GENEALOGIA PIASTÓW WIELKOPOLSKICH Potomstwo Władysława Odonica

Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr2; Nasi Piastowie

KAZIMIERZ JASIŃSKI

R odowód Piastów wielkopolskich, których protoplastą (praojcem) jest Mieszko III Stary, syn Bolesława Krzywoustego, został dokładnie opracowany przez Oswalda Balzera w jego monumentalnym dziele "Genealogia Piastów" (Kraków 1895, tab!. IV i V, s. 193-257). Objęło ono łącznie 30 osób żyjących w latach ok. 1140-1335, z tym, że ostatni potomek męski w linii Piastów wielkopolskich, Przemysł II, zmarł w 1296 r. Opracowanie Balzera jest, jak dotychczas, jedyną pozycją naukową, która objęła wszystkich potomków w linii męskiej Mieszka III Starego. Dzieło W. Dworzaczka, "Genealogia" (Warszawa 1959), jest opracowaniem wyłącznie tabelarycznym, które poświęciło Piastom wielkopolskim tablicę nr 2 pt. "Książęta wielkopolscy z domu Piastów". W 1958 i 1960 r. opublikowałem dwuczęściową rozprawę pt. " Uzupełnienia do genealogii Piastów" (Studia Źródłoznawcze, t. 3, s. 199-212 oraz t. 5,89-111). Jest to jednak studium dotyczące genealogii tylko niektórych Piastów wielkopolskich, a ponadto chodzi tu o biogramy - z wyjątkiem biogramu poświęconego Władysławowi Odonicowi - dotyczące tylko niektórych faktów genealogicznych. Są to zatem biogramy niepełne. Opracowań omawiających genealogię pojedynczych Piastów wielkopolskich jest nawet względnie dużo, zwłaszcza jeżeli uwzględniamy biogramy opublikowane w "Polskim Słowniku Biograficznym" .

To, co ukazało się po opublikowaniu "Genealogii Piastów", stanowi niekiedy cenny wkład w zakresie badań nad genealogią Piastów wielkopolskich, lecz w rachubę wchodzą tu badania o charakterze uzupełniającym. Jedynym dziełem obejmującym całość genealogii interesującej nas linii piastowskiej pozostała po dzień dzisiejszy znakomita "Genealogia Piastów". Można by postawić pytanie, czy wobec faktu, że dzieło Balzera jest niemal bezbłędne, nie należałoby ograniczyć się do jego reedycji z dołączeniem uzasadnionych korekt i uzupełnień. Uważam, że można by pokusić się o tegorodzaju reedycję i to nawet ograniczoną do fragmentu obejmującego wyłącznie Piastów wielkopolskich. Niejedna doskonała praca historyczna doczekała się przecież reedycji, żeby wymienić tylko książkę Stanisława Smolki "Mieszko Stary i jego wiek", opublikowaną w 1881 r., i wydaną po raz drugi w 1959 r.

przez A. Gieysztora. Z drugiej jednak strony genealogia Piastów wielkopolskich wymaga już ponownego opracowania, które nie podważając doniosłości badań Balzera, wzbogaciłoby je o nowe ustalenia. Sam Balzer, tylko w okresie dwuletniego druku "Genealogii Piastów", zgromadził sporą ilość uzupełnień i sprostowań, umieszczając je na końcu swego dzieła. Tymczasem upłynęło już sto lat od ukazania się "Genealogii Piastów". Opublikowano nowe źródła nieznane w ogóle Balzerowi. Ponadto znaczna część źródeł doczekała się nowych, poprawniejszych wydań, jak np. roczniki wielkopolskie i Kronika wielkopolska w "Monumenta Poloniae Historica" (series nova, t. VI i VIII). Stan badań wzbogacił się o liczne prace szczegółowe. Uwzględnić również należy dorobek zagranicznej nauki historycznej w zakresie genealogii tych dynastii, z którymi Piastowie wielkopolscy wchodzili w koligacje (zawieranie małżeństw). Sentencja łacińska głosi, że errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką. Ma ona zastosowanie także w odniesieniu do "Genealogii Piastów". Niektóre, nieliczne ustalenia Balzera okazały się mylne już w momencie ich opublikowania, jak np. uznanie proboszcza magdeburskiego Ottona, zmarłego w 1225 r., za syna Odona Mieszkowica. Tymczasem Otto był niewątpliwym synem księcia Dypolda z dynastii czeskich Przemysłowiców. Niektóre wyniki Balzera są tylko hipotetyczne i to z przyczyn obiektywnych, głównie z braku wystarczającej podstawy źródłowej. Nie należy się dziwić historykom, że starają się oni niektóre z hipotez Balzera podważyć względnie wzmocnić, co w obu wypadkach oznacza potrzebę kontynuacji badań w danej kwestii. N owe hipotezy mogą okazać się nieuzasadnione, czego jednak z góry nie można przewidzieć, natomiast sam fakt podjęcia weryfikacji ustaleń hipotetycznych autora "Genealogii Piastów" zasługuje na akceptację. To wszystko łącznie uzasadnia ponowne opracowanie całości genealogii Piastów wielkopolskich, a niniejsze opracowanie jest właśnie próbą powyższego przedsięwzięcia. Ograniczam się, podobnie jak Balzer, do omówienia genealogii Piastów wielkopolskich tylko w linii męskiej. Co należy rozumieć pod pojęciem linia męska (tzw. potomstwo po mieczu).

Chodzi tu o uwzględnienie zarówno synów jak i córek Piastów wielkopolskich, natomiast nie zostało uwzględnione potomstwo Piastówien wielkopolskich, wyszłych za mąż czy to za Piastów innych linii, czy w ogóle za innych (niepiastowskich) dynastów, np. czeskich, niemieckich i innych. Powyższe potomstwo obejmuje tzw. potomstwo po kądzieli. Dość powiedzieć, że potomstwo po kądzieli Piastów wielkopolskich obejmuje większość współczesnych rodzin królewskich z potomstwem królowej angielskiej Elżbiety II włącznie. Z kolei ograniczenie się tylko do potomstwa w linii męskiej Władysława Odonica zapobiega zbyt obszernym rozmiarom niniejszej rozprawy, uwzględ

Kazimierz Jasiński

niając przy tym Piastów związanych szczególnie z Poznaniem. Ojciec Władysława Odonica, Odo, jest pierwszym Piastem z tytułem księcia poznańskiego, którego nie używał ani jego ojciec, Mieszko Stary, ani rodzeństwo Odona. Przedmiotem obecnego opracowania jest wyłącznie problematyka genealogiczna i z tej przyczyny biogramy noszą charakter ściśle genealogiczny i nie należy ich utożsamiać z biogramami w ogólniejszym tego słowa znaczeniu, uwzględniającymi działalność danej osoby i różne wydarzenia z jej życia. Pewien wyłom, i to jedyny, jeżeli chodzi o zakres niniejszej rozprawy, stanowić będzie biogram ostatniej Piastówny wielkopolskiej, rodowitej Poznanianki, Ryksy - Elżbiety, uwzględniający poza genealogią pewne fakty z jej życia. Zostało to spowodowane tym, że Ryksa jest osobą słabo znaną w polskiej nauce historycznej. W rozprawie zastosowałem przy opracowywaniu poszczególnych biogramów następujący, dość powszechnie przyjęty w tego typu pracach, schemat genealogiczny. Biogramy uwzględniają: 1. filiację genealogiczną (tj. pochodzenie); 2. imię lub imiona, przydomek i ewentualnie liczbę porządkową przy panujących o tym samym imieniu; 3. datę urodzenia i kolejność rodzeństwa według wieku; 4. datę śmierci; 5. miejsce pochowania oraz 6. małżeństwo lub małżeństwa, z podaniem wszystkicłi faktów genealogicznych dotyczących żon Piastów wielkopolskich. Powyższy schemat dotyczy męskich przedstawicieli wielkopolskiej linii piastowskiej, natomiast genealogia Piastówien wielkopolskich została opracowana według identycznego schematu z tą tylko różnicą, że ich małżeństwa omawiam przed datą śmierci, przy czym nie zajmuję się bliżej genealogią ich mężów, przyjmując ich dane genealogiczne z literatury. W stosunku do schematu zastosowanego przez Balzera niniejszy schemat jest bogatszy o jeden element, mianowicie o miejsce pochowania. Podobnie jak autor "Genealogii Piastów" nie zajmuję się bliżej tytulaturą. Obecne opracowanie mniej miejsca poświęca, niż to się przyjmuje, ustaleniu filiacji, która jest jednak za każdym razem uzasadniona. Bliższe omówienie filiacji jest tym razem zbyteczne, ponieważ pochodzenie poszczególnych Piastów wielkopolskich nie budzi wątpliwości, natomiast cytowanie nawet tylko części źródeł świadczących, że taki a taki Piast wielkopolski miał za rodziców takie a takie osoby, rozbudowałoby zbyt biogramy. Z reguły pominięte zostały w tej kwestii przekazy Jana Długosza, będące wtórnymi, pochodnymi źródłami.

Ciężar opracowań biogramów tkwi głównie w ustaleniu chronologii faktów genealogicznych, zwłaszcza daty urodzin i małżeństw. W źródłach najczęściej nie zachowały się daty wspomnianych faktów. Ustalenia zostały oparte przede wszystkim na źródłach, a w dalszej kolejności na stanie badań. Dla ułatwienia lektury poszczególnych biogramów nie zostały one zaopatrzone w przypisy dokumentujące podane w tekście ustalenia. Rozszerzyłoby to znacznie rozmiary rozprawy. Każdy jednak biogram został zaopatrzony w dołączony do niego wykaz literatury i źródeł, stanowiący w miarę pełną dokumentację ustaleń faktograficznych podanych w biogramie.

Genealogia Piastów wielkopolskichl. Władysław Odonic

To, że był synem Odona Mieszkowica, księcia poznańskiego, poświadczają nie tylko liczne źródła zarówno historiograficzne, jak i dyplomatyczne (dokumentowe), lecz także bardzo często używany przy jego imieniu patronimik - Odonic, tzn. syn Odona. Poprawna forma tego patronimiku powinna brzmieć Odowic. Wbrew zastrzeżeniom S. Laguny, patronimik ten często stosowany, niekiedy bez podania imienia, przybrał charakter przydomka. Imię Odonica (taka forma jakkolwiek niepoprawna językowo powszechnie się przyjęła już we współczesnych źródłach) było najczęściej zapisywane w wersji łacińskiej odpowiadającej polskiemu "Włodzisław". Spotykamy jednak obok wymienionej wersji także wersję "Władysław", którą umownie przyjąłem we wszystkich biogramach poświęconych Piastom o tym imieniu. Obie wersje są uzasadnione i jakkolwiek "Włodzisław" jest wersją pierwotną, używam wersji przyjętej współcześnie, a występującej już w średniowieczu. Władysław obok patronimiku o charakterze przydomkowym nosił przydomek Plwacz. Trudno dociec, czy ten przydomek zawdzięcza swe powstanie jakiejś chorobie (suchoty, choroba gardła), czy nagannym manierom jego nosiciela. Trudno ustalić, do którego z wcześniejszych Władysławów nawiązuje imię Odonica. Najprościej byłoby przyjąć, że odziedziczył on to imię po swym stryju, Władysławie Laskonogim, gdyby nie to, że obaj Władysławowie się wzajemnie nienawidzili. Laskonogi pochodził z drugiego małżeństwa Mieszka Starego, podczas gdy Odo, ojciec młodszego Władysława, pochodził z pierwszego małżeństwa Mieszka Starego z Elżbietą, królewną węgierską. Możliwe jest jednak chociażby chwilowe zbliżenie Władysława Utskonogiego do Odona, sprawcy wypędzenia Mieszka Starego - wraz z synami z jego drugiego małżeństwa z księżniczką ruską, Eudoksją - z Wielkopolski w 1177 r. Po powrocie Mieszka z wygnania w 1181 f., stosunki z jego naj starszym synem Odonem ułożyły się względnie poprawnie, o czym świadczyłoby pozostanie na księstwie poznańskim Odona. Mogło to jednak być następstwem faktu, że Odo miał skutecznego protektora w osobie stryja, Kazimierza Sprawiedliwego, antagonisty Mieszka. Przy zaistnieniu poprawnych stosunków między Mieszkiem i Odonem, mógł Odonic otrzymać imię noszone przez jego stryja. Antagonizm między stryjem a bratankiem powstał dopiero z pocz. XIII w. i utrzymał się już na stałe za ich życia. Gdyby odrzucić zaproponowaną tu genezę imienia Odonica, wówczas należałoby przyjąć, że imię to nawiązywało prawdopodobnie do pierwszego nosiciela tego miana w dynastii piastowskiej, mianowicie do Władysława Hermana, ponieważ śląska geneza tego imienia, nawiązująca do Władysława Wygnańca, wydaje się mało prawdopodobna. Natomiast może ona wchodzić w rachubę w wypadku Władysława Laskonogiego. W każdym razie imię Władysława Odonica jest imieniem piastowskim i to jednym z bardziej popularnych. Datę urodzin Władysława Odonica ustalił, dość przekonująco, Balzer na ok. 1190 r.

Kazimierz Jasiński

Autor" Genealogii Piastów" nie znał imienia matki Władysława Odonica, uważając ją za córkę księcia halickiego Jarosława Ośmiomysła. Już S. Laguna w 1897 r. wykazał, że miała ona na imię Wyszesława, powołując się na przekaz Księgi Brackiej opactwa Panny Marii w Lubiniu.

Odonic zmarł 5 VI 1239 r. Datę roczną podaje kilka źródeł, w tym dwa współczesne roczniki: Rocznik kapituły gnieźnieńskiej i Rocznik kapitulny krakowski. Datę dzienną zanotował nekrolog lubiński. Odonic został pochowany w katedrze poznańskiej.

JegO Ż o n a fi i a l a z c a ł a pewnością na imię Jadwiga. Według wszelkiego prawdopodobieństwa Odonic poślubił ją w latach 12181220. Wszystko przemawia za tym, że gdy został w 1217 r. wypędzony przez Laskonogiego i udał się wówczas na Węgry, nie był jeszcze żonaty. Wziął on udział w krucjacie krzyżowej zorganizowanej przez króla węgierskiego w 1218 r. Nie wiadomo, kiedy powrócił do kraju. Przypuszczalnie do zawarcia małżeństwa doszło w okresie, gdy był jeszcze wygnańcem, co odpowiadałoby wspomnianym już latom 12181220. Termin końcowy (tzw. termin ad quem) wyznacza fakt, że pochodzący z tego małżeństwa Przemysł I urodził się najpóźniej w 1221 r. O ile data zawarcia małżeństwa przez Odonica i imię jego żony nie budzą wątpliwości, o tyle trudności sprawia ustalenie jej filiacji. W literaturze historycznej przeważa zdecydowanie pogląd, że Jadwiga była córką namiestnika Pomorza Gdańskiego, Mściwoja I. Powyższy pogląd uprawdopodobnił J. Bieniak, jednak nadal pozostały pewne wątpliwości. Zdaniem E. Rymara, Jadwiga nie była córką Mściwoja I, a jej pochodzenie nie jest znane. Za tym, że była ona córką Mściwoja, zdaje się przemawiać nazwanie przez Mściwoja II, wnuka Mściwoja I, księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego, syna Odonica, bratem ciotecznym - frater amitivus. Termin ten oznacza w łacinie średniowiecznej syna ciotki (siostry ojca), co odpowiadałoby założeniu, że żona Odonica była siostrą Świętopełka, ojca Mściwoja II. Należy jednak zwrócić uwagę na chwiejność i wieloznaczność średniowiecznej terminologii pokrewieństwa w języku łacińskim oraz uwzględnić okoliczność, że frater amitivus może oznaczać w łacinie średniowiecznej nie tylko syna siostry ojca, lecz także syna siostry matki. Ten ostatni wariant dopuszcza możliwość, że żony Odonica i Świętopełka, były siostrami. To rozwiązanie tłumaczyłoby dlaczego Przemysł II, wnuk Odonica,

Pieczęć Władysława Odonica ksiecia wielkopolskiego (1234) Rys. Z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolskizwie w jednym i tym samym dokumencie "swym stryjem" (noster patruus) tylko Mściwoja II, a nie określa mianem krewnego księcia tczewskiego, Sambora, który w myśl dotychczas panującego poglądu w sprawie pochodzenia Jadwigi, byłby z Przemysłem również spokrewniony, ponieważ Sambor był synem, a Przemysł II byłby prawnukiem Mściwoja I. Słusznie zwrócił na to uwagę E. Rymar. Wydaje się, że ustalenie filiacji Jadwigi wymaga jeszcze dalszych badań, a być może jej pochodzenie na zawsze pozostanie nieznane. Przy obecnym stanie badań można przyjąć, lecz tylko hipotetycznie, że była córką Mściwoja. Powyższą filiację należy zaopatrzyć znakiem zapytania. Zmarła 29 XII 1249 r. i została pochowana w katedrze gnieźnieńskiej. Brak przesłanek dla dokładniejszego ustalenia daty jej urodzin. Zapewne była młodsza od urodzonego ok. 1190 r. Władysława Odonica. Z jej małżeństwa z Odonicem znanych jest pięcioro dzieci, trzech synów, Przemysł, Bolesław i dość wątpliwy Ziemomysł oraz dwie córki, Salomeą i Eufemia.

Literatura i źródła

Balzer, s. 218-223; 1. Bieniak, Postanowienia układu kępińskiego (15 lutego 1282), Przegląd Historyczny 82(1992) z. 2, s. 224-226; 1. Hertel, Imiennictwo dynastii piastowskiej we wcześniejszym średniowieczu, Warszawa 1980, s. 123-126; J. Jabczyński, Rys historyczny miasta Dolska i jego okolic, Poznań 1857, s. 46 przyp. 33; K. Jasiński, Uzupełnienia, cz. 2, s. 97-100; B. Kurbisówna, Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XN wieku, Warszawa 1959, s. 61; S. Laguna, Rodowód Piastów, Kwartalnik Historyczny 11(1897), s. 764; E. Rymar, Czy Jadwiga żona Władysława Odonica była księżniczką pomorską? Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza 13(1980) z. 2, s. 35-59; - KDW, 1.1, nr 218-220; Pommersches Urkundenbuch, t. I, s. 484, MG SS, t. XXIII, s. 921; MPH s. n., t. V, s. 78; t. VI, s. 4, 28; t.

VIII, s. 86,104-105; t. IX cz. 2, s. 73; Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. IV, Wrocław 1975, szp. 365.

2. Przemysł (Przemysław) I

Przemyśla jako syna Władysława Odonica poświadczają liczne źródła, zwłaszcza dyplomatyczne. Występuje on z reguły wspólnie ze swym bratem, Bolesławem Pobożnym, na dokumentach ojcowskich, zaczynając od 1232 r.

Jest pierwszym Piastem używającym imienia Przemysł, które nawiązuje niewątpliwie do imienia króla czeskiego, Przemyśla IOttokara. Geneza tego imienia w wypadku syna Władysława Odonica nie musi być genealogiczna, to znaczy, że niekoniecznie świadczy o czeskim pochodzeniu jego matki, Jadwigi, jakkolwiek takiej ewentualności nie można wyłączyć. Z całą pewnością imię to jest reminiscencją pobytu Władysława Odonica w Czechach, względnie zetknięcia się z jakimś wpływowym środowiskiem czeskim z kręgu dynastycznego. Dokładnych okoliczności towarzyszących pojawieniu się w dynastii piastowskiej tego miana, jak dotychczas, nie ustalono. Imię to brzmiało współcześnie Przemysł. Wersja Przemysław jest znacznie późniejsza, lecz jeszcze średniowieczna, dlatego uważam, że można używać

Pieczęć Przemyśla I księcia wielkopolskiego (1247) Rys. z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolskiobu wersji, tym bardziej, iż słowo "przemysł" oznacza obecnie nie tylko imię, lecz dział produkcji materialnej i w tym ostatnim znaczeniu jest bardzo rozpowszechnione. Nie ulega natomiast wątpliwości, że syn Odonica nosił imię o brzmieniu Przemysł (Przemyśl) i dopiero Jan Długosz zwie go Przemysławem. Liczbę porządkową Primus przydaje Przemysłowi dopiero Kronika wielkopolska. Był on z całą pewnością starszy od swego brata Bolesława. W dokumentach, w których występują wspólnie, Przemysł jest wymieniany zawsze przed Bolesławem. W chwili śmierci, tj. w dniu 4 VI 1257, liczył Przemysł 36 lat. Na tej podstawie należałoby przyjąć, że urodził się między 5 VI1220 a 4 VI1221 r. Próba zacieśnienia tej daty do okresu między 5 VI a 9 VIII 1220 f., podjęta przez Balzera, nie jest uzasadniona. Nie można rozstrzygnąć czy bardziej prawdopodobne jest urodzenie się Przemyśla w 1220, czy 1221 r. Obydwie możliwości są w równym stopniu uzasadnione. Przemysł zmarł 4 VI 1257 r. Wiadomość tę z całą pewnością zawierał Rocznik kapituły poznańskiej spisywany w tym czasie przez ówczesnego kustosza poznańskiego, Godysława Baszka, bardzo blisko związanego z Przemysłem, lecz ten fragment rocznika nie zachował się. Został on jednak przejęty przez późniejszą Kronikę wielkopolską. Identyczną datę dzienną zgonu Przemyśla podaje Nekrolog czesko-śląski, źródło bardzo wiarygodne. Pewna jest także data roczna jego śmierci - rok 1257. Już w kilka dni po jego zgonie wspomina go jako zmarłego Bolesław Pobożny. Zgodnie ze swym życzeniem został pochowany w katedrze poznańskiej.

Żoną Przemyśla była Elżbieta, córka księcia śląskiego Henryka Pobożnego.

Małżeństwo zostało zawarte w 1244 r. Elżbieta urodziła się w latach 1224-1232.

Jedno ze źródeł, mianowicie Kronika polska pochodząca z ok. 1285 r., podaje, że Elżbieta była mniszką w klasztorze cysterskim w Trzebnicy, skąd została uprowadzona przez swego brata, Bolesława Rogatkę, który wydał ją za mąż za Przemyśla. Wiadomość ta została uznana za wiarygodną przez niektórych historyków, między innymi przez Balzera. Wydaje się jednak, że wspomniana wiadomość jest dość wątpliwa. Prawdopodobnie Elżbieta zanim wyszła za mąż przebywała w klasztorze trzebnickim bez zamiaru zostania mniszką. Podobnie przedstawiała się sprawa z jej babką, św. Jadwigą, która zanim poślubiła Henryka Brodatego, wychowywała się w klasztorze benedyktyńskim w Kitzingen, co nie było związane z przyjęciem przez nią profesji zakonnej. Trudno tu o pewne rozstrzygnięcie, jednak pogląd, że Elżbieta tylko kształciła się w klasztorze trzebnickim jest prawdopodobniejszy od poglądu, że była ona w tymże klasztorze mniszką. Elżbieta zmarła 16 I 1265 r. w Modrzu koło Poznania. Miejsce jej pochowania podaje dopiero Jan Długosz, według którego została pogrzebana w katedrze poznańskiej. Przekaz Długosza, jakkolwiek późny, zdaje się być wiarygodny. Przemawia za tym miejsce śmierci Elżbiety, Modrze, położone blisko Poznania oraz pochowanie jej męża w katedrze poznańskiej.

Z małżeństwa z Przemysłem pochodziły 4 córki oraz syn pogrobowiec, Przemysł II.

Literatura i źródła

Ba1zer, s. 228-231; K Jasiński, Uzupełnienia, cz. 1, s. 203-205; tenże, Rodowód Piastów śląskich, t. 1, Wrocław 1973, nr 27, s. 115-118; tenże, Przemysł I, PSB 28 (1984-1985), s. 728-730; E. Rymar, Czy Jadwiga żona Władysława Odonica_była księżniczką pomorską?, Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza, 13(1980) s. 39 - Zeitschrift des Vereins fUr Geschichte und Altertum Schlesiens 5(1863), s. 112; MPH, t. III, s. 651; tamże s.

n., t. VI, s. 6, 7,43; t. VIII, s. 118; t. IX, cz. 2, s. 72; KDW, t. I, nr 139, 141, 142, 145, 146, 177, 184, 195, 199, 200, 202, 213, 595, t. N, nr 2054.

3. Bolesław Pobożny

Jako syna Władysława Odonica wymieniają go liczne źródła, zwłaszcza dokumenty Odonica, na których - zaczynając od 1232 r. - dość często występuje wspólnie z bratem Przemysłem. N osił imię wybitnie piastowskie, lecz trudno ustalić, do którego z Bolesławów jego imię nawiązuje. Mógł to być nawet Bolesław Krzywousty lub Bolesław Chrobry. Krzywousty był prapradziadem Bolesława Pobożnego, natomiast pamięć o Bolesławie Chrobrym wśród Piastów wielkopolskich utrwalała okoliczność, że był on szczególnie związany z Wielkopolską i na jej terytorium pochowany. Być może, że imię młodszego syna Odonica nawiązywało do imienia któregoś z późniejszych Bolesławów. Jakkolwiek geneza jego imienia nie jest znana, to sam fakt nadania mu tego imienia, bardzo popularnego wśród Piastów, nie może dziwić.

Kazimierz Jasiński

Przydomek Pobożny (Pius) pojawia się już w XIII w., najwcześniej w Roczniku kapituły poznańskiej, skąd został przejęty do Kroniki wielkopolskiej. Pobożnym zwą Bolesława również Spominki gnieźnieńskie.

W dokumentach, w których występuje wspólnie z bratem Przemysłem, zawsze jest wymieniany po nim, co dowodzi, że był młodszy od Przemyśla. W jednej z moich wcześniejszych prac starałem się dowieść, że Bolesław urodził się w latach 1224-1227, co nadal podtrzymuję. Data roczna śmierci Bolesława nie budzi wątpliwości, jest nią rok 1279. Rozbieżności występują w odniesieniu do daty dziennej jego zgonu. Źródła, pomijając bałamutne wiadomości Długosza, zanotowały śmierć Bolesława Pobożnego pod dniami 7, 13 i 14 kwietnia. Najprawdopodobniej zmarł on 13 lub 14 IV 1279 r. Pieczęć Bolesława Pobożnego księcia wielkopolskiego (1250) Miejsce pochowania BolesłaRys. z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolski wa podał dopiero w swych "Rocznikach" Jan Długosz, umieszczając je w katedrze poznańskiej. Jakkolwiek jest to późna relacja, zdaje się zasługiwać na zaufanie. W Poznaniu był pochowany ojciec, Władysław Odonic, oraz brat Bolesława Pobożnego, Przemysł I.

Żoną Bolesława była Jolenta, córka króla węgierskiego Beli IV. Pod imieniem Jolenty (Jolanty) występuje ona w źródłach węgierskich i małopolskich, natomiast źródła wielkopolskie zwąją Helena. Nie wchodzi tu w rachubę zmiana imienia po przybyciu Jolenty do Wielkopolski. To na pozór podwójne imię wyjaśnił K. Romer w 1898 r., który zauważyf, że imię Jolenta było znane na Zachodzie, zwłaszcza we Francji, gdzie brzmi ono Yolande, "a znaczy tyle co Helena, tak że oba imiona używa się zgodnie jedno za drugie, a osoby nazywające się Yolande mają zawsze we Francji św. Helenę za patronkę". Między obydwoma imionami zachodzi oczywisty związek. Warto zaznaczyć, że niektóre encyklopedie i wykazy świętych notują obchodzenie bliżej nie znanej św. Jolenty pod dniem 22 V, na który przypada uroczystość św. Heleny, matki Konstantyna Wielkiego.

Jolenta urodziła się, według trafnych ustaleń Balzera, ok. 1244 r. Z żywotów dotyczących jej siostry św. Małgorzaty dowiadujemy się, że jakiś sławny książę polski ubiegał się o jej rękę, gdy miała zaledwie 7 lub 8 lat. Zabiegi te przypadałyby więc (data urodzin Małgorzaty jest znana - 1242 r.) na 1249 lub 1250 r. Małgorzata chciała jednak zostać mniszką, nie zgodziła się wyjść za mąż za księcia polskiego, podobnie jak w 10 lat później odmówiła swej ręki królowi czeskiemu Przemysłowi II Ottokarowi. Wiadomość o zamiarze księcia polskiego poślubienia Małgorzaty'jest, zdaje się, wiarygodna. Niestety żywoty nie podają imienia księcia polskiego. Tytuł dux Polonie (względnie Polonorum) może oznaczać nie tylko księcia wielkopolskiego, lecz w ogóle jakiegokolwiek innego księcia piastowskiego, małopolskiego, kujawskiego, mazowieckiego i śląskiego, chociaż nie używali oni współcześnie tytulatury dux Polonie. Dla zagranicy jednak byli oni książętami polskimi. Tym księciem starającym się o rękę Małgorzaty mógł, lecz nie musiał być Bolesław Pobożny. Jeżeli pominiemy ewentualność, że Bolesław zamierzał poślubić Małgorzatę (ewentualność nie pozbawiona prawdopodobieństwa), wówczas pozostanie nam tylko przyjąć, że Bolesław jedynie raz zabiegał o rękę córki Beli IV, którą była J olenta. Mariaż ten zapośredniczyl Bolesław Wstydliwy utrzymujący bardzo bliskie kontakty z Belą IV, którego był zięciem, mając jego córkę, Kingę (Kunegundę), za żonę. Małżeństwo zostało zawarte w 1256 r. Ślub odbył się w "ziemi krakowskiej", zapewne w samym Krakowie. Jeżeli stamtąd sprowadził ją Bolesław dopiero po upływie dwóch lat, to - jak trafnie zauważył Balzer - miało swą przyczynę w tym, że była ona jeszcze za młoda, aby mogło nastąpić dopełnienie małżeństwa. N a tej podstawie autor "Genealogii Piastów" przyjął, że urodziła się ona ok. 1244 r., z czym można się "zgodzić, chociaż równie dobrze mogła urodzić się w 1246 r., ponieważ w XIII w. występowały różne granice osiągania przez dziewczęta wieku sprawnego do zawarcia faktycznego małżeństwa. Obok granicy 14 lat stosowano również granicę 12 lat. Pewną rolę odgrywał w tym wypadku także rozwój fizyczny i umysłowy danej osoby. Jolenta zmarła 16 lub 17 VI po 1304 r., zapewne w najbliższych latach po tym roku. Po śmierci męża wstąpiła do klasztoru klarysek w Gnieźnie i tamże została pochowana. W 1827 r. została beatyfikowana. Jej kult nosi charakter lokalny. Z małżeństwa z Bolesławem Pobożnym Jolenta miała 3 córki: Elżbietę, Jadwigę i Annę.

Literatura i źródła

Balzer, s. 231-235; W. Dworzaczek, op. ci1., tab!. 2 i 85; K. Jasiński, Uzupełnienia, cz. l, s. 205-206, cz. 2, s. 103-104; O. Łaszczyńska, Jolenta Helena (ok. 1244 - ok. 1298), PSB 11(1964-1965), s. 264-265; H. Wyczawski, Jolenta, Helena, w: Hagiografia polska, 1.1, Poznań 1971, 624-629; tamże bibliografia, zestawiona przez R. Gustawa, s. 630-632. - MPH, t. III, s. 43; t. IV, s. 647; t. V, s. 488; MPH, s. n" t. VI, s. 48 i 145; t. VIII, KDW, s. 110 t. I, nr 139, 141,142,145,146,177 i inne, por. nr 550; t. VI, 74; A. F. Gombos, Catalogus Fontium Historiae Hungariae t. 3, Budapeszt 1938, s. 2015 i 2496.

Kazimierz Jasiński

4. ? Ziemomysł

Syn Władysława Odonica o tym imieniu znany jest tylko z jednego dokumentu tegoż księcia, wystawionego w 1235 r. Ziemomysł występuje w liście świadków na ostatnim miejscu. Na tymże dokumencie świadkują tylko duchowni oraz, na ostatnich dwóch miejscach, synowie książęcy, Bolesław i Ziemomysł: Boleslaus, Zemomuzle filii nostri. Jest to zarazem jedyny wypadek, kiedy przy wymienianiu synów Odonica pominięty został naj starszy syn, Przemysł, którego wspólnie z Bolesławem spotykamy na 15 dokumentach ich ojca. Nie zachował się ani jeden dokument Władysława Odonica, na którym występowałby tylko jeden z jego synów. Na tej podstawie można by przypuszczać, że i w wymienionym dokumencie mamy dowód na jeszcze jedno wspólne wystąpienie Przemysła i Bolesława, przy czym imię Przemyśla uległoby zniekształceniu. Taką ewentualność brał pod uwagę już Balzer (Zemomuzle - to zniekształcona wersja Premuzle), lecz z faktu, że Przemysł stale wyprzedzał na dokumentach Bolesława, podczas gdy w niniejszym dokumencie Bolesław wyprzedza syna Odonica o imieniu "Zemomuzie" , wyciągnął wniosek, że chodzi tu o syna młodszego od Bolesława, którym nie mógł być Przemysł. Sam dokument uznał autor "Genealogii Piastów" za autentyczny, jakkolwiek kwestią autentyczności bliżej się nie zajmował. Pogląd Balzera jest metodycznie poprawny. Z ustaleniem Balzera nie zgodził się E. Majkowski, który uznał wspomniany dokument za falsyfikat. Argumentacja Majkowskiego nie jest całkowicie przekonująca. Więcej przesłanek przemawia za autentycznością interesującego nas dokumentu, zachowanego w oryginale, spisanego ręką z poło XIII w. Nie oznacza to jednak, że wszystkie informacje zawarte w nim muszą być zgodne z rzeczywistością historyczną. Należy brać w tej sytuacji pod uwagę dwie możliwości: 1. "Zemomuzie" nie jest pomyłkowym zapisem i dowodzi, że Odonic poza Przemysłem i Bolesławem miał jeszcze jednego, młodszego od nich syna imieniem Ziemomysł oraz 2. lekcja "Zemomuzie" jest zepsutą formą imienia Przemysł (Premuzle). Pierwsze rozwiązanie zostało przyjęte, jak wiemy, przez Balzera. Pogląd Balzera wymaga jednak pewnych korekt natury chronologicznej. Ziemomysł nie mógł się urodzić, jak to przyjął Balzer , ok. 1226 r. Powyższa data pozostawała jednak w zgodzie z poglądem autora "Genealogii Piastów" o urodzeniu się Bolesława Pobożnego w 1221 r. Starałem się uzasadnić, że Bolesław urodził się dopiero w latach 1224-1227, co koliduje z datą urodzin Ziemomysła zaproponowaną przez Balzera. Młodszy o kilka lat od Przemysła Bolesław zaczął pojawiać się na dokumentach ojcowskich równocześnie ze starszym bratem. Jakjuż wspomniałem, nie ma dokumentu Odonica, na którym występowałby tylko jeden z jego synów. Dziwić by się więc należało, gdyby młodszy od Bolesława o rok, najwyżej 2 lata Ziemomysł, zaczął występować na dokumentach Władysława Odonica o 3 lata później niż Bolesław. Musiała więc zachodzić między Bolesławem a Ziemomysłem większa różnica lat. Przy minimalnej różnicy lat zachodzącej między nimi spodziewalibyśmy się równoczesnego, i to zaczynając już od 1232 f., występowania Bolesława i Ziemomysła na dokumentach ojcowskich.

Imię Ziemomysł, jak słusznie domyślał się tego milcząco Balzer, a otwarcie wypowiedział się w tej sprawie S. Laguna, mogło pojawić się w rodzinie Odonica pod wpływem mazowieckim. Otóż jeden z synów Konrada Mazowieckiego, urodzony według Balzera w 1225 f., miał na imię Ziemomysł. Ta data stanowi termin początkowy (tzw. termin a quo) urodzin Ziemomysła, syna Odonica. De facto termin ten należy przesunąć do roku 1228, bo dopiero wówczas mogło dojść do nawiązania przyjaznych stosunków między książętami mazowieckim i wielkopolskim. Za jeszcze późniejszym terminem początkowym urodzin Ziemomysła przemawia jednak wspomniana już praktyka wspólnego występowania synów Odonica na jego dokumentach, zaczynając od 1232 r. Ten właśnie rok uznałbym za termin a quo urodzin Ziemomysła, chociaż przyznaję, że jest to rozwiązanie hipotetyczne. W każdym razie data urodzin Ziemomysła ustalona przez Balzera na ok. 1226 r. jest stanowczo za wczesna.

Zgodnie z Balzerem przyjmuję, że Ziemomysł zmarł najpóźniej w 1236 r., ponieważ jego obecność na dokumencie Odonica dla klasztoru w Paradyżu w 1235 f., jest pierwszym i zarazem ostatnim wystąpieniem źródłowym Ziemomysła, podczas gdy jego braci spotykamy na jeszcze innym dokumencie z 1235 oraz na dokumentach z lat późniejszych, w tym i z 1236 r. Opowiadając się za tym, że Władysław Odonic miał syna imieniem Ziemomysł, należy umieścić jego urodziny najwcześniej pod 1228, a raczej pod 1232 r., natomiast jego zgon pod 1235 lub 1236 r.

Przyjęcie drugiej możliwości - lekcja "Zemomuzie" zniekształceniem imienia Przemysł - oznaczałoby uznanie Ziemomysła za Piasta rzekomego, w ogóle nie istniejącego. Jest to wariant, którego całkowicie nie można wykluczyć nawet w wypadku uznania dokumentu, na którym on występuje, za autentyczny. Według E. Majkowskiego wątpliwości butizi już sam fakt umieszczenia synów książęcych na ostatnim miejscu w liście świadków. Zdaniem Majkowskiego Balzer przyjął Ziemomysła jako trzeciego syna Odonica "wprowadzony w błąd postawieniem Ziemomysła rzekomego za Bolesławem". Jest możliwe, że nawet w autentycznym dokumencie, a za taki uważałbym mimo pewnych wątpliwości interesujący nas dokument, mogło nastąpić zniekształcenie imienia syna książęcego oraz, z powodu niedbalstwa, przestawienie kolejności synów Odonica. Mogło się to przytrafić zwłaszcza w wypadku sporządzenia dokumentu przez odbiorcę. Za wynik końcowy naszych rozważań przyjmuję następujące stwierdzenie: ? Ziemomysł urodził się w latach 1228-1232 (przed 1235), zmarł w 1235 lub 1236 r. Postawienie znaku zapytania przy Ziemomyśle jest w pełni uzasadnione. Jest to Piast tylko prawdopodobny, którego istnienie nasuwa pewne wątpliwości.

Literatura i źródła

Balzer, s. 236; K. Jasiński, Uzupełnienia, cz. 1, s. 206-207; S. Laguna, Rodowód Piastów, s. 766 - KDW, t. I, nr 183; Biblioteka PAN w Krakowie, rkps 3515.

Kazimierz Jasiński

5. Salomeą

Jako córkę Władysława Odonica wymieniają ją pośrednio lub bezpośrednio śląskie i wielkopolskie źródła historiograficzne. Nie jest znana geneza jej imienia. Mogło to być imię odziedziczone po kądzieli. Tymczasem pochodzenie matki Salomei, Jadwigi, nie jest całkiem pewne. Jest to imię dość często spotykane w różnych rodzinach dynastycznych. Nosiła to imię córka Mieszka Starego, przyrodnia siostra Odona, dziada Salomei. Do dynastii piastowskiej wprowadziła to imię druga żona Bolesława Krzywoustego, Salomeą, hrabianka z Bergu. Było to również imię jednej z córek Konrada Mazowieckiego.

Data jej urodzin nie jest znana. Ze względu na to, że w 1250 r. została matką, musiała się urodzić najpóźniej w 1235 r. Mogła przyjść na świat jeszcze w latach dwudziestych XIII w. Była z pewnością młodsza nie tylko od Przemyśla, lecz również od urodzonego w latach 1224-1227 Bolesława. Jest to tym bardziej prawdopodobne, jeżeli uwzględnimy wczesne wydawanie wówczas księżniczek za mąż. W końcu 1249 r. wyszła za mąż za księcia głogowskiego Konrada, syna Henryka Pobożnego.

Zmarła w kwietniu W latach 1267-1274.

Została pochowana w klasztorze dominikańskim w Głogowie. Kronika książąt polskich przypisuje Salomei znamiona świętości. Brak jednak śladów jej kultu i jakichkolwiek starań o jej beatyfikację, a tym bardziej kanonizację. Z małżeństwa z Konradem miała Salomeą trzech synów, najbardziej znanego Henryka, Konrada Garbatego, Przemka oraz trzy córki, Annę, Eufemię (obie wyszły za mąż) i Jadwigę, późniejszą ksienię klarysek wrocławskich.

Mąż Salomei, Konrad, urodził się w latach 1228-1231. Po śmierci Salomei ożenił się powtórnie z Zofią, córką margrabiego Miśni, Dytryka. Było to małżeństwo krótkotrwałe i bezdzietne. Konrad zmarł 6 VIII 1273 lub 1274 r. Został pochowany w kolegiacie głogowskiej. Konrad wraz z Salomeą są protoplastami wszystkich Piastów głogowskich i oleśnickich. Gałąź Piastów głogowskich wymarła w XVI w., natomiast Piastowie oleśniccy wymarli w końcu XV w. Łącznie znamy 68 potomków Konrada i Salomei w linii męskiej.

Literatura i źródła

Balzer, s. 236-238; K Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. 1, Wrocław 1973, s. 122-125; t. 2, Wrocław 1975, tab!. 3 i 4, tenże, Salomeą, PSB 34 (1993), s. 368-369. - MPH, t. III, s. 494, t. N, s. 649; MPH s. n., t. VI, s. 27.

6. Eufemia

Córką Władysława Odonica zwie ją Kronika polska, co pośrednio potwierdza Rocznik kapituły poznańskiej, podając, że była siostrą Przemyśla I. Jej filiacja nie budziła zresztą nigdy wątpliwości. Imię Eufemia pojawia się bodajże po raz pierwszy w dziejach dynastii piastowskiej właśnie wraz z tą córką Odonica. Trudno w tej sytuacji ustalić genezę tego imienia. Być może było to imię odziedziczone po rodzie matki, Jadwigi, której pochodzenie nie jest całkiem pewne. Eufemia była młodsza od swej siostry Salomei, na co wskazuje fakt, że wyszła od niej później za mąż. Zawarcie przez nią małżeństwa w 1251 r. dowodzi, że musiała mieć wówczas co najmniej 12 lat, a zatem urodziła się najpóźniej w 1239 r. Prawdopodobnie data jej urodzin jest wcześniejsza. Nie cofałbym jej jednak przed 1230 r. Lata trzydzieste XIII w. to okres, w którym najprawdopodobniej przyszła na świat. Była z pewnością najmłodszym dzieckiem Władysława Odonica (mam tu na myśli tylko dzieci znane ze źródeł). W 1251 r. wyszła za mąż za księcia opolskiego Władysława. Rocznik kapituły poznańskiej podaje, że między małżonkami zachodził czwarty stopień pokrewieństwa według komputacji kanonicznej. Jest to wiadomość prawdziwa, ponieważ oboje byli praprawnukami Bolesława Krzywoustego. O jakiejkolwiek dyspensie papieskiej, koniecznej w tym wypadku ze względu na zbyt bliskie pokrewieństwo, nie słyszymy, co jeszcze nie oznacza, że jej nie było. Mogła się po prostu nie zachować. Ciągłe wzajemne koligacenie się rodzin dynastycznych powodowało, że małżeństwa dynastyczne były zawierane często między krewnymi. Przeszkodę małżeńską stanowił wówczas czwarty stopień pokrewieństwa włącznie, oznaczający, że oboje małżonkowie mieli wspólnego prapradziada. Dyspensę można było uzyskać w wyjątkowych wypadkach nawet dla drugiego stopnia pokrewieństwa (małżeństwo między ciotecznym lub stryjecznym rodzeństwem). Eufemia zmarła 15 II po 1281 r. Dzień jej śmierci zanotował Nekrolog czarnowąski. Jako żyjąca występuje w źródłach po raz ostatni 25 III 1281 r. Najwcześniejszą datę jej zgonu stanowi więc 15 II 1282 r. Są pewne poszlaki ku temu, że żyła jeszcze w 1287 r. Bliższe uzasadnienie tego przypuszczenia w tym miejscu nie jest możliwe, pomijając już okoliczność, że ostateczny wynik dociekań w tej kwestii byłby tylko hipotezą. Nie jest znane miejsce jej pochowania.

Jej mąż, Władysław, urodził się ok. 1225 f., zmarł w 1281 (po 25 III) lub 1282 r. Eufemia miała z nim czterech synów: Mieszka, Kazimierza, Bolesława i Przemyśla (wszyscy byli panującymi książętami) oraz nieznaną z imienia córkę, która wyszła za mąż za Henryka Prawego. Wszyscy urodzeni po 1239 r. Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy są potomkami Władysława i Eufemii. Najpóźniej, bo w połowie XVII w. wymarła gałąź Piastów cieszyńskich. Znanych jest ok. 140 potomków Władysława i Eufemii w linii męskiej.

Kazimierz Jasiński

Literatura i źródła

Balzer, s. 238; K Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. 3, Wrocław 1977, s. 27-29 oraz tamże tab!. 5 i 6. - MPH, t. III, s. 645; MPH s. n., t. VI, s. 29.

7. Konstancja

Córka Przemyśla I o imieniu Konstancja jest dobrze znana ze źródeł, między innymi wymieniają ją z podaniem filiacji Genealogia Św. Jadwigi, Kronika wielkopolska oraz bulla papieska z 19 XII 1255 r. Filiację Konstancji podają również źródła niemieckie i czeska Kronika Pułkawy. Jej imię nawiązuje do imienia Konstancji, drugiej żony księcia kujawskiego Kazimierza I. Była ona starszą siostrą matki Konstancji Przemysłówny, Elżbiety. Było to więc imię nawiązujące do miana ciotki. Urodziła się w latach 1245-1248. Termin a quo (początkowy) wyznacza data zawarcia małżeństwa przez jej rodziców (1244), natomiast termin końcowy wynika z faktu, że gdy wyszła za mąż w 1260 r. musiała mieć co najmniej 12 lat. W 1255 r. została zaręczona ze swym przyszłym mężem, Konradem, synem margrabiego brandenburskiego Jana, o czym dowiadujemy się z bulli papieża Aleksandra IV udzielającej dyspensy na zawarcie wspomnianego małżeństwa, koniecznej z powodu zachodzącego między Konradem a Konstancją czwartego stopnia pokrewieństwa (oboje byli praprawnukami Mieszka Starego). Bulla została wystawiona nie 19 XII 1254, jak to przyjmował między innymi Balzer, lecz 19 XII 1255 r. W momencie udzielania dyspensy nie było jeszcze możliwe zawarcie małżeństwa ze względu na małoletność Konstancji mającej wówczas najwyżej 10 lat. Niepełnoletnim mógł być również Konrad, którego data urodzin nie jest bliżej znana. Był to więc w zasadzie tylko projekt małżeński, który zamierzano zrealizować dopiero po osiągnięciu przez oboje partnerów pełnoletności. O tym, że projekt ten był potraktowany poważnie świadczy chociażby uzyskanie dyspensy papieskiej. Do realizacji projektu doszło w 1260 r., prawdopodobnie po 1 VII tegoż roku. Datę roczną ślubu odbytego w Santoku podaje Rocznik kapituły poznańskiej. Jak już wspomniałem małżeństwo zostało zawarte wkrótce po 1 VII 1260 f., w którym to dniu na wiecu w Poznaniu rozważano sprawy związane ze ślubem i posagiem Konstancji, który stanowiła kasztelania santocka. Pewne kontrowersje wynikły w sprawie daty śmierci Konstancji. Zmarła ona w 1281 f., według tzw. "Powiększonej kroniki książąt saskich", dnia 10 X tegoż roku. Tymczasem jako zmarłą wymienia Konstancję dokument margrabiów brandenburskich, Ottona IV i Konrada, męża Konstancji, z 9 X 1281 r. Skłoniło to wydawców "Powiększonej kroniki" i "Kroniki margrabiów brandenburskich" do datowania śmierci Konstancji na 9 lub najbliższe dni przed 9 X 1281 r. Wydawca "Regestów margrabiów brandenburskich" H. Krabbo opowiedział się wpierw za datą 8 X 1281 r. jako dniem śmierci Konstancji, lecz w kilka lat później uznał za trafną datę jej zgonu przekazaną przez źródła kronikarskie podające, że zmarła ona 10 X 1281 r. Zwrócił on uwagę na osóbliwy układ dokumentu wymieniającego Konstancję jako zmarłą. Wzmianka o Konstancji została jakby później dodana do dokumentu dotyczącego wyłącznie nadania dla zbawienia duszy margrabiego Jana, ojca Konrada, a teścia Konstancji. Data 9 X 1281 r. odnosi się tylko do wspomnianego nadania. Zanim sporządzono dokument w tej sprawie zmarła następnego dnia Konstancja, co zaznaczono w ostatniej redakcji dokumentu, utrzymując datę 9 X 1281. dotyczącą nadania za zbawienie duszy Jana. Uważam, że właśnie data 10 X 1281 r. najbardziej zasługuje na zaufanie. Konstancja została pochowana najprawdopodobniej w klasztorze cysterskim w Chorinie. Była dobrodziejką tegoż klasztoru, w którym pochowani zostali w 1304 r. jej mąż Konrad oraz w 1319 r. syn Waldemar. Trudno wprost przyjąć, aby została pochowana gdzie indziej, jakkolwiek jej pochówek w Chorinie nie został przez źródła bezpośrednio potwierdzony. Mąż Konstancji, margrabia Konrad, urodził się ok. 1240 f., zmarł między 15 a 21 III 1304 r. i został pochowany w Chorinie.

Z małżeństwa z Konstancją miał synów Jana IV, Ottona VII i - najbardziej znanego - Waldemara, oraz córkę Agnieszkę.

Literatura i źródła

G. Abb, Geschichte des Klosters Chorin, Berlin 1911, s. 22; Ba1zer, s. 239-241; K. Jasiński, Uzupełnienia, cz. 1, s. 207-211; H. Krabbo, Das Geburtsjahr des Margrafen Woldemar, Forschungen zur Brandenburgischer und Preussischer Geschichte 26 (1913), s. 215; Z. Waniek, Powiązania genealogiczne askańsko-wielkopolskie w XII i XIII w., Praca Komisji Historycznej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego 11(1975), s. 94-96. - Codex diplomaticus Brandenburgensis Hauptteil A, Bd. XIII, Berlin 1857, nr 27, s. 222 nAKDW, t. I, nr 326; Chronica Marchionum Brandenburgensium, Forschungen zur Brandenburgischen und Preussischen Geschichte 1(1888), s. 123, 140; Chronica principum Saxoniae ampliata, MG SS, t. xxx, s.

23; Regesten der Markgrafen aus den askanischem Hause, bearb. von H. Krabb, Lieferung V, Lipsk 1920, nr 1271 i 1272; MPH s. n., t. VI, s. 51; t. VIII, s. 114.

8. Eufrozyna

Wśród córek Przemyśla I wymienia ją na drugim mIeJSCU po Konstancji Genealogia św. Jadwigi pod zdrobniałym imieniem Eufroszka, podając zarazem, że była ksienią klasztoru cysterek w Trzebnicy. Tę filiację podaną przez bardzo wiarygodne źródło potwierdza pośrednio Nekrolog lubiąski, który pod dniem 19 V, nadmieniając o Eufrozynie i Annie, określa je jako siostry króla polskiego. Źródło to ma tu na myśli Przemyśla II, niewątpliwego brata obu sióstr. Geneza imienia Eufrozyna nie jest znana. Mogła to imię córka Przemyśla I odziedziczyć po rodzinie babki ojczystej, Jadwidze, żonie Władysława Odonica. Tylko hipotetycznie można przyjąć, że imię to nawiązuje do imienia Eufrozyny, pierwszej żony księcia Pomorza Gdańskiego, Świętopełka. Mniej prawdopodobne, aby imię to zostało zapożyczone od Piastów opolskich,

Kazimierz Jasińskiu których wcześnie występuje. Imię to nosiła ostatnia żona Kazimierza I, a matka Władysława Łokietka. Była ona rodzoną siostrą Władysława, księcia opolskiego, ożenionego w 1251 r. z ciotką Eufrozyny Przemysłówny. Gdyby imię Eufrozyna miało genezę opolską, wówczas należałoby przyjąć, że Eufrozyna urodziła się najwcześniej w 1251 r. Poza domysły nie można w tej kwestii wyjść. Według wszelkiego prawdopodobieństwa Eufrozyna była drugim dzieckiem Przemyśla I, za czym przemawiałaby kolejność podana przez Genealogię św. Jadwigi. Rocznik kapituły poznańskiej zanotował pod 1253 r. urodziny dwóch córek Przemyśla I, nie podając ich imion. Zdaniem Balzera bliźniaczkami były Anna i Eufemia, które uznał za najmłodsze córki Przemyśla. Jest to pogląd prawdopodobny, jednak nie całkiem pewny. Jako bliźniaczki wchodzą w rachubę, z wyjątkiem Konstancji, wszystkie trzy pozostałe córki Przemyśla I. Bliźniaczkami mogły być Eufrozyna i Anna, co oznaczałoby, że Eufemia urodziłaby się w latach 1254-1256. Nie można nawet odrzucić ewentualności, że parę bliźniaczek tworzyły Eufrozyna z Eufemią, gdyby nie przywiązywać zbytniej wagi do kolejności córek Przemyśla podanej przez Genealogię św. Jadwigi. W takim razie naj młodszą córką urodzoną w latach 1254-1256 byłaby Anna. Pomijam już ewentualność teoretycznie możliwą, że jedna z bliźniaczek urodzonych w 1253 r. zmarła w dzieciństwie i z tego powodu mogła ujść uwadze źródeł, i być pominięta przez Genealogię św. Jadwigi. Takie przypuszczenie byłoby już prostym mnożeniem możliwości. Poważniej należy brać pod uwagę tylko dwa rozwiązania: to, które przyjął Balzer oraz założenie, że bliźniaczkami były Eufrozyna i Anna. Tego ostatniego rozwiązania całkowicie odrzucić nie można. Opowiadam się jednak za poglądem Balzera, podkreślając jeszcze raz, że mamy tu do czynienia nie z pewnikiem, lecz tylko z prawdopodobną hipotezą. Jej przyjęcie oznacza, że Eufrozyna mogła się urodzić najwcześniej w 1246, a najpóźniej w 1252 r. Najogólniej należałoby umieścić urodziny Eufrozyny ok. 1250 r. Zdaniem Z. Kozłowskiej- Budkowej Eufrozyna urodziła się w 1247/ 1248 r.

Jako opatka trzebnicka występuje Eufrozyna w dokumentach od 4 II 1285 r. do 13 IV 1297 r. Według późnych przekazów źródłowych zmarła ona 17 II 1298 r. Za niepewne w tej dacie uchodzą zarówno data dzienna, jak i roczna.

Oznaczenie tej daty znakiem zapytania ze względu na proweniencję źródła, na którym się opiera, jest uzasadnione. Eufrozyna zmarła, jeżeli odrzucimy ewentualność, że zrezygnowała z godności opatki trzebnickiej za życia, najpóźniej w 1300 r., ponieważ w tym roku opatką trzebnicką jest już Konstancja, córka księcia inowrocławskiego Ziemomysła. Niemal z całą pewnością Eufrozyna była bezpośrednią poprzedniczką Konstancji. Została pochowana w klasztorze trzebnickim. Jej nagrobek nie zachował się, lecz znany jest z późnej podobizny. Umieszczony na nim napis zrekonstruował w 1931 r. P. Bretschneider.

Literatura i źródła

Balzer, s. 241; P. Bretschneider, Studien und Bemerkungen iiber epigraphische und heraidische Denkmaler Schlesiens aus dem Mittelalter, Zeitschrift des Vereins fUr Geschichte uud Altertum Schlesiens 65(1931), s. 240-243; Z. Kozlowska-Budkowa, Eufrozyna, PSB 5 (1939-1946), s. 321-322. - Monumenta Lubensia, ed. W. Wattenbach, Breslau 1861, s. 44; MPH, t. IV, s. 650; Codex diplomaticus Silesiae, Bd. VII, cz. 3(Regesten zur schlesischen Geschichte), nr 1872, 2279, 2339, 2462, 2464.

9. Anna

Anna jako córka Przemyśla, jest poświadczona przez te same źródła co Eufrozyna.

Imię Anna pojawia się najwcześniej wśród Piastówien śląskich. W wypadku Anny Przemysłówny jest to imię właśnie proweniencji śląskiej, odziedziczone po babce macierzystej, Annie, królewnie czeskiej, żonie Henryka Pobożnego. Jest to tym bardziej oczywiste, że Anna śląska zmarła dopiero w 1265 r., w 12 lat po urodzeniu się Anny, księżniczki wielkopolskiej. Anna jest najbardziej pewną bliźniaczką, o których bez podania ich imion dowiadujemy się z cytowanego już kilkakrotnie przekazu Rocznika kapituły poznańskiej . Urodziła się więc w 1253 r. Przed 3 VII 1280 r. wstąpiła do klasztoru cysterek w Owińskach. Genealogia św. Jadwigi wymienia ją jako opatkę w Owińskach. Musiała nią zostać najpóźniej w 1300 r. Lista znanych ze źródeł średniowiecznych opatek owińskich wykazuje poważne luki. Z tego względu trudno ustalić czy Anna była poprzedniczką, czy następczynią Dobrochny, opatki-w klasztorze owińskim znanej tylko z dokumentu z 1298 r. Balzer brał pod uwagę obie możliwości, co jest uzasadnione, jakkolwiek bardziej wiarygodne wydaje się przypuszczenie, że Anna była poprzedniczką opatki Dobrochny. W przeciwnym razie Anna musiałaby zostać opatką w latach 1298-1300, w bardzo wąskim przedziale czasowym, co jest dość wątpliwe, chociaż mimo wszystko możliwe. Zmarła po koronacji Przemyśla II, tzn. po 26 VI 1295 f., ponieważ w N ekrologu lubiąskim wspólnie z Eufrozyna występują jako siostry króla polskiego. W zależności od tego czy uznamy Annę za poprzedniczkę, czy za następczynię opatki Dobrochny, otrzymujemy dwie różne daty śmierci Anny. Jeżeli byłaby poprzedniczką Dobrochny, wówczas zmarłaby po 26 VI 1295 r., najpóźniej w 1298 r. Gdyby była następczynią Dobrochny, wówczas zgon Anny należałoby datować najwcześniej na 1298 f., natomiast termin ad quem jej śmierci przypadłby już na XIV w., zapewne jednak nie później jak w pierwszej dekadzie tego wieku. Datę dzienną (19 V) śmierci Anny przekazał Nekrolog lubiąski. Data ta budzi pewne wątpliwości, ponieważ pod tym samym dniem nekrolog zanotował także zgon Eufrozyny, ksieni trzebnickiej. Trudno wręcz przyjąć, jak na to zwrócono już uwagę w literaturze, aby obie siostry przebywające w różnych klasztorach zmarły tego samego dnia. Być może chodzi tu o wspólną komemorację, a nie o rzeczywisty dzień śmierci.

Kazimierz Jasiński

Jako długoletnia mniszka, a następnie ksieni owińska, została Anna pochowana niewątpliwie w klasztorze owińskim.

Literatura i źródła

Ba1zer, s. 241-242. - MPH, t. N, s. 650; KDW, t. I, nr 496, t. II, nr 774.

10. Eufemia

Jako córkę Przemyśla I wymieniają ją Spominki klarysek wrocławskich oraz Genealogia św . Jadwigi. W literaturze historycznej uważa się ją - za Balzerem - za jedną z bliźniaczek urodzonych w 1253 r. Występuje zarówno z pełnym imieniem jako Eufemia oraz ze zdrobniałą wersją tego imienia - Otka. Jej imię nawiązuje do imienia jej ciotki, żony Władysława, księcia opolskiego.

U rodziła się w 1253 f.

Źródła o niej nadmieniające zgodnie stwierdzają, że była klaryską wrocławską i została w tamtejszym klasztorze pochowana, przy czym Spominki klarysek wrocławskich dokładnie podają miejsce jej pochówku - ad gradus sanctuarii. Podana przez Spominki data roczna śmierci Eufemii jest zniekształcona przez opuszczenie w niej cyfry rzymskiej C. Zamiast MCCXVIII (1218) powinno być MCCXCVIII (1298). Tę właśnie datę roczną (1218) zawierał napis grobowy znany jedynie z podobizny w zbiorze Senitza, dziś już nie istniejącym. Za wiarygodnością daty 1298 przemawia wiadomość Genealogii św. Jadwigi o śmierci i pochowaniu Eufemii w klasztorze klarysek wrocławskich. Musiała ona umrzeć przed 1300 f., tj. przed czasem powstania Genealogii. Wyklucza to emendację daty 1218 f., wypisanej cyframi rzymskimi, na 1318 r. (MCCCXVIII). Nie ma powodu do kwestionowania daty dziennej zgonu Eufemii przekazanej przez Spominki, które zanotowały jej śmierć pod 5 IX. Zmarła zatem Eufemia 5 IX 1298 r. i została pochowana w klasztorze klarysek we Wrocławiu.

Literatura i źródła

Ba1zer, s. 242-243; M. Perlbach, Preussisch-polnische Studien, zesz. 2, Halle 1886, s. 12; H. Grotefend, Stammtafeln der schlesischen Fursten J}is mm Jahre 1740, Breslau 1889, s. 37 przyp. 1. MPH, t. III, s. 692; t. N, s. 650.

11. Przemysł(aw) II

Jako syn Przemyśla I poświadczony jest wielokrotnie przez źródła historiograficzne oraz dyplomatyczne. Wystarczy przytoczyć przekaz Rocznika kapituły poznańskiej autorstwa współczesnego Godysława Baszka. Przekaz ten

Pieczęć Przemyśla II księcia wielkopolskiego (1290) Rys. z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolskinie zachował się w oryginalnej postaci, lecz został, jak przypuszczam, wiernie przejęty przez Kronikę wielkopolską. Imię odziedziczył po swym ojcu, co wyraźnie zostało zaznaczone w Kronice wielkopolskiej. Rocznik kołbacki zwie go Piotrem, co Balzer uważa za oczywistą pomyłkę, natomiast K. Górski dopuszcza możliwość, że Piotr był drugim imieniem (chrześcijańskim) Przemyśla. Liczbę porządkową Secundus (Drugi) spotykamy już we wczesnych źródłach historiograficznych. Pojawia się ona nagminnie w dokumentach Przemyśla II jako składnik używanej przez niego tytulatury. Dość zagadkowe jest wymienienie w "Pamiętniku" krzyżackim pochodzącym z 1335 r. Przemyśla Kynastem (Kynast), co miało być "czuname" polskiego króla. Słowo "czuname" znaczy tyle, co nazwisko, przezwisko, przydomek. Chodziłoby zatem raczej o przydomek Przemysła. Znana jest bardzo dokładna data i miejsce urodzin Przemysła. Urodził się on 14 X 1257 r. w Poznaniu, w przeszło trzy miesiące po śmierci ojca. Był więc pogrobowcem. 26 VI 1295 r. koronował się na króla polskiego.

Przemysł zmarł 8 II 1296 r. Został zamordowany za sprawą margrabiów brandenburskich. Okoliczności tragicznej śmierci króla w Rogoźnie znalazły

Kazimierz Jasiński

Pieczęć majestatyczna Przemysła II króla polskiego i księcia pomorskiego (1290) Rys. z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolskiszeroki oddźwięk w literaturze historycznej. Obecnie za głównych sprawców jego śmierci uważa się margrabiów brandenburskich. Ostatnio J. Bieniak uznał margrabiów za wyłącznych sprawców zabójstwa Przemysła II. Przemysł został pochowany zgodnie ze swym życzeniem w katedrze poznańskiej. Przemysł II był trzykrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była księżniczka meklemburska Ludgarda, córka Henryka I Pielgrzyma. Jako datę urodzin Ludgardy przyjmuje się 1260 lub 1261 r. Wychowywała się na dworze swego dziada macierzystego, księcia szczecińskiego Barnima. Tam ją też poznał i poślubił w połowie 1273 r. Przemysł. Donoszące o tym fakcie źródło podaje, że młoda księżniczka podobała się Przemysłowi. Tego rodzaju wzmianki należą przy małżeństwach dynastycznych do rzadkości, ponieważ były one zawierane z reguły z pobudek politycznych, a przyszli małżonkowie spotykali się ze sobą po raz pierwszy często dopiero z okazji ślubu. Przybywającą do Wielkopolski świeżo poślubioną małżonkę Przemysła powitano uroczyście, wprowadzając ją w procesji do katedry poznańskiej w obecności Bolesława Pobożnego, jego żony Jolenty i biskupa poznańskiego Mikołaja.

Jak wyżej nadmieniłem Ludgarda urodziła się w 1260 lub 1261 r. Datacja ta opiera się na dwóch przesłankach: 1. jej rodzice zawarli małżeństwo w 1259 lub 1260 r. oraz 2. wychodząc za mąż za Przemyśla w 1273 r. musiała mieć co najmniej 12 lat. Niejasne są okoliczności śmierci Ludgardy w 1283 r. Najprawdopodobniej mamy tu do czynienia ze śmiercią nie naturalną. Dość liczne źródła, z których najwcześniejsza jest Kronika oliwska, a następnie meklemburska Kronika Ernesta v. Kirchberg pochodząca z"ok. 1370 r., podają, że Ludgarda została zamordowana za sprawą swego męża, ponieważ nie obdarzyła go potomstwem mimo dziesięcioletniego współżycia małżeńskiego. Źródło najwcześniejsze, tzw. Rocznik kaliski, dyplomatycznie zanotowało, że nikt nie mógł odgadnąć, w jaki sposób zmarła. Jednakże słowo łacińskie interiit (interire = zginąć) przemawia także za śmiercią nie naturalną. W literaturze dość powszechnie uważa się Przemyśla przynajmniej za moralnego sprawcę tragicznej śmierci Ludgardy, chociaż okoliczności jej zgonu nie są całkowicie jednoznaczne. Źródła XIV wieczne Ludgardzie przypisują pewne znamiona świętości. Na podstawie relacji Rocznika kaliskiego Balzer przyjął, że Ludgarda zmarła w połowie grudnia 1283 r. Z relacji tej wynika, że pogrzeb Ludgardy odbył się 15 XII 1283 r. w Gnieźnie. Zazwyczaj pogrzeb odbywał się w tym okresie po dwóch, trzech lub czterech dniach od śmierci danej osoby. Zmarła więc Ludgarda w dniach 11-13 XII 1283 r. Rocznik kaliski nie podaje nazwy kościoła, w którym została pochowana, co przemawia za pochowaniem jej w katedrze gnieźnieńskiej. Drugą żoną Przemyśla była Ryksa, córka króla szwedzkiego Waldemara.

Ojciec Ryksy, Waldemar, był w chwili jej zamążpójścia władcą zdetronizowanym co nastąpiło w 1279 r. Władzę w kraju przejął jego brat Magnus Ladulas, na którego dworze Ryksa się wychowała. Imię odziedziczyła albo po swej ciotce, siostrze ojca, albo po swej prababce, żonie króla szwedzkiego Eryka Knutssona. U rodziła się w latach 1265-1270. Już w 1273 r. była przewidziana alternatywnie (wspólnie ze swą siostrą Katarzyną) na przyszłą żonę Ottona, syna księcia brunszwickiego Jana. Ten projekt małżeński, dotyczący osób nie letnich, nie został zrealizowany. Ryksa wyszła za mąż dopiero w 1285 r. za Przemyśla II. Jej ślub odbył się w Nykoping i to równocześnie ze ślubem jej siostry, Maryny, z dynastą niemieckim Rudolfem v. Diepholz. Jedno ze źródeł polskich - Rocznik kaliski - podaje dokładną datę ślubu, mianowicie 11 X 1285 r.

Najprawdopodobniej ślub w Nykoping odbył się pod nieobecność Przemyśla, a więc per procuram. Osobą zastępującą Przemyśla w obrzędzie ślubnym był najprawdopodobniej jego notariusz, Tyło, cieszący się szczególnymi względami księcia, który za przywiezienie do Wielkopolski zamorskiej małżonki wynagrodził Ty łona nadając mu gród Giecz. Ryksa była ulubioną małżonką Przemyśla. Niechęć jego do Ludgardy była znana i jak wiemy był on - nie bez uzasadnienia - posądzany ojej zamordowanie, chociaż trudno do końca ustalić, jaki był w tym jego udział. Brak dowodów, aby Przemysł darzył szczególniejszą sympatią swą ostatnią żonę,

Kazimierz Jasiński

Małgorzatę, którą z kolei - raczej zbyt pochopnie - posądzano o udział w zabójstwie męża. Nie jest znana dokładniejsza data śmierci Ryksy. Zmarła w latach 12891292, chociaż mogła umrzeć nawet z początkiem 1293 r.

Została pochowana w katedrze poznańskiej. Obok niej został pochowany, zgodnie ze swym życzeniem, Przemysł II po swej tragicznej śmierci w 1296 r. Tylko z małżeństwa z Ryksą doczekał się Przemysł potomstwa, mianowicie w 1288 r. urodziła ona córkę, która otrzymała po matce imię Ryksa. Ostatnią żoną Przemyśla była Małgorzata, córka margrabiego brandenburskiego Albrechta III i jego żony Matyldy, królewny duńskiej. U rodziła się w latach 1270-1280. Ustalenie dokładniejszej daty jej urodzin nie jest możliwe, tym bardziej, że nie wiemy, jakie miejsce zajmowała według wieku wśród swego rodzeństwa. Tak np. nie wiemy, czy była starsza czy młodsza od swej siostry Beatryczy, żony księcia meklemburskiego Henryka II Lwa. Gdyby to było wiadome, wówczas można by z dużym prawdopodobieństwem ustalić względnie dokładną datę zamążpójścia Małgorzaty, ponieważ znana jest dokładna data ślubu Beatryczy (11 VIII 1292 r.). Do małżeństwa Małgorzaty z Przemysłem doszło przed 23 IV 1293 r., kiedy to na jego dokumencie pojawił się podstoli księżnej, Łaszcz. Termin początkowy zamążpójścia Małgorzaty stanowi 1289 f., bo w poprzednim roku żyła jeszcze Ryksa. Przypuszczalnie trzecie małżeństwo zawarł Przemysł nie wcześniej jak w 1290 r. Po śmierci Przemyśla Małgorzata opuściła Wielkopolskę, udając się zapewne na dwór swego ojca, Albrechta. Przed 15 V 1298 r. został zawarty układ w sprawie małżeństwa Małgorzaty z księciem rostockim Mikołajem zwanym Dziecko, który jednak zerwał zaręczyny, żeniąc się najpóźniej w 1299 r. z Małgorzatą, córką księcia zachodniopomorskiego Bogusława IV. Wywołało to nawet interwencję zbrojną margrabiów brandenburskich skierowaną przeciw księciu rostockiemu. W 1302 r. Małgorzata wyszła za mąż za księcia sasko-Iauenburskiego, Albrechta III. Owdowiała po raz drugi w 1308 r. Zmarła w 1315 f. Obydwa małżeństwa Małgorzaty były bezdzietne.

Została pochowana prawdopodobnie w katedrze w Ratzeburgu.

Literatura i źródła

Balzer, s. s. 243-250; tenże, Królestwo polskie, t. 1, Lwów 1919, s. 313, K. Jasiński, Ludgarda, PSB, t. 18(1973), s. 87-88; tenże, Małgorzata, królowa polska, żona Przemyśla II, tenże, 19(1974), s. 439--440; tenże, Uzupełnienia, cz. 2, s. 104-106; tenże, Szwedzkie małżeństwo księcia wielkopolskiego Przemyśla II (w:) Monastycyzm. Słowiańszczyzna i państwo polskie, pod red. K Bobowskiego, Wrocław 1994, s. 69-80; tenże Przemysł II (1257-1296), PSB 28(1985), s. 728-730; J. Wiesiołowski, Pieśni i podania o Ludgardzie. Z dziejów literatury okolicznościowej, (w:) Kultura średniowieczna i staropolska, Warszawa 1991, s. 491-502; tenże, Zabójstwo księżnej Ludgardy, Kronika miasta Poznania 1/2 1993 s. 7-22. - MPH, t. II-N, MPH s. n. t. VI, s. 53, 146-147; t. VIII, s. 109, 138; KDW, t. I-N (według indeksu); Regestem der Markgrafen von Brandenburg aus dem askanischen Hause, hrsgb. v. H. Krabbo, Lieferung VI, Lipsk 1922, nr 1570, 1644, 1853.

12. Elżbieta

Elżbietę zwie córką Bolesława Pobożnego kilka źródeł, z których bodajże tylko Rocznik krakowski podaje imię jej ojca. Większość źródeł podających filiację Elżbiety nie wymienia imienia jej ojca. Imię odziedziczyła zapewne po siostrze swej matki, żonie Henryka I, księcia dolnobawarskiego. Imię to mogło jednak nawiązywać do imienia Św. Elżbiety, siostry jej dziada macierzystego Beli IV, córki Andrzeja II. Byłoby to imię genealogiczne, kognatyczne (po kądzieli) oraz zarazem kultowe. W obu wypadkach mamy do czynienia z węgierską proweniencją imienia księżniczki wielkopolskiej. Dodać jeszcze wypada, że kult Św. Elżbiety był szczególnie propagowany przez zakon franciszkański, z którym bardzo blisko związani byli rodzice Elżbiety, Bolesław Pobożny i Jolenta. Datę urodzin Elżbiety podaje pod 1263 r. Rocznik krakowski. Data, być może prawdziwa, nasuwa jednak wątpliwości, ponieważ Rocznik krakowski podaje często błędne daty różnych wydarzeń, z reguły datując je zbyt późno od roku do 3 lat. Z tego względu uważam, że Elżbieta urodziła się w latach 1261-1263. Była ona naj starszą córką, a zarazem naj starszym dzieckiem Bolesława Pobożnego, który nie miał potomków męskich. Elżbieta poślubiła Henryka Brzuchatego, księcia legnickiego, który w 1290 r. został ponadto księciem wrocławskim. Małżeństwo to zostało zawarte w latach 1277-1279. Elżbieta zmarła 28 IX 1304 r. i została pochowana w klasztorze klarysek wrocławskich zgodnie z życzeniem swego męża, który w dokumencie z 4 II 1296 r. wybrał dla siebie, swej żony i dzieci jako miejsce pochówku klasztor klarysek wrocławskich. Henryk V Brzuchaty urodził się w latach 1245-1250. Zmarł 22 II 1296 r.

i został pochowany w kaplicy Św. Jadwigi u klarysek wrocławskich. Z małżeństwa z Elżbietą miał trzech synów: Bolesława, Henryka, Władysława oraz pięć córek: Jadwigę, Annę, Elżbietę, Helenę i Eufemię. Potomstwo Henryka i Elżbiety wielkopolskiej stanowi większość Piastów dolnośląskich. Z nich wywodzą się Piastowie legnicko-brzescy, którzy wymarli dopiero w drugiej połowie XVII w. Ostatni Piast książęcy, Jerzy Wilhelm, zmarły 21 XI 1675 r., jest ich potomkiem.

Literatura i źródła

Ba1zer, s. 250-251; H. Grotefend, Zur Genealogie und Geschichte der Breslauer Piasten, Abhandlungen der schlesischen Gesellschaft fi.ir vaterUindische Cultur, Phil. - hist. Abteilung, Jahrgang 1872-1873, s. 84; K Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. 1, s. 141-144. - F. Sommersberg, Scriptores rerum Silesiacarum, t. 1, Lipsk 1729, s. 141-142; MPH, t. II, s.

831; t. III, s. 498, 684, 692; t. N, s. 647; tamże s. n. t. VIII, s. 110.

Kazimierz Jasiński

13. Jadwiga

Kronika wielkopolska wśród córek Bolesława Pobożnego wymienia na pierwszym miejscu żonę Władysława Łokietka, nie podając jej imienia. Imię jedynej żony Łokietka jest z licznych źródeł dobrze znane, miała ona na imię Jadwiga. Z tym imieniem jako córkę Bolesława Pobożnego wymieniają ją Rocznik Traski, Rocznik małopolski oraz Janek z Czarnkowa.

Imię odziedziczyła po swej babce ojczystej, Jadwidze, żonie Władysława Odonica.

Podobnie jak w ogromnej większości wypadków, jeżeli chodzi o daty urodzin średniowiecznych Piastów, nie zachowała się w źródłach data jej urodzin. W nauce historycznej zachodzą w tej sprawie rozbieżności. Ustalenie przybliżonej daty jej urodzin zależy w znacznym stopniu od ustalenia daty jej zamążpójścia. Badacze, którzy opowiedzieli się za jej wydaniem za mąż przez jej ojca (zmarłego w 1279 r.), przyjmują, że urodziła się ona ok. 1266 r. Taką datę podaje Balzer. Została ona zakwestionowana w 1912 r. przez S. Kętrzyńskiego, który opierając się na treści dokumentu Władysława Łokietka z 10 II 1296 r. (tzw. dokument krzywiński) opowiedział się za bliżej niesprecyzowaną, późniejszą datą zamążpójścia Jadwigi, a także jej urodzin, które kładł na okres między 1266 a 1276 r., na który przypadają urodziny najmłodszej córki Bolesława Pobożnego, Anny. Małżeństwem Jadwigi z Łokietkiem zajął się ponownie Balzer w "Królestwie polskim". Nie przyjął on argumentacji S. Kętrzyńskiego, lecz na podstawie innej przesłanki tym razem także opowiedział się za późniejszą datą zamążpójścia Jadwigi. Zdaniem Balzera trudno przypuścić, przyjmując, że małżeństwo Jadwigi z Władysławem Łokietkiem zostało zawarte najpóźniej w 1279 r. (za życia Bolesława), aby urodzony w 1310 r. Kazimierz Wielki przyszedł na świat po 31-letnim współżyciu jego rodziców. Zdaniem autora "Genealogii Piastów" Jadwiga wyszła za mąż za Łokietka w końcu 1292 lub z początkiem 1293 r. Z jeszcze jednym poglądem w tej kwestii wystąpił A. Kłodziński w 1938 r.

Według niego Jadwiga była drugą żoną Władysława Łokietka, którego poślubiła w lipcu 1290 r. Niestety, publikacja Kłodzińskiego jest tylko streszczeniem szerszego opracowania, które się nie zachowało. Brak w streszczeniu dokumentacji źródłowej utrudnia polemikę z tezami Kłodzińskiego. Można jednak odrzucić jego pogląd o dwóch małżeństwach Łokietka, który był z całą pewnością tylko raz żonaty, a jego jedyną żoną była Jadwiga, córka Bolesława Pobożnego.

Za wcześniejszym poglądem Balzera, o poślubieniu Jadwigi przez Łokietka jeszcze za życia Bolesława, opowiedziała się J. Karwasińska. Powiązała ona zawarcie powyższego mariażu z nabyciem przez Władysława Łokietka kasztelanii kruszwickiej i radziejowskiej przed 1282 r., co odegrało ważną rolę w argumentacji J. Bieniaka, który odrzucił pogląd o zawarciu małżeństwa w 1292/1293 r. autorstwa Balzera, zaakceptowany przeze mnie w "Uzupełnieniach". W tej niewątpliwie dyskusyjnej kwestii wypowiedziałem się jeszcze dwukrotnie, przede wszystkim w studium poświęconym genealogii Władysława Łokietka oraz w rozprawie omawiającej politykę małżeńską tego władcy, prezentując nadal pogląd o zamążpójściu Jadwigi Bolesławówny na przełomie lat 1292 i 1293. Z nową tezą wystąpił w ostatnich latach J. Tęgowski, datując zawarcie małżeństwa Łokietka z Jadwigą na 23 IV 1289 r. w związku z obecnością w tym dniu Przemyśla, stryjecznego brata Jadwigi, w Brześciu Kujawskim, stołecznym grodzie Łokietka. Dyskusyjność dotychczasowych ustaleń wynika głównie stąd, że nie tylko, iż nie zachowała się data zawarcia małżeństwa Łokietka z Jadwigą, lecz brak w ogóle wiadomości o Jadwidze w dokumentach XIIIw. Wymieniają ją dopiero dokumenty z XIV w. Pośrednio jednak, głównie na podstawie akt procesu polsko-krzyżackiego z 1339 r., można wykazać, że Jadwiga wyszła za mąż za Łokietka jeszcze za życia Przemyśla II, a więc przed 8 II 1296 r. Zdaje się, że najwcześniejszym dokumentem poświadczającym małżeństwo Jadwigi z Władysławem Łokietkiem jest dokument Łokietka z 17 I 1297 r., w którym zwie on Bolesława Pobożnego swoim teściem. Podtrzymuję nadal pogląd o późnym zawarciu tego mariażu, które kładłbym na lata 1288-1294. Kto wie, czy nie najbliższy rozwiązania tej kontrowersyjnej kwestii jest J. Tęgowski, przyjmując, że 23 IV 1289 r. odbył się w Brześciu Kujawskim ślub Łokietka z Jadwigą. Dość niezwykła jest obecność Przemyśla II w tym dniu w Brześciu, ponieważ książęta wielkopolscy w związku z dniem św. Wojciecha (23 IV) z reguły uczestniczyli w uroczystościach gnieźnieńskich, przebywając 23 IV w Gnieźnie. Ponadto widziałbym jeszcze jedno rozwiązanie, mianowicie, że za życia Bolesława Pobożnego (przed 13/14 IV 1279 r.) odbyły się zaręczyny Władysława Łokietka z małoletnią Jadwigą, natomiast rzeczywiste małżeństwo z jego dopełnieniem nastąpiło co najmniej w kilka lat później. To, że Kazimierz Wielki przyszedł na świat dopiero w 1310 r. przemawia za późniejszą datą zawarcia tego małżeństwa, raczej dopiero ok. 1290 r., chociaż jest możliwe, że Jadwiga, ur. ok. 1266 r. urodziła dziecko w wieku 44 lat. Za późniejszą datacją przemawia również fakt, że do 1288 r. Łokietek wraz z braćmi, Kazimierzem i Siemowitem, sprawowali tzw. rządy niedzielne przy niewątpliwej przewadze Łokietka. Należy także uwzględnić okoliczność, że Łokietek za życia swego przyszłego teścia, Bolesława Pobożnego, był mało znaczącym księciem, gdy tymczasem Jadwiga była córką księcia o dużym znaczeniu i Łokietek nie był dla niej odpowiednią partią. Ostatecznie opowiedziałbym się za poślubieniem Jadwigi przez Łokietka dopiero ok. 1290 r. oraz za jej urodzeniem się w latach 1270-1275. Wypowiedziany wyżej pogląd uważam tylko za prawdopodobną hipotezę. Małżeństwo Jadwigi z Łokietkiem należało do najważniejszych w dziejach dynastii piastowskiej i odegrało niepoślednią rolę w zjednoczeniu państwa polskiego na przełomie XIII i XIV w. Było to jedyne małżeństwo między Piastami nieśląskimi. Jadwiga wywodziła się z wielkopolskiej linii Piastów, których protoplastą był Mieszko III Stary, natomiast Łokietek był potomkiem - prawnukiem - Kazimierza Sprawiedliwego, protoplasty Piastów małopolskich, kujawskich i mazowieckich. Było to małżeństwo trwające co najmniej 40 lat, a gdyby przyjąć, że zostało zawarte ok. 1279 r. byłoby małżeństwem, które

Kazimierz Jasiński

jako jedyne w całej dynastii piastowskiej oprócz małżeństwa księcia mazowieckiego Janusza I z Danutą Anną, córką księcia litewskiego, Kiejstuta, doczekałoby się złotego wesela. Wraz ze swym mężem została ukoronowana w Krakowie 20 I 1320 r. Po śmierci Łokietka (+ 2 III 1333 r.) udała się do klasztoru klarysek staro sądeckich, nie przyjmując początkowo profesji zakonnej. Zdaniem ostatniego monografisty dziejów dominium sądeckiego M. Barańskiego, Jadwiga nie zarządzała dominium klasztornym, sprawowała natomiast rządy namiestnicze na Sądecczyźnie z upoważnienia swego syna, Kazimierza Wielkiego. Klaryską została dopiero w 1337 lub 1338 r. Zmarła 10 XII 1339 r. i została pochowana w klasztorze klarysek staro sądeckich. Władysław Łokietek urodził się ok. 1260 r., zmarł 2 III 1333 r. Został pochowany w katedrze wawelskiej. 20 I 1320 r. koronował się na króla Polski w tejże katedrze. Z małżeństwa Jadwigi z Łokietkiem pochodziło trzech synów, młodo zmarli Stefan i Władysław oraz Kazimierz Wielki i trzy córki: Kunegunda, kolejno żona księcia świdnickiego, Bernarda, a następnie księcia sasko-wittenberskiego, Rudolfa, Elżbieta, żona króla węgierskiego Karola Roberta, babka Jadwigi żony Władysława Jagiełły oraz młodo zmarła Jadwiga.

Literatura i zrodła

Balzer, s. 251-254; tenże, Królestwo polskie, t. l, Lwów 1919, s. 295, 311-312; 1. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Historia 2(1966), s. 69; tenże, Zjednoczenie państwa polskiego, (w:) Polska dzielnicowa i zjednoczona, pod red. A. Gieysztora, Warszawa 1972, s. 218; K. Jasiński, Uzupełnienia, cz. 2, s. 106-109; tenże, Genealogia Władysława Łokietka i jego najbliższej rodziny, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, t. 6, Historia, 1987, s. 15-22; 1. Karwasińska, Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235-1343, Warszawa 1927, s. 82; S. Kętrzyński, Zapis Kazimierza Wielkiego dla Kazimierza Bogusławowica, Przegl. His1. 14(1912), s. 39 przy. 3; tenże, Ze studiów genealogicznych, Miesięcznik Heraldyczny 13(1934), s. 83 przy.

26; A. Kłodziński, Małżeństwo Władysława Łokietka, Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejętności 43(1938) s. 326-329; 1. Tęgowski, Zabiegi księcia kujawskiego Władysława Łokietka o tron krakowski w latach 1288-1293, Zapiski Kujawsko-dobrzyńskie, t. 6, Historia 1987, s. 52. - MPH, t. II, s. 619, 839, t. V, s. 764, MPH s. n., t. VI, s. 130, t. VIII, s. 110; KDP, t. III, nr 119; KDW, t. II, nr 760, Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. I, 565; Bullarium Franciscanum, t. VI, Romae 1902, nr 103; Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque cruciferorum, wyd. 2, t. I, Poznań 1890, s. 227, 238, 247, 295, 381, 388.

14. Anna

o Annie, córce Bolesława Pobożnego, zachowały się bardzo skąpe wiadomości źródłowe. Córkę o tym imieniu daje Bolesławowi Rocznik kaliski. Kronika wielkopolska mówi o niej, ale nie podaje jej imienia. Anna Bolesławówna była znana Janowi Długoszowi, nie wiadomo jednak, czy korzystał on z jakie

goś zaginionego źródła, czy też domyślił się jej imienia na podstawie przytoczonych wyżej źródeł. Imię Anna nosiła jej ciotka, siostra J olenty, a także stryjeczna siostra Anny Bolesławówny, Anna, córka Przemyśla I, opatka owińska.

Urodziła się w 1276 r. i była zapewne najmłodszym dzieckiem Bolesława i Jolenty. Nie jest znana data jej śmierci. Przekaz Kroniki wielkopolskiej o oddaniu jej przez ojca do klasztoru klarysek gnieźnieńskich jest wątpliwy, natomiast sam fakt, że została klaryską gnieźnieńską zasługuje na zaufanie. Przypuszczalnie zmarła w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych XIII w. Brak jakichkolwiek przesłanek do dokładniejszego określenia daty jej zgonu. Jako klaryska gnieźnieńska została z pewnością pochowana w tamtejszym klasztorze.

Literatura i źródła

Ba1zer, s. 254-255; W. Dworzaczek, Genealogia, tab!. 82, 85; S. Kujot, Dzieje Prus Królewskich, t. 2, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 22(1915), s. 1035. - MPH s. n., t. VI, s. 145 + MPH, t. II, s. 843; MPH s. n., t. VII, s. 110; Długosz, Annales lib. VII, s. 206.

15. RYKSA ELŻBIETA

Ryksa, jedyna córka Przemyśla II jest dobrze znana w literaturze historycznej, jednak jej genealogia nie została dotychczas w pełni opracowana, mimo niewątpliwie cennego wkładu w tej dziedzinie historiografii polskiej (O. Balzer, B. Włodarski), czeskiej (J. Śusta, J. Kvet) i niemieckiej (H. Grotefend).

Jako córkę Przemyśla II poświadczają ją liczne źródła. Przykładowo wymieniam tylko Rocznik kaliski, Kronikę zbrasławską, Genealogię św. Jadwigi, Kronikę oliwską i Anonima Descriptio Europae Orientalis, który nie podaje wprawdzie imienia ani Ryksy, ani jej ojca, lecz z kontekstu jego relacji wynika niedwuznacznie, że chodzi o Ryksę. W jednym z dokumentów Ryksy, występującej wówczas pod imieniem Elżbieta, zwie ona Przemyśla swym ojcem. Imię odziedziczyła po matce. Drugie imię - Elżbieta, otrzymała na polecenie króla czeskiego Wacława II podczas swej koronacji w 1303 r.; odtąd w dokumentach używała tylko imienia Elżbieta. W Czechach była znana pod zdrobniałym imieniem Reiczka (Rejćka). Urodziła się 1 IX 1288 r. w Poznaniu. Jest ona pierwszą Polką, o której w źródłach zachowała się tak dokładna (dzienna i roczna) data urodzin. Bardzo wcześnie, bo w wieku zaledwie trzech lat (w 1291 r.) zaręczono ją z Ottonem, synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III. Nie wiemy, czy już w chwili zawarcia zaręczyn wysłano ją na dwór brandenburski, czy stało się to dopiero po śmierci jej ojca (+ 8 II 1296 r.), kiedy mogła ją zabrać ze sobą wdowa po Przemyśle, Małgorzata, której ojcem był właśnie Albrecht III.

Kazimierz Jasiński

To drugie przypuszczenie jest prawdopodobniejsze. W każdym raZIe pobyt Ryksy na dworze brandenburskim nie ulega wątpliwości.

Jest prawdopodobne, że zanim opuściła rodzinną Wielkopolskę, wychowywała się przez pewien czas w klasztorze cysterskim w Owińskach pod opieką swej ciotki (siostry ojca) Anny, mniszki, a następnie ksieni owińskiej. N ajpóźniej po tragicznej śmierci ojca została wysłana (względnie zabrała ją ze sobą macocha, Małgorzata) na dwór brandenburski, aby z chwilą osiągnięcia pełnoletności poślubić swego narzeczonego, Ottona. Do planowanego małżeństwa jednak nie doszło, ponieważ zanim Ryksa osiągnęła pełnoletność, zmarł 11 III 1298 lub 1299 r. Otto. W 1300 r. Ryksa stała się przedmiotem nowej kombinacji politycznej, która zakończyła się poślubieniem jej przez króla czeskiego Wacława II, owdowiałego po śmierci swej pierwszej żony w 1297 r. Wacław postanowił się ożenić z Ryksą celem umocnienia swych praw do tronu polskiego. W tym celu sprowadził ją (przed 25 VII 1300 r.) z dworu brandenburskiego do Pragi, aby w bliskiej przyszłości zawrzeć z nią małżeństwo. Opiekę nad Ryksą powierzył Wacław swej ciotce, Gryfinie, wdowie po księciu krakowskim, Leszku Czarnym. Do ślubu doszło dopiero w 1303 r., chociaż - zdaniem współczesnego kronikarza - Ryksa była już w 1300 r. sprawna do zawarcia rzeczywistego małżeństwa. Stroną odkładającą zawarcie małżeństwa był Wacław, który w okresie wdowieństwa prowadził frywolny tryb życia. Ślub odbył się w dzień Zielonych Świątek, 26 V 1303 r. w katedrze św. Wita w Pradze równocześnie z koronacją Ryksy na królowę czeską i polską. Koronacji na królową czeską powinien dokonać aktualny arcybiskup moguncki, natomiast koronacji na królowę polską ówczesny arcybiskup gnieźnieński, Jakub Świnka. Obaj arcybiskupi uzgodnili, że aktu koronacji dokonał w ich zastępstwie biskup wrocławski, Henryk z Wierzbnej. Kronika Zbrasławska pisze o przepychu towarzyszącym ślubowi i koronacji Ryksy, która właśnie wówczas na rozkaz męża (iubente rege) przybrała imię Elżbieta. Małżeństwo Wacława z Ryksą było krótkotrwałe, ponieważ Wacław zmarł 21 VI 1305 r. Został pochowany w swej ulubionej fundacji, klasztorze cysterskim w Zbrasławiu. Z małżeństwa z Wacławem miała Ryksa córkę, imieniem Agnieszka, urodzoną 25 VI 1305 r.

Ryksa wkrótce wyszła powtórnie za mąż. Po krótkotrwałych rządach syna Wacława II, jego imiennika Wacława III, zamordowanego skrytobójczo za sprawą czeskiej opozycji wewnętrznej 4 VIII 1306 r. w Ołomuńcu, z pretensjami do opróżnionego tronu czeskiego - Wacław III nie pozostawił po sobie potomstwa - wystąpili: książę karyncki Henryk, mąż córki Wacława II z jego pierwszego małżeństwa, oraz syn króla "rzymskiego" (niemieckiego), władcy Rzeszy Niemieckiej Albrechta I, imieniem Rudolf. Czechy uważane były za lenno Rzeszy Niemieckiej i z tego tytułu nadał je Albrecht swemu synowi. Celem wzmocnienia praw Rudolfa do spuścizny po ostatnich królach czeskich z dynastii Przemysłowiców, Albrecht wyznaczył Rudolfowi za żonę wdowę po Wacławie II, Ryksę Elżbietę. Współczesne źródło, Kronika Ottokara Styryjskiego, opisuje dość szeroko, jak bardzo podobała się Rudolfowi młoda zaledwie osiemnastoletnia i piękna

wdowa po Wacławie. Nie ma powodu odrzucać tej relacji. W literaturze czeskiej mówi się o niej jako o "ślicznej Polce". Niemniej jednak o małżeństwie Ryksy z Rudolfem zadecydowały motywy natury politycznej, nieodłącznie towarzyszące ówczesnym mariażom dynastycznym. Ryksa, co wyraźnie potwierdzają źródła, miała przenieść na Rudolfa nie tylko prawa do Czech, lecz także i do Polski, ponieważ jej pierwszy mąż, Wacław II, był władcą panującym w obydwóch państwach. Ślub Rudolfa z Ryksą odbył się" w Pradze 16 X 1306 r. Datę ślubu potwierdzają niezależnie od siebie dwa źródła: kronika Anonima minoryty oraz kronika erfurcka. Rudolf przybrał tytuł króla Czech i Polski. Tego tytułu używała również Ryksa. Na tej podstawie na jednej z pieczęci przez nią używanych zwie się "Czech i Polski dwukrotna królowa" (Boemie et Polonie bis regina). W wypadku Rudolfa tytuł króla polskiego był jedynie czczą formułą, ponieważ w Polsce po upadku rządów czeskich władzę objął Władysław Łokietek. Także małżeństwo Rudolfa z Ryksą było krótkotrwałe. Zmarł on dość nieoczekiwanie śmiercią naturalną w czasie walk z opozycją czeską 4 VII 1307 r. Został pochowany w Pradze w katedrze św. Wita. Zachowały się jego pogrzebowe insygnia koronacyjne, które kazała sprawić Ryksa. Ona również ufundowała dla uczczenia pamięci Rudolfa ołtarz pod wezwaniem apostołów Szymona i Judy we wspomnianej katedrze. Są to pierwsze przykłady mecenatu artystycznego, z którego później Ryksa zasłynęła. Jej drugiego męża, unikającego w przeciwieństwie do ostatnich Przemysłowiców wystawnego stylu życia, bardzo oszczędnego i korzystającego ze skromnego jadłospisu, dowcipni Czesi obdarzyli przydomkiem "król kasza" (kr i1 kaśe). Rudolf zapisał Ryksie 20 tys. grzywien. Taką samą sumę pieniężną zapisał jej wcześniej Wacław II. Pozwoliło to Ryksie na uzyskanie we wschodnich Czechach rozległej oprawy wdowiej, składającej się z pięciu miast, z których najważniejszym był Hradec Kralove. Współcześni z tego powodu zwali ją niekiedy "hradecką królową" (regina de Grecz). Po śmierci Rudolfa doszło ponownie do walk między Henrykiem karynckim a Habsburgami, Albrechtem i jego synem Fryderykiem Pięknym o opanowanie Czech. Fryderyk był kolejnym synem Albrechta, któremu nadał on w lenno Czechy. Z walki zwycięsko wyszedł Henryk, który zajął przeważającą część Czech ze stołeczną Pragą, w której przebywała Ryksa. Została ona zmuszona, jako osoba powiązana z Habsburgami, do ucieczki. W dramatycznych okolicznościach zdołała zbiec wraz z dwuletnią córką, Agnieszką, do obozu austriackiego pod Kutna Horą, a stamtąd przewieziono ją do Klosterneuburga w Austrii. Po pokoju zawartym w 1308 r., przyznającym Henrykowi Czechy, a Ryksie gwarantującym posiadanie oprawy wdowiej we wschodnich Czechach, Ryksa powróciła do Czech, gdzie osiadła w Hradec Kralove. Miejscowość ta stanowiła przez 10 lat jej główną rezydencję. Stąd przylgnęło do niej wspomniane już określenie jej mianem hradeckiej królowej. Tymczasem w Czechach nastąpiła zmiana panowania. W 1310 r. królem czeskim został Jan Luksemburski, który zapoczątkował panowanie w Czechach dynastii luksemburskiej trwające do 1437 r. Król Jan popadł w pierwszych