PROBLEMY REHABILITACJI ŚRÓDMIEJSKICH DZIELNIC POZNANIA NA PRZYKŁADZIE CHWALISZEWA w świetle materiałów do planu zagospodarowania przestrzennego śródmieścia Poznania
Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr1; Chwaliszewo
Czas czytania: ok. 14 min.ZBIGNIEW ARNDT, ANDRZEJ KUSZTELSKI
J. ROZWÓJ PRZESTRZENNY CHWALISZEWA
N a ukształtowanie dzielnicy wpłynęły dwa zasadnicze czynniki: naturalny i kulturowy. Najprawdopodobniej Chwaliszewo w początkach stanowiło łachę w nurcie rzeki. Świadczyć może o tym pierwsza znana nazwa tego obszaru: Grobla Kapitulna. Wykształcenie się głównej osi drogowej przez ową Groblę nastąpiło dopiero po lokacji lewobrzeżnego Poznania, skoro stanowi ona przedłużenie ulicy Wielkiej. Nadanie Chwaliszewu praw miejskich w 1444 r. musiało być poprzedzone dość długą i stabilną "prehistorią" osady, zapewne od XIV w. Pomyślny okres, u progu którego powstało miasto, zagwarantował spokojny rozwój przestrzenny, w miarę poszerzania się terenów zdatnych do zabudowy. Rychło, w ciągu kilku dziesiątków lat pojawiła się infrastruktura miasta: ratusz, mniej więcej pośrodku północnego ciągu zabudowy ul. Chwaliszewo, oraz dwa kościoły szpitalne u przyczółka mostu na Ostrów Tumski, od południa p.w. św. Barbary, od północy p.w. św. Wawrzyńca. Szybko zapewne rozwinęła się tkanka zabudowy miasteczka, powstały następne ulice: Czartoria prostopadle od południa wpadająca w Chwaliszewo, wariant drogi z Poznania do Krakowa przez rozlewiska doliny Warty z ominięciem Grobli i przeprawy przez Wartę w kierunku wsi Rataje; ulice równoległe do osi głównej: Stare Chwaliszewo, Wenecjańska oraz krótkie uliczki łączące: Ciasna, Targowa, Owocowa. Pozostałe ulice: Sienna, Bednarska a także krótkie uliczki między Wenecjańska i brzegiem północnym wydają się pochodzić z okresu ponownego rozwoju Poznania od trzeciej dekady XVIII w. Najstarszym zapisem ich istnienia jest plan Poznania tzw. saski z 1734 r.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
Przez cały czas od powstania miasteczka zabudowa nie osiągnęła wysokości wyższej niż dwie kondygnacje. Późniejsze zakazy z początków XIX w., ograniczające wysokość budynków skutecznie spetryfikowały zabudowę aż do ostatnich dziesięcioleci wieku. Jedyną modyfikacją krajobrazu miasteczka w drugiej połowie XVIII w., było pojawienie się wysokich fachwerkowych spichrzów na obrzeżach, zdaje się głównie przy południowym nabrzeżu. Obiekty takie powstawały także w wieku następnym. Gwałtowną zmianę Chwaliszewo przeszło po zniesieniu zakazu wznoszenia wysokich budynków w 1889 r. W ciągu kilkunastu lat do początków XX w. wymieniona została prawie całkowicie tkanka budowlana Chwaliszewa - od pocz. XIX w. już dzielnicy Poznania. Zwieńczeniem niejako tego procesu, była budowa wielkiego kompleksu mieszkań robotniczych na jej południowo-wschodnim krańcu, na wale przeciwpowodziowym. Istotnym elementem krajobrazu po przebudowie, stały się wielkie, silnie monumentalizujące panoramę mury oporowe, stanowiące swoisty" cokół" dzielnicy w ekspozycji od zachodu i częściowo południa. Od połowy XIX w. datują się prace przy modernizacji systemu rzecznego w obrębie ówczesnej twierdzy poznańskiej. W wypadku Chwaliszewa związane były one z wykonaniem dość szerokiego kanału ulgi po wschodniej stronie dzielnicy. Poszerzenie wąskiego dotychczas starorzecza odbyło się kosztem Chwaliszewa. Prawdopodobnie wtedy unicestwione zostały relikty obu gotyckich świątyń, rozebranych wcześniej, w 1816 r. Nadany wtedy kierunek przekształceń utrzymał się do czasów obecnych. Wykorzystując prawie całkowite zniszczenie zabudowy w 1945 I., W latach sześćdziesiątych podjęto decyzję przeniesienia głównego nurtu na wschód, co pociągnęło za sobą obcięcie dalszej, jeszcze większej części dzielnicy. W rezultacie, prace regulacyjne rzeki odbiły się fatalnie na tkance Chwaliszewa, zniknęła ponad połowa obszaru jednej z naj starszych jednostek urbanistycznych miasta. Wspomniane zniszczenia wojenne 1945 r. były bodaj najbardziej dotkliwe dla Chwaliszewa w skali całego miasta. Poziom zniszczeń oblicza się tutaj na około 90% budynków. Dało to możliwość całkowicie nowego podejścia do problemu odbudowy. Założenia z jakimi przystąpiono do odbudowy należy jednak ocenić jako niepomyślne dla krajobrazu dzielnicy. Podobnie jak w odbudowie dawnego miasta w obrębie linii średniowiecznych murów obronnych, przyjęto zasadę generalnego obniżenia gabarytu zabudowy, do wysokości trzech kondygnacji. Nie miało to żadnego oparcia historycznego. Chwaliszewo przez większy czas swych dziejów było zabudowane obiektami parterowymi bądź piętrowymi. Przed około stu laty przeszło gwałtowną przemianę, uzyskując wysokość czterech bądź pięciu kondygnacji. Efektem przyjętych założeń odbudowy stały się nowe budynki wzniesione w latach pięćdziesiątych po zachodniej stronie dzielnicy, blok po wschodniej stronie z lat sześćdziesiątych oraz budynki jednorodzinne przy Czartorii. W tym układzie czytelne jest założenie docelowego wyburzenia pozostałych kilkunastu kamienic ze starej zabudowy. Ostatnim, bodaj najbardziej dotkliwym działaniem degradującym Chwaliszewo stało się zasypanie starego koryta Warty, opływającego setki lat dawne
Ryc. 5. Obecna zabudowa Chwaliszewa na tle dawnego układu nieruchomości.
Rys. M. Pabelmiasteczko od południa, zachodu i północnego-zachodu. Idea likwidacji tego odcinka cieku nie niosła jednak atrakcyjnego pomysłu na sposób użytkowania terenu zasypanego koryta rzeki. W pojawiających się ciągle projektach jego zagospodarowania w formie parku lub skweru nie Apotrafiono rozwiązać sposobu utrzymania tego wydłużonego i relatywnie wąskiego obszaru, łatwego do penetracji z każdej strony. Wypracowana po wojnie koncepcja zagospodarowania Chwaliszewa przejęta została w zasadzie przez obowiązujące do niedawna plany zagospodarowania przestrzennego: śródmieścia z 1969 r. i plan ogólny miasta z 1976 r. Plany te utwierdziły jeszcze jeden element oddziałujący do dziś na zagospodarowanie dzielnicy. Przewidywały wybudowanie wzdłuż nowego koryta Warty szerokiego pasa tzw. trasy Piastowskiej, jednego z elementów rusztowego układu komunikacyjnego Poznania. Przeprowadzony na tej podstawie w 1980 r. konkurs, dał szereg projektów operujących wielopasmowymi ciągami komunikacyjnymi, wielopoziomowymi skrzyżowaniami, rozcinającymi najstarszy i najbardziej prestiżowy trakt miasta Poznania z katedry na Stary Rynek. Szczęśliwie, notoryczny brak środków uniemożliwił realizację tych zamierzeń. W latach 80-tych dwukrotnie podejmowane były prace nad aktualizacją planu śródmieścia. Prac tych nie udało się jednak ich projektantom doprowadzić do końca. W rezultacie plan z 1969 r. przez 25 lat pozostawał obowiązujący. Mimo że stopniowo zaczęły zmieniać się już poglądy urbanistów na to jak powinno wyglądać Chwaliszewo - niemożliwe było prowadzenie inwestycji w sprzeczności z jego zapisem.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
Ryc. 6. Obszar Chwaliszewa i sąsiednich terenów - fragment rysunku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu śródmieścia Poznania, zatwierdzonego w 1%9 r.
H. CO WNOSI NOWY PLAN ŚRÓDMIEŚCIA
W lipcu 1991 r. nowe władze samorządowe Poznania powołały Miejską Pracownię Urbanistyczną. Podstawowymi zadaniami jakie zostały postawione przed MPU były: opracowanie ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania oraz planów szczegółowych dla wymagających tego fragmentów miasta - w tym dla śródmieścia. Prace nad planem ogólnym zostały niedawno ukończone. Został on uchwalony przez Radę Miejską 6 grudnia 1994 r. i uprawomocnił się w ostatnich dniach tego roku. Prace merytoryczne nad planem śródmieścia, prowadzone przez Zespół Śródmieście MPU* - w skład którego wchodzą autorzy tego artykułu - są obecnie daleko zaawansowane. Ostatnio, w październiku 1994 r., kolejne przybliżenie jego projektu zostało zaprezentowane Komisji Zagospodarowania Przestrzennego i Budownictwa Rady Miejskiej Poznania.
* * *
Poniżej zamieszczamy wybór z założeń planu zagospodarowania przestrzennego śródmieścia Poznania - zawierający idee i zasady jakie powinny określać dalszy rozwój przestrzenny tej części miasta. Zostały tu przytoczone przede wszystkim te spośród założeń, które dotyczą obszaru Chwalisz ewa oraz terenów położonych w jego bezpośrednim sąsiedztwie:
Stosunek do środowiska kulturowego Poznań powinien chronić i rozwijać swoje dziedzictwo kulturowe. Będzie to sprzyjało rozwojowi świadomości i kultury mieszkańców oraz ich silniejszemu związaniu ze swoim miastem, a jednocześnie podniesie jego atrakcyjność dla przyjezdnych. Miasto nie powinno rozwijać się porzucając zabytkowe obiekty i zespoły. Ich kulturowej i historycznej randze musi odpowiadać utrzymanie ważnej pozycji w strukturze przestrzenno-funkcjonalnej współczesnego Poznania.
Założone zostały następujące główne kierunki działań: Objęcie ochroną obiektów i zespołów zabytkowych, rehabilitacja i adaptacja starej wartościowej zabudowy, podwyższenie jej standardu. Adaptacja i twórcze kontynuowanie linii rozwoju historycznych zespołów urbanistycznych, w tym Chwa U szewa, dawnej gazowni miejskiej oraz pozostałej zabudowy w rejonie starego koryta Warty. Dążenie do odbudowy panoramy śródmieścia (rekonstrukcja dawnych wież i dominant, budowa nowych w tradycyjnych miejscach) oraz do jej wzbogacenia - tak by przywrócić jej wyraz i nadać właściwą rangę w sylwetach miasta. N owe zespoły zabudowy kontynuujące starą strukturę powinny być budowane na zasadach będących rozwinięciem tradycyjnych reguł budowlanych oraz języka form (ulica, plac, kwartał, pierzeja itp.). Formy architektoniczne obiektów uzupełniających starą zabudowę powinny być z nią zharmonizowane i podporządkowane idei spójnej całości.
Kształtowanie struktury przestrzenno-funkcjonalnej Wynikiem przyjęcia idei "miasta zwartego" jest konieczność pełnego wykorzystania istniejących i potencjalnych terenów budowlanych. Żadne z nich nie powinny pozostać martwe, niezainwestowane ani niewłaściwie wykorzystane. W śródmieściu możliwe jest uruchomienie nowych znacznych terenów pod zabudowę - przede wszystkim na działkach obecnie niezagospodarowanych, ale również w miejscach likwidowanych obiektów. Są także możliwości wymiany istniejących budynków, ich rozbudowy, nadbudowy itp. Śródmieście powinno być zabudowane intensywnie - ale nie bez ograniczeń. Planowane jest również pozostawienie miejsca na publiczną zieleń, place, a także zachowanie niezbędnych standardów przestrzennych w kwartałach zabudowy.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
Fot. 74. Widok Chwaliszewa z lotu ptaka od wschodu - stan obecny.
W projekcie planu zostały zapisane parametry regulujące intensywność zabudowy: nieprzekraczalna wysokość budynków, dopuszczalny procent zabudowy powierzchni działki, minimalny wymagany procent powierzchni przeznaczonej pod zieleń i inne. r U rbanistyczna tkanka śródmieścia powinna być bogata i zróżnicowana lecz jednocześnie czytelna oraz spójna z wypełniającym ją programem użytkowym Założona została budowa przestrzeni złożonej ze struktur o zindywidualizowanym charakterze, unikanie powtarzalności i monotonii. Przeważająca część zabudowy powinna być utrzymana w skali człowieka - mieć ograniczoną wysokość, tworzyć kameralne wnętrza urbanistyczne. Zabudowa monumentalna jest proponowana tylko w miejscach zajmujących odpowiednią pozycję w strukturze przestrzennej miasta. N owe budynki wysokościowe - w miejscach oddalonych od starych zespołów zabudowy. Ranga śródmieścia zobowiązuje do nałożenia wysokich wymagań w stosunku do architektury i standardu lokalizowanych tutaj budynków Należy dązyc do odnowy starych obiektów, rewitalizacji i sanacji przegęszczonych zespołów zabudowy XIX- i XX-wiecznej (głównie wnętrz kwartałów). Trzeba także uszlachetnić małą architekturę oraz "podłogi" ulic i placów Poznań powinien stać się miastem pełnym zieleni - obecnej na ulicach placach i podwórzach. Planowane jest zwiększenie ilości małych enklaw zielenibliskich miejsc zamieszkania: parków, skwerów, alei i bulwarów. Niezbędny jest także rozwój i umacnianie klinów zieleni ekologicznej. Miasto powinno na powrót zwrócić się "twarzą" ku Warcie. Planowane jest zbliżenie zabudowy do wody, budowa nowych bulwarów, mostów, a także przystani żeglugi pasażerskiej. Rozważane jest również odtworzenie starego koryta Warty w rejonie Chwaliszewa. Konieczne jest też uporządkowanie problemu tymczasowych pawilonów, kiosków, garaży i budynków gospodarczych. Na razie trzeba pogodzić się z ich obecnością w śródmieściu. W perspektywie proponowane jest wprowadzenie mechanizmów, które spowodują ich stopniowe eliminowanie i przenoszenie handlu do trwałych budynków.
Kształtowanie programu funkcjonalnego W śródmieściu powinien być rozwijany nie tylko program wyspecjalizowanego centrum usługowego miasta, ale również program mieszkaniowy, łącznie z towarzyszącymi jemu podstawowymi usługami. Należy chronić i wspomagać różnorodność funkcji. Funkcje usługowe i mieszkalne powinny przenikać się w sposób niekolizyjny, i pozostawać w równowadze. Funkcje usługowo-handlowego ośrodka Poznania nie powinny koncentrować się w jednym miejscu - lecz rozwijać się bardziej równomiernie, na większym obszarze. Sprzyja temu historycznie ukształtowana struktura zabudowy śródmieścia i specyficzna konfiguracja terenu, a także położenie rezerw terenów budowlanych oraz możliwości zapewnienia do nich dostępu komunikacyjnego. Przyjęcie takiej koncepcji Centrum ochroni przed "rozsadzeniem" zabytkowe zespoły zabudowy i pozwoli utrzymać w śródmieściu przyjazne dla człowieka warunki środowiska. Współczesny plan zagospodarowania przestrzennego miasta w swojej części programowej musi być możliwie otwarty i elastyczny. Nie można jednak pozostawiać inwestorom całkowitej swobody w doborze programu funkcjonalnego. Należy np. chronić przed wypieraniem funkcje, które są pożądane ale nie są konkurencyjne na rynku; należy ograniczyć możliwości lokalizowania funkcji uciążliwych, funkcji generujących duży ruch samochodowy w rejonach nie mogących go przyjąć itp. W projekcie planu program funkcjonalny śródmieścia zostanie podzielony na kilka grup, na które różny będzie sposób i stopień oddziaływania ustaleń planu. Większa część programu usługowego powinna mieć swobodę wyboru lokalizacji. Będzie ona regulowana w zasadzie przez mechanizmy rynkowe. Lokalizowane obiekty w każdym wypadku będąjednak musiały spełniać wszystkie zapisane w planie wymagania (dotyczące głównie ochrony środowiska miejskiego). Śródmieście będzie bronione przed funkcjami uciążliwymi, niepożądanymi i zbędnymi - nie wykorzystującymi walorów lokalizacji. Program mieszkaniowy powinien być w śródmieściu popierany i chroniony. W przeważającej części jego obszaru rolę ochronną może pełnić zapis planu.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
W niektórych rejonach, gdzie występuje duże nasycenie usługami, przewidywana jest konieczność dodatkowego wspierania mieszkalnictwa przez interwencyjną politykę miasta. Wraz z poprawą warunków środowiska miejskiego wzrośnie atrakcyjność mieszkania w śródmieściu. Można spodziewać się wtedy stopniowej poprawy standardu mieszkań. Srodowiskowe warunki życia Zakładane jest dążenie do podwyższania jakości życia w śródmieściu przez stworzenie przyjaznych człowiekowi i zdrowych warunków środowiska miejskiego, odpowiednie kształtowanie przestrzeni i funkcji, oraz eliminację uciążliwości i zagrożeń. Kryteria ekologiczne rozwoju miasta będą traktowane równorzędnie w stosunku do kryteriów ekonomicznych. Do głównych kierunków działań w tym zakresie będą należały: U trzymanie i wzbogacenie podstawowej struktury ekologicznej klinów zieleni - silnych i opartych o wodę. Planowane jest zazielenienie doliny Warty i Cybiny, oraz deregulacja ich brzegów. O ile okaże się to możliwe - proponowane jest też ponowne wypełnienie wodą starego koryta Warty w rejonie
Fot. 75. Zasypane zakole starego koryta Warty, widok z lotu ptaka - stan obecny.
Chwaliszewa. Problem ten będzie szczegółowo analizowany w dalszych fazach opracowania planu śródmieścia. Planowane jest stworzenie spójnego systemu zieleni publicznej, wspartego zielenią na działkach prywatnych. Budowane będą przede wszystkim nowe małe zespoły zieleni blisko zabudowy - głównie aleje, skwery i bulwary. Na zieleń powinny być wykorzystywane wszystkie dostępne miejsca, także na ścianach i murach. Proponowana jest też budowa i odbudowa przedogródków . Bardzo ważne jest zwalczanie zanieczyszczeń powietrza, oraz polepszanie komfortu akustycznego. Wymagane będzie ograniczanie emisji zanieczyszczeń przez kotłownie - co powinno spowodować wprowadzanie instalacji odpylających, przechodzenie na "czyste" źródła ciepła, oszczędzanie zużycia energll. Zakładane jest też ograniczanie uciążliwości komunikacji - m.in. poprzez preferencje dla mniej uciążliwych środków transportu: tramwaju i roweru. Wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w ruchu spowoduje eliminowanie sytuacji zagrażających człowiekowi. Należy także dążyć, by przestrzeń i architektura budynków były kształtowane w sposób ograniczający ich "wrażliwość" na hałas.
Rozwój układu komunikacyjnego Śródmieście jest specyficznym obszarem wymagającym specjalnego kształtowania układu komunikacyjnego. Z jednej strony jest miejscem koncentracji większości celów podróży miejskich; z drugiej - warunki przestrzenne i środowiskowe bardzo silnie ograniczają tutaj możliwości swobodnego rozwoju komunikacji. Musi ona wpisać się w strukturę starych kwartałów z wąskimi ulicami i intensywną, najczęściej mieszkalną zabudową tuż przy nich. Dla układu komunikacyjnego w śródmieściu przyjęte zostały następujące założenia: Ograniczenie do niezbędnego minimum stopnia ingerencji w chronione wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego. Projektowanie nowych elementów układu powinno być prowadzone w powiązaniu z rehabilitacją struktury przestrzennej. Budowa "stref uspokojonego ruchu" - gdzie w przestrzeni ulic i placów jest kształtowane środowisko przyjazne dla mieszkańców i przybyszów. W strefach tych zostanie zapewniony priorytet komunikacyjny dla pasażerów transportu publicznego, pieszych i rowerzystów; ograniczona natomiast zostanie swoboda użytkowania samochodów (przez reglamentację miejsc i opłaty parkingowe, oraz ograniczenie przepustowości ulic dojazdu). Pierwsza strefa uspokojonego ruchu planowana jest w obrębie pierścienia śródmiejskiego oraz w rejonie doliny Warty. Będzie ona obejmowała również Chwaliszewo. W śródmieściu planowana jest budowa podstawowego układu ulic opartego na idei dwóch komunikacyjnych ram o dużej płynności ruchu i przepustowości, oraz łączących je ulic radialnych - regulujących dostęp do ram i obsługujących zabudowę.
W pierwszą ramę zostanie wpisany pierścień śródmiejski - założenie przestrzenne organizujące obsługę obszaru i rozprowadzające ograniczony ruch samochodowy do wydzielonych w jego wnętrzu sektorów. Koncepcja pierścienia komunikacyjnego jest adaptacją i rozwinięciem historycznego planu urbanistycznego - tzw. ringu Stubbena, zrealizowanego na początku XX w. w pasie terenów pofortecznych. Planowane ulice pierścienia obejmują z dwóch stron Chwaliszewo. Jedna z nich pobiegnie jego wschodnim skrajem wychodząc z ul. Estkowskiego, druga zostanie przeprowadzona wzdłuż zachodniego brzegu starego koryta Warty i doprowadzi ruch do ul. Garbary. Zakładane są znaczne przekształcenia geometrii ulic i organizacji ruchu, tak aby śródmieście stało się bezpieczne i przyjazne dla ruchu pieszego. Trzeba odzyskać dla pieszych powierzchnie chodników i placów. Należy dążyć do skrócenia i uatrakcyjnienia dróg pieszych poprzez budowę nowych połączeń, pasaży naziemnych i podziemnych, mostów, a także wprowadzanie zieleni i odpowiednie kształtowanie małej architektury. W rejonie Starego Rynku, Ostrowa Tumskiego oraz w ośrodkach dzielnic planowany jest stopniowy rozwój stref o bezwzględnych priorytetach dla ruchu pieszego. Rozważane jest również nadanie charakteru pieszego traktu ulicy Chwaliszewo.
Środki transportu publicznego muszą stać się atrakcyjną alternatywą dla samochodu. Należy zwiększyć ich rolę w dostępności do centrum, wprowadzić usprawnienia zwiększające prędkość jazdy, częstość kursów i dające pewność
dotarcia do celu. Podsystemy transportu publicznego powinny posiadać bezwzględny priorytet przed ruchem samochodowym. Bardzo istotnym czynnikiem jest też podniesienie komfortu podróży oraz nobilitacja publicznej komunikacji w odczuciu społecznym. Rower jest środkiem komunikacji alternatywnym dla transportu publicznego i samochodowego, sprawdzonym w wielu miastach świata. W obszarze śródmiejskim ruch rowerowy powinien cieszyć się szczególną preferencją. Wydzielone drogi rowerowe będą przebiegały wzdłuż wszystkich ważniejszych ciągów komunikacyjnych i zespołów zieleni. W przypadku ulic gdzie ruch samochodowy jest mały, rowery będą mogły korzystać z jezdni wspólnie z samochodami.
Wybrane zagadnienia infrastruktury technicznej Kształtowanie sieci infastruktury w śródmieściu musi być w znacznie większym stopniu niż gdzie indziej podporządkowane wymaganiom układu przestrzenno - funkcj onalnego. Należy dążyć do odzyskania terenów budowlanych zajętych niepotrzebnie przez sieci i urządzenia, ograniczania stref ochronnych, oraz likwidacji urządzeń szpecących miasto. N owe urządzenia infastruktury będą projektowane przy założeniu maksymalnej oszczędności terenu. N owe ciągi uzbrojenia - wyłącznie pod ziemią.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
W obszarze śródmieścia będą mogły być stosowane wszystkie możliwe systemy ogrzewania, pracujące zarówno w układach sieciowych jak i indywidualnie. Zakłada się, że wybór źródła ciepła dla każdej lokalizacji będzie należał do inwestora i będzie zależny głównie od oferty rynkowej. W każdym przypadku koniecznym warunkiem będzie jednak spełnienie wymagań ochrony powietrza.
* * *
Sposób zapisu opracowywanego obecnie planu zagospodarowania przestrzennego śródmieścia Poznania - pozwalający przenieść opisane wyżej założenia na konkretne decyzje przestrzenne - będzie odbiegał od stosowanych dotąd w planach szczegółowych. Dążymy do skonstruowania takiego planu, który sprawdzi się w nowej polskiej rzeczywistości ustrojowej i gospodarczej, który będzie elastyczny funkcjonalnie, otwarty na dobrą architekturę, a ponadto będzie klarowny i łatwy w stosowaniu. Opracowując go korzystamy z wzoru francuskiego Plan d'Occupation des Sols miasta Rennes z 1989 r., z doświadczeń planistów holenderskich, niemieckich i szwajcarskich, a także nawiązujemy do polskiego systemu planowania sprzed II wojny światowej. Formułując zapis planu korzystamy również z własnych doświadczeń - wynikających z opracowywania przez Miejską Pracownię Urbanistyczną licznych tzw. opinii realizacyjnych w obszarze śródmieścia. Powinien on umożliwiać wydawanie precyzyjnych wytycznych urbanistyczno-architektonicznych dla każdego projektowanego obiektu budowlanego oraz dla elementów urządzenia terenu. N owy plan śródmieścia nie będzie miał sprecyzowanego horyzontu czasowego. Będzie to przede wszystkim propozycja docelowego obrazu struktury przestrzennej. W aspekcie programowym, przynajmniej przez kilka najbliższych lat, plan będzie musiał być jeszcze bardzo otwarty, liberalny i elastyczny. Zbyt sztywno sformułowany zapis mógłby stać się nawet przyczyną hamowania rozwoju gospodarczego miasta. Dopiero w miarę krystalizowania się sytuacji gospodarczej oraz systemu prawnego państwa - ustalenia dotyczące programu funkcjonalnego będzie można rozszerzać i precyzować. Mimo że w planie zostaną zapisane przede wszystkim ustalenia regulujące działania inwestorów prywatnych na ich działkach, nie będą narzucane rozwiązania, które mogą regulować się samoistnie - jak np. program handlu czy usług konkurujących z powodzeniem na rynku. Nie zostaną też zapisane elementy programu, które powinny być ustalane przez Miasto w drodze prowadzonej na bieżąco polityki interwencyjnej. N a planszach planu będą naniesione przede wszystkim granice projektowanych stref zabudowy oraz elementy regulacji przestrzennej - tzn. Unie rozgraniczające tereny o różnych funkcjach, linie zabudowy, charakterystyczne rzędne terenu itp. Wydzielane strefy są duże, często zawierają wiele kwartałów wraz z ulicami, placami i terenami zieleni. W granicach jednej strefy mogą znajdować się obok siebie budynki różniące się programem funkcjonalnym.
Prawa obowiązujące w strefach zostaną precyzyjnie spisane w części tekstowej. Są one pogrupowane w kilkunastu artykułach ujmujących kolejne warstwy ustaleń planu.
Załączony fragment roboczego rysunku projektu planu śródmieścia, obejmuje obszar Chwaliszewa i najbliższych sąsiadujących z nim terenów. Rysunek ten nie jest jeszcze kompletny. Kilka problemów w tym rejonie pozostaje bowiem wciąż jeszcze do rozwiązania. Dzisiaj, najważniejszym z nich jest sposób ukształtowania wschodniego skraju zabudowy Chwaliszewa. Jest on ściśle związany z projektem budowy zewnętrznej ulicy pierścienia śródmiejskiego i przebudową odcinka ul. Estkowskiego. Dopracowanie tych elementów planu pozwoli już wypełnić zabudową wszystkie działki budowlane na terenie Chwaliszewa, oraz zrealizować kompletny i spójny system ich obsługi komunikacyjnej. W dalszej przyszłości konieczne będzie również podjęcie decyzji w sprawie ewentualnego wpuszczenia wody do starego koryta Warty. Niemożliwe jest uzyskanie dzisiaj odpowiedzi czy uda się to kiedyś zrealizować. Byłoby to bardzo pożądane i korzystne dla miasta. Mogłoby dzięki temu powstać w centrum Poznania bardzo atrakcyjne miejsce o niepowtarzalnym charakterze i uroku, gdzie ściany zwartej zabudowy stałyby bezpośrednio nad lustrem wody. Trzeba jednak mieć na uwadze, że aby to wykonać - konieczne będzie poniesienie bardzo wysokich kosztów finansowych, m.in. przewiezienia olbrzymich mas ziemi i wybudowania trzech nowych mostów. Prawdopodobnie ponowne wypełnienie wodą starego koryta będzie musiało także iść w parze z jednoczesnym podpiętrzeniem wód Warty na jej śródmiejskim odcinku, oraz ze znaczącym polepszeniem stanu ich czystości. Obecnie wszystko co można zrobić, to działać w taki sposób, by nie utrudniać i nie zwiększać kosztów zrealizowania w przyszłości tych ambitnych planów. Zadanie ich wykonania prawdopodobnie spadnie już na naszych następców, w XXI wieku.
Plany zagospodarowania przestrzennego określają tylko potencjalne możliwości rozwoju - otwierają pola działania, określają rządzące w nich warunki i ograniczenia. Aby następował rzeczywisty rozwój przestrzenny miasta, pola te muszą jednak zostać wypełnione działaniami różnych inwestorów. Miasto może być tylko jednym z nich. Chwaliszewem interesują się inwestorzy. Są to obecnie przede wszystkim spółdzielnie budujące mieszkania. Ostatnio S.M. "Wielkopolanka" wystąpiła do Urzędu Miasta o określenie warunków zabudowy dla wszystkich działek, które pozostają tutaj niezagospodarowane. Przygotowywana jest też budowa nowego domu przy dawnej ul. Bednarskiej. Potencjał terenów budowlanych na Chwaliszewie nie jest zbyt wielki. Są to jednak działki bardzo cenne. Dają one szczególnie korzystne warunki dla lokalizacji funkcji usługowych, ale również dobrze nadają się pod budowę mieszkań.
Zbigniew Arndt, Andrzej Kusztelski
STREFY PLANU: (MAŁE LlERY "a" I "b" PRZY SYMBOLU STREFY OZNACZAJĄ JEJ SEKTORY)
REJONY OCHRONY ORAZ REJONY SPECYFICZNYCH FORM AKTYWNEGO DZIAŁANIA MIASTA:
STREFA INTENSYWNEJ ZABUDOWY ŚRÓDMIEJSKIEJ O FUNKCJACH MIESZKALNO-USŁUGOWYCH
REJON ŚCISŁEJ OCHRONY KONSERWATORSKIEJ ZABYTKOWEGO UKŁADU URBANISTYCZNEGO ( OBEJMUJE CAŁY ARKUSZ) LINIE GRANICZNE REJONÓW OCHRONY EKSPOZYCJI
STREFA EKSTENSYWNEJ ZABUDOWY WŚRÓD ZIELENI O FUNKCJACH MIESZKALNO-USŁUGOWYCH
REJONY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY ŚRODOWISKA - KLINY ZIELENI
BEl
STREFA OTWARTEJ ZIELENI O CHARAKTERZE NATURALNYMI IPROPONOWANE ODTWORZENIE DAWNYCH ODNÓG WARTY
REJONY KOMPLEKSOWYCH PRZEKSZTAŁCEŃ STRUKTURY URBANISTYCZNEJ - GRANICE ORIENTACYJNE
GRANICE STREF I SEKTORÓW: . USTALONE - ORIENTACYJNE
LOKALIZACJA GŁÓWNYCH TRAS I OBIEKTÓW KOMUNIKACJI PUBLICZNEJ:
TRASY TRAMWAJOWE
TERENY WYDZIELONE W GRANICACH STREF PLANU:
PRZYSTANKI TRAMWAJOWE - ISTNIEJĄCE i PLANOWANE
TERENY ZIELENI PUBLICZNEJ
TERENY ULIC TWORZĄCYCH PODSTAWOWY UKŁAD OBSŁUGI ŚRÓDMIEŚCIA (ULICE RADIALNE. PIERŚCIEŃ ŚRÓDMIEJSKI I INNE NAJWAŻNIEJSZE ULICE) ORAZ TERENY PLACÓW PUBLICZNYCH
GRANICE WYDZIELONYCH TERENÓW: - USTALONE - ORIENTACYJNE
Ryc. 7. Obszar Chwaliszewa i sąsiednich terenów - fragment roboczego rysunku planu zagospodarowania przestrzennego śródmieścia Poznania opracowywanego przez Zespół Śródmieście MPU. Rys. J. Kowalski.
Chwaliszewo ma szansę stać się w przyszłości jednym z naj atrakcyjniejszych miejsc w Poznaniu... ale czy szansę tę uda się wykorzystać? Prace merytoryczne nad planem śródmieścia trwają.
Formalnie - planu śródmieścia nie ma. Do dzisiaj Rada Miejska Poznania nie podjęła uchwały o przystąpieniu do jego opracowania.
W skład Zespołu Śródmieście MPU w okresie od VII.1991 r. do 11.1995 r.
wchodzili: mgr inż. arch. Zbigniew Arndt - główny projektant planu mgr Eleonora Rybczyńska mgr Andrzej Kusztelski mgr inż. arch. Jarosław Kowalski techn. bud. Mirosława Pabel techn. bud. Grażyna Frączyk dr inż. Andrzej Krych (I.I.L. Politechnika Poznańska) mgr inż. arch. Hanna Rapalska-Kaczmarek mgr inż. arch. Magdalena Sobisiak mgr inż. arch. Marek Sienkiewicz mgr inż. arch. Beata Marciniak-Świadek Prace nad planem konsultuje mgr inż. arch. Lidia Wejchert Zespół Śródmieście wykorzystuje również materiały opracowane przez Grupę Planu Ogólnego MPU kierowaną przez dr inż. arch. Tadeusza Gałeckiego.
Fot. 74 - 76 wykonał Zbigniew Arndt
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr1; Chwaliszewo dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.