, Poznań - spekulacja winem BS 498 p.ko Woj. Hurt. Skór - nielegalna sprzedaż BS 503 p.ko Wieczorek, Poznań - podejrzany o nielegalny przydział mieszkania BS 585 p.ko Pachoiski - łapówka za mieszkanie BS 228 p.ko PMS, Poznań - wywóz spirytusu nielegalnie BS 543 p.ko Bieroński - szaber BS 434 p.ko Rudnicki, Poznań - defraudacja 11 tys. zł BS 522 p.ko Górecki, Piła - kradzież rzeczy poniemieckichrazem 32 sprawy

3. ob. Walenty Surma

BS 2 BS 15 BS 67 BS 53 BS 140 B S 156 BS 167 BS 171

BS 174

BS 176

BS 185 BS 208 BS 210

BS 212 BS 213 BS 216 BS 224

BS 234 BS 250 BS 272 B S 280

BS 283

BS 289 B S 302 BS 306p.ko PUZ, Września - nielegalne zabranie krowy p.ko PUZ, Mogilno - pobieranie cukru od rolników p.ko PUZ, Września - zabranie konia nielegalnie p.ko Urząd Ziemski - nie legalna sprzedaż bydła p.ko PUZ, Krotoszyn - sprawa zwrotu mebli skradzionych p.ko PUZ, Nowy Tomyśl - niesłuszne odebranie gospodarstwa p.ko Mulkowski, Wąsowo - zażalenie na parcelację majątku p.ko Mieloch, kom. ziemski, Wolsztyn - nadużycia przy rozd. gospodarstw p.ko Breitenbach, Skoki - zabieranie inwentarza rolnikom i przydzielanie znajomym p.ko Fenig, Nowa Wieś - szaber na gospodarstwach poniemieckich p.ko PUZ, Krotoszy - nielegalny przydział gospodarstw p.ko Czerniak, Karolkowo - handel gospodarstwami p.ko Karaskiewicz, Rataje - nastawienie progermańskie w czasie okupacji p.ko Plewiński, Gajewo - nadużycia i zła gospodarka na majątku p.ko Kulczyk, Poznań - sabotowanie reformy rolnej p.ko Kamza, Piechanów - nadużycia przy parcelacji p.ko Dylawerski, Połajewo - odebrania gosp. przez PUZ Czarnków p.ko Żędzianowski, Strzelce - kradzież w młynie p.ko Siedlecki, Nowy Tomyśl - nadużycia z mąką i inne p.ko Drzewiecki, Konin - nadużycia przy rozdziale UNRRY p.ko Wojewódzki Urząd Ziemski, Poznań - różne nadużycia z urzędu p.ko Przybyła, Nowa Wieś - powtórne zabranie gospodarstwa przez MO p.ko Kozłowski - defraudacja p.ko Urząd Aprowizacji, Kępno - brak chleba na kartki p.ko PUZ, Kalisz - handel gospodarstwami

BS 308 BS 313 BS 318 B S 326 BS 357 BS 363 BS 382 BS 389 BS 398

BS 408 BS 409 BS 412 BS 414 BS 424 BS 429 BS 433 BS 458 BS 470

BS 474 BS 533 BS 538 BS 542

BS 544 BS 570 B S 588 BS 591 BS 593 BS 597 BS 602 BS 623 BS 624 BS 625 BS 408 B S 403 BS 500

Bronisław Więcławskip.ko Grajewski, Tremaszów - zabranie pszczół i miodu p.ko Radomski, Orłowo - usunięcie z gospodarstwa p.ko PUZ, Oborniki - niesłuszne wysiedlenie z gospodarstwa p.ko Zawstaj, Września - zabranie narzędzi rolniczych p.ko Świtała, Żnin - nielegalna sprzedaż samochodu i motocykla p.ko Ganpel, Zberki - wrogie ustosunkowanie wobec parcelantów p.ko Poprawski Marceli - nielegalny przemiał mąki p.ko PUZ, Jarocin - odebranie repatriantowi gospodarstwa p.ko Hrabczyk, majątek Edwardowo - zabranie 15 mórg marchwi p.ko Siedlecki, Nowy Tomyśl - utrudnienie parcelacji p.ko PUZ, Rawicz - niesłuszne odebranie gospodarstwa p.ko Administracja majątku Szreniawa - zaniedbanie kartofli p.ko PUZ, Nowy Tomyśl - nadużycia przy parcelacji p.ko Majchrzak, Międzychód - zła gospodarka p.ko Głowacki, Żemsko - nie prowadzenie ksiąg p.ko zażalenie parcelantów z powiatu Leszno p.ko PUR, Międzychód - handel gospodarstwami p.ko PUZ, Nowy Tomyśl - nieuczciwy podział gospodarstwa niem. p.ko WUZ, Poznań - niesłuszne przydziały gospodarstw p.ko Sowiński, Szamotuły - nadużycia gosp. p.ko PUZ, Września - niesłuszny przydział gospodarstwa p.ko Pow. Kom. Ziemska, Trzcianka - niesłuszne zabranie gospodarstwa p.ko UB, Kępno - repatriantce zabrano gospodarstwo p.ko Nafalski, Tacznów - nadużycia na majątku p.ko Kuberkiewicz, Kaczkowo - nadużycia na resztówce p.ko PUZ, Kalisz - repatriantce nie chce przyznać gospodarstwa p.ko PUR, Świebodzin - nie przyznanie gospodarstwa p.ko Kilian, Mogilno - nadużycia na majątku p.ko Nowicki jan, Buków - defraudacja p.ko Kożuchowski, Gniezno - nie podpisał aktów nadania ziemi p.ko Eysymont, Turek - wstrzymanie parcelacji p.ko Nafalski, Jarocin - wstrzymanie aktów nadania ziemi p.ko Manys, Gupoń - nie chce opuścić gospodarstwa p.ko Przepiorą - nielegalne posiadanie motocykli p.ko Jezierski, Poznań - posiadanie nielegalne motocyklarazem 60 spraw

4/ ob. Jakub Świderski BS 431 p.ko Góralski i tow., Poznań - handel ropą naftową BS 207 p.ko Sobiński, Międzychód - nadużycia w fabryce konserw BS 365 p.ko Radny, Wolsztyn - utrudnianie parcelacji BS 311 p.ko Palacz, Międzychód - nadużycia przy podziale gosp.

BS 321 p.ko Spółdzielnia, Mogilno - nielegalny handel zbożem BS 239 p.ko Derda, Drezdenko - szaber BS 393 p.ko Roszarnia lnu, Pakość - nie rozprowadzanie nasion BS 432 p.ko - zażalenie traktorzystów wSkwierzynie BS 450 p.ko - złe zaprowiantowanie traktorzystów w Gorzowskim BS 303 p.ko - sprawy związane z akcją siewną BS 576 p.ko Szmeja, Poznań - szkodnictwo gospodarcze z urzędu

BS 293 p.ko manko w przesłanym wagonie zboża dla akcji siewnej BS 469 p.ko Osiepka, Poznań - szaber BS 606 p.ko CPN, Poznań - dostarczenie paliwa zmieszanego z wodą BS 615 p.ko Sierek, Poznań - szaberrazem 15 spraw

5/ ob. Teodor Marski

BS 97 BS 106 BS 180 BS 196 BS 200 BS 223 BS 284 BS 331 BS 332p.ko Konczak, Gubin - sabotaż i szaber p.ko sprawa radiowęzła Gniezno p.ko młyny Społem, Kalisz - nadużycia z mąką p.ko UB, Sulęcin - zażalenia aresztantów p.ko Deskur, Drezdenko - szaber p.ko Duchowski, Poznań - nadużycia w przedsiębiorstwie p.ko Michalski, Zielona Góra - szaber mebli p.ko Mikołajewicz, Poznań - nie legalny handel mąką p.ko Kozieła, Strzelce - pobieranie 50% od ubojurazem 9 spraw

6/ ob. Wiktor Żurawski BS 304 p.ko Pietrzykowski, Poznań - szaber BS 144 p.ko Kolański, Poznań - sprawa mieszkaniowa BS 539 p.ko Zjednoczenie Przemysłu Winiarskiego - hamowanie pracy BS 276 p.ko Młotek - szaber samochodamirazem 4 sprawy

Reszta spraw nie miała na razie przydziału i dopiero pod koniec sierpnia p.o. Przewodniczącego Sędzia Rzymowski nadał bieg sprawom. Spraw tych było 95.

Sekretarz Komisji Specjalnej w Poznaniu Feliks Krajczyński

Podejrzany PUZ Września PUZ Oborniki Urząd Ziem, Chrabczak Jan admin.

Matela,f." Mitrolak" Centrala Handlu Min.Leś.

Komisja Mieszkaniowa Poznań Karpała Stanisław, Pertek Edmund F. "Estera" , Radajewski Górny Si., admin. rejon.

Piekarz Ludwik Krzywińska Ludwika PCK Poznań Czajka Czesław

Przydział gospodarstwa poniemieckiego Eksmisja z gospodarstwa rolnego Ostrów Nadużycia w U.Z. i maj. Wysocko W.

Nadużycia w maj. Edwardowo Przywłaszczenie rzeczy poniem.

Opanowanie siłą 2 fabryk mebli Spekulacja mieszkaniami starosta, korupcja Nadużycia w mleczarni w Wągrowcu S przedaż mienia poniemieckiego Nadużycia Nadużycia w młynie Otorowo Sprzedaż szabru Nadużycia Świadczenia rzeczowe

8.7.

25.2.46 25.2.46 26.2.46 25.2.46 25.2.46 11.3.46 25.2.46 25.2.46 25.2.46 25.2.46 8.7.46 17.6.46 8.4.46 1.4.46

J azdończyk Stefan Gertner Jan, inż., adm.

Bronikowski i Perła Pertek Franciszek Antkowiak Władysław Deskur Grzegorz Afera walutowa.

Firlej Ignacy i Sobiński T.

Drzewiecki Piotr Michalak T. i dr Michałkiewiczowa J.

Drecki Marian Troch Julian PMT Poznań Kubicki Olech Królik Si. i tow.

Wysocki Wiktor Latanowicz Wł.

Kęszycki z WUZ Gadek Genowefa Wieczorek Jan Zalewski Jan Dera Feliks

Bronisław Więcławski

Nadużycia Dewastacja majątku ziemskiego nadużycia w fabr. Cegielskiego Handel złotem Nadużycia - art. 286 KK Kradzież zboża na akcję siewną Nadesłane przez KS Warszawa Nadużycia w maj. pod żarz.

Podział darów UNRRA Sprzedaż przydziałów Przywłaszczenie inwentarza Nielegalna sprzedaż cukru Przydział tytoniu dla kiosków Zamiana lamp radiowych Nielegalny zakup ropy naftowej Szaber Gospodarka masłem Rachunki za pracę PPT i MR Sprzedaż ropy naftowej Przywłaszczenie papierosów Szaber Szaber i nadużycia

23.3.46 8.7.46 13.4.46 23.7.46 20.7.46 8.7.46 5.7.46 31.7.46 11.5.46 24.6.46 19.6.46 1.7.46 20,7,46 7.7.46 29.7.46 8.7.46 8.7.46 19.6.46 29.7.46 7.7.46 20.5.46 20.5.46

Sekretarz Komisji Specjalnej w Poznaniu

III.

APP, KS, sygn. 112, s. 166-167.

Feliks Krajczyński

Z posiedzenia Delegatury Komisji Specjalnej (z 10 IX 46 r.)

Obecni:

Przewodniczący

Sędzia Rzymowski prok. Zachuta * deI. Piotrowicz prok. Szewczyk kier. B.S. Żurawski Szwajca apI. sąd. Górecki jako protokolant

Rozpatrzono następujące sprawy: Za wnioskowano: BS 764 - Niedoba, kapitan Zawiadomić Komisję Specjalną w - ref. Żurawski Warszawie zgodnie z okólnikiem nr 3 BS 639 - Ściągała Henryk 1) postępowanie zwiesić - ref. Żurawski 2) wydać postanowienie o aresztowaniu 3) rozesłać listy gończe 4) zawiadomić Spółdzielnię Spożywców w Poznaniu

BS 644 - Piotrowski Kazimierz i tow.

ref Żurawski

BS 643

Fulara ref. Żurawski

BS 609

Osińska Elżbieta i Irena ref. Żurawski

BS 276 - Młotek Czesław i Fechner Albin ref. Żurawski

BS 182, - Nowak Teodor ref. Szwaica

Rudnicki Jan ref. Zachuta Burkiewicz Władysław, kierovvnik fabryki ref. Zachuta Bachura i tow.

ref. Zachuta N.N. "Społem" ref. Zachuta BS 562 - Steger Aleksander ref. Zachuta

BS 434

BS 476

BS 503

BS 421

BS 313

Radomski Jan ref. Górecki BS 302 - Kurpisz, starosta pow.

w Kępnie i tow. ref. Górecki

BS 53

Pow. Urząd Ziemski w Środzie ref. Piotrowicz

Na tym posiedzenie zakończono.

/ - / Górecki

1) Piotrowski Kazimierz - 2 lata 2) Leja Marian - 3 miesiące l) Kunysz Stanisław - 1 1 /2 roku Przekazać sprawę Prok. S.O. w Poznaniu według właściwości z uwagi na art. 264 K.K. i art. 11 Dekretu o majątkach poniemieckich i opuszczonych U morzyć i odpis pisma przesłać do wiadomości PPR celem skierowania sprawy do sadu o zniesławienie l) co do Młotka: al postępowanie zawiesić b I rozesłać listy gończe 2) wyłączyć postępowanie co do Młotka a prowadzić co do Fechnera umorzyć

1 rok

6 miesięcy umorzyć umorzyć umorzyć umorzyć umorzyć umorzyćumorzyć

Bronisław Więcławski

IV.

APP, KS, sygn. 112, s. 52.

Wykaz spraw załatwionych w miesiącu styczniu 1948 r.

przez Delegaturę Komisji Specjalnej w Poznaniu poza posiedzeniami.

L.dz, Oznaczenia sprawy,

Przedmiot,

Sposób załatwienia.

Ksp. 1772/47 p-ko: Klieber Kazimierz Ksp. 2627/48 p-ko: Mielczarek Stanisław Ksp.52/48 p-ko: Puchała Józef Ksp. 57-48 p-ko: Urbaniak Franciszek Ksp. 72/48 p-ko: Kubicki Marian Ksp. 88/48 p- ko: Walerowicz Stefan Ksp. 107/48 p - ko: Sitek Stanisław Ksp. 77/48 p-ko: Wojewódzka Kom. Lokalowa nadużycia służbowe Ksp. 79/48 p-ko: Urząd Mieszkań. Turek, Ksp. 92/48 p-ko: N.N. r Ksp.l04/48 p- ko: Tuczyński Witold Ksp. 2715/47 p- ko: Balcer, Poznań Ksp. 2431/47 p- ko: Maciaszek Franciszek Ksp. 60/48 p-ko: Bera Mieczysław Ksp. 80/48 p- ko: Młyn Motorowy Sobiesiernia dewastacja Ksp. 84/48 p-ko: Krawczyński Stanisław Ksp. 86/48 p-ko: Kaleciński, Poznań Ksp. 87/48 p- ko: piekarze z Poznania Ksp. 106/48 p-ko: Monika Śledź Ksp.l09/48 p- ko : N. N . Ksp.116/48 p-ko: Szpital Miejski Gorzównadużycia urzędnicze

Umorzonospekulacjanielegalny handelhandel mieszkaniamikradzież drewnadewastacjaspekulacjaodmówiono ściganiarozbicie samochodulichwalichwaspekulacjazawIeszonoart. 186 2 k.k.

Del.Komisji Specjalnej Wrocław

Woj.Zarz.Zw.S. Chłop.Poznańoszustwo

Starosta Pow. Kaliszprzestępstwa skarbowe

O.LO.S. Poznańspekulacjahandel mieszkaniami

Sąd Grodzki Poznańzaniedbanie służb.

Browar Żywiec Poznańzłe traktowanie pacjentów przy W.R.N. Poznań

Komisja Kontroli

Ksp.120/48 p-ko: Młyn "Społem" w Skwierzynie przywłaszczenie

Pow.Urz.Bezp. Skwierzyna

Zestawił: (podpis nie czytelny)

Przewodniczący Delegatury (podp. nieczyt.)

V.

APP, KS, sygn. 110, s. 152.

1948 TAJNE

OKÓLNIK Nr 2

Celem usprawnienia akcji zwalczania przestępstw gospodarczych i urzędniczych zarządzam co następuje: 1/ Należy porozumieć się z kierownikami W.U.B.P., prokuratorami wojskowymi i wszystkimi komendantami M.O. w sprawie odbywania wspólnych periodycznych konferencyj dla oznaczenia sposobów współpracy w zwalczaniu przestępstw gospodarczych i urzędniczych - (wykrywanie nadużyć i przekazywania spraw organom Komisji Specjalnej). Na konferencjach takich należy dążyć do usuwania wszelkich nieporozumień i niedociągnięć w zwalczaniu w /wym. przestępstw. 2/ Ustalić w porozumieniu z szefem W.U.B.P. stałych łączników między Delegaturą Komisji Specjalnej a W.U.B.P., łącznikiem ze strony Delegatury winien być Przewodniczący Delegatury. Pożądanym jest, aby z ramienia W.U.B.P. łącznikiem był naczelnik IV Wydziału W.U.B.P. Łącznicy utrzymywać będą ze sobą bliski kontakt, a to celem stałego uzgadniania współpracy, unikania dwutorowości w prowadzeniu dochodzeń oraz zwiększenia aktywności w wykrywaniu nadużyć. 3/ Tymczasowe aresztowanie wyższych urzędników, kierowników poważnych placówek gospodarczych lub społecznych, - jeżeli zwłoka nie grozi niebezpieczeństwem utrudnienia dochodzeń, zatarcia śladów przestępstwa itp. winno nastąpić po omówieniu sprawy z łącznikiem lub szefem W.U.B.P., którzy mogą Delegaturze ułatwić jej zadania przez dostarczenie materiałów informacyjnych i innych. Artesztowanie takich osób należy uzgadniać telefonicznie, osobiście lub pisemnie z Biurem Wykonawczym Komisji Specjalnej. 4/ W wypadkach przewidzianych z art. 57 m.k.k. i art. 11 Dekretu o postępowaniu doraźnym należy na wniosek W.U.B.P. poparty odpowiednimi materiałami stosować do podejrzanych areszt jako środki zapobiegawcze. Prowadzenie w takich sprawach dochodzeń należy w miarę potrzeby przekazać organom U.B. i utrzymywać nadzór nad tokiem dochodzeń, (nadzór wyrażać się może m.in. w obecności przedstawicieli Delegatury przy badaniach świadków i podjerzanych). W sprawach szczególnie zawiłych, trudnych do wyjaśnienia, wskazanym jest wspólne prowadzenie dochodzeń.

KOMISJA SPECJALNA do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym Biuro Wykonawcze Warszawa, Krakowskie Przedmieście 25

" ". .,..

Warszawa, dnia 17 kwietnia 1948

Bronisław Więcławski

VI.

APP, KS, sygn, 110, s. 119.

Komisja Spec.

Biuro Wykonawcze Warszawa

Do Przewodniczącego Delegatury Komisji Specjalnej w Poznaniu

Nawiązując do okólnika Nr 16/48 z 29. XII 1948 r. i wobec zaobserwowanych w niektórych miastach trudności w zaopatrzeniu ludności pracującej w artykuły pierwszej potrzeby Biuro Wykonawcze KS. poleca:

1/ zaostrzyć zwalczanie nielegalnego uboju i handlu mięsem pochodzącym z nielegalnego uboju, stosując we wszystkich poważniejszych przypadkach areszt tymczasowy. 2/ skoncentrować uwagę na kontroli dystrybucji mięsa, słoniny, wędlin, margaryny i oleju. Żądać codziennych sprawozdań od Oddziałów Centrali Mięsnej, Rzeźni« i Powszechnych Spółdzielni Spożywców o rozprowadzeniu powyższych produktów. Dopilnować, by sklepy spółdzielcze i państwowe były zaopatrzone wolej i margarynę. 3/ wzmocnić kontrolę uspołecznionego handlu w tym kierunku, by punkty sprzedaży zaopatrywały się na czas w potrzebne artykuły. Winnych rażącego niedbalstwa, powodującego zaburzenia w zaopatrywaniu ludności pociągać do odpowiedzialności, stosując w razie potrzeby areszt tymczasowy.

Za zgodność Komisja Specjalna Biuro Wykonawcze Warszawa

Dyrektor Biura Wykonawczego /-/ Dr Walawski

VII.

APP, KS, sygn. 110, s. 99 -10 1.

KOMISJA SPECJALNA do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym BIURO WYKONAWCZE Warszawa, Krakowskie Przedmieście 25

Warszawa, dnia 12 lutego 1949 r.

OKÓLNIK Nr 5w sprawie zwalczanie nie legalnego handlu żwycem i mięsem

Ostatnia uchwała Rady Ministrów w sprawie szerokiej akcji hodowlanej stanowi podstawę dla przeprowadzania i wygrania bitwy o hodowlę, tak jak poprzednio zostały wygrane inne wielkie bitwy gospodarcze. Dla zwycięstwa na tym odcinku koniecznym jest wspólny wysiłek aparatu państwowego i partyjnego oraz zrozumienie akcji przez społeczeństwo, w pierwszym rzędzie przez chłopa średnio-rolnego i mało-rolnego. Poprawa sytuacji na rynku mięsnym nie nastąpi automatycznie, lecz wymaga całego zespołu środków gospodarczych i administracyjnych.

1/ Jednym z warunków powodzenia bitwy o hodowlę jest należyte zorganizowanie aparatu skupu i dystrybucji. Z kolei wymaga to skoncentrowania całego skupu w rękach Centrali Mięsnej, Spółdzielni rejonowych i spółdzielni gminnych, Samopomocy Chłopskiej oraz bardzo nielicznych kupców koncesjonowanych, rola których będzie szybko zmniejszać się. Musi być natomiast całkowicie i ostatecznie wyłączona od zakupu żywca od chłopa piętnastotysięczna masa rzeźników legalnych i niewiele mniejsza - nielegalnych. Rzeźnicy bowiem, nie licząc się z cenami państwowymi, podbijają cenę żywca, kompensując sobie tę zwyżkę przez pobieranie nadmiernych cen i pogarszanie jakości przetworów mięsnych (kiełbas). Skutekjest taki, iż obecnie rzeźnicy płacą chłopom tak wysokie ceny za sztuki chude, iż często nie opłaci się chłopom tuczyć żywiec dla późniejszej sprzedaży spółdzielniom gminnym. Zagraża to podstawom planu "H" ijuż teraz osłabia podaż żywca na spędach i targowiskach. Nabyty nielegalnie żywiec jest częściowo bity w rzeźniach, częściowo zaś nie legalnie. Obserwujemy, mimo zaostrzonych kar, poważny wzrost uboju nielegalnego, nie tylko w klasycznych ośrodkach, jak Karczew czy Piaski, lecz również w większości małych miejscowości. Nielegalnemu handlowi żywcem i nielegalnemu ubojowi musi być wydana bezwzględna walka. Kary muszą być dotkliwa, kontrole masowe, tak aby akcja przekonała rzeźników o konieczności zaniechania kupowania żywca od chłopa. Rzeźnik może otrzymać żywiec tylko ze spółdzielni gminnej w ramach swego planu, który mu będzie wyznaczony.

Bronisław Więcławski

2/ Obserwujemy w wielu ośrodkach niepokojące i WCIąZ jeszcze nieprzezwyciężone zjawisko "separatyzmu", który wyraża się w dawaniu pierwszeństwa w zaopatrzeniu małym miejscowościom przed miastami przemysłowymi. Konkretnie wyraża się to w ten sposób, iż ze skupywanych przez spółdzielnie świń przeważna część zostaje na miejscu i tylko nieznaczna część jest kierowana do ośrodków większych. W razie wykonania planu z reguły cierpi na tym zaopatrzenia większych ośrodków. Taki separatyzm jest szkodliwy i zagraża zaopatrzeniu wielkich miast przemysłowych. Centrala Mięsna wydała dyrektywę, iż w razie gdy plan zakupu został wykonany tylko częściowo, proporcjonalnie zostanie obniżone zaopatrzenie ośrodka, który tego planu nie wykonał, jak również wysyłka do większych miast. Np.: dana osada, gdzie jest targowisko miała zakupić w ciągu tygodnia sześćdziesiąt świń, z których 30 miały pójść do wielkiego miasta, a 30 pozostać na miejscu. Jeśli zakupiono tylko 30 świń, wówczas osada dostaje 15 świń i 15 Świn idzie na wysyłkę. Taki sposób załatwienia sprawy podniesie odpowiedzialność terenu za wykonanie planu skupu oraz zapobieganie uprzywilejowaniu ośrodków nielicznych ze szkodą większych.

W związku z powyższym polecam:ad. 1/ Przeprowadzić w najbliższych tygodniach masową kontrolę sklepów rzeźniczych na terenie Delegatury. Wobec tego, iż rzeźnicy miast wojewódzkich nie mają kontaktu z chłopem i żywca nie kupują, kontrola w tych miastach powinna ograniczać się do sprawdzenia, czy nie ma mięsa z nielegalnego ubo. . . . .. jU, prZYWIeZIonego z prowIncJI. Cały ciężar akcji kontroli przypadnie zatem na miasta powiatowe i mniejsze osady, gdzie rzeźnik ma kontakt z chłopem, kupuje nielegalnie żywiec. Centrala Mięsna wydeleguje do dyspozycji inspektorów powiatowych dwóch kontrolerów w każdym powiecie. Sprawdzone muszą być wszystkie sklepy. Przy pomocy kontrolerów fachowców należy ustalić, czy ilość mięsa w sklepie nie przekracza ilości, którą rzeźnik mógł otrzymać ze sztuk nabytych legalnie w spółdzielni gminnej. Kontrola musi być starannie przeprowadzona. Jeśli w sklepie znajdzie się ilość mięsa przekraczająca zakup legalny żywca (chociażby pochodząca z legalnego uboju), kupiec winien być pociągnięty do odpowiedzialności za "skupywanie towarów dla osiągnięcia nadmiernego zysku" - art. 14, ust. 1 U stawy z dnia 2 czerwca 1947 r. W zasadzie za ten proceder trzeba wymierzać kary grzywny w maksymalnych granicach tabeli i nawet z przekroczeniem tabeli (z uzasadnieniem). W najbardziej jaskrawych przypadkach trzeba występować z wnioskiem o osadzenie sprawcy w obozie pracy. Jeśli stwierdzi się nielegalny ubój, winny musi być niezwłocznie aresztowany, chyba że jakieś szczególne względy przeciwko temu przemawiają. Karą zasadniczą w tym wypadku jest obóz pracy, nie niższy od sześciu miesięcy.

Sprawy z akcji niniejszej, określonej jako akcja "U" muszą być przez Delegatury załatwiane w pierwszej kolejności. Sprawy z wnioskiem na obóz muszą być oznaczone literą "U". Komisja Specjalna rozpatrzy je w pierwszej kolejności. Przy przeprowadzaniu aresztowań trzeba ograniczyć się do liczby 1-2 rzeźników na powiat. W miejscowościach szczególnie zagrożonych można wyjątkowo tę liczbę przekroczyćad. 2/ Inspektorzy powiatowi muszą być w stałym kontakcie z przedstawicielami Centrali Mięsnej w powiecie i dopomagać im w kontroli wykonania planu wysyłki do większych ośrodków. Konkretnie inspektor musi domagać się od spółdzielni gminnych, aby wykonywały równomiernie plan zaopatrzenie nie forytując miejscowych ośrodków. Winnych uporczywego niewykonywania planu wywozu żywca należy przesłuchiwać w charakterze podejrzanych i przesyłać te protokoły do Delegatur, które z porozumieniu z władzami wojewódzkimi ustalą dalszy tryb postępowania. Czynniki rządowe przykładają wielką wagę do powodzenia Akcji. Pierwszym warunkiem tego powodzenia jest szybkość działania. Natychmiast po powrocie do Delegatury należy telefonicznie wezwać inspektorów na odprawę. Odprawa powinna się odbyć nie później, niż w czwartek - 17.11. br. W czasie przeprowadzania akcji trzeba wzmocnić kontrolę Społecznych Komisji Kontroli Cen. Przed przystąpieniem do akcji należy zwołać przedstawicieli cechu rzeźników i zapowiedzieć im wzmożoną kontrolę i surowe kary za nielegalny wykup żywca i nielegalny ubój. Wyniki akcji trzeba podawać do prasy. Początek akcji w terenie w piątek 18.II.br.

O akcji "U" donieść w sprawozdaniu miesięcznym za luty br.

DYREKTOR BIURA WYKONAWCZEGO ( -) St. Kalinowski

Za zgodność

KOMISJA SPECJALNA do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym BIURO WYKONAWCZE Warszawa, Krakowskie Przedmieście 25

Bronisław Więcławski

VI I I.

APP, KS, sygn. 119, s. 87-88.

KOMISJA SPECJALNA do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym Delegatura w Poznaniu

Poznań, dnia 19 kwietnia 1951 r.

Do Komitetu Wojewódzkiego P.Z.P.R.

Wydział Adm.-Samorządowy w Poznaniu

Sprawozdanie opisowe Delegatury Komisji Specjalnej w Poznaniu za miesiąc marzec 1951 r.

W miesiącu marcu 1951 r. wpłynęło do Delegatury 121 spraw, w tym spraw aresztanckich 15 (osób aresztowanych 23). Pozostało z miesiąca ubiegłego 131 spraw niezałatwionych.

Z tego w miesiącu sprawozdawczym załatwiono 203: orzeczeń skazujących wydano 174, 7 spraw umorzono, 4 sprawy przekazano wig właściwości Komisji Specjalnej w Warszawie, 17 spraw zwrócono Prokuraturze Wojewódzkiej w Poznaniu celem uzupełnienia śledztwa, 1 sprawę załatwiono w inny sposób (połączenie) .

49 spraw pozostało jako nie załatwionych na miesiąc kwiecień 1951 r.

Orzeczenia Delegatury przedstawiają się następująco: al skierowanie do obozu pracy 58 osób, w tym: 46 osób do 6 mIeSIęcy, 8 osób do 12 miesięcy, 2 osoby do 18 miesięcy i 2 osoby ponad 18 miesięcy i to: 4 osoby za przestępstwo z art. 286 1 k.k. (do 6 miesięcy), 9 osób za przestępstwo z art. 286 2 k.k. (w tym 4 osoby do 6 miesięcy, 3 - do 12 mieś., i 2 - do 18 mieś.); 13 osób za przestępstwa z ustawy z dnia 2.6.1947 r. (do 6 mieś.); 19 osób za przestępstwa dewizowe (w tym 15 osób do 6 mieś., 2 osoby do 12 mieś., i 2 osoby ponad 18 mies.o.p.); 13 osób za inne przestępstwa z art. 257, 264 k.k., p.k.s. i 42 m.k.k. (10 osób do 6 mieś. i 2 osoby do 12 mies.o.p.). bl skazano na grzywnę 196 osób (łącznie z obozem 26 osób); 10 osób z art. 286 1 k.k. do 1000 zł; 19 osób z art. 286 2 k.k. (w tym 16 osób do 1.000 zł oraz 3 osoby do 5.000 zł); 3 osoby z art. 286 3 k.k. do 1.000 zł; 102 osoby za przestępstwa z ustawy z 2.6.1947 r. (w tym 89 osób do 1.000 zł, 13 osób do 5.000 zł); 2 osoby za nielegalny garbunek skór do 1.000 zł; za przestępstwa dewizowe 37 osób (w tym 26 osób do 1.000 zł, 10 osób do 5.000 zł i 1 osobę do 30.000 zł; za inne przestępstwa 20 osób (w tym 17 osób do 1.000 zł i 3 osoby do 5.000,- zł).

Na 174 sprawy, w których wydano orzeczenia skazujące 61,5% przypada na....., z czego znów 27% przypada na handel łańcuszkowy, 53% pobieranie nadmiernych cen, brak sprzedaży, odmowa sprzedaży towarów, brak cennikaw handlu prywatnym i 20% za to samo w handlu uspołecznionym; 11,5% na przestępstwa urzędnicze tzn. nadużycia w związku z wejściem w życie ustawy o zmianie systemu pieniężnego, nienależyte wykonanie swoich obowiązków służbowych itp.; 14% na przestępstwa dewizowe tzn. handel walutą (dekret dewizowy) względnie posiadanie waluty i złota po wejściu w życie ustawy z dnia 28.10.1950 r. o zakazie posiadania walut obcych i złota; pozostałość, tj. 13% przypada na różne inne przestępstwa, jak: nielegalny garbunek, kradzieże na zakładach, oszustwa związane z wejściem w życie ustawy o zmianie systemu pieniężnego, z prawa karnego skarbowego, z art. 42 m.k.k. itp. Problemowym zagadnieniem jest jeszcze ciągle handel łańcuszkowy deficytowymi artykułami tekstylnymi, który mimo stosownie surowych sankcji nie ustaje, szczególnie w powiatach sąsiadujących z województwem łódzkim. Dla skuteczniejszego zwalczania tego problemu, jak również i innych przestępstw, moim zdaniem należy publikować za pomocą prasy orzeczenia Delegatury, jak to niekiedy miało miejsce, co odstraszająco wpłynęłoby na wszelkich handlarzy trudniących się handlem łańcuszkowym.

Wyk. Pol.

przep. w 2-ch egz.SH 1 egz. - K.W.PZPR 1 " a/a

Przewodniczący Delegatury K.S.

(B. Polaszewski) podpis nieczytelny

- Wydz.Adm. Sam.

IX.

APP, KS, sygn. 119, s. 104 - 107.

Do Komitetu Wojewódzkiego P.Z.P.R.

Wydział Administracyjno- Samorządowy w/Poznaniu

Sprawozdanie opisowe Delegatury Komisji Specjalnej w P o z n a n i u za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1951 r.

Stan osobowy Delegatury: Po reorganizacji Komisji Specjalnej z dniem 1.10.1950 r. stan osobowy Delegatury zmniejszył się do liczby 9 osób, tj. przewodniczącego, 2 członków, kierownika kancelarii, 2 referentów kancelaryjnych, 2 maszynistek i 1 woźnego. Z tego 5 pracowników są członkami P.Z.P.R., a 4 bezpartyjnych. Wszystkie niewiasty, tj. w licznie 3-ch są członkiniami L.K. Poza tym wszyscy pracownicy są członkami T.P.P.R.

Bronisław Więcławski

Działalność Delegatury: W okresie sprawozdawczym, tj. od 1 stycznia do 30 czerwca 1951 r. wpłynęło do Delegatury 976 spraw z wnioskiem o ukaranie. Z tego wydano orzeczeń skazujących 797, umorzono spraw 59 (5,5% wpływu), zwrócono Prokuraturze Wojewódzkiej celem uzupełnienia śledztwa - 94 spraw (9,6% wpływu), 25 spraw przesłano w/g właściwości do rozpatrzenia Komisji Speq'alnej w Warszawie, 6 spraw załatwiono w inny sposób (połączenia). Pozostało z miesiąca grudnia 1950 r. - 32 sprawy jako niezałatwione. 56 spraw pozostało na miesiąc maj 1951 r. jako niezałatwionych. Stosunkowo wysoki procent spraw zwróconych Prokuraturze do uzupełnienia śledztwa (9,6% ogólnego wpływu) tłumaczy się niedostatecznym zebraniem w toku śledztwa okoliczności mogących mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, które w postępowaniu miejscowym nie mogły być na miejscu wyjaśnione. N ależy jednak podkreślić, że zwroty akt do uzupełnienia śledztwa były większe w pierwszych miesiącach i ostatnia procentowość tych spraw zmniejszyła się do około przeciętnie 6%. Przeciętny wpływ wynosi 163 spraw miesięcznie. Największy wpływ spraw w okresie sprawozdawczym datuje się w m-cu styczniu (204 spraw), najmniejszy w miesiącu marcu (121 spraw) . W okresie sprawozdawczym Delegatura skazała na obóz pracy przymusowej 192 osoby, ukarała zaś grzywną 883 osoby (w tym łącznie z obozem 69 osób). Różnica w cyfrach osób skazanych na obóz pracy i ukaranych grzywną, a cyfrą wydanych orzeczeń skazujących tłumaczy się tym, że często w niejednych sprawach występowało kilka, a nawet kilkanaście podejrzanych. N ależy jednak nadmienić, że około 10% orzeczeń Delegatury zostało uchylone w trybie nadzoru przez Komisję Specjalną w Warszawie na korzyść skazanych, bądź to całkowicie i akta sprawy przesłane zostały przez Komisję Specjalną Prokuraturze Wojewódzkiej celem uzupełnienia śledztwa, bądź to obniżono wymierzoną przez Delegaturę karę względnie obóz pracy zamieniono na grzywnę. W kilku nielicznych wypadkach orzeczenia Delegatury zostały w trybie nadzoru uchylone na niekorzyść skazanych. U chylenie orzeczeń Delegatury na korzyść skazanych tłumaczy się tym, że skazani po otrzymaniu orzeczeń skazujących wnieśli w swoich zażaleniach czy prośbach nowe istotne okoliczności, które w śledztwie często ze względów oportunistycznych nie zostały uwypuklone względnie pominięte. Jeśli chodzi o rodzaj przestępstw, to na ogólną ilość orzeczeń skazanych 68,8% przypada na przestępstwa z ustawy z dnia 2.6.1947 r. o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym (w tym mieszczą się również przestępstwa polegające na ukrywaniu nadwyżek zbożowych przez rolników). 9,1% na przestępstwa z art. 286 1,2 i 3 k.k.; 9,6% na przestępstwa dewizowe, 1,1% na nielegalny wyrób i handel alkoholem, 0,7% - nielegalny garbunek, 0,6% na przemyt oraz 10,1% na inne przestępstwa (oszustwa związane z wejściem w życie ustawy o zmianie systemu pieniężnego, przestępstwa z prawa karnego skarbowego Gak sprzedaż napojów alkoholowych bez

uprawnień, odkażanie spirytusu skażonego), kradzieże na zakładach produkcyjnych, przestępstwa z 42 m.k.k., przestępstwa związane z przemiałem zbóż itp.) . W 121 sprawach orzeknięto obok kary zasadniczej (obozu czy grzywny) karę dodatkową, tj. przepadek zajętych dowodów rzeczowych oraz w 3 sprawach orzeknięto dodatkowo zamknięcie przedsiębiorstwa. Wśród zagadnień problemowych, które nasunęły sprawy rozpatrywane przez Delegaturę - na czołowym miejscu należałoby postawić przestępstwa wynikłe w związku ze zmianą systemu pieniężnego. Przestępstwa te polegają na wymianie prywatnych oszczędności poszczególnych pracowników przez sprzedaż towaru w placówkach spółdzielczych, względnie odprowadzenie gotówki prywatnej na konta bankowe lub do kas różnych instytucji były stosunkowo bardzo liczne. Przy rozpatrywaniu tych spraw Delegatura brała z jednej strony pod uwagę wychowawcze i konieczność odstraszania na przyszłość od popełnienia tego rodzaju przestępstwa, a z drugiej strony groźbę uszczuplenia kadr pracowników spółdzielczych i bankowych. W związku z wejściem w życie ustawy o zakazie posiadania złota i walut zagranicznych - do spraw problemowych należy zaliczać również przestępstwa dewizowe, polegające bądź to na handlu walutą i złotem jeszcze przed wejściem w życie wspomnianej ustawy bądź to na ukrywaniu posiadanych walut obcych i złota. Zgodnie z wytycznymi otrzymanymi z Komisji Specjalnej - Delegatura przy rozpatrywaniu tych spraw stosowała łagodny kurs wobec przestępców przypadkowych, stosując natomiast surową represję karną wobec przestępców zawodowych lub w wypadku ujawnienia przestępstwa w większych rozmiarach. Wreszcie do sprawo charakterze problemowym należy zaliczyć także sprawy dotyczące nielegalnego wyszynku i pojawiające się przypadki odkażania denaturatu, w związku z podniesieniem cen na napoje alkoholowe; przeciekanie to z uspołecznionego handlu detalicznego, polegające na wyłączeniu przez sprzedawców pewnej ilości towarów deficytowych z normalnego obrotu, przez samozaopatrywanie się w większą ilość towarów lub rezerwowanie tych towarów dla osób uprzywilejowanych. Pewną problematykę przedstawiały także sprawy gromadzenia i ukrywania przez producentów rolnych zbóż. Do Delegatury skierowane zostały raczej sprawy drobniejsze, w których ze względu na rozpoczynający się okres siewu - Delagatura w tych sprawach stosowała przeważnie kary grzywny współmierne do wielkości przestępstwa i stanu majątkowego podejrzanych. N atomiast palący uprzednio problem handlu łańcuszkowego na terenie naszego województwa - jak wynika przynajmniej ze spraw skierowanych do Delegatury - stracił na znaczeniu i jedynie uprawiany jest jeszcze w powiatach wschodnich naszego województwa. Przy wydaniu orzeczeń w tego rodzaju sprawach Delegatura z reguły stosowała karę pozbawienia wolności, za wyjątkiem tych przypadków, gdzie stały temu na przeszkodzie względy rodzinne i wiek podejrzanych oraz wobec przestępców przypadkowych.

Bronisław Więcławski

Sprawy związane z potajemnym ubojem i nielegalnym handlem mięsa nie wpłynęły do tutejszej Delegatury w okresie sprawozdawczym. Problem ten przez Prokuratury został zupełnie przeoczony, mimo, że potajemny ubój i nielegalny handel mięsem w tutejszym województwie kwitł w związku z chwilowymi trudnościami na rynku mięsnym.

Współpraca z władzami: Współpraca Delegatury z Prokuraturą Wojewódzką, a raczej prokuratorem Wojewódzkim w pierwszym okresie była bardzo ograniczona i luźna pomimo usilnych starań mej strony celem jej nawiązania, o czym zresztą raportowałem przy składaniu miesięcznych sprawozdań. Od około 2-ch miesięcy stan ten się polepszył i obecnie śmiem twierdzić, że współpraca jest jak najlepsza. Objawia się to w częstszych kontaktach z Prokuratorem Wojewódzkim, kierownikami Wydziałów Prokuraturty, liczniejszą obecnością Prokuratorów Prokuratury Wojewódzkiej na posiedzeniach Delegatury w celach bliższego zapoznania się z przygotowaniem spraw, które wpłynęły z wnioskiem o ukaranie do Delegatury, w częstszych zaproszeniach i obecnością pracowników operatywnych Delegatury na odprawach prokuratorskich, gdzie tutejsi pracownicy mają możność bezpośredniego zapoznania się z problemami. Poza tym, jako przewodniczący Delagatury co najmniej raz na kwartał obecny jestem na odprawach w Warszawie organizowanych wspólnie z Centralną Prokuraturą i Komisją Specjalną, na których omawia się problemy związane z wymiarem sprawiedliwości. Współpraca z Partią polega na miesięcznym składaniu sprawozdań i ustnym omawianiu problemów zaistniałych w miesiącach sprawozdawczych, względnie w sporadycznych kontaktach w sprawach, gdzie ze względu na osobę sprawcy lub rodzaj przestępstwa zachodzą wątpliwości co do stosowania właściwej polityki karnej. Również raz w miesiącu jestem w osobistym kontakcie z Przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, gdzie ogólnie zapoznaję Przewodniczącego z działalnością Delegatury.

Wyk. Pol.

przep. w 2 egz.SH 1 egz. adresat 1 " a/a

Przewodniczący Delegatury Komisji Specjalnej w Poznaniu

B. Polaszewski