POSTRZEGANIE I OCENA ZNACZENIA POZNANIA W KRAJU I W REGIONIE ORAZ W ŻYCIU MIESZKAŃCÓW MIASTA
Kronika Miasta Poznania 1994 R.62 Nr1/2
Czas czytania: ok. 20 min.EUGENIUSZ BIDERMAN
K ażde miasto stanowi środowisko życia dla jego mieszkańców i jest przez nich nie tylko zamieszkiwane oraz użytkowane ale także postrzegane i oceniane. Postrzeganie miasta jest zjawiskiem psychospołecznym a każdy mieszkaniec posiada inne doświadczenia osobiste w swoich stosunkach z miastem. Przez te doświadczenia ocenia on znaczenie miasta, jakie ono posiada zarówno dla kraju, swego regionu oraz jego mieszkańców, ale także w ich życiu osobistym. Sposób postrzegania miasta oraz jego ocena kształtują stosunek mieszkańców do miasta. Stosunek ten może być pozytywny bądź negatywny. Pozytywny stosunek poszczególnych mieszkańców, jak i całej społeczności lokalnej, może wpływać na poczucie satysfakcji z faktu zamieszkania w mieście, na poczucie przynależności do społeczności miasta, na kształtowanie się trwałych więzi między członkami społeczności miasta. Mieszkańcy identyfikują się z miastem, integrują się z jego społecznością, stają się bardziej aktywni w działaniach na rzecz miasta, są bardziej przedsiębiorczy, mogą uczestniczyć w przekształcaniu miasta a także mogą kreować procesy innowacyjne w mieście. Z drugiej strony - oceny negatywne miasta, które są wynikiem frustracji i poczucia obcości prowadzą do dezintegracji i inercji społecznej. W niniejszej pracy podjęte zostały problemy dotyczące sposobu postrzegania oraz oceny roli i znaczenia miasta Poznania w życiu kraju i regionu, głównie jednak w życiu jego mieszkańców. Przedmiotem analizy będą również motywy skłaniające do pobytu w mieście, korzyści i krzywdy doznane od miasta a także poczucie przynależności do społeczności poznańskiej. Analiza postrzegania i oceny znaczenia Poznania w życiu kraju i regionu oraz w życiu mieszkańców miasta oparta została na wynikach wywiadów
Eugeniusz Biderman
przeprowadzonych pod kierunkiem autora pracy wśród dorosłych mieszkańców Łazarza i Jeżyc w roku 1992 i 1993. Badaniami objęto 966 osób, na część pytań odpowiedziało 560 osób. Podobne badania były prowadzone w 1964 przez J. Ziółkowskiego i F. Znanieckiegol oraz H. Liburę w roku 1987 2 .
Najwięcej, bo aż 84% respondentów mieszka w Poznaniu dłużej niż 20 lat, a 65% badanych żyje w mieście od urodzenia. Można więc przyjąć, że respondenci dobrze znają swe miasto i że posiadają własną ocenę znaczenia oraz cech charakterystycznych dla miasta i jego mieszkańców. Opinie te są więc wiarygodne i mogą służyć jako podstawa dla formułowania uogólnień oraz wnioskówl. Znaczenie miasta w życiu kraju i regionu
W przeprowadzonych wywiadach na pytanie: "Proszę powiedzieć kilka słów o znaczeniu Poznania w życiu kraju i regionu" - odpowiedzi udzieliło 966 osób. Mimo, że pytanie składa się z dwóch części, bowiem odnosi się do znaczenia Poznania w skali kraju ale także i regionu, większość badanych w swoich odpowiedziach nie rozgraniczała obu tych ujęć. Respondenci najczęściej odpowiadali tylko na jedną część pytania lub cała ich wypowiedź dotyczyła jednocześnie znaczenia Poznania dla kraju i regionu. W wypowiedziach respondentów określających znaczenie Poznania w życiu kraju i regionu zdecydowanie uwidacznia się postrzeganie roli gospodarczej Poznania (por. tab. 1). Wśród 12 kategorii "znaczenia" Poznania, aż 8 odnosi się do działalności gospodarczej miasta w sposób bezpośredni bądź też pośrednio - jako rodzaju działalności ogólnogospodarczej, powiązanej także z innym znaczeniem miasta.
Tab.
Proszę powiedzieć kilka słów o znaczeniu Poznania w życiu kraju i regionu
L.p. Znaczenie Poznania w życiu kraju i regionu % osób l miasto targowe 33,2 2 duże, ważne, wielkie, ogromne, wiodące znaczenie 20,7 3 znaczenie gospodarcze 20,5 4 znacząca rola regionalna 17,9 5 ważny ośrodek kulturalny 17,4 6 ważny ośrodek przemysłowy 15,2 7 ważny ośrodek rolniczy 9,1 8 znaczenie handlowe 8,5 9 dodatnie cechy osobowości poznaniaków 6,9 10 brak zdania, brak odpowiedzi 6,8 11 znaczenie ponadregionalne miasta 6,5 12 ośrodek naukowy i oświatowy 5,9 13 znaczenie historyczne 3,3
W ocenie respondentów wśród funkcji gospodarczych miasta zdecydowanie na pierwsze miejsce wysuwa się znaczenie Poznania jako miasta targowego, co wiąże się z rolą Międzynarodowych Targów Poznańskich (33,2% ankietowanych). Jedna trzecia mieszkańców uznaje więc, że Poznań jest przede wszystkim miastem targowym, jest siedzibą M T P a część respondentów określa targi jako "największe w Polsce" oraz że są "oknem na świat" dla kraju. Są więc one uznawane przez poznaniaków jako najważniejszy czynnik określający znaczenie Poznania w życiu kraju . .
l regIonu. Niezależnie od znaczenia MTP - 8,5% respondentów mówi o "znaczeniu handlowym" miasta, nie wiążąc tej roli bezpośrednio z targami międzynarodowymi, podkreślając jednak odrębny aspekt znaczenia gospodarczego miasta o zasięgu ponadlokalnym. Obok znaczenia Poznania jako miasta targowego oraz ośrodka handlowego, do istotnych czynników stanowiących o roli gospodarczej Poznania ponad 59% respondentów wymienia trzy kolejne kategorie znaczenia miasta, określając je jako: a) "duże, ważne, wielkie, ogromne, wiodące znaczenie" (20,7%), b) "znaczenie gospodarcze" (20,6%) oraz c) "znacząca rola regionalna" (17,9%). Jakkolwiek w wymienionych trzech kategoriach znaczenia miasta tylko "znaczenie gospodarcze" jest określone w sposób jednoznaczny, to należy przyjąć, że pozostałe dwie kategorie znaczenia Poznania odnoszą się także głównie do jego roli gospodarczej. Respondenci łączą znaczenie Poznania w kraju i regionie z jego szybkim rozwojem ogólnogospodarczym. Niektórzy respondenci podkreślają, że Poznań jest samodzielnym i samowystarczalnym regionem w kraju. Wiele osób (15,2%) uważa, że miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłowym: "Poznań to miasto przemysłowe - liczne fabryki, dobrze rozwinięte kolejnictwo; zakłady przemysłowe dają zatrudnienie i pracę, a całe województwo dostarcza krajowi wiele dochodów". Dla 9, 1 % respondentów Poznań jest także ważnym ośrodkiem rolniczym - stanowiącym centrum zaplecza rolniczego kraju. Ankietowani mówią: "Poznań pełni ważną rolę w regionie, który ma silnie rozwinięte rolnictwo". "Poznań i Wielkopolska są w kraju niedoceniane, mimo tego, że są żywicielami Polski. Mają wysoko rozwinięte rolnictwo". Sporo osób (17,4%) za najważniejszy uważa fakt, iż miasto jest ważnym ośrodkiem kulturalnym. Ankietowani oceniają wysoko poziom kulturalny Poznania, zwracając uwagę na tradycje kulturowe miasta. Jedna z osób stwierdza: "Poznań jest jednym z większych miast o długoletniej historii, z pięknymi tradycjami kulturalnymi". Mówiąc o kulturze w mieście, część ankietowanych wymienia na poparcie swojej wypowiedzi konkretne ośrodki lub wydarzenia kulturalne w mieście. Wielu mówi o teatrach, kinach, operze. Inni podkreślają istnienie orkiestry A. Duczmal, chóru S. Stuligrosza lub konkursów H. Wieniawskiego. Kobieta, która mieszka w Poznaniu od 1945 roku stwierdza: "W skali kraju ma duże znaczenie kulturalne, w szczególności przedstawienia teatralne. Jest wzorem . " mIasta .
Eugeniusz Biderman
17,9% respondentów zwraca uwagę na znaczącą rolę regionalną, zaś 6,5% mówi o roli ponadregionalnej Poznania. Blisko 2% ankietowanych mówi o znaczeniu międzynarodowym Poznania. Ponad połowa z nich uznaje miasto jako dominujące w Wielkopolsce pod względem gospodarczym, jest według ankietowanych - centrum lub stolicą regionu. Dla wielu respondentów Poznań jest przodującym ośrodkiem regionalnym kraju, spichlerzem i żywicielem Polski. Oto wypowiedź na ten temat: "Stolica Wielkopolski jest jednym z najbardziej prężnych, zorganizowanych miast w Polsce. Kiedyś był także jednym z naj czystszych, dzisiaj do brudasów też nie należy. Wszyscy powinni brać przykład z Poznania i Wielkopolski pod względem organizacji i dyscypliny". Wypowiedź ta jest również dobrym przykładem na często powtarzające się głosy mówiące o cechach osobowości poznaniaków. Podkreślane są przede wszystkim: oszczędność, gospodarność i pracowitość oraz umiejętność utrzymania czystości i porządku. Jedna piąta ankietowanych udzielając odpowiedzi na pytanie o znaczenie miasta w życiu kraju i regionu używa określeń: "d uż e", "ważne", "wielkie", "ogromne" lub wiodące". Wiele osób zaznacza, że Poznań jest jednym z najważniejszych miast w Polsce, część respondentów zwraca uwagę na jego wielkość. Niewielu respondentów (5,9%) mówi o znaczeniu naukowym i oświatowym a tylko 3,3 % o znaczeniu historycznym miasta, podkreślając jego długoletnie tradycje: "Wielkopolska - jeden z najbardziej solidnych regionów Polski. Znany od wieków, kolebka państwa polskiego. Pod względem organizacyjnym jeden z wybitniejszych regionów. Obyczaje, kultura - na bardzo wysokim poziomie". Istnieją też wypowiedzi, które nawiązują do przeszłości i zawierają próby wyjaśnienia pochodzenia specyficznych cech poznaniaków. W wypowiedziach tych jednoznacznie podkreśla się obecne znaczenie gospodarcze miasta i regionu oraz znaczenie zmysłu organizacyjnego poznaniaków. Oto trzy najbardziej wymowne: "Poznaniacy są zarozumiali przeszłością. Jest to słuszne, jeżeli chodzi o wartości. Walka z Prusakami wykształciła u mieszkańców te cechy, które zwłaszcza obecnie są pożądane. Ludzie muszą umieć łączyć je ze sobą. Poznaniacy są chwaleni za umiejętność zorganizowanego działania. Stawiani są jako wzór do naśladowania". "Kiedyś był dobrze zorganizowany. Był zawsze skupiskiem rzemieślników, handlowców, był ośrodkiem kultury zachodniej, różniącej się od wschodniej. Cywilizacja zachodnia cechuje się lepszą organizacją. Teraz to się zmieniło w Poznaniu". "Kiedyś Poznań był bardzo zadbany. Dziś, gdy stał się dużym miastem, przybywa dużo ludności napływowej, równowaga została zachwiana". Zagadnienia dotyczące ogólnopolskiego znaczenia Poznania podejmują w swoich badaniach również J. Ziółkowski i F. Znaniecki. W konkursie socjologicznym z 1964 roku zatytułowanym: "Czym jest dla Ciebie miasto Poznań?" - zadali oni między innymi pytanie o te instytucje lub całe dziedziny
poznańskiego życia, które mają znaczenie ogólnopolskie. Zarówno w powyższej pracy, jak i w badaniach autora z 1992 i 1993 roku znaczną przewagę uzyskały dwie funkcje gospodarcze: tj. targi a także przemysł. W badaniach autora przemysł znalazł się jednak dopiero na 6 miejscu. Istotne różnice występują jednak w dalszej części obu zestawień. W konkursie z 1964 roku wysoką pozycję w zestawieniu zajmuje nauka i kultura, a tylko kilka wypowiedzi dotyczy ogólnopolskiego znaczenia poznańskiego rolnictwa. W niniejszych badaniach 9, 1 % ankietowanych, podkreśla wysoką pozycję rolnictwa, a niespełna 6% uznaje Poznań za ważny ośrodek naukowy i oświatowy. W obu badaniach niewiele osób pokreślą znaczenie zabytków oraz znaczenie historyczne miasta (3,3%) jako czynników określających regionalną i ponadregionalną rolę Poznania.
2. Ocena miasta jako ośrodka kultury
Ważnym problemem jest wyjaśnienie nie tylko roli Poznania jako krajowego i regionalnego ośrodka w dziedzinie kultury ale także znaczenie kultury w życiu jego mieszkańców. Wypowiedzi ankietowanych na pytanie o ocenę Poznania jako ośrodka kultury, nie są zbyt zróżnicowane, najczęściej krótkie i ogólnikowe. Niektórzy wymieniają i oceniają jedynie główne placówki kulturalne. Nieliczni respondenci widzą tylko funkcje rozrywkowe kultury, jeszcze inni porównują Poznań z innymi wielkimi ośrodkami miejskimi.
Tab. 2
Jak ocenia Pan Poznań jako ośrodek kultury?
L.p. Ocena kultury Wartości procentowe l wysoki poziom 62,5 2 średnio 16,6 3 niski poziom rozwoju 7,0 4 brak odpowiedzi, brak zdania 6,5 5 inne oceny 6,5
Najwięcej, bo ponad 62% ankietowanych ocenia kulturę pozytywnie, używając przy tym określeń - "duże znaczenie" lub "dobrze". Istnieje też sporo wypowiedzi, w których respondenci szczególnie wysoko oceniają Poznań. Uważają oni, że kultura ma bardzo duże lub ogromne znaczenie, a Poznań jest prężnie działającym ośrodkiem kulturalnym. Wymieniająprzy tym konkretne instytucje, zwłaszcza muzyczne. Są to np. orkiestra A. Duczmal, chór Stuligrosza, Filharmonia lub Opera. Jeden z ankietowanych stwierdza: "Znacząca pozycja, Teatr Wielki, liczne stowarzyszenia, muzea, kina". Inna osoba mówi: "Jest rozwinięty pod względem kulturalnym, dużo kin i teatrów".
Eugeniusz Biderman
Sporo respondentów (ponad 16%) ocenia poziom kultury w Poznaniu, używając określeń "średni" lub "przeciętny". 7 % respondentów uważa, że kultura w mieście znajduje się na niskim poziomie. Kilku respondentów ocenia krytycznie kulturę poznańską i twierdzi, że jest "beznadziejna". Przykładem jest następująca wypowiedź: "Krytycznie - mają jakieś osiągnięcia, wyniki, ale to jest zaściankowość, zadufanie w sobie" . Kilka osób porównuje Poznań do innych dużych miast, stwierdzając: "pomiędzy Warszawą a prowincją" lub "na drugim miejscu po Krakowie" . Wśród wypowiedzi na temat kultury w mieście znajdują się również takie, w których ankietowani nawiązują do przeszłości. Są to przede wszystkim porównania, w których respondenci stawiają kulturę na wyższym poziomie w czasach minionych. Ponad 6% badanych nie ma zdania na ten temat, nie interesuje się lub odmawia udzielenia odpowiedzi. Druga część pytania dotyczy uczestnictwa ankietowanych w różnego rodzaju imprezach kulturalnych odbywających się w mieście. Na pytanie: ..Czy bywa Pan w kinie, teatrze, muzeum itd.?" 5 5 % respondentów odpowiada - "tak", niewiele mniej, bo aż 44% - udziela odpowiedzi przeczącej (Tab. 3).
Tab. 3
Czy bywa Pan w kinie, teatrze, muzeum itp.?
Odpowiedź Wartości procentowe tak 55,0 nIe 44,0 brak odpowiedzi 1,0
Znaczącym jest fakt, że blisko połowa ankietowanych przyznaje się, że w ogóle nie bierze udziału w życiu kulturalnym miasta. Potwierdza się to w odpowiedziach na trzecią część pytania: "Jak często bywa Pan w kinie, teatrze, muzeum itp.?" (Tab. 4). Aż 32% - odpowiada "wcale", a 26% - "bardzo rzadko", "czasami". Tylko 6% respondentów bywa w kinie, teatrze lub muzeum raz w miesiącu. Liczby te potwierdzają niewielki udział mieszkańców Poznania w życiu kulturalnym, a brak czasu lub brak środków finansowych nie mogą być tego jedynym wytłumaczeniem. Duże znaczenie ma, cechujące cechujące nie tylko poznaniaków - "domatorstwo" oraz brak tradycji spędzania wolnego czasu na różnego rodzaju imprezach kulturalnych.
Tab. 4
Jak często bywa Pan w kinie, teatrze, muzeum itp.?
L.p. Odpowiedź Wartości procentowe l wcale 32,0 2 rzadko, czasami 26,0 3 raz w miesiącu 6,0 4 często 5,0 5 dwa razy w miesiącu 2,5 6 raz na kwartał 2,5 7 raz na dwa miesiące 2,0 8 raz na rok 1,5 9 sporadycznie, różnie 1,5 10 raz w tygodniu 1,0
Problem rozwoju kultury i oceny Poznania jako ośrodka kulturalnego zawarli w swoim konkursie również J. Ziółkowski i F. Znaniecki. W obu pracach prawie identyczna ilość głosów przypada na ocenę pozytywną i wysoki poziom kultury w mieście. Istotne różnice występują w dalszych częściach zestawień. W cytowanej pracy ok. 30% respondentów ocenia rozwój kultury krytycznie i bardzo krytycznie, podczas gdy w niniejszej pracy takich ocen było tylko 7 %. Różnicę tę można częściowo tłumaczyć faktem, iż w badaniach z 1992 i 1993 roku ponad 6% ankietowanych nie udziela żadnej odpowiedzi lub nie ma zdania. Aż 16,6% respondentów używa określenia "średnio", w pracach Ziółkowskiego - tylko 11 %. Podkreślić należy fakt, że w obu pracach ponad połowa respondentów ocenia poziom rozwoju kultury zdecydowanie pozytywnie. Podkreśla się także wysoki poziom i szczególne miejsce wydarzeń muzycznych w mieście.
3. Znaczenie miasta w życiu respondentów
Na pytanie, dotyczące znaczenia Poznania w życiu respondenta, wypowiedziało się 966 osób (Tab. 5). Odpowiedzi na to pytanie umożliwiają określenie charakteru związków łączących mieszkańców Poznania z miastem, a także ich związków wzajemnych. Większość uczestników ankiety, niezależnie od tego, jak długo mieszka w Poznaniu, znaczenie miasta łączy z poczuciem więzi psychicznych ze środowiskiem materialnym oraz społecznym miasta. O znaczeniu Poznania dla jego mieszkańców decydują przede wszystkim pozytywne więzi uczuciowe oraz osobisto-rodzinne. Najwięcej ankietowanych (28,2%) wskazuje na swe pozytywne związki uczuciowe z miastem. Większość z nich daje do zrozumienia, że ich związki uczuciowe z Poznaniem są silne lub bardzo silne. Respondenci wyrażają to mówiąc: "lubię to miasto", "kocham to miasto", "Poznań jest moim miastem", "kocham to miasto, wolę je bardziej od innych, łączę z nim swoją przyszłość", "nie wyobrażam sobie gdzie indziej mieszkać", "nie zamieniłbym się na inne", "miasto mojego życia", "jest moją wielką miłością", "jest wszystkim co mam".
Eugeniusz Biderman
Tab 5
Jakie znaczenie ma w Pana życiu Poznań?
L.p. Znaczenie Poznania w życiu respondenta % osób 1 więzi uczuciowe pozytywne 28,2 2 miasto rodzinne 23,2 3 ważne, duże, bardzo duże, ogromne znaczenie 21,3 4 miejsce urodzenia 18,6 5 miejsce zamieszkania 13,4 6 miejsce pracy 8,0 7 miejsce młodości, wychowania, dzieciństwa 5,8 8 walory estetyczne miasta (ładne, najładniejsze, piękne, najpiękniej- 5,2 sze, czyste) 9 miejsce zamieszkania rodziny 5,0 10 miejsce nauki i wykształcenia 4,5 11-12 żadnego znaczenia 3,1 11-12 więzi uczuciowe negatywne 3,1 13 brak zdania, nie wiem 2,6 14 przyjaciele, znajomi 1,9 15 przyzwyczajenie do miasta 1,7 16 średnie znaczenie 1,5
Dla wielu ankietowanych (23,2%) o ich pozytywnym związku z Poznaniem stanowi fakt, iż jest on miastem rodzinnym. Powołują się oni na tradycję, na swoją kilkupokoleniową przynależność do społeczności poznańskiej. Sporo osób (18,6%) powołuje się na fakt urodzenia w Poznaniu i długiego życia w mieście. Wielu ankietowanych podkreśla, że tu się wychowali, wspominając jednocześnie dzieciństwo i lata młodości (5,8%). Jest to bardzo silny element więzi z miastem: "Urodziłem się tutaj i wychowałem. Bardzo mi się tutaj podoba". Jednak tylko kilkunastu respondentów odpowiadając na pytanie stwierdza: "jestem rodowitym poznaniakiem". Często wypowiedź taka jest połączona z określeniem wyrażającym pozytywne uczucia do miasta: "J estem przywiązany do miasta jak każdy rodowity poznaniak", "Jestem poznanianką z dziada-pradziada". Miejsce zamieszkania rodziny jest znaczącym faktem dla 5,0% ankietowanych. Niewielu podkreśla ważność Poznania ze względu na zawarcie w tym mieście związku małżeńskiego, założenia rodziny lub urodzenia się dzieci: "Tutaj się urodziłam, wykształciłam i tutaj urodziłam swoje dzieci".
Silnie utożsamiają respondentów z miastem nie tylko ważne wydarzenia życiowe, takie jak małżeństwo, urodzenie dziecka, ale także sam fakt zamieszkania w Poznaniu oraz wykonywana praca. Posiadanie mieszkania silnie wiąże z miastem 13,4% respondentów. Część osób podkreśla jednocześnie wyjątkowość Poznania mówiąc: "jest jedynym miastem, w którym można mieszkać" lub "żyje się tu łatwiej, niż poza miastem, jest więcej sklepów, łatwiej " o pracę .
Dla 8% mieszkańców znaczącym faktem jest wykonywana praca. Ankietowani stwierdzają: "Poznań jest dla mnie miejscem zamieszkania i pracy" lub "ma znaczenie olbrzymie, głównie dlatego, że tutaj mam pracę". Jedynie 4,5% ankietowanych łączy znaczenie miasta w swoim życiu z nauką. Poznań jest lub był dla nich miejscem wykształcenia. Nauczycielka, która mieszka w Poznaniu od urodzenia mówi: "Jest to moje miasto rodzinne. Tutaj zdobyłam wykształcenie i rozpoczęłam pracę".
Omawiane dotąd czynniki były bardziej osobistej natury, dotyczyły przebiegu życia poszczególnych osób, które zawsze w jakiś sposób było związane z Poznaniem. Nie brak jednak wypowiedzi odległych od osobistych więzi i mówiących o mieście jako całości. W 5,2% wypowiedzi ankietowani mówią o wrażeniach estetycznych na temat miasta oraz porównują Poznań z innymi dużymi ośrodkami. Część ankietowanych określa miasto jako" ładne", a część jako "piękne" lub "naj piękniejsze" . Wielu respondentów (21,3%) udzielając odpowiedzi na pytanie o znaczenie miasta w ich życiu używa określenia "duże", "ważne", "ogromne", "bardzo duże", lub "wielkie". Należy jednak zaznaczyć, że określenia te w większości przypadków są jednym z wielu elementów wypowiedzi. Czystość i porządek, przyzwyczajenie oraz fakt zamieszkania w mieście przyjaciół i znajomych ma dla niewielu osób istotne znaczenie. Należy jeszcze zwrócić uwagę na pojedyncze wypowiedzi mające specyficzny charakter i dotyczące wielu różnych zagadnień. Jeden z ankietowanych stwierdza: "Trudno mówić o jakimś wielkim znaczeniu Poznania w moim życiu - istnieją pewne związki emocjonalne między mną a miastem. Przywiązałem się już do mojego miejsca zamieszkania oraz miejsca pracy, ale chyba nic poza tym". Inna osoba mówi: "W Poznaniu mieszkam od urodzenia. W tym mieście chodziłam do szkoły, poznawałam otaczający świat. Tu mieszkają wszyscy przyjaciele i znajomi oraz cała rodzina. Czuję się przez to bardzo . .." ZWIązana z mOIm mIastem .
Zaledwie 3, 1 % osób łączą z Poznaniem negatywne związki uczuciowe lub całkowity ich brak. Niektóre spośród nich twierdzą, że nie lubią Poznania oraz że z Poznaniem mająjednoznacznie negatywne skojarzenia. Mówią one: "nie znoszę, nie cierpię, nienawidzę Poznania". 2,6% nie potrafiło sformułować odpowiedzi lub nie miało na ten temat zdania. Problem znaczenia Poznania w życiu respondentów występuje także w pracy H. Libury (1990). W badaniach Libury Poznań ma dla ankietowanych znaczenie przede wszystkim jako miejsce życia rodzinnego. Dominują wypowiedzi, w których podkreśla się fakt posiadania lub założenia rodziny oraz urodzenia i wychowania w mieście. Podobne wnioski wypływają z badań przeprowadzonych przez autora. Tak więc to, co decyduje o znaczeniu Poznania jego największej liczby mieszkańców, to pozytywne związki emocjonalne obok związków osobisto-rodzinnych. Ich ważność podkreśla ponad 28% respondentów, natomiast w pracy H. Libury tylko niespełna 6 % . Istotne różnice występują jeżeli chodzi o znaczenie historyczne miasta.
W pracy H. Libury ankietowani często wyrażają pamięć o Powstaniu Wielkopolskim; walka o polskość jest ciągle żywa, a respondentów cechuje
Eugeniusz Biderman
patriotyzm. W badaniach przeprowadzonych w 1992 i 1993 roku dla respondentów przeszłość historyczna nie ma istotnego znaczenia w ocenie ich stosunku do miasta. Także niewiele osób wskazuje na czystość i higienę miasta. Częściej jednak w porównaniu z badaniami H. Libury nasi respondenci podkreślali znaczenie estetyki miasta (5,2% respondentów).
4. Motywy skłaniające do pobytu w mieście
Na pytanie dotyczące motywów, które decydują o chęci pozostania w mieście odpowiedziało 560 osób. Odpowiedzi pozwalają stwierdzić, w jaki sposób tworzy się więź w obrębie zbiorowości, jaką stanowią mieszkańcy miasta. Pozwalają także określić, jakie elementy są najbardziej "więziotwórcze" i umożliwiają zdefiniowanie charakteru związków, łączących zarówno mieszkańców Poznania z miastem, jak ich samych między sobą. Większość ankietowanych podkreśla jednocześnie kilka motywów, dlatego ogólna liczba odpowiedzi przekracza prawie dwukrotnie liczbę respondentów. Najwięcej, bo 57,9 % osób podkreśla fakt posiadania w mieście rodziny (Tab. 6). Jest to najczęstszy motyw skłaniający do pobytu w Poznaniu. Jednak z pojęciem tym wiąże się nie tylko najbliższa rodzina, ale także bliższe i dalsze pokrewieństwo oraz "korzenie" i tradycje rodzinne: "Tutaj się urodziłam, jestem związana uczuciowo z miastem. W Poznaniu mieszkają dzieci i wnuki. Tutaj są groby rodziny, która odeszła".
Tab 6
Co skłania Pana do pobytu w Poznaniu?
L.p. Motywy % osób 1 rodzina 57,9 2 przyzwyczajenie do miasta 40,0 3 przyjaźnie, znajomości 24,5 4 posada, praca 23,8 5 mieszkanie 15,2 6 interesy 8,0 7 więzi uczuciowe 5,7
Aż 40 % ankietowanych za ważny uznaje fakt przyzwyczajenia do miasta.
Przykładem jest następująca wypowiedź: "Zasiedzenie - od wielu lat tutaj mieszkam, pracuję. Tutaj mam rodzinę". Blisko jedna czwarta osób łączy swój pobyt w mieście z mieszkającymi w Poznaniu znajomymi z pracy lub szkoły oraz z przyjaciółmi. Dla 23,8% osób głównym powodem dla pozostania w Poznaniu jest posada. Częstym motywem (15,2% osób) jest także fakt posiadania lub możliwość stosunkowo szybkiego otrzymania mieszkania. 8% osób zatrzymują w Poznaniu interesy. Niewielu (5,7%) respondentów łączą z miastem więzi uczuciowe. Wodpowiedzi używają oni określeń - "sentyment, uczucie", lub "miłość". Dla
kilkunastu osób Poznań ma istotne znaczenie ze względu na miejsce urodzenia: "W Poznaniu się urodziłem i nie mam ochoty nigdzie wyemigrować. W Poznaniu czuję się, "u siebie"." Tylko 2% osób skłania do pobytu w Poznaniu konieczność kontynuowania nauki, inne mówią o konieczności lub przymusie. Jeden z ankietowanych czuje się zmuszony do pobytu w Poznaniu, stwierdzając: "Przymus - gdyby była możliwość, zamieszkałbym w innym kraju, o ślicznej przyrodzie" . Pytanie inaczej sformułowane, które dotyczy jednak tego samego problemu zadali w swoim konkursie również J. Ziółkowski i F. Znaniecki (1984). Pytali o to, co najbardziej wiąże ankietowanych z miastem. W obu badaniach najważniejszym motywem skłaniającym do pobytu w Poznaniu jest fakt posiadania lub założenia rodziny, bliższe lub dalsze pokrewieństwo oraz "korzenie" i tradycje rodzinne. Jednak głębsza analiza ujawnia istotne różnice. W badaniach z 1992 i 1993 roku ankietowanych silniej wiąże z miastem przyzwyczajenie. Sporo osób powołuje się także na znajomości i przyjaźnie. W badaniach z 1964 r. obok związków rodzinnych często podkreślany jest fakt urodzenia w Poznaniu, długi pobyt w mieście oraz przebyte lata nauki. Istotne znaczenie mają także związki uczuciowe, tj. sentyment i miłość do miasta. W niniejszej pracy motywy te nie odgrywają znaczącej roli. Kolejne pytanie, na które odpowiedziało 560 osób składa się z dwóch części. Pierwsze z nich, jest pytaniem o wierność miastu (Tab. 7), druga dotyczy oceny i stopnia powiązania kariery zawodowej respondenta z jego pobytem w mieście (Tab. 8). Pojęcie "wierności miastu" wielu ankietowanych prawdopodobnie łączy z chęcią pozostania w mieście na stałe, z przywiązaniem i wyższą oceną Poznania w stosunku do innych miast. Tym co decyduje, że respondent stwierdza: "jestem wierny miastu", a więc chce pozostać tutaj na stałe i nie wyobraża sobie życia poza Poznaniem - jest najprawdopodobniej więź uczuciowa. Istotne znaczenie ma przywiązanie, miłość do miasta, wspomnienia z czasów wojny lub pochodzenie rodziny. Zdecydowana większość ankietowanych na omawiane pytanie odpowiedziała twierdząco. Aż 92,5% badanych osób jest w pełni przekonana o swej wierności, a tylko 7% uważa, że nie jest wierna miastu. Tylko 11 osób spośród 560 nie ma zdania na ten temat.
Tab.7
Czy jest Pan wierny miastu?
Odpowiedź Wartości procentowe tak 92,5 nIe 7,0 nie wiem, brak odpowiedzi 0,5
Eugeniusz Biderman
Problem wierności miastu zawarli w swych badaniach także J. Ziółkowski i F. Znaniecki (1984), zadając respondentom nieco inaczej brzmiące pytanie: "Czy chciałbyś wywędrować z Poznania? Trudności w porównaniu odpowiedzi na te pytania wynikają jednak przede wszystkim z istnienia w obu pracach różnych kategorii odpowiedzi. Ziółkowski - Znaniecki utworzyli aż pięć grup: a) nie chcę wywędrować, b) raczej nie chę, c) chwilami chcę uciekać, d) nie chę wyjechać, e) brak odpowiedzi. Można uznać, że w dwóch pierwszych kategoriach odpowiedzi ankietowani wyrażają chęć pozostania w mieście; razem stanowi to ponad 74% osób. Różnica w porównaniu z wynikami badań autora prawdopodobnie wiąże się z tym, iż w trzeciej kategorii ankietowani mówiąc: "chwilami chcę wyjechać", wyrażają brak zdecydowania. Nie udziela żadnej odpowiedzi ponad 17% respondentów. Istotne jest również to, że w 1992 i 1993 roku na pytanie: "Czy jest Pan wierny miastu? - "nie" - odpowiada 7%, natomiast w konkursie J. Ziółkowskiego i F. Znanieckiego w 1964 r. chęć wyjazdu z Poznania wyraża ponad 6% respondentów. Ta niewielka różnica świadczy o tym, że liczba osób, opowiadających się za wyjazdem z miasta, nie zmieniła się zasadniczo od 1964 roku.
Druga część pytania stanowi uzupełnienie pierwszej i bardziej szczegółowo traktuje problem konkretnego motywu, decydująco o pozostaniu w mieście (Tab. 8). Można jednak twierdzić, że pytanie to: "Czy traktuje Pan Poznań tylko jako miejsce startu dla dalszej kariery"? - odnosi się tylko do niewielkiej grupy respondentów. Spora liczba ankietowanych to renciści, emeryci oraz uczniowie szkół średnich, dla których motyw kariery zawodowej już nie ma znaczenia, bądź jeszcze nie odgrywa dużej roli. Mimo, że studenci lub uczniowie mogą wiązać Poznań ze swoją przyszłą pracą, to chyba trudno mówić w tym przypadku o traktowaniu miasta tylko jako miejsca przyszłej kariery zawodowej. Dlatego też, duża liczba osób odpowiadała przecząco, ponieważ w przypadku wielu z nich obecnie jest trudno mówić o karierze zawodowej.
Tab. 8 Czy traktuje Pan Poznań tylko jako miejsce startu dla dalszej kariery zawodowej?
Odpowiedź Wartości procentowe tak 25,98 me 67,6 nie wiem, brak odpowiedzi 6,5
Porównując część pierwszą i drugą pytania (Tab. 7 i 8), należy zauważyć, że wśród 92,5% ankietowanych, którzy są przekonani o swojej wierności miastu, zawiera się spora liczba respondentów twierdzących, że nie traktują Poznania tylko jako miejsca startu dla dalszej kariery. Rozbieżność w odpowiedziach pozytywnych dowodzi, iż część respondentów nie uzależnia swej wierności miastu od startu do dalszej kariery zawodowej.
5. Korzyści i krzywdy doznane od miasta
Pytanie ankiety o korzyści i krzywdy doznane od miasta składa się z dwóch części. Odpowiedziało na nie 560 respondentów. W pierwszej części (Tab. 9) respondenci dokonali wyboru jednej z trzech możliwych odpowiedzi, stwierdzając - czy są jakieś korzyści wynikające z faktu zamieszkania w Poznaniu. W drugiej części pytania (Tab. 10) należało bliżej określić te korzyści w porównaniu z innymi miastami. N a drugą część pytania aż 27% ankietowanych nie udziela odpowiedzi lub nie ma na ten temat zdania. Ponad jedna trzecia to wypowiedzi, w których respondenci podkreślają brak jakichkolwiek korzyści od miasta. Oceny takie mogą wynikać z faktu, iż korzyści lub różnego rodzaju powodzenia, osoby te wiążą z własną sytuacją życiową i nie uzależniają ich od miasta.
Tab. 9
Czy są jakieś korzyści wynikające z faktu zamieszkania w Poznaniu w porównaniu z innymi miastami?
Odpowiedź Wartości procentowe tak 41,4 nie 47,5 nie wiem, brak odpowiedzi 11,1
Należy zauważyć, iż w pierwszej części tego pytania brak korzyści stwierdziło 47,5% ankietowanych, natomiast w drugiej tylko 34%. Dowodzi to, że w przypadku, gdy należało szczegółowo wypowiedzieć się na temat - rodzaju korzyści, wielu respondentów odmawiało udzielenia odpowiedzi lub nie miało zdania. Należy podkreślić, że mniej niż połowa badanych osób odpowiedziała wyczerpująco na drugą część pytania, tzn. porównując Poznań z innymi miastami.
Tab. 10
Korzyści wynikające z faktu zamieszkania w Poznaniu
L.p. Odpowiedzi Wartości procentowe l brak korzyści 34,3 2 brak zdania, brak odpowiedzi 27,0 3 korzyść zatrudnienia 8,9 4 dostęp do kultury, nauki 7,5 5 korzyści pozytywnych cech poznaniaków 6,8 6 korzyści wyższego standardu życia 5,4 7 korzyści położenia geograficznego i komunikacyjnego 3,6
Eugeniusz Biderman
Najwięcej osób (8,9%) za najważniejsze korzyści uważa możliwość zatrudnienia. Start zawodowy, a co się z tym łączy - łatwiejszy start życiowy, stosunkowo niewielkie bezrobocie oraz możliwość dodatkowego zatrudnienia, są dla wielu ankietowanych nie tylko korzyścią, ale także tym, co zatrzymuje ich w Poznaniu. Jeden z respondentów stwierdza: "Łatwiejszy dostęp do nauki, pracy, możliwości podwyższania kwalifIkacji zawodowych". Dostęp do kultury, możliwości kształcenia i wysoka ocena Poznania jako ośrodka naukowego - to istotne korzyści dla 7,5 % respondentów: "U czelnie, ośrodek kształcenia, kontakty zagraniczne", "Duży ośrodek miejski, kontakty z zachodem". 6,8% wypowiedzi dotyczy korzyści wynikających z pozytywnych i typowych dla poznaniaków cech. Ankietowani zwracają uwagę na dobrą organizację w mieście, zaradność jego mieszkańców, czystość i zdyscyplinowanie. Dla wielu najważniejsze znaczenie ma fakt posiadania mieszkania lub możliwość jego otrzymania. Ankietowani zwracają także uwagę na korzyści wyższego standardu życia (5,4%) i zaliczają do nich: walory ekologiczne Poznania, klimat, zieleń oraz stosunkowo niewielkie zanieczyszczenie. Jeden z respondentów stwierdza: "Pod względem ekologicznym region najmniej zanieczyszczony, większa operatywność ludzi, jedno z najbardziej obiecujących miast". "Mikroklimat, dużo zieleni, estetyka, czystość". Podkreśla się także walory położenia geograficznego i komunikacyjnego (3,6%).
Ostatnim pytaniem ankiety jest pytanie o krzywdy doznane od miasta (Tab. 11). Odpowiedziało na nie 560 osób. Wyjątkowo ubogie wypowiedzi na ten temat wynikają prawdopodobnie z faktu, iż swoje niepowodzenia i problemy życiowe ankietowani łączą raczej z życiem osobistym lub ogólną sytuacją społeczno-gospodarczą kraju, a nie z samym miastem.
Tab. u
Jakich krzywd doznał Pan od miasta?
L.p. Krzywdy Wartości procentowe 1 żadnych 81,2 2 trudności mieszkaniowe 6,4 3 brak zdania, brak odpowiedzi 6,0 4 brak pracy 1,1
Ponad 8 1 % to wypowiedzi mówiące o braku jakichkolwiek krzywd doznanych ze strony miasta. Ankietowani stwierdzają, że nie doznali żadnych krzywd lub drobne ze strony "dawnych władz". Najwięcej osób za najważniejsze uważa problemy mieszkaniowe (6,4%).
Respondenci narzekają na brak lub długość oczekiwania na mieszkanie. Kilka osób mówi o trudnościach związanych z zatrudnieniem. Zwolnienia z pracy oraz problemy z jej otrzymaniem są istotnymi krzywdami od miasta tylko dla
1,1% ankietowanych. Przykładem może być wypowiedź jednego z emerytów: "Po 35 latach pracy w filharmonii, po negatywnej ocenie mojej pracy zwolnili mnie na emeryturę". Inna kobieta mówi: "Mąż zwolniony z pracy - ale nie wiem, czy to krzywda od miasta?" Należy także zwrócić uwagę na kilka pojedynczych wypowiedzi na ten temat. Respondenci narzekają na źle funkcjonującą komunikację, wysokie podatki, kłopoty z otrzymaniem telefonu, czy "uciążliwość targu znajdującego się w pobliżu miejsca zamieszkania".
6. Wnioski
Analiza odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu wskazują na duże poczucie więzi respondentów związanych z faktem zamieszkania w Poznaniu. Mieszkańcy w wysokim stopniu identyfikują się z miastem i czują się zintegrowani z jego społecznością. Poznaniacy postrzegają Poznań jako ważny ośrodek pełniący przede wszystkim liczne funkcje gospodarcze, wśród których najwyżej postrzegana jest rola Poznania jako ośrodka targów międzynarodowych. Postrzegają oni, że Poznań pełni ważną rolę jako ośrodek regionalny i ponadregionalny oraz, że posiada silne powiązanie międzynarodowe. Szeroko postrzegana jest rola Poznania jako ważnego ośrodka kulturalnego, natomiast nie doceniana jest jego rola jako ośrodka naukowego i oświatowego. Ponad 60% badanych wysoko ocenia Poznań jako ważny ośrodek kultury, natomiast tylko 55% respondentów odpowiada pozytywnie na pytanie, czy bywa w kinie, teatrze i muzeum. Zdecydowana większość deklarujących swe uczestnictwo w imprezach kulturalnych stwierdza, że czyni to rzadko lub bardzo rzadko. Poznaniacy potwierdzają, iż Poznań posiada duże znaczenie w ich życiu, a ponad połowa respondentów podkreśla swe pozytywne związki uczuciowe z miastem a obok tego więzi osobisto-rodzinne. Często deklarują swoje bardzo silne osobiste więzi z Poznaniem. Respondenci wskazują na bardzo różne aspekty znaczenia Poznania w ich życiu. Poznaniacy podkreślają, że wśród motywów, które skłaniają ich do pobytu w mieście do najważniejszych należą motywy rodzinne, przyzwyczajenie do miasta, przyjaźnie i znajomości a także zatrudnienie oraz mieszkanie. Bardzo wysoki procent ankietowanych (92,5%) deklaruje swoją wierność miastu. Tylko 7% badanych jej nie potwierdza. Należy podkreślić, że "wierność miastu" ankietowani łączą z chęcią pozostania w mieście oraz z przywiązaniem i wyższą oceną Poznania w stosunku do innych miast. Ten wysoki odsetek mieszkańców deklarujących wierność miastu jest zjawiskiem trwałym a podobne wyniki uzyskane zostały w badaniach przeprowadzonych jeszcze w roku 1964. Ponad 40 % badanych wskazuje na korzyści wynikające z faktu zamieszkania w Poznaniu w porównaniu z innymi miastami, natomiast mniej respondentów decyduje się na bliższe określanie tych korzyści.
Eugeniusz Biderman
N a podkreślenie zasługują sporadyczne deklaracje dotyczące krzywd doznanych od miasta. Ponad 80% badanych stwierdza, że nie doznało żadnych krzywd od miasta a pozostali respondenci najczęściej nie wiążą krzywd doznanych w Poznaniu bezpośrednio z tym miastem i wiążą je raczej ze swoimi niepowodzeniami osobistymi.
Bibliografia
Libura H., 1990, "Percepcja przestrzeni miejskiej" , Uniwersytet Warszawski. Instytut Gospodarki Przestrzennej. Warszawa Ziółkowski J., Znaniecki F., 1984, "Czym jest dla Ciebie miasto Poznań" .
PWN, Warszawa
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 1994 R.62 Nr1/2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.