POZNAŃSKA GMINA ŻYDOWSKA ...

Kronika Miasta Poznania 1992 R.60 Nr1/2

Czas czytania: ok. 4 min.

lenie głównego źródła utrzymania większości rodzin żydowskich w omawianym okresie. Stan ten pokazuje tabela 3. Tabela 3. Struktura społeczno-zawodowa członków Gminy płci męskiej w 1935 roku (w liczbach absolutnych i procentach)

Drobnomieszczaństwo i burżuazja Inteligencja Brak Chłopi Robotnicy 1 danych w tym prac. umysł. Razem kupcy rzem. 1 28 391 66 277 53 38 0,19 5,47 76,51 12,91 54,20 10,37 7,43 I

Źródło: APP, Akta m. Poznania - sygn. 11683, Lista wyborców dla wyborów rabina.

Zestawienie własne.

Jak wynika z tabeli, rejestrem objętych zostało 511 mężczyzn, uprawnionych do udziału w wyborach rabina tutejszej Gminy. Z tej liczby 391 osób (76,5 proc.) zaliczyć można do drobnomieszczaństwa i burżuazji. Kryterium podziału wewnątrz tej grupy jest jednak niezbyt ostre; trudno jest jednoznacznie określić we wszystkich przypadkach kogo zaliczyć na podstawie zachowanego rejestru do burżuazji. Jeśli przyjąć za kryterium pomocnicze wysokość dochodów, od których naliczano składkę gminną, to grupa ta była nieliczna. Analiza podziału gałęziowo-zawodowego tej grupy wskazuje, że najliczniej reprezentowani w niej byli właściciele sklepów różnych branż, pośrednicy, kupcy hurtowi, rzadziej domokrążcy, liczącą się część stanowili rzemieślnicy (krawcy, szewcy, czapnicy, czasem kuśnierze, przedstawiciele branż metalowych, drzewnych). Na koniec wspomnijmy o warstwie inteligencji i pracowników umysłowych. Około 10 proc. wyborców zaliczyć można do tej kategorii a w grupie tej znajdujemy między innymi 2 literatów, 2 nauczycieli, adwokata, 5 lekarzy, 2 inżynierów, weterynarza i profesora. Odzyskanie niepodległości postawiło na porządku dziennym przed władzą państwową problemy związane z uporządkowaniem stanu prawnego gmin wyznaniowych żydowskich. Już dekretem z dnia 7 lutego 1919 roku (Dz. U. R. P. nr 14, poz. 175) rozciągnięto przepisy o organizacji gmin żydowskich na województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 roku porządkowało stan prawny i organizacyjny gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze kraju z wyjątkiem województwa poznańskiego, pomorskiego i śląskiego. Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 5 kwietnia 1928 roku (Dz. U. R. P. nr 52, poz. 500) rozciągało rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 października 1927 roku również na teren województwa poznańskiego.

I. Kowalski

Czym była gmina wyznaniowa w świetle tych przepisów? Artykuł 2 rozporządzenia Prezydenta stwierdzał: "Żydzi, mieszkańcy w gminie politycznej tworzą gminę wyznaniową. Jednakże naczelna władza nadzorcza może, po wysłuchaniu opinii Rady Religijnej, połączyć kilka gmin politycznych w jedną gminę wyznaniową lub jedną gminę polityczną podzielić na kilka terytorialnie oddzielonych gmin wyznaniowych". N a gminy wyznaniowe (art. 3) nałożony został obowiązek zapewnienia członkom gminy możności zaspokojenia ich potrzeb religijnych. Do kompetencji gminy należały: 11 organizowanie i utrzymanie rabinatu, 21 utrzymanie i zakładanie synagog, domów modlitw, łaźni rytualnych, cmentarzy, 31 czuwanie nad religijnym wychowaniem młodzieży, 41 troszczenie się o zapewnienie ludności koszernego mięsa, 51 zarządzanie majątkiem gminy ijej funduszami i 61 kierowanie urządzeniami i zakładami do gminy należącymi. Ponadto, na zasadach przepisów ogólnych, gmina wyznaniowa żydowska miała obowiązek udzielania pomocy dobroczynnej ubogim członkom mogła zakładać domy opieki społecznej i prowadzić szeroko pojętą działalność charytatywną. Cytowane przepisy dzieliły gminy na tzw. gminy małe, zrzeszające do 5 tys. członków i gminy duże, Uczące ponad 5 tys. wyznawców. Zakres kompetencyjny, jak widać, gminy wyznaniowej był wyjątkowo szeroki. Gmina tworzyła warunki do zaspakajania potrzeb religijnych swoich członków, prowadziła religijne wychowanie młodzieży, mogła wspierać organizacyjnie i finansowo szkoły elementarne, szkoły rzemieślnicze, czytelnie i biblioteki. Gminy wspierały także finansowo instytucje i zakłady religijne o znaczeniu ponadregionalnym, np. wyższe uczelnie talmudyczne. Wyliczony tu w ujęciu skrótowym zakres uprawnień i obowiązków gminy wyznaniowej żydowskiej pozwala na następujące konstatacje: "Ogromną rolę w życiu Żydów odgrywały gminy wyznaniowe (...), stanowiące też organ swoistego samorządu kulturalnego i opieki społecznej" . 19 Spróbujmy teraz pokazać szerzej żydowską gminę wyznaniową na terenie miasta Poznania w latach II Rzeczypospolitej. Z poprzednich wywodów wynika, że należała ona do tzw. gmin małych, skupiających do 5 tys. wyznawców religii mojżeszowej. Na mocy rozporządzenia MWRiOP z dnia 28 września 1932 roku (M. P. nr 249, poz. 274) w sprawie podziału terytorialnego gmin żydowskich w województwie poznańskim i pomorskim, do gminy poznańskiej włączony został powiat poznański z miastami Pobiedziska, Swarzędz i Stęszew. Na czele kahału stał zarząd w skład którego wchodził z urzędu rabin gminy i ośmiu członków, wybieranych na mocy rozporządzenia prezydenta R. P. z dnia 14 października 1927 roku w wyborach powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Czynne prawo wyborcze przysługiwało wyłącznie mężczyznom wyznania mojżeszowego, którzy ukończyli 25 lat i zamieszkiwali na terenie gminy ponad rok. Z biernego prawa wyborczego korzystać mogli ci, którzy ukończyli 30 rok życia, byli obywatelami polskimi i mogli wylegitymować się nieskazitelnością obywatelską. Data wyborów do zarządu tutejszej Gminy w oparciu o wymienione zasady ustalona została przez wojewodę poznańskiego na dzień 14 maja 1933 r. 20 Dodajmy, że poprzednie wybory odbyły się w 1929 roku. Do Komisji Wyborczej wpłynęła jedna Usta kandydatów na członków zarządu i ich zastępców. Z braku sprzeciwu wobec zgłoszonych kandydatów Komisja Wyborcza w oparciu o 42 rozporządzenia

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 1992 R.60 Nr1/2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry