ZRÓŻNICOWANIE WYNIKÓW WYBORCZYCH W POZNANIU Przyczynek do ekologii politycznej miasta

Kronika Miasta Poznania 1993 R.61 Nr3/4

KRZYSZTOF PODEMSKI

Z achowania wyborcze jednostek i grup społecznych określone są przez ich sytuację materialną i związane z nią interesy, podzielane przez nie wartości, uznawaną tradycję kulturową. Wyniki wyborów wyborów odzwierciedlają strukturę klasową, demograficzną i terytorialną społeczeństwa. Powyborcze analizy socjologiczne nie służą zatem wyłącznie do wskazania politykom różnych segmentów ich potencjalnego "rynku", określenia gdzie uzyskać mogą poparcie w kolejnych wyborach, a gdzie z pewnością go nie zdobędą. Mogą one być bowiem także źródłem ważnych informacji o społeczeństwie globalnym i społecznościach lokalnych. Dzięki nim zdobyć można dane, których nie uzyskamy ani dzięki spisowi powszechnemu ani dzięki sondażom socjologicznym. Wybory są bowiem "sondażem" w którym "wypowiada" się w naszym kraju w ostatnich latach od 42% do 62% dorosłych Polaków. W pewnym sensie wypowiadają się także ci, którzy nie głosują. Ponieważ wyborcy są zasadniczo przypisani do ściśle określonego miejsca, analizy wyborcze są nieocenionym źródłem informacji o strukturze tak małych zbiorowości jakimi są mieszkańcy danego obwodu wyborczego. W naszych warunkach są źródłem jedynym, gdyż wszelkiego typu spisy i badania statystyczne operują danymi na poziomie gminy. Nawet w przypadku dużych miast jedynie sporadycznie uzyskać można dane dla poszczególnych dawnych dzielnic administracyjnych. Wiedza o zróżnicowaniu politycznym miasta i o kryjącym się pod nim zróżnicowaniu społecznym, ekonomicznym, demograficznym i kulturowym jest zatem niemal niedostępna. Jest jednak niezbęd

Krzysztof Podemski

na do prowadzenia skutecznej polityki miejskiej, w tym także do konstruowania miejskiego planu strategicznego i przestrzennego.

* * *

Wyniki wyborów w województwie poznańskim, a tym bardziej w samym Poznaniu odbiegają znacząco od wyników dla całego kraju.

Tabela 1 N azwa partii Poznań Województwo poznańskie Polska UD 29,64% 21,77% 10,59% SLD 17,08% 17,73% 20,41 % UP 16,98% 13,87% 7,28% UPR 6,15% 5,05% 3,18% KKW O" 5,83% 4,62% 6,37% " KLD 5,12% 3,71% 3 ,99% BBWR 4,07% 3,28% 5,41 % NSZZ Sil 2,74% 2,56% 4,90% " PSL 2,66% 9,54% 15,40 % PC 2,31 % 2,29% 4,42% KPN 1,78% 2,00% 5,77%

N a wykresie widać te różnice wyraźniej:wyniki wyborów 19 września 1993

,- . - .

UD

. . i SLD UP UPRKKWO'KLD BBWR 'S" PSL

1 r PC KPNmiasto Poznanwojew.poznańskie GZU Polska

Dwukrotnie więcej głosów niż w pozostałej części kraju zdobyły w województwie poznańskim dwie partie: Unia Demokratyczna i Unia Pracy. Oba ugrupowania w Poznaniu uzyskały głosów niemal trzykrotnie więcej od przeciętnej. Ogromna większość głosów oddanych na nie w województwie przypadła przy tym ich liderkom, mieszkankom Poznania, co w znacznej mierze wyjaśnia przyczyny tak znacznej lokalnej przewagi tych dwóch ugrupowali. Silniejsze poparcie niż w innych regionach uzyskała również UPR (tu ponownie kandydował jej lider), oraz w mniejszym stopniu - i tylko w samym Poznaniu - KLD. Wszystkie pozostałe ugrupowania miały zarówno w województwie jak i w samym Poznaniu poparcie mniejsze od przeciętnego. Specyfikę wyborczych rezultatów w Poznaniu i województwie poznańskim na tle całego kraju widać bardziej wyraziście, gdy połączy się elektoraty poszczególnych ugrupowań w bloki polityczne według ich samoidentyfikacji i zgodnie z klasycznymi standardami politologicznymielektoraty w wyborach 1993

50-filewica SLDHJPcentrum prawica UD*KLD»BBWR KKWQ"'UPRludowcy populiści PSL'PL · S'''PCi-KdR*KPN*Xi-Samoobr

B M Poznan

H M woj poznańskie

I i I i i Polska

W świetle wyników wyborów z 19 września widać, że Poznań i poznańskie są zdecydowanie bardziej centrowe niż pozostałe regiony kraju, natomiast mniej populistyczne i agrarystyczne. Jednocześnie zarówno lewica, jak i - w samym Poznaniu prawica - cieszą się w poznańskim nieco większym poparciem od przeciętnego. Wyniki te potwierdzają więc zauważone w 1990 i 1992 roku zjawisko dominacji orientacji centrowej, liberalno-demokratycznej oraz lewicowej, socjaldemokratycznej w Polsce zachodniej oraz słabszego poparcia niż w pozostałych częściach kraju zarówno dla ugrupowań ludowych i narodowo-chrześcijańskich (niejako wbrew tradycji przedwojennej) jak i dla

Krzysztof Podemskiugrupowań populistycznych. Dwa z województw zachodnich, poznańskie i szczecińskie były w 1989 i 1991 ostoją wpierw T. Mazowieckiego, później U nii Demokratycznej. Poznańskie pozostało takie także w ostatnich wyborach.

Regionalna specyfika wyborcza, jej kulturowe, historyczne i ekonomiczne uwarunkowania, w tym cechy charakterystyczne zachowań wyborczych w Wielkopolsce była wielokrotnie opisywana l Nie oznacza to bynajmniej, że została wyjaśniona, że udało się wyjść poza stereotypy Wielkopolanina i Poznaniaka. Oczywisty natomiast jest związek przewagi wyborczej ugrupowań podkreślających znaczenie gospodarki wolnorynkowej ze stosunkowo większą zamożnością mieszkańców tego regionu i jego wyższym poziomem cywilizacyjnym.

* * * Wyniki wyborów w poszczególnych dzielnicach rozpatrywanych jako całość różnią się niewiele. Tabela 2 Partia S t. Miasto N. Miasto Wilda Grunwald Jeżyce UD 30% 27% 30% 31% 31% SLD 18% 17% 15% 17% 17% UP 17% 19% 17% 15% 15% UPR 6% 6% 6% 6% 6% KKW O" 6% 5% 7% 7% " KLD 5% 5% 5% 5% 5% BBWR 4% 4% 5% 4% 4% NSZZ S" 3% 3% 3% 3% 3% " PSL 3% 3% 3% 2% 3% PC 2% 2% 3% 2% 2%

Stosunkowo największe odchylenie od średnich wyników występuje na N owym Mieście. Relatywnie mniej głosów uzyskała tu U D, a więcej U P .

Podobnie było w 1990 roku, w trakcie wyborów prezydenckich. Nowe Miasto wyróżniało się wtedy najmniejszym ze wszystkich dzielnic poparciem dla Tadeusza Mazowieckiego (35,8%, przy średniej dla Poznania 37,8%) oraz najmniejszym w II turze wyborów poparciem dla Lecha Wałęsy (83,9%, przy średniej 84,7%). Więcej głosów niż w innych dzielnicach uzyskał tu natomiast Stanisław Tymiński (15,1% przy średniej 13,0% w I turze i 16,1% przy średniej 15,3% w turze II). Trudno stwierdzić, jakie są przyczyny tego zjawiska. Istniejące skromne dane statystyczne dla poszczególnych dzielnic Poznania wskazują, że N owe Miasto różni się od innych dzielnic wyraźniej jedynie strukturą wieku mieszkańców. Jest najmłodszą demograficznie dzielnicą miasta. Ponadto, wraz z Wildąjest dzielnicą, w której mieszka mniej osób z wykształceniem wyższym. W tej dzielnicy także, obok Starego Miasta, jest największy odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie (patrz ANEKS). N owe Miasto jest ze wszystkich poznańskich dzielnic najbardziej lewicowe, a najmniej centroweelektoraty w wyborach 1993lewica SLD*UP · 8t Miastocentrum prawica UD»KLD»B8VVR KKWO"*UPR UUNI.Mlasto Ha Wildaludowcy populiści PSL'PL · S"->PC*KdR*KPN*X«Samoobr · G r u n wal d O II i Jeżyce

Znacznie ciekawszych informacji niż zbiorcze wyniki dla całych dzielnic, dostarczają wyniki dla poszczególnych obwodów wyborczych. Tych jest w mieście 250, z czego 21 stanowią wydzielone obwody zamknięte (szpitale, domy opieki społecznej i areszt). Te ostatnie, ze względu na specyfikę i fakt, że dostarczają raczej informacji o bardzo szczególnych instytucjach i ich klienteli niż o społecznej strukturze miasta nie zostały wzięte pod uwagę. Wyniki z 229 obwodów wyborczych na które podzielony jest Poznań pokazują znaczne zróżnicowanie polityczne mieszkańców różnych zbiorowości osiedlowych. Stare Miasto W 1990 roku jedna z trzech największych poznańskich sypialni, Winogrady wyróżniała się znacznie silniejszym od przeciętnego poparciem dla Tadeusza Mazowieckiego. W 1993 roku Winogrady nie odbiegały wynikami od średniej dla Poznania. Powtórzyła się natomiast specyfika Piątkowa, która w 1990 stosunkowo licznie poparło S. Tymińskiego i W. Cimoszewicza, a rzadko L. Wałęsę. Teraz mieszkańcy Piątkowa oddali więcej od średniej dla miasta głosów na SLD, oraz w mniejszym stopniu na UP. Rzadziej, a mieszkańcyosiedla Chrobrego zdecydowanie rzadziej, natomiast głosowali na UD. W niektórych komisjach piątkowskich UD przegrała z SLD. Bardzo niewiele głosów na Piątkowie zdobył również KKW"Ojczyzna". Podstawowa uchwytna różnica między społecznością Winograd i Piątkowa to odmienność struktury wieku. Mieszkańcy Winograd, wprowadzali się najczęściej jako 30latkowie do swoich mieszkań w latach 70-tych, mieszkańcy Piątkowa -

Krzysztof Podemski

o jedną dekadę później. Ponadto na osiedlach Chrobrego i Sobieskiego istnieją bloki policyjne i wojskowe, co - również w przypadku innych dzielnic - wpływa na większe poparcie dla SLD. Jednym z kilku najbardziej nietypowych poznańskich obwodów wyborczych jest obwód w Morasku, izolowany przestrzennie i faktycznie będący społecznością podmiejską. W obwodzie tym rekordowo niskie poparcie odnotowała UD (12%), SLD (5%), UP (10%) i KLD (2%). Za to rekordowo wysokie poparcie uzyskały tu KKW "Ojczyzna" (22%) , i PSL (20%). Sródmiejska część Starego Miasta różniła się mniej od średnich wyników poznańskich niż wspomniane obwody. Można tu jedynie dostrzec nieco większe poparcie dla ugrupowań prawicowych, w tym zwłaszcza dla KKW "Ojczyzny".

UD przegrała jedynie w czterech komisjach: na Obornickiej, Chrobrego i Sobieskiego (z SLD) oraz w Morasku (z KKW "Ojczyzną" i PSL. N owe Miasto Rataje, które w wyborach prezydenckich poparły T. Mazowieckiego, a w części tzw. Dolnego Tarasu więcej od przeciętnej dla dzielnicy otrzymał W. Cimoszewicz głosowały tym razem częściej od innych subdzielnic Poznania na UP. Szczególnie dostrzegalne było to na Oś. Orła Białego, gdzie zamieszkuje liderka tej partii. UD na N owym mieście otrzymała więcej od średniej głosów jedynie na Oś. Powstań Narodowych. Na kilku ratajskich osiedlach spadła poniżej średniej. W najstarszej demograficznie części Rataj, na Osiedlu Piastowskim przekroczył średni wynik KKW "Ojczyzna". N a Osiedlu Rusa nieco lepszy wynik otrzymał KLD. S LD zdobyło więcej głosów jedynie na osiedlu Jagiellońskim. Ze wszystkich osiedli N owego Miasta najbadziej specyficzna jest Głuszyna, wojskowe przedmieście Poznania. Tutaj SLD uzyskało dwukrotnie więcej głosów, tutaj na KKW "O" głosowało jedynie 1 % wyborców. 2 lata temu S. Tymiński zrównał się tam z L. Wałęsą, a obu niewiele ustępował W.

Cimoszewicz. Nowomiejskie przedmieścia Warszawskie (poza ul. Tomickiego) i Szczepankowo, tereny zdominowane przez domki jednorodzinne popierały rzadziej ugrupowania lewicowe. W części z nich nieźle wypadło PSL (w 2 komisjach przy ul. Tarnowskiej po 11%). Rekordowe poparcie dla UP na ulicy Starołęckiej (41 %) związane było z tym, że na liście kandydatów figurował lokalny osiedlowy społecznik. UD przegrała w trzech obwodach i z UP na Starołęckiej, oraz z SLD na Głuszynie i na Tomickiego.

Wilda Najmniejsza dzielnica Poznania, jeszcze bardziej niż w wyborach prezydenckich okazała się być najmniej wewnętrznie zróżnicowana. Niewiele , obwodów odchyla się tu od średniej poznańskiej. Swiadczy to o większej niż w przypadku innych dzielnic homogeniczności społeczno-demograficznej i kulturowe).

N ajbardziej lewicowa jest zabudowana kamienicami ulica 28 Czerwca 1956 roku. Na tej ulicy poparcie dla SLD zbliża się niemal do poparcia dla UD. Wildeckie ulice Prądzynskiego i Sikorskiego ponad średnią opowiedziały , się za UP. Dębieckie ulice Jarzębowa i Swierkowa oraz wildecka Różana rzadziej poparły obie partie lewicowe. W wyborach prezydenckich te trzy , ulice także wyróżniały się z tła. Na Jarzębowej i Swierkowej najmniej głosów , na Wildzie uzyskał W. Cimoszewicz, a na Swierkowej i Różanej S. Tymiński. Na ulicy Traugutta wysokiej pozycji UD odpowiadała niska KKW "Ojczyzny". UD przegrała na Wildzie tylko w jednym obwodzie: na ul. 28 Czerwca 1956, gdzie pokonała ją UP.

Grunwald Tak jak 2 lata temu Grunwald okazał się dzielnicą najbardziej interesującą.

Ponownie - w przeciwieństwie do Wildy - był bowiem najbardziej niejednorodny. W 1990 roku poparcie dla 4 głównych pretendentów do prezydenckiego fotela było tu najbardziej zróżnicowane. Obok Jeżyc, a w przeciwieństwie do Nowego Miasta, poparcie dla lewicowej UP jest tu najsłabsze. Natomiast w wielu częściach tej dzielnicy poparcie dla UD, SLD, KKW "Ojczyzny" i KLD jest wyraźnie wyższe od średniej dla Poznania. Co ciekawe, różnice te widać wyraźnie nawet w sąsiadujących ze sobą obwodach, na różnych odcinkach tej samej ulicy. Szczególnym fenomenem jest pozycja SLD na Grunwaldzie. Miejsca o bardzo wysokim poparciu dla tej partii sąsiadują z takimi, gdzie jest ono niewielkie, , (np. w jednej komisji przy ulicy Sciegiennego SLD uzyskała 36%, a w drugiej 11 %). Wyjątkowo interesujący jest obwód przy ulicy Sierakowskiej (Ostroróg, tzw. dzielnica "profesorska"), gdzie poparcie dla trzech tak odmiennych partii jak UD, SLD i KKW "Ojczyzna" jest wyraźnie większe od typowego dla Poznania (odpowiednio 36%, 27% i 10%). Podobnie jak trzy lata temu, tak i teraz ulica Chociszewskiego najsilniej poparła środowisko T. Mazowieckiego (rekordowe w Poznaniu 51 % w 1990 roku, obecnie 39%). Obok subdzielnic o wysokim poparciu dla UD i S LD w dzielnicy tej najwięcej występuje obwodów o ponadprzeciętnym poparciu dla KKW "Ojczyzny" i KLD. Przedmieścia Grunwaldu, Ławica i Junikowo, zabudowane przez domki jednorodzinne typu miejskiego częściej głosowały na centrową UD ., i KLD. UD przegrała w jednym obwodzie: na ulicy Sciegiennego, gdzie wygrała SLD.

Jeżyce Jeżyce są podobnie jak Wilda dzielnicą stosunkowo homogeniczną politycznie. Z wyjątkiem SLD, poparcie dla różnych partii jest stosunkowo zbliżone w różnych częściach Jeżyc. Podobnie jak na Grunwaldzie, zdecydowanie zwyciężyła tu U D, przegrała UP, natomiast SLD w wielu obwodach wygrała, a wielu innych przegrała.

Zdecydowanie ponad średnią UD wygrała w willowych osiedlach Ogrodów i Sołacza. SLD uzyskał najwięcej głosów w rejonie PrzybyszewskiegoDługosza-Szamarzewskiego. W tych samych rewirach zdobył największe

Krzysztof Podemskipoparcie W. Cimoszewicz w 1990 (odpowiednio 29%, 28% i 23% obecnie a 18%, 17%, 17% w 1990 roku) oraz w komisji na ulicy Sochaczewskiej (25% w 1993 i 16% w 1990 roku). W dwóch obwodach, na Przybyszewskiego i na Długosza SLD wygrało zUD.

* * *

Wyniki wyborów w 5 dawnych administracyjnych dzielnicach Poznania różnią się niewiele. Znaczące różnice występują natomiast między mniejszymi jednostkami mieszkalnymi. CzY można dostrzec wśród tych różnicjakieś prawidłowości? Wydaje się, że można zaobserwować kilka ciekawych zjawisk.

Po pierwsze, inaczej głosują mieszkańcy osiedli składających się z bloków, inaczej mieszkańcy osiedli willowych lub przynajmniej zdominowanych przez domki jednorodzinne, jeszcze inaczej mieszkańcy osiedli o zabudowie kamienicznej. Elektorat willowo-domkowy oraz mieszkańcy starych poznańskich kamienic jest rzadziej lewicowy niż elektorat blokowy. Osiedla o odmiennych typach zabudowy różnią się przede wszystkim strukturą klasową (zamożność) i demograficzną (wiek), wreszcie, są pewne szczególne strefy w mieście, w których zamieszkują specyficzne typy socjologiczne, np. skupiska tradycyjnej poznańskiej inteligencji na Sołaczu i Ostrorogu, czy dębieckie rodziny robotnicze. Poszczególne osiedla różnią się także - co jest trudniejsze do uchwycenia - typem więzi społecznej. W poznańskich homogenicznych suburbiach spotykamy rozbudowane stosunki sąsiedzkie, w heterogenicznych betonowych blokach stosunki są anonimowe i rzeczowe. Po drugie, istotne różnice występują między trzema poznańskimi wielkimi osiedlami-sypialniami, na których łącznie zamieszkuje przeszło 30% Poznaniaków. Te makroosiedla różnią się czasem budowy i zasiedlenia. Winogrady i dolny taras Rataj zasiedlane były w latach 70-tych, Piątkowo i dolny taras Rataj w latach 80-tych a częściowo i w latach 90-tych. Oznacza to, że na różnych osiedlach przeważają odmienne grupy wiekowe. Ponadto, co rzuca się w oczy uważniejszemu obserwatorowi, osiedla te różnią się klimatem społecznym i obywatelską aktywnością. Na przykład Winogrady wydają się być dzielnicą bardziej zintegrowaną społecznie, bardziej aktywną i o większym nasyceniu instytucjami kulturalnymi niż Rataje i Piątkowo. CzY różnice demograficzne i klasowe wpływają na zróżnicowanie wyników wyborczYch w poszczególnych obwodach? Na pytanie to odpowiedzieć można jedynie pośrednio, odwołując się do socjologicznych badań wyborczych. W Poznaniu badania takie w dniach 31 sierpnia - 2 września przeprowadziła na 990 osobowej losowej próbie kwotowej Agencja Badania Rynku i Opinii Publicznej ANKIETER na zlecenie "Gazety Wielkopolskiej ,,2 . Sondaż ten trafnie przewidział wynik wyborów w Poznaniu i jego wyraźną odmienność od wyników krajowych.

Nasze badania wykazały, że na deklaracje przedwyborcze, a w ślad za nimi na decyzje wyborcze mają znaczny wpływ wykształcenie i wiek wyborcy, a także, choć w mniejszym stopniu jego płeć (patrz ANEKS). Oto kilka podstawowych zależności: Po pierwsze, im wyższe wykształcenie, tym częstsza gotowość do wzięcia udziału w wyborach. Po drugie, im wyższe wykształcenie, tym wcześniej pdjęta i pewniejsza decyzja o głosowaniu na określone ugrupowanie. Po trzecie, im starszy wiek, tym częstsza gotowość wzięcia udziału w wyborach. Po czwarte, osoby między 40-stką a 60-tką częściej niż naj starsi i najmłodsi byli w momencie badania zdecydowani, na jakie ugrupowanie głosować. Po piąte, mężczyźni częściej niż kobiety byli gotowi wziąć udział w wyborach. Po szóste, mężczyźni częściej niż kobiety byli w dniu badania zdecydowani na jaką partię oddać swój głos. Po siódme, poziom wykształcenia wpływał na wybór ugrupowania, na które planowano oddać głos. Im wyższe wykształcenie, tym częściej głosowano na UD i KLD. Na KKW "Ojczyznę" najczęściej głosowały osoby z wykształceniem podstawowym, najrzadziej ze średnim. N a UP najczęściej głosowały osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, a na SLD i UPR z wykształceniem średnim. wybór partii a wykształcenie losowa próba kwotowa 990 Poznaniaków, 2 września 1993

_ .Dl!podstawowezawodoweśredniewyższe

.LD

SLD - * - U P

.UPR -K-KKW0 1

KLD

Agencja ANKIETER

Krzysztof Podemski

Po ósme, na wybór określonego ugrupowania wpływ ma również wiek wyborcy. Na UD najczęściej głosowali najmłodsi i naj starsi wyborcy. SLD przeciwnie, wybierały najczęściej 40-to i 50-latki, przy czym ci ostatni głosowali częściej na SLD niż na UD. Na KLD głosowali zdecydowanie najczęściej najmłodsi, a na KKW "Ojczyznę" najstarsi. Na UP głosowały najczęściej 30-to i 50-latki, a na UPR 20-to i 30 łatkiwybór partii a wiek losowa próba kwotowa 990 Poznaniaków, 2 września 1993

- U D - + - SLD - * - u p - a - U P R - * - K K W O " - » - K L D

Agencja ANKIETER

Elektoraty poszczególnych ugrupowań różnią się także stopniem poparcia w zależności od płci. UD i KKW "Ojczyzna" były częściej wybierane przez kobiety, SLD, KLD i UPR przez mężczyzn. Płeć nie wpływała na wynik UP. Stwierdzenie istnienia zależności między podstawowymi zmiennymi socjodemograficznymi a decyzjami wyborczymi tylko do pewnego stopnia wyjaśnia zróżnicowanie wyników wyborów w poszczególnych obwodach Poznania. Jak wspomniano na wstępie, żadna instytucja nie gromadzi danych statystycznych o poszczególnych częściach miasta. Brak takich informacji zrekompensować muszą rozmowy z administracją poszczególnych osiedli, "wizje lokalne" mające na celu ustalenie przynajmniej dominujcego typu zabudowy w danym osiedlu, wypytywanie znajomych. Wiele informacji o położeniu mieszkańców uzyskać możnaby od pracowników opieki społecznej, nauczycieli, policjantów, pracowników urzędu skarbowego, lekarzywybór partii a pleć losowa prdba kwotowa 990 Poznaniaków, 2 września 1993

UD

SLD

UP

UPR

KKWQ'

KLD

· · kobiety

1 mężczyzn!

Agencja AN KI ETER

Wreszcie, niektórych informacji mogliby udzielić tylko mieszkańcy danego obwodu. Tylko oni bowiem mogliby ujawnić, że na ich terenie zamieszkują specyficzne grupy zawodowe (na przykład wojsko czy policja), że do parlamentu kandyduje ich sąsiad, lub kogo polecały jako najlepszego kandydata osiedlowe autorytety.

Przypisy

1 1. A. Florczyk, T. Żukowski, J. Najdowski, Nowa geografia polityczna Polski, w: "Polska.

Wybory 1989", wyd. A. Bonarski, W-wa 1989.

2. A. Florczyk, T. Żukowski, J. Najdowski, Nowa geografia polityczna Polski, w: "Wyniki wyborów - wyniki badań. 4 czelWca 1989", pI. zbiór, pod red. L. Kolarskiej-Bobińskiej, P. Łukaszewicza i Z.W. Rykowskiego, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, W-wa 1990.

3. T. Żukowski, Polska scena polityczny w latach 1991-92 w świetle wyników wyborów - ciągłość i zmiany, w: "Polska scena polityczna a wybory", pI. zbiór, pod red. S. Gebethnera. 4. K. Podemski, Zachowania wyborcze w Wielkopolsce 1984-90, w: "Kronika Miasta Poznania", Rada Miasta Poznania, nr 1-2.1991.

2 KrzysztofPodemski, Poznański sondaż wyborczy ANKIETERA. Zadecydująniezdecydowani, w: "Gazeta Wielkopolska", nr 207, 4 września 1993.

Krzysztof Podemski

ANEKS

I. Obwody wyborcze w poszczególnych dzielnicach Poznania, które znacząco różniły się od średnich wyników dla całej dzielnicy w 1993 roku

Stare Miasto: 58 komisji obwodowychpartia: średnie poparciemax. poparCIe

. .

mln. poparcIe

UD 30%nr 37, Zwycięstwa, 37% nr 18, Żniwna, 37% nr 9, Krakowska, 35%nr 58, Morasko, 12% nr 57, Sobieskiego, 21 % nr 19, Obornicka, 24 % nr 40, Boranta, 24% nr 45, Chrobrego, 24% nr 46, Chrobrego, 25% nr 49, Śmiałego, 25% nr 52, Chrobrego, 25% nr 55, Chrobrego, 25%

SLD 18%nr 19, Obornicka, 29% nr 45, Chrobrego, 29% nr 57, Sobieskiego, 29 % nr 52, Chrobrego, 25 % nr 1, Niepodległości, 24 % nr 55, Chrobrego, 23% nr 49, Śmiałego, 22%nr 58, Morasko, 5% nr 6, Powstańców Wlkp., 11 % nr 8, Strzelecka, 12% nr 40, Boranta, 12%

UP 17%nr 57, Sobieskiego, 23% nr 41, Łokietka, 22 % nr 49, Śmiałego, 22%nr 58, Morasko, 10% nr 18, Żniwna, 11 % nr 1, Niepodległości, 13 % nr 9, Krakowska, 13%

UPR 6%nr 3, Św. Marcin, 10%

KKW "O" 5%

KLD 5%nr 58, Morasko, 22% nr 9, Krakowska, 11 % nr 3, Św. Marcin, 10% nr 5, Garncarska, 10% nr 16, Garbary, 10%nr 51, Batorego, 2 % nr 57, Sobieskiego, 2%nr 53, Chrobrego, 8%nr 58, Morasko, 2%

Nowe Miasto: 51 komisji obwodowych

UD 27%

UP 17%

SLD 17%

UPR 6%

KKW"O" 5%

KLD 5%nr 66, Oś. Powst. N ar. 33%nr 112, Starolęcka, 4 1 % nr 94, Orła Białego, 24% nr 93, Orła Białego, 23% nr 96, Stare Zegrze, 23% nr 95, Orła Białego, 22% nr 73, Oś. B. II Wojny Św., 22 % nr 76, Oś. AK, 22 % nr 78, Piastowskie, 22 % nr 81, Piastowskie, 22% nr 111, Starolęcka, 22% nr 114, Głuszyna, 22 %nr 114, Głuszyna, 33% nr 100, Tomickiego, 27% nr 65, Jagiellońskie, 23 % nr 101, Tomickiego, 23 %nr 98, Harcerska, 9% nr 105, Warszawska, 9% nr 106, Leszka, 9% nr 111, Starolęcka, 9 %nr 99, Bydgoska, 17% nr 77, Piastowskie, 13 % nr 82, Piastowskie, 10% nr 8 O, Piastowskie, 9 % nr 109, Tarnowska, 9%nr 86, Rusa, 8 %nr 114, Głuszyna, 17 % nr 112, Starolęcka, 19 % nr 84, Tysiąclecia, 2 1 % nr 100, Tomickiego, 22 % nr 95, Orla Białego, 23% nr98, Harcerska, 23% nr 79, Piastowskie, 24% nr 88, Lecha, 24% nr 101, Tomickiego, 24%nr 104, Mińska, 11 % nr 108, Szczepankowo, 112% nr 103, Inowrocławska, 12 % nr 109, Tarnowska, 12 %nr 112, Starolęcka, 6 % nr 109, Tarnowska, 8 % nr 108, Szczepankowo, 10% nr 97, Główna, II % nr 103, Inowrocławska, 12% nr 104, Mińska, 12 % nr 106, Leszka, 12%nr 114, Głuszyna, 1 %nr 109, Tarnowska, 2% Wilda: 30 komisji obwodowych UD 30% , nr 132, Swierkowa, 39% nr 126, 28 VI 1956, 22 % nr 147, Traugutta, 36% nr 125, 28 VI 1956, 23 % nr 135, Różana, 35% UP 17% nr 140, Sikorskiego, 26% nr 131, Jarzębowa, 12% nr 126, 28 VI 1956, 25 % nr 135, Różana 13% nr 141, Prądzyńskiego, 24% nr 133, Prądzyńskiego, 23 % SLD 15% , nr 125, 28 VI 1956, 22 % nr 132, Swierkowa, 9% nr 131, Jarzębowa, 12% nr 135, Różana, 13% UPR 6% nr 131, Jarzębowa, 9% nr 146, Zmartwychwstańców, 3% , nr 143, Sw. Jerzego, 9% (uprzednio: Koszutskiej) KKW "O" 5 % nr 123, Łozowa, 8% nr 147, Traugutta, 3% nr 130, Jesionowa, 8 % nr 148,28 VI 1956, 8% KLD 5% , 1% nr 14, Sw. Jerzego,

Grunwald: 53 komisje obwodowe

UD 3 l %nr 188, Chociszewskiego, 39% nr 194, Perzycka, 39% nr 183, Ściegiennego, 38% nr 202, Marcelińska, 38% nr 156, Dmowskiego, 37% nr 193, Ławica, 37% nr 163, Jarochowskiego, 36% nr 180, Pogodna, 36% nr 181, Raszyńska, 36% nr 189, Sierakowska, 36% nr 170, Rawicka, 35% nr 191, Trybunalska, 35% nr 192, Podkomorska, 35%nr 167, Siemiradzkiego, 20% nr 198, Świt, 25%

SLD

17%nr 168, Ściegiennego, 36% nr 161, Arciszewskiego, 29% nr 201, Sierakowska, 27% nr 178, Galileusza, 25 % nr 185, Węglowa, 25% nr 192, Podkomorska, 25% nr 190, Kanclerska, 24% nr 196, Swoboda, 24% nr 164, Chociszewskiego, 22%

UP 15%nr 158, Głogowska, 21 %

KKW" O" 7%nr 202, Marcelińska, 16% nr 173, Żmigrodzka, 14% nr 160, Bosa, 13 % nr 163, Jarochowskiego, 11 % nr 174, Małoszyńska, 10% nr 189, Sierakowska, 10% nr 156, Dmowskiego, 9% nr 169, Andrzejewskiego, 9% nr 170, Rawicka, 9% UPR 6% nr 191, Trybunalska, 9% KLD 5% nr 193, Ławica, 11 % nr 175, Małoszyńska, 8% nr 175, Jawornicka, 8% nr 176, Galileusza, 8% nr 188, Chociszewskiego, 8%

Jeżyce: 33 komisje obwodowe

UD 3 l %nr 212, Sienkiewicza, 39% nr 228, Piękna, 39% nr 234, Druskienicka, 36% nr 242, Sochaczewska, 36% nr 243, Drzymały, 36% nr 232, Biskupińska, 35% nr 238, Wojska Polskiego, 35%nr 202, Marcelińska, 9% nr 173, Żmigrodzka, 10% nr 174, Małoszyńska, 11 % nr 172, Cyniowa, 11 % nr 183, Ściegiennego, 11 % nr 191, Trybunalska, 11% nr 160, Bosa, 12% nr 175, Jawornicka, 12% nr 180, Pogodna, 12% nr 190, Ławica, 12%nr 189, Sierakowska, 10% nr 183, Ściegiennego, 11 % nr 188, Chociszewskiego, 11 % nr 202, Marcelińska, 11 % nr 204, Matejki, 11 % nr 173, Żmigrodzka, 12%, nr 191, Trybunalska, 12% nr 193, Ławica, 12%nr 223, Długosza, 22% nr 215, Przybyszewskiego, 25% nr 217, Słowackiego, 25 % SLD 17% nr 215, Przybyszewskiego, 29% nr 233, Chojnicka, 10% nr 223, Długosza, 28% nr 228, Piękna, 11 % nr 241, Sochaczewska, 25% nr 230, Lesnowolska, 11 % nr 225, Szamarzewskiego, 23% nr 231, Lesnowolska, 11 % nr 226, Szamarzewskiego, 23% nr 218, Janickiego, 12% nr 227, Żeromskiego, 22 % nr 239, Winiarska, 12% nr 240, Oś. Winiary, 224% UP 15% nr 217, Słowackiego, 19 % nr 232, Biskupińska, 8% nr 225, Szamarzewskiego, 19% nr 228, Piękna, 11 % nr 227, Żeromskiego, 12% nr 234, Druskienicka, 12% nr 229, Hangarowa, 13 % nr 231, Lesnowolska, 13 % nr 233, Chojnicka, 13% nr 243, Drzymały, 13% UPR 6% nr 229, Hangarowa, 11 % nr 234, Druskienicka, 9% KKW O " 6% " nr 210, Zwierzyniecka, 9% , nr 219, Sw. Floriana, 9% KLD 5% nr 228, Piękna, 8 %

I I. Obwody wyborcze w poszczególnych dzielnicach Poznania, które znacząco różniły się od średnich wyników dla całej dzielnicy w wyborach prezydenckich w 1990 roku

Stare Miasto:

T. Mazowiecki

39,2%

Obornicka, 49% Niepodległości, 48 % Żniwna, 48% Wichrowe Wzgórza, 46% Pod Lipami, 44% Pod Lipami, 44% Wichrowe Wzgórza, 44% Zwycięstwa, 44% Warzywna, 43%

Morasko, 18% Naramowicka, 28% Wszystkich Św., 32% Gar bary, 32 %

L. Wałęsa

33,1%

Morasko, 44% Radoje wo, 41 % Stary Rynek, 41 %

Obornicka, 22 % Sobieskiego, 27% Chrobrego, 27%

W. Cimoszewicz

Nowe Miasto:

L. Wałęsa

T. Mazowiecki

Zróżnicowanie wyników wyborczych w Poznaniu

12,4%

10,5%

36,3%

35,8%

Wierzbowa, 40% Krakowska, 40% Rybaki, 39% Powstańców Wlkp., 39% Klasztorna, 39% Trójpole , 39% Pod Lipami, 39%

Naramowieka,22% Morasko, 21 % Sobieskiego, 20% Łokietka, 17% Stróżyńskiego, 16%

Chrobrego, 17% Sobieskiego, 16% Stróżyńskiego, 14% Obornicka, 13 %

Mińska, 48 % Tarnowska, 46% Starołęcka, 45 % Szczepankowo,45% Bydgoska, 44 % Inowrocławska, 43 % Leszka, 42% Harcerska, 42% Główna, 42% Starołęcka, 42%

Piastowskie, 48 % Rusa, 43% Boh. II Woj. Św., 42% Wioślarska, 40%, Boh. II Woj. Św., 40%, Rzeczypospolitej, 40 % Rzeczypospolitej, 40 % Tysiąclecia, 40 %

Sobieskiego, 28 % Śmiałego, 28% Wichrowe Wzgórza, 28%

Krakowska, 8 % Wichrowe Wzgórze, 9% Pod Lipami, 9%

Morasko, 12% Trójpole, 5% Żniwna, 7% Naramowieka,7% Rybaki, 7 % Powst. Wlkp., 7% Wierzbowa, 7% Strzelecka, 7 % Garbary, 7% Klasztorna, 7%

Głuszyna, 21 % Boh. II Woj. Świat., 30% Orła Białego, 30%, Piastowskie, 3 1 % Orła Białego, 3 1 % Orła Białego, 3 1 %

S tarołęcka, 2 1 % Tarnowska, 23% Starołęcka,26% Harcerska, 26% Szczepankowo,27% Baranowska, 28% Warszawska, 29% Mińska, 30% S. Tymiński 15,1% Starołęcka,24% Piastowskie, 10% Głuszyna, 21 % Mińska, 11 % Baranowska, 2 1 % Jagiellońskie, 12 % Harcerska, 20% Wioślarska, 12% Warszawska, 20% Rusa, 12% Orła Białego, 19% Bydgoska, 12% Tysiąclecia, 12% Armii Krajowej, 12% W. Cimoszewicz 9,5% Głuszyna, 19% Tarnowska, 5% Tomickiego, 15% Główna, 6% Jagiellońskie, 14 % Szczepankowo, 6% Piastowskie, 13 % Mińska, 6% Oświecenia, 13 % Leszka, 6% Inowrocławska, 6% Bydgoska, 6% Harcerska, 6% Wilda: L. Wałęsa 3,8,9% Prądzyńskiego, 43 % Różana, 29% Opolska, 43 % Prądzyńskiego, 31 % , Swierkowa, 42% Koszutskiej, 36% Jesionowa, 42% , Sw. Jerzego, 41 % , Sw. Szczepana, 41 % Różana, 41 % T. Mazowiecki 38,9% Prądzyńskiego, 41 % Opolska, 24 % Różana, 41 % Grabowa, 28% Koszutskiej, 39% Prądzyńskiego, 29% , Sw. Szczepana, 30% Jarzębowa, 31 % 28 VI 1956, 31 % Opolska, 32% Łozowa, 32% Sikorskiego, 32% Prądzyńskiego, 32% , Sw. Jerzego, 32% S. Tymiński 14,4% , Grabowa, 22 % Swierkowa, 10% Opolska, 2 1 % Chwiałkowskiego, 11 % 28 VI 1956, 19% Koszutskiej, 11 % Jarzębowa, 19% Różana, 12% Jesionowa, 12% 28 VI 1956,

W. Cimoszewicz 8,6%

Przemysława, 13 % 28 VI 1956, 12% Różana, 12% Łozowa, 12% Koszutskiej, 11 % Traugutta, 11 % Św. Szczepana, 11 %

Jarzębowa, 5% Świerkowa, 6%

Grunwald:

T. Mazowiecki

38,7<X> Chociszewskiego, 5 1 % Przybyszewskiego, 50% Marcelińska, 48 % Ławica, 48 % Rynarzewskiego, 46% Sierakowska, 46% Trybunalska, 46% Śniadeckich, 45 % Wojskowa, 45% Jarochowskiego, 44% Głogowska, 44 % Galileusza, 44 % Głogowska, 43 %

Fabianowo, 23% Cyniowa, 28% Promyk, 29% Arciszewskiego, 29% Głogowska, 29% Rawicka, 3 1 % Promyk, 3 1 % Swoboda" 3 1 % Świt, 3 1 %

L. Wałęsa

37,3%i

Żmigrodzka, 50% Fabianowo, 46% Cyniowa, 46% Promyk, 46% Rawicka, 45 % Bosa, 44 % Berwińskiego, 43% Jawornicka, 43 % Rawicka, 42% Żmigrodzka, 42% Pogodna, 42% Promyk, 42%

Ostrobramska, 17% Ostrobramska, 28% Arciszewskiego, 29% Galileusza, 3 0% Przybyszewskiego, 3 1 % Chociszewskiego, 3 1 % Ławica, 3 1 % Marcelińska, 31%,

S. Tymiński

11,5%

Fabianowo, 19% Perzycka, 17% Arciszewskiego, 15 % Bosa, 15% Głogowska, 15 % Berwińskiego, 14% Ostrobramska, 14% Rawicka, 14%

Marcelińska, 6% Sierakowska, 7% Chociszewskiego, 7% Przybyszewskiego, 7% Wojskowa, 8% Jarochowskiego, 8% Rynarzewska, 8 % Trybunalska, 8 %

W. Cimoszewicz

9,7%

Jeżyce:

T. Mazowiecki

39,9%

Krzysztof Podemski

Cyniowa, 14% Raszyńska, 14 % Ostrobramska, 14% Promyk, 14% Świt, 14% Marcelińska, 14%

Ostrobramska, 28% Ostrobramska, 17% Arciszewskiego, 17 % Kanclerska, 16 % Marcelińska, 15 % Ściegiennego, 15 % Węglowa, 14% Podkomorska, 14% Galileusza, 14% Świt, 13% Chociszewskiego, 13 %

Piękna, 49% Jackowskiego, 46% Sienkiewicza, 45%, Mickiewicza, 45% Wojska Polskiego, 45% Sochaczewska, 42 % Norwida, 42%

Marcelińska, 5 % Berwińskiego, 5 % Małoszyńska, 5 % Ściegiennego, 6 % Rynarzewska, 6% Śniadeckich, 6 % Wojskowa, 6% Parzycka, 6 %

Chojnicka, 29% Szarych Szeregów, 3 O % Przybyszewskiego, 34% Biskupińska, 34% Janickiego, 36% Szamarzewskiego, 36%

L. Wałęsa

36,0%

Chojnicka, 47% Widna, 43% Zwierzyniecka, 42 % Leśno wolska, 42% Drzymały, 41 % Leśnowolska, 4 1 % Słowackiego, 40% Zakopiańska, 40%

Sochaczewska, 28% Mickiewicza, 30% Przybyszewskiego, 30% Długosza, 3 1 % Wojska Polskiego, 3 1 % Mickiewicza, 32% Szamarzewskiego, 32%

S. Tymiński

11,8%

Biskupińska, 18% Leśnowolska, 16% Zakopiańska, 16% Szarych Szeregów, 16% Janickiego, 15%

Piękna, 6% Norwida, 7% Janickiego, 7% Szamarzewskiego, 8%

W. Cimoszewicz 9,8 %

Długosza, 18% Przybyszewskiego, 17% Szamarzewskiego, 17% Sochaczewska, 16% Hangarowa, 14% Szamarzewskiego, 13 % Widna, 12% Przybyszewskiego, 12% Janickiego, 12 %

Chojnicka, 4% Leśnowolska, 6% Leśno wolska, 6% Zakopiańska, 6% Drzymały, 6%

I I I. Podstawowe dane statystyczne dla byłych dzielnic Poznania wg danych spisu powszechnego z grudnia 1988

Struktura wykształcenia wg dzielnic, 6..XII. 1988 dzielnica wyższe średnie zasadnicze zawodowe podstawowe POZNAN 16% 37% 24% 23% Stare Miasto 18% 40% 22% 19% N owe Miasto 14% 37% 26% 22% Wi1da 11% 34% 28% 26% Grunwald 17% 37% 23% 22% Jeżyce TM"""'n 37% 23% 22%

Struktura wieku wg dzielnic, 6. XII. 1988 dzielnica 18-29 30-39 40-49 50-59 60 i więcej , 24% 22% POZNAN 23% 17% 15% Stare Miasto 21% 22% 14% 16% 26% N owe Miasto 24% 24% 22% 15% 16% Wi1da 22% 23% 13% 16% 27% Grunwald 21% 22% 14% 16% 26 A Jeżyce 22% 23% 14% 15% 26%

Udział zatrudnionych w rolnictwie, wg dzielnic, 6. XII. 1988

POZNAŃ Stare Miasto Nowe Miasto Wilda

2,1%

2,6%

2,6%

1,2%

Jeżyce Grunwald

2,1%

1,6%

Krzysztof Podemski

IV. Sondaż ANKIETERA

Deklarowany udział w wyborach płeć: kobiety - 59% mężczyźni - 66% wykształcenie: podstawowe zas. zawodowe średnie wyższe

18 - 2 O lat 21- 2 5 lat 26-30 lat 31- 40 lat 41- 5 O lat 51- 6 O lat 61- 7 O lat 71 lat i więcej -

46% 52% 63% 81 %

45% 44% 57% 58% 67% 68% 67% 68%

Wybór partii a płeć:

Zdecydowani na jaką partię oddać głos: płeć: kobiety - 26% mężczyźni - 38% wykształcenie: podstawowe zas. zawodowe średnie wyższe

18 - 20 lat 21- 25 lat 26-30 lat 3 1- 4 O lat 41- 5 O lat 51- 6 O lat 61- 7 O lat 71 lat i więcej

- 19% - 28% - 32% - 47%

_22°/ 18% 33% 30% 38% 39% 31 % 30%nazwamężczyźnikobiety

PC KKW O" " PSL-PL KPN SLD PSL KLD NSZZ S" " UD BBWR UP UPR PWN -PSN KdR X" " Samoobrona O-LP NOT

4% 8% 1% 0% 14% 1% 6% 4% 39% 6% /0 2%no/ 1% 0% 0%

3% 3% 1% 5% 18% 3% o /0 5% 28% 4°/ 10 5% 0°/ 0/ 2% 2% 0% 1/0 Wybór partii a wykształcenie: nazwa podstawowe zawodowe średnie wyższe PC 2% 0% 0% 7% KKW O " 17% 6% 4% 7% " PSL-PL 1% 3% 1% 1% KPN 0% 7% 2% 0% SLD 14% 13% 16% 13% PSL 3% 5% 2% 1% KLD 3% 7% 7°jo 7/0 NSZZ S" 6% 7% 7% 1% " UD 31 % 30% 38% 44% BBWR 8% 3% 5% 3% UP 8% 13% 10% 10% UPR 0% 2% 4% 3% KdR 0% 0% 1% 1% X" 3% 3% 1% 0% »

Wybór partii a wiek: 18-30 31-40 41-50 51-60 61 . . .

nazwa 1 wIęcej PC 1% 2% 2% 2% 3% KKW O " 2% 5% 6% 3% 14% " KPN 6% 1% 4% 4% 0% SLD 9% 13% 22% 25% 11 % KLD 17% 6% 10% 6% 2% NSZZ S" 4% 3% 3% 8% 2% " UD 37% 42% 30% 24% 39% BBWR 4% 1% 8% 6% 4% UP 10% 17% 12% 15% 10% UPR 5% 6% 0% 0% 3%