CHWALISZEWO NA NAJSTARSZEJ MAPIE POLSKI BERNARDA WAPOWSKIEGO

Kronika Miasta Poznania 1995 R.63 Nr1; Chwaliszewo

Ryci. Na naj starszych mapach obejmujących tereny polskie nie mogło zabraknąć Poznania. Wynikało to tak ze znaczenia miasta jak ze spełnianej przez nie roli jako stolicy i symbolu Wielkopolski. Poznań znalazł się więc na powstałej ok. 1460 r. mapie Mikołaja z Kuzy a potem na jej przeróbkach dokonywanych przez kartografów. Powstała w pocz. XVI w. przeróbka Francesco Roselliego umieszcza przy nazwie "Posnania" dwa symbole miasta, jeden z prawej, drugi z lewej strony Warty. Podobnie czyni inny z włoskich kartografów Marco Beneventano na swej mapie Europy środkowej dołączonej do "Geografii" Klaudiusza Ptolemeusza wydanej w 1507 i 1508 r. Ten drugi symbol prawobrzeżnego miasta nie byl podpisany, możnaby go interpretować jako Śródkę a najpewniej jako Ostrów Tumski będący siedzibą biskupią. W 1528 r. ukazała sie najstarsza mapa Polski opracowana przez Bernarda Wapowskiego.

Zachowała się tylko we fragmentach, wśród których szczęśliwie ocalał fragment obejmujący część Wielkopolski i Kujawy. Wśród miast, obok Mosiny, Stęszewa, Szamotuł, Rogoźna, Obornik, Skoków, Kleczewa, Kórnika, Środy, czy Kostrznia figuruje oczywiście "Poznania". Na lewym brzegu Warty umieszczony jest symbol miasta, wykonany indywidualnie, nie mający analogii wśród innych oznaczeń na mapie. Przy nim umieszczony jest pastorał i mitra biskupia, którymi Wapowski oznaczał stolice biskupie. Na prawym brzegu, znów indywidualnie wykonany symbol miasta, tym razem opisany "Valisovo". Jest to naj starsze oznaczenie Chwaliszewa w kartografii, wyróżnik znaczenia miasta.

Nazwa umieszczona na mapie Wapowskiego, ma jednak jeszcze dodatkowe znaczenie.

Nie podlega teraz wątpliwości, że oznaczenia bez nazwy na mapach włoskich kartografów odnoszą się również do Chwaliszewa. W początku XVI wieku Chwaliszewo było na tyle znaczącym punktem na mapie Europy, by kartografowie czuli się zobowiązani do zaznaczania jego na swych mapach. [Red.] Z XVI -XVIII WIEKU

Opracował WAlDEMAR KAROLCZAK

W zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu znajdują się trzy nIezwykle cenne tłoki pieczętne związane z Chwaliszewem. Jednym z nich jest tłok pieczętny wójta Chwaliszewa z XVII wieku, przechowywany pod sygnaturą APP T. IX.2 (patrz fot. 2). Jest to tłok srebrny, wklęsło ryty, okrągły, o średnicy 36 mm. Posiada rączkę drewnianą, toczoną i zakończoną puszką do wosku. Wysokość tłoku z rączką - 87 mm. Tłok jest wyraźny, część rączki przy puszce odłamana. W otoku z podwójnym pierścieniem zewnętrznym, znajduje się napis majuskulny: "SIGILLUM. ADVOCA: OPPIDI. CHWALISZEWO A:D 1444". W polu tłoka widoczny herb Chwaliszewa, składający się z pary identycznych skrzyżowanych kluczy, zwróconych piórami na zewnątrz i ku górze, na tle pionowo ułożonego miecza, o nietypowym kształcie, także skierowanego ostrzem w górę. Klucze stanowią atrybuty św. Piotra, a miecz - św. Pawła, apostołów i patronów katedry poznańskiej. M. Gumowski 1 twierdzi, że niezwykły kształt tego miecza jest identyczny z mieczem przechowywanym do dziś jako drogocenna relikwia w zakrystii katedry poznańskiej. Według podania J. Długosza mieczem tym św. Piotr miał uciąć w Ogrójcu ucho Malchusowi. 2 Dwa pozostałe tłoki pieczętne związane są z życiem cechowym dawnego Chwaliszewa. Starszy z nich to tłok pieczętny cechu rzeźników chwaliszewskich z 1589 r., przechowywany pod sygn. APP T. X. 145. Jest to tłok miedziany, okrągły, o średnicy 28 mm i drewnianej, toczonej rączce. Wysokość tłoka z rączką wynosi 53 mm. Tłok jest wyraźny i dobrze zachowany. W otoku napis majuskulny: "SILVM. LANIORUM. DE. VALISCHVO. 1589". W polu tłoka tarcza z toporem rzeźniczym po lewej stronie i z nożem - po prawej. Oba narzędzia skierowane są ostrzami do góry i zwrócone w prawo.

Młodszym od wcześniej opisanego, ale za to znacznie bardziej okazałym, jest tłok pieczętny cechu krawców chwaliszewskich z 1662 r., przechowywany

Fot. 3. Tłok pieczętny cechu rzeźników chwahszewskich z 1589 I. (miedź)

Fot. 4. Tłok pieczętny cechu krawców chwahszewskich z 1662 I. (mosiądz)

Opracował Waldemar Karolczak

Fot. 5. Tłok pieczętny cechu krawców chwaliszewskich

pod sygn. APP T. X. 133. Jest to tłok mosiężny, wypukło ryty, okrągły, o średnicy 44 mm. Posiada rączkę drewnianą, pięknie toczoną, z gałką - pojemnikiem na wosk, ale pozbawionym wieczka. Wysokość tłoka z rączką wynosi 166 mm. W otoku napis: "SIGILLUM. CONTUBERNI. SARTORUM.

CHWALISZE.". W polu tłoka owalny kartusz ozdobiony na brzegach ornamentem barokowym i dwiema głowami gryfów, których skrzydła podtrzymuje anioł. W tym bardzo dekoracyjnym obramieniu znajdują się rozwarte nożyce, których ostrza są równej szerokości i posiadają bardzo łagodne zakończenie. Swym kształtem różnią się od innych, znajdujących się na pieczęciach cechu krawców poznańskich, krakowskich itp.3. Na dole, między rączkami uchwytu nożyc, widoczne trzy kwiatki a na górze pomiędzy ostrzami, dwa skrzyżowane klucze z położonym pionowo mieczem. Po obu stronach nożyc umieszczona jest sześcioramienna gwiazda. N ad kartuszem widoczna data ,,1662", rozdzielona pośrodku postacią anioła.

PRZYPISY

1 M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich. Poznań 1932, s. 44.

2 W. Powel, Legenda poznańska omieczu przechowywanym w Katedrze. "Kronika Miasta Poznania" 1935, nr 4, s. 413. 3 Z. Zaleski, Bractwo Krawieckie Chwaliszewskie. "Kronika Miasta Poznania", 1927, nr 1, s. 38.

Repr. 3-5 wykonała Barbara Drzewiecka.