EPIGRAFIKA BRĄZOWYCH PŁYT Z POZNANIA I SZAMOTUŁ

Kronika Miasta Poznania 1991 R.59 Nr3/4

BARBARA TRELIŃSKA

W śród wielu zabytków epigraficznych niewątpliwie na czoło wysuwają się brązowe płyty z terenu Wielkopolski i Krakowa. Wydaje się, że mogą pochodzić z jednego warsztatu i to niepośledniej rangi. Analiza pisma może wskazać podobieństwa i różnice w epigrafice omawianych tablic. Każdy warsztat wypracowywał bowiem swoje indywidualne cechy, modyfikowane w czasie. Dostosowywano także pismo do wymogów odbiorcy. Nie bez znaczenia były także trendy funkcjonujące w sztuce danego okresu. W naszym przypadku w sześciu płytach: Łukasza z Górki + 1475 r., Andrzeja z Bnina + 1479 r., Feliksa z Paniewa + 1488 r., Uriela z Górki + 1498 r., Bernarda Lubrańskiego + 1499 r., Andrzeja z Szamotuł + 1511 r. mamy do czynienia z tym samym pismem - teksturą epigraficznąl. Wzorzec jest ten sam, spotykany na płytach brązowych, kamiennych, chrzcielnicach, dzwonach, naczyniach liturgicznych itp. pochodzących z drugiej połowy XV wieku i początku wieku XVI 2 . Podstawowy kanon jest jednak modyfikowany, co widoczne jest w omawianych zabytkach. Analizie poddamy tylko wybrane litery, znaki skróceniowe oraz przerywniki, ponieważ one mogą wykazać indywidualne cechy warsztatowe. Litera "a" we wszystkich tablicach ma taki sam dukt, kanon i relief. Charakterystyczną cechą tej litery jest zamknięte w pełni górne oczko o łagodnym, krągłym i reliefowym dukcie linii zewnętrznych i wewnętrznych. Litera "d" ma inny dukt tylko na płycie Andrzeja z Bnina. W odróżnieniu od pozostałych oczko jest otwarte, nie przylega do przełamanej w lewo laski. Litera "e" zdecydowanie różni się w tablicy Andrzeja z Bnina od pisma pozostałych płyt. Oczko to trójkąt ostrokątny o nierównych ramionach, wydłużony ku dołowi. Laska połączona jest z rombem kreską co powoduje, że litera składa się z dwóch płaszczyzn. Takie tendencje w teksturze epigraficznej widoczne są już w pierwszej połowie XV wieku ale przede wszystkim w snycerce,

B. Trelińskamalarstwie i złotnictwie. 3 Na pozostałych tablicach boki oczka są zbliżone do trójkąta równoramiennego chociaż mogą być niewielkie odstępstwa. 4 N a płycie Andrzeja z Szamotuł występują oba rodzaje litery "e" przy czym dolna część oczka jest podwinięta na zewnątrz. Litera "e" najbardziej zbliżona jest konstrukcją w tablicach Andrzeja z Bnina i Łukasza z Górki. Można jednak zauważyć pewne cechy wiążące tę literę z tablicy Łukasza z Górki z pozostałymi płytami. Litera "g" we wszystkich tablicach ma podobną budowę. Przełamana dolna część laski podwinięta w lewą stronę pod oczko litery. W tablicy Andrzeja z Bnina przełamana część z resztą laski połączona jest linią. Na płycie Łukasza z Górki oczko pozbawione jest dodatkowych elementów, które spotykamy na tablicy Uriela z Górki, Feliksa z Paniewa, czy Bernarda Lubrańskiego. W inskrypcji Andrzeja z Szamotuł dolna część laski ma dukt łagodny, obły, czego nie obserwujemy na innych płytach. Litera "k" występuje tylko w inskrypcjach Uriela z Górki i Bernarda Lubrańskiego. W obu przypadkach dukt litery jest bardzo zbliżony, ale takją konstruowano w teksturze kaligraficznej. W przypadku inskrypcji Łukasza z Górki w miejsce "k", lub "c" wprowadzono "t". Być może jest to tylko pomyłka wykonawcy, lub błąd wynikający z odczytu nazwiska, które ponoć było znane w Norymberdze, jeśli przyjmiemy, że tam ową płytę wykonan0 5 . Litera "r" w omawianych inskrypcjach występuje w trzech formach. Okrągłe "r" (Łukasz z Górki, Andrzej z Szamotuł) wprowadzone jest po literze "o", co jest zgodne z zasadami wzorników i podręczników kaligrafii 6 . Druga forma to raczej minuskulne kropkowane "i". Brak tej formy litery w tablicach U riela z Górki i Feliksa z Paniewa. W tablicy Andrzeja z Bnina odwrócono proporcję, kropka w postaci romboidu jest dwa razy większa od reszty litery. Taka forma litery stosowana była w epigrafice, w kodeksach rękopośmiennych a także w druku, co odzwierciedla wzornik Albrechta Diirera wydany w 1525 roku 7 . Trzecia forma "r" to laska do której przylega szeryfami romb 8 . W tablicy Andrzeja z Bnina obok omówionych występuje "r" (w słowach "reuerendus", "requiescat") , które bardziej upodobnione jest do teksturowej litery "x", takiej jak w inskrypcji Feliksa z Paniewa. Spotykamy ją tylko dwa razy i to na początku wyrazu. Litera "s" oddana jest w trzech formach. Długie "s" używane jest we wszystkich tablicach na początku i w środku wyrazu. Od tego zwyczaju odstępuje się jeśli słowo rozpoczyna się literą majuskulną. W inskrypcji Andrzeja z Bnina przełamana laska z pozostałą częścią połączona jest linią, lub obie części pozornie łączą się szeryfami. Wydaje się, że ten sposób konstruowania liter wskazuje na bardziej nowoczesne pismo gotyckie (teksturę) niż w pozostałych tablicach. Takie cechy wykazuje bowiem tekstura epigraficzna u schyłku XV wieku, by rozwinąć je w wieku XVI. Nie preferuje takiej budowy litery w swoim wzorniku Albrecht Diirer. Bardziej widoczny jest ten schemat w druku z 1479 roku z drukarni Jana N eumeistera 9 , a także w druku Ludovico Vicentino z 1557 roku 10. Druga forma "s" przypomina bardziej cyfrę ,,5" lub tylko od góry zamkniętą cyfrę ,,8". Bardzo zbliżone formy takiego "s" znajdujemy w tablicach U riela z Górki, Feliksa z Paniewa, Bernarda Lubrańskiego, ale także Piotra Kmityll.

W tablicy Feliksa z Paniewa zastosowano ten sam wzorzec, przy czym wprowadzono bardziej ostry dukt linii zewnętrznych i wewnętrznych. "S" typu ósemkowego występuje we wszystkich omawianych inskrypcjach. Litera dodatkowo skośnie przecięta znajduje się na płytach Łukasza z Górki, U riela z Górki Feliksa z Paniewa i Andrzeja z Szamotuł. W tablicy Andrzeja z Bnina górne i dolne oczko jest do środka otwarte. Na płycie Bernarda Lubrańskiego dukt linii zewnętrznych i wewnętrznych jest obły i taki jest preferowany. Litera "t" ma identyczny wzorzec w tablicach Uriela z Górki, Feliksa z Paniewa, Bernarda Lubrańskiego i Andrzeja z Szamotuł. Laska skośnie przycięta nieco wystaje ponad górną linię pisma, ale nie wchodzi w bordiurę. Poprzeczka jest rozbudowana z prawej strony, również skośnie przycięta. Z lewej strony pozostaje tylko niewielki trójkąe 2 . W tablicy Łukasza z Górki zachowano ten sam wzorzec, ale laska jest bardziej ostro ścięta i wchodzi na obramowanie tekstu. Zdecydowanie różni się dukt tej litery na płycie Andrzeja z Bnina. Obustronna poprzeczka, równo przycięta umieszczona jest na 3/4 wysokości laski podobnie ściętej. W końcowym "t" beleczkę dodatkowo zaopatrzono w łagodnie zakrzywioną linię. W górnej i dolnej jej części na końcach dodano kuleczki. Podobnie zakończone "t" spotykamy w inskrypcji Łukasza z Górki, ale ozdobnik spływa od poprzeczki tylko w dół. Litera "z" jest bardzo zróżnicowana, chociaż pewne podobieństwa można znaleźć w tablicach Andrzeja z Bnina, Bernarda Lubrańskiego i Andrzeja z Szamotuł. Litera bardziej zbliżona jest do cyfry ,,3". W wymienionych przypadkach niewiele różni się od znaku skróceniowego na "que". Zasadnicza jednak różnica polega na dukcie linii tej litery w tablicy Andrzeja z Bnina i Andrzeja z Szamotuł. Ostry dukt w pierwszym przypadku, a łagodny w drugim. Wyraźnie widać w tym miejscu wspólne źródła umiejętności pisarskich, chociaż występują różnice warsztatowe. Być może jest to efekt przemian zachodzących w tym samym warsztacie pod wpływem tego co przynosił renesans. W inskrypcji Łukasza z Górki "z" przypomina formę litery dzisiaj używanej. Dodano jej tylko poprzeczkę z ornamentacyjnymi wypustkami w górę i w dół. W tablicy Bernarda Lubrańskiego "z" składa się z trzech elementów przy czym najbardziej rozbudowano jej dolną część 13 . Identyczny znak na "et" znajdujemy w tablicach Uriela z Górki i Feliksa z Paniewa. Bardziej delikatny z dekoracyjnymi elementami jest ten znak na tablicy Łukasza z Górki. We wszystkich omawianych inskrypcjach zastosowano ligaturę "de", ale tylko w tablicach U riela z Górki i Feliksa z Paniewa ligaturę "ge". Znaki abrewiacyjne, bardzo zróżnicowane, ale umiejętnie stosowane, co wskazuje na biegłość w pisaniu i czytaniu wykonującego inskrypcję. W tablicach Bernarda Lubrańskiego i Andrzeja z Szamotuł zastosowano dodatkowo abrewiację przez nadpisanie litery (abreviatio per litteram suprascriptam), czy grupy liter, końcówkę gramatyczną. Wydaje się, że w obu przypadkach zabieg ten nie był wynikiem złego rozmieszczenia napisu. W takim bowiem przypadku musiałaby to być końcowa część inskrypcji. Nie wchodzi również w rachubę jakakolwiek pomyłka, opuszczenie litery, czy fragmentu napisu. Zabiegu tego dokonano w początko

B. Trelińskawej części tekstu. W dalszej części inskrypcji można było wprowadzić zwykłe skróty typu suspensji, lub kontrakcji. Należy więc potraktować to zjawisko jako chęć pokazania przez wykonawcę swoich umiejętności intelektualnych. Nie można sądzić, że zabieg taki był wskazany przez zamawiającego, lub nawefbył z nim uzgadniany. Wykonawca otrzymywał tekst, ewentualnie wybrano wzór pisma i wyobrażenie, resztę zaś pozostawiano inwencji twórcy. Identycznie skrócono słowa "requiescat" i "requiescit" w tablicach Piotra Kmity i Andrzeja z Szamotuł.

Osobnej analizy wymagają litery inicjalne znajdujące się w omawianych inskrypcjach. Dotyczy to tylko liter wykonanych modułem majuskulnym.Wydaje się, że na płycie Andrzeja z Szamotuł umieszczono nietypowe "A" jak na chronologię powstania owej tablicy. Taką formę litery spotykamy w rękopisach i epigrafice X-XIII wieku 14 . Występuje jednak także w końcu wieku XIV, czego przykładem jest inskrypcja Teodoryka Pradela w Poznaniu. Zamieszczają taką formę również wzorniki z 1419 r., 1436r. i 1437/38 r. 15 obok majuskuły gotyckiej, kapitały protorenesansowej i humanistycznej. Sądzić więc można, że epigrafika końca XV i początku XVI wieku sięgała po bardzo odległe formy liter. W tym bowiem przypadku litera odzwierciedla przekształcanie się uncjały, która zaczęła przybierać dukt półuncjalny. Z tej formy litery wykształciło się minuskulne "a" z jednym oczkiem. Sądzić należy, że wykonawca owej tablicy dobrze musiał znać funkcjonujące wzorniki pisma, ale także nie były mu obce nowe prądy w sztuce. Zbliżone do tej formy litery jest "A" w inskrypcji Bernarda Lubrańskiego. Zachowano podstawowy dukt litery dodając nie w pełni rozwiniętą poprzeczkę w środku oczka. W tablicach Feliksa z Paniewa i Piotra Kmity występuje "A" o podobnej konstrukcji. Rombowe ozdobniki, zdwajanie lasek to charakterystyczne cechy liter inicjalnych o module majuskulnym w epigrafice jak i kodeksach XV wieku. Podobne "E" spotykamy w tablicy Feliksa z Paniewa i Piotra Kmity, przy czym w tym drugim przypadku litera ma lżejszą budowę. Również podobieństwa można znaleźć na płytach Uriela z Górki i Piotra Kmity w dukcie litery "S". "S" z ostrogami, nieco już archaiczne jak na schyłek XV wieku występuje w inskrypcjach Jakuba z Sienna w Gnieźnie i Andrzeja z Bnina. W tym drugim przypadku to charakterystyczne "S" znajduje się w słowie "Septuagesimo", a więc w części inskrypcji wykonanej inną techniką niż pozostały napis, ale również w wyrazie "Sepultus". Obok tradycyjnych wzorców np. na płycie Łukasza z Górki, Berdarda Lubrańskiego ("h") wprowadzono także nowe formy liter inicjalnych o cechach bastardy, lub fraktury. "S" w tablicy Bernarda Lubrańskiego i Emmerama Salomona w Krakowie. ,,1" inicjalne oddawane przy pomocy "J" z kropką w inskrypcjach Bernarda Lubrańskiego i Andrzeja z Szamotuł. "G, Q, C, P, L" nie odbiega od form stosowanych w drugiej połowie XV i początku XVI wieku 16 . Funkcję inicjałów mogły pełnić także litery minuskulne, wystarczyło zwiększyć ich moduł ("m" w tablicach Andrzeja z Szamotuł i Piotra Kmity).

Tylko w jednym przypadku znajduje się znak rozpoczynający inskrypcję. Na płycie Andrzeja z Bnina występuje krzyżyk równoramienny, jaki bardzo częstospotykamy w epigrafice XN wieku. 17 W drugiej połowie XV wieku znak ten i to w takiej nieco archaicznej formie występuje stosunkowo rzadko 18 . Tylko w dwóch inskrypcjach wprowadzono przerywniki po każdym słowie (Andrzej z Bnina i Feliks z Paniewa), w pozostałych zaś oddzielają datę i niektóre części tekstu. W inskrypcji Uriela z Górki romby zaznaczają koniec rymu, co dodatkowo podkreślono wprowadzając do następnych wyrazów inicjały. Osobny problem to pismo części inskrypcji Andrzeja z Bnina, które wykonano bardzo nieudolnie, od słowa "Septuagesimo" do "oriundus". Również inne są przerywniki, naśladujące tylko poprzednie. Niewątpliwie tę część inskrypcji wykonała inna ręka. Widoczne jest to szczególnie w przypadku liter "a", "g", "s", "t". To nie tylko nieudolność wykonawcy, ale także inny wzorzec liter.

W tablicy Uriela z Górki zwiększonym modułem oddano końcową część inskrypcji " An (n) o d (orno) ni .1498.", zachowując ten sam dukt i relief liter co w pozostałej części napisu. Tylko na podstawie zwiększonego modułu pisma trudno jest wyciągać wnioski o późniejszym wykonaniu tej części inskrypcji. Zwiększanie modułu liter w dacie, wprowadzanie liter majuskulnych do daty to zwyczaj często stosowany w epigrafice. Cyfry arabskie w epigrafice były używane już dosyć często od połowy XV wieku., chociaż w Polsce dosyć rzadko 19 . Tak jest również zapisana data w tablicy Jakuba z Sienna 20 . Data zapisana cyframi rzymskimi na tej powierzchni nie zmieściłaby się (MCCCCLXXXXVIII), tak bowiem w tym czasie oddano by ten rok. Argument modułu liter i sposób zapisu daty w tym przypadku nie może być brany pod uwagę. Nie przesądza to jednak o późniejszym powstaniu tej części inskrypcji, jeśli były takie możliwości technologiczne (datacja wykonana jest tą samą technologią co reszta inskrypcji). Niewątpliwie owa część napisu wykonana jest w tym samym warsztacie, a być może przez tego samego wykonawcę co pozostała część inskrypcji. Być może po śmierci Uriela z Górki dodano tylko same cyfry, w tym więc przypadku jako argument odpada moduł liter. Z analizy pisma wynika, że wszystkie omawiane inskrypcje wykonane są epigraficzną teksturą kaligraficzną. Poszczególne litery stanowią bardziej, lub mniej ozdobne płaszczyzny o ostrym dukcie linii zewnętrznych i wewnętrznych. Nie podlegają tej zasadzie inicjały, które nawiązują do starszych tradycji epigraficznych, lub do tego co w piśmie jest najnowsze. Pismo na płycie Andrzeja z Bnina różni się od pozostałych inskrypcji modułem i ornamentyką liter dostosowaną do elementów architektonicznych znajdujących się w zwierciadle tablicy. Indywidualne cechy posiadają litery: "d, g, r, s, t, z" . Najważniejszą cechą różniącą to pismo od innych jest rozbijanie liter na odrębne płaszczyzny, które łączone są dodatkowymi linijami, lub tylko stykają się szeryfami. Drugim nie mniej ważnym elementem jest brak tendencji do zbijania liter w wyrazie. Każda z liter stanowi odrębną całość. W pozostałych tablicach zbijanie liter w wyrazie traktowane jest jako zasada. Również widoczna jest różnica w piśmie na płycie Łukasza z Górki. Bardzo ostee przełamanie lasek, przy czym linie zewnętrzne i wewnętrzne tworzące płaszczyznę litery są lekko wgięte do środka. Charakterystyczne litery to: "g, s, t". Nieco inaczej skonstruowane oczko litery "a" i okrągłe "r".

B. Trelińska

N ajbardziej zbliżone do siebie jest pismo na płytach U riela z Górki, Bernarda Lubrańskiego i Andrzeja z SzamotuP. Pomiędzy pismem inskrypcji Łukasza z Górki i wyżej wymienionych można postawić pismo napisu Feliksa z Paniewa. W tych czterech tablicach uwidoczniona jest jeszcze jedna cecha, której b*rak w dwóch pozostałych. Rozróżnia się litery "n, m, u", poprzez łączenie lasek w górze, lub na dole, w zależności od litery. Ułatwia to w konsekwencji czytelność tekstu. Podobną funkcję pełni wyróżnienie litery "i" kropką, półksiężycem lub łezką we wszystkich omawianych tablicach, chociaż z różną konsekwencją. W tablicy U riela z Górki część inskrypcji umieszczonej na ornacie wykonano piękną kapitałą humanistyczną. W Polsce najwcześniej kapitałę humanistyczną w takiej formie jak u Uriela z Górki spotykamy na nagrobku Jana Olbrachta (1502-1505 r. )22 . Na terenie Niemiec kapitała humanistyczna poprzedzona została bastardą kapitałową w początkach drugiej połowy XV wieku 23 . Kapitałę humanistyczną w epigrafice niemieckiej najwcześniej znamy z roku 1480 24 . Wynika więc, że owe fragmenty inskrypcji wykonanej kapitałą humanistyczną i to o cechach zbliżonych do kapitały klasycznej mają ogromne znaczenie. Trudno jest stwierdzić kto zadecydował o takim zabiegu - zamawiający czy wykonawca. W polskiej epigrafice takie pismo nie było używane jeszcze w czasie powstawania tablicy. Niemniej w warsztacie taki wzór pisma był znany. Być może chodziło o uwypuklenie nowinek w zakresie pisma epigraficznego jak i umiejętności wykonawcy. Zastanawiające jest jednak, dlaczego w takim razie nie wykonano całej inskrypcji kapitałą humanistyczną. Czyżby na takim wyborze zaciążyła tradycja, stare dobre i wypróbowane wzory? Musimy jednak wziąć pod uwagę poszukiwania kaligrafów pracujących nad pismami rękopiśmiennymi i drukowanymi. Poszukiwania owe szły w kierunku kształtowania pięknego pisma, ale ciągle gotyckiego (tekstury). Odzwierciedla się to w przyozdabianiu liter, co widoczne jest także w omawianych inskrypcjach 25 . Pismo o cechach gotyckich utrzymywało się w druku, szczególnie w tytułach w całej Europie w głąb XVI wieku. Reprodukowane było także we wszelkich wzornikach i podręcznikach kaligrafii z włoskimi włącznie 26 . Być może wymienione względy zadecydowały o takim, a nie innym wykonaniu omawianych inskrypcji. Może była to także próba umiejętności wykonawcy, które-znalazły swoje odzwierciedlenie w pełni w tablicach wykonanych kapitałą humanistyczną, ale trochę później w tym znajdujących się na terenie Polski (np. tablice Fryderyka Jagiellończyka w Krakowie, Mikołaja z Tomic w Tomicach). Oddzielnego omówienia wymaga pismo na płycie Andrzeja Grodzickiego.

Jest to również tekstura epigraficzna, ale już z dużymi naleciałościami bastardy, a być może nawet fraktury27. Pewne cechy tekstury epigraficznej zostały jeszcze zachowane, co widoczne jest szczególnie w dolnych szeryfach liter. Pismo to ma bardzo wiele elementów wspólnych z wzorami zamieszczonymi we wzorniku Albrechta Diirera. Tak jak w owym wzorniku wyraźnie półksiężycem zaznacza się literę" U"28. Wyraźna jest przewaga wysokości nad szerokością liter, płaszczyzny liter bardzo wąskie. Do minimum ogranicza się światło pomiędzy poszczególnymi laskami i oczkami liter. Zdecydowanie różni się litera "e" od wcześniej omawianych. Maleńkie oczko o obłych liniach, szczególnie wewnętrznych. Podobnie łagodne zakończenia mają długie laski takich liter jak: "b, d, h, 1, p, q". Mogą jednak znajdować się odstępstwa od tej zasady i wówczas pismo zbliża się do tekstury. Wydaje się, że jest to pismo okresu przejściowego od tekstury ku frakturze. Nie jest to w pełni fraktura. Brak bowiem tendencji w kierunku zmiany duktu liter z oczkiem "b, d, o, p, q". We frakturze przybierąją one jajowate kształty z mocno widocznym reliefem 29 . Brak również charakterystycznych dla fraktury maczugowatych zakończeń długich lasek. Pismo na płycie Andrzeja Grodzickiego najbardziej zbliżone jest do pisma z tablicy Jana Grota z Gniezna + 1532 r., ale także Rafała Zaborowity z Wąchocka + 1521 r.

wykonanej w kamieniu. Analiza pisma zamieszczonego na brązowych płytach z Poznania i Szamotuł pozwala stwierdzić, że mogą one pochodzić z tego samego warsztatu, ale z różnych okresów jego działalności. Z całą pewnością z innego warsztatu pochodzi tablica Andrzeja z Bnina. Różnice występujące w poszczególnych elementach liter sześciu pozostałych inskrypcji nie mogą przesądzić na korzyść takiego czy innego warsztatu. Dobry warsztat miał w swoim zasobie wiele wzorów pism, które udoskonalał w praktyce. Przykładem może być chociażby warsztat Vischerów gdzie wypracowano, lub tylko stosowano tak wiele pism, które spotyka się w ich wytworach, że podzielono je na grupy i podgrupy3o. Wspólne cechy pisma omawianych tablic (bez płyty Andrzeja z Bnina i Andrzeja Grodzickiego) wskaZQją na możliwość pochodzenia z tego samego warsztatu 31 .

Przypisy:

1 Posługujemy się terminologią jaka występuje w analizowanych inskrypcjach.

2 Por. B. Trelińska: Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce. Lublin 1991 s. 91-116.

3 Ibidem, s. 52-63.

4 Podobna w konstrukcji jest litera "e" w tablicach Emmerama Salomona i Piotra Kmity w Krakowie. 5 S. Dettloff: Stosunki artystyczne biskupa poznańskiego Uriela z Górki z Norymbergą. Poznań 1919.

6 J. Kaspar: Praźsky traktót o notule. W: Knihtisk a Universita Karlova Praha 1972 s. 23; Porównaj wzornik z 1436 r. z terenu Niemiec. R. Neumullers-Klauser: Epigraphische Schriften zwischen Mittelalter und N euzeit. W: Epigraphik 1988. Fachtagung fur mittelalterliche und neuzeitliche Epigraphik. Graz, 10-14. Mai 1988. Wien 1990 iL l-l 7 Zob. A. Diurer: O Srifte. Moskva 1981 tbl 3; F. Muzika: Krasnć pismo ve vyvoji latinky. Praha 1963 T. I s. 357 iŁ 224.

8 Por. B. Trelińska: op. cit., s. 104; A. Diurer: op. dt., tbl. 3; F. Muzika: op. d t, s. 358 iL 361.

9 F. Muzika: op. cit, iL 230.

10 Ibidem, iL 228.

11 Identyczne "s" jest na portalu w kościele franciszkańskim w Kazimierzu Biskupim z 1508 roku fundacji Jana Lubrańskiego. Pismo obu portali jest praktycznie identyczne z pismem z tablicy Bernarda Lubrańskiego (portale wykonane są w drewnie). Por. B. Trelińska: op. cit, s.105. 12 Por. A. Diurer: op. cit, tbl. 3.

B. Trelińska

13 Por. B. Trelińska: op. cit, s. 63, 109; A. Diurer: op. cit, tbl. 3; F. Muzika: op.cit., il. 230.

14 POr. W. Semkowicz: Paleografia łacińska. Kraków 1951 s. 527-528; R. M. Kloos: Einfiihrung in die Epigraphik des Mittelalters und der friihen Neuzeit. Darmstadt 1980 s. 116; W. Koch: Inschnftenpala6graphie. Ein schriftkundlicher Beitrag zu ausgewalten Inschriften Karntens mit besonderer Beriicksichtigung von Gurk. "Carinthia" T. 162 : 1972 s. 126. 15 R. Neumiillers-Klauser: op. cit., il. 1-3, 35-36.

16 Por. B. Trelińska: op. cit, s. 114-115.

17 Por. B. Trelińska: op. cit., s. 140-141.

18 Ibidem, s.140.

19 Ibidem, s. 134-139.

20 Pismo tablicy Jakuba z Sienna praktycznie nic nie łączy z pozostałymi oprócz tego, że jest to kaligraficzna tekstura epigraficzna. 21 Por. Die Deutschen Inschriften. T. 13: Die Inschriften der Friedh6fe Si. Johannis, Si. Rochus und W6hrd zu Niirnberg. Ges. u. bearb. P. Zahn. Miinchen 1972 il. 5, 30, 33, a także il. 21, 22 ale pismo podstawowe. 22 Por. B. Trelińska: op. cit., s.113.

23 Die Deutschen Inschriften, T. 22 nr 100; T. 25 nr 100.

21 Ibidem, T. 22 nr 66, tak wskazuje dotychczasowa literatura przedmiotu i wydane źródła epigraficzne. 25 Por. F. Muzika: op. cit., s.358 il. 227, 226-233.

26 Ibidem, s. 363-365.

27 Por. B. Trelińska: op. cit., s. 114-121 oraz ustalenia P. Zahna: Einleitung. W: Die Deutschen Inschriften, T. 13 s.XXI-XXIII; tenże: Beitrage zur Epigraphik des 16. Jahrhunderts. Die Fraktur auf den Metallinschriften der Friedh6fe St. Johannis, Si. Rochus zu Niirnberg. Kalimiinz 1966. 28 A. Diurer: op. cit., tbl. 3; F. Muzika: op.cit., il.226.

29 F. Muzika: op. cit., s. 357, pismo tego typu jak w tablicy Andrzeja Grodzickiego określa jako ostra tekstura; P. Zahn: Beitrage... 30 Zob. P. Zahn: Einleitung, s.XVI, XXI.

31 Do tej grupy tablic dołączyć należy płyty: Piotra Kmity z katedry w Krakowie i Salomonów z Kościoła Mariackiego w Krakowie.

Edycja inskrypcji

Zastosowano zasady edytorskie wprowadzone do CIPo!.

hoc iacet in tumulo magnificus dominus Lucas de Gorta 3 - IPalatinus poznani(ensis) magno et excellenti ingenio vir · Qui anno domini MO · CCCC · 1xxv 0 · xi · aprilis · suum obyt diem · et xviii · sepultus · Preca(n) I dus deus est ut regnet sede superna · \ Cur · quia iust(us) erat p(at)riam (et) iura I tue(n)do · ] Co(n)silio fulsit (et) cu(n)ctis iure micabat · \ Plangite hu(n)c p(ro)ceres nobiles et concio plebis · ? Et genus omne suum quod tanto orbare parente . 1\ a tak Or.

+ hic · Sepultus · iacet · pater · I reuerendus · in cristo · andreas · dei · gr(ati)a · ep(iscop)us · poznanie(n)sis · mortu(us) · anno · domini · millesi(m)o · quadringentesi(m)o · all *" Septuagesi(m)o nono ** · die · mar I tis - in · vigilia · epifa(n)ia(rum) · dom(in)i * · oriundus · de · bnyn · cui(us) · I anima · vitam · habeat · p(er)petuam · et- requiescat · in- s(an)c(t)a · pace- quia · co(m)patiens · atq(ue) · benignus · donante · d( omi)no · semper · extitit. a_a razem Or. b* wyraźnie wykonane inną ręką i inną techniką ·

An(n)o · d(omi)ni · Millesimo · quadringentesimo · Octuage I simo · Octauo · In · die · Exaltacionis · sancte · crucis · Oby t · magnific(us) · strenuus" · q(ue) I miles · d( omin)us · felix · de · Panyewo · castellan(us) · leop I oliensis · et · capitane(us) · generalis · exercituu(m) · se(re )nissimi · d(omi)ni · reg(is). polo(n)ie · hic · sepult(us) · Orate · p(ro) · eoa zbędnie zaznaczona abrewiacja Or.

Presulis hoc sita sunt Vrielis ossa Sepulcro · Qui fuerat gen I tis Stella corusca sue · Gloria pontificu(m) · Regni dec(us) hic (et) alumn(us) · Virtutis s(an)cte et religionis honos · Gorka ortus patria Pa Ilatino ste(m)mate nat(us) · Clario · I e claris ipse refulsu auis · I Quoru(m) inter tumulos iussit situare sepulcru(m) · luneta aut cognatis ossibus ossa forent · An(n)o d( omi)ni · 1498.

Inskrypcja na ornacie all PA[TER ET FIL]IVS IIa. a_a Widoczna jest tylko część inskrypcji Or. Część litery "T'hic iacet ven(erabi)lis · d(omin)us Bernhardus I lubra(n)sky p(re)posit(us) S(an)cti Floria(n)i Craco[ui]en(sis) a Poznanien(sis) cano(n)ic(us) , q(ui) du(m) fr(atr)i officiu(m) p(re)s I cat ad sede(m) ha(n)c pontificale(m) omniu(m) I m(a)gno luctu · xxvi · february · morit(ur) · 1499 · Vix(it) , A(n)nis · 39 me(n)sib(us) · []b . die vna I Johan(n)es ep(iscop)us poz(nanie)n(sis) fr(atr)i suo b(e)n(e)mere(n)ti posuit. a zniszczone litery na złączeniu Or. b niewyryty napis Or.

In hoc monume(n)to req(ui)escit oli(m) Magnific(us) ille Andreas I de Schamothuly palati(nus) pozna(n)ien(sis) · toti(us) r(e)gni Senator opti(mus) doct(ri)na · eloq(ue )n(ti)a · p(ru)den(ti)a q(ue) ap(u)d va(r)ias ge(n)tes ta(m)q(uam) delphicu(m) I oracl(u)m spectatissi(mus) · Que(m) · lix · etat(is) sue age(n)te(m) a(n)nu(m) · no(n) sine I magno · reipublice i(n)co(m)modo · i(m)mat(ur)a mors de medio sustulit · Anno saluato(r)is n(ost)ri _Mo · ccccc o · xt -Die · xxi · me(n)sis May.

Sub hoc saxo, spe beatae Resurrections fret(us) I Venerabilis d( ominus) Andreas Grodziczki , medicinae doctor eximi(us) ,gneznen[sis]\ posnanien(sis),

B. T relińska

canonic(us), moR(um) i(n)tegritate et erudicione (con)spicu(us), I q(ui)escit. Extinct(us) . ' II · Cinis est · Corpus nostru(m), et j Obliuione(m), p(er) temp(us) accipit Resuscitabit(ur) t(ame)n · in Nouissimo die · * Obyt An(n)o · 15 : 50 · Apri[lisr, die ,7 , cui(usf" a(n)i(m)a in < s(an)cta Pace quiescat. « a niezaznaczona abrewiacja Or. bb tak zaznaczona lemma Or. c< razem Or. (Fot. B. Cynalewski)