PIERWSZY KLASZTOR BERNARDYNÓW W POZNANIU

Kronika Miasta Poznania 1991 R.59 Nr1/2

Czas czytania: ok. 3 min.

tyni, nieprawdopodobne W drugiej polowie XVII w. Jeżeli tak, to kościół bernardynów musiał zmienić swoje położenie. Obecnie sąsiaduje on z kościołem bernardynek o kilka metrów i leżąc bardziej na wsch. nie może być określony jako leżący bliżej miasta. Odległość obu świątyń do linii dawnych murów miejskich jest mniej więcej taka sama. Wniosek więc jest jednoznaczny: obecny kościół bernardyński powstał na nowo po potopie. Prwdopodobnie prośba o dofinansowanie na proponowane prace (fortyfikacja, < 'budowa klasztoru męskiego i budowa w przyszłości nowego żeńskiego) nie została przez króla i sejm wysłuchana. Mając przed sobą i tak duże wydatki, zakonnicy postanowili najprawdopodobniej wznieść nowy klasztor w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru bernardynek, licząc być może, że wtedy oba będzie można ująć jednym bastionem. Trzeba dodać na marginesie że odsunięcie to nie zmieniło zbytnio sytuacji, gdyż klasztor był także w czasie wojny północnej wykorzystywany do ostrzału miasta. Zachodzi pytanie: gdzie znajdował się pierwszy zespół bernardynów? Odległość kościoła bernardynek do reduty przy Ciemnej Bramce wynosi ponad 280 m. Licząc tą samą miarą 183 kroki otrzymujemy długość ca 200 m. Odległość taka od reduty zakreślona na pd. obejmuje pn. część placu Bernardyńskiego oraz okolice wylotu na ten plac ulicy Garbary. Na dokładnym planie Poznania i okolic]. Rzepeckiego z 1728 r. bardzo czytelnie zaznaczone są granice własności obu klasztorów. Ujmują one od wsch. i pd. teren, na którym w przyszłości powstał plac. Jeżeli między okresem potopu a rokiem 1728 gdy powstał plan nie nastąpiły jakieś zasadnicze zmiany własnościowe, to stary zespół mógł się znajdować w pn. fragmencie nieruchomości czyli dziś na terenie krańcowego, zach. odcinka ulicy Bohaterów bądź na zieleńcu poprzedzającym liceum św. Marii Magdaleny. Jeżeli natomiast, takie zmiany nastąpiły, o czym nie mamy obecnie wiadomości, być może zespół klasztorny można by lokalizować też w pn. części placu. Jest to jednak możliwość znacznie mniej prawdopodobna. W dotychczasowej literaturze uchodziło za pewnik że obecny kościół jest odbudowanym i dość silnie zbarokizowanym kościołem gotyckim. Wskazuje się na "gotycką" sylwetę kościoła, jego wydłużone prezbiterium, laskowanie w oknach korpusu nawowego. Wiadomo jednak z fragmentarycznych przekazów, że tak prezbiterium jak i masyw wieżowy zostały wzniesione od fundamentów, a laskowanie okien znane z innych dzieł Krzysztofa Bonadury St., niewykluczone że miało sugerować także starożytność świątyni, jej długą tradycję. W czasie odbudowy kościoła po ostatniej wojnie nie zaobserwowano żadnych śladów wątku gotyckiego w murach. Przedstawiona lokalizacja pierwszego klasztoru bernardyńskiego jest naturalnie hipotezą. Mogą ją zweryfikować jedynie badania archeologiczne, jedne z wielu postulowanych w naszym mieście.

Andrzej Kusztclski

* Od 1975 r. trwają intensywne prace nad katalogiem zabytków naszego miasta, choć wstępne "'pracowania niektórych obiektów datują się jeszcze z lat pięćdziesiątych. Pierwsza część obejmująca Ostrów Tumski, Sródkę i Komandorię ukończona została w 1981 a wydana w dwa lata później.

Od początku katalog byt redagowany a w przeważającym zakresie także opracowywany przez Eugeniusza Linette i Zofię Kurzawę. Druga część rozpoczęta natychmiast po ukończeniu pierwszej

A. Kusztelskiprzerwana chwilowo śmiercią Eugeniusza Linette w 1986 r. jesl obecnie kontynuowana przez nas. Dziś prace nad drugą częścią katalogu obejmującą kościoły i klaszlory lewobrzeżnego Poznania są daleko zaawansowane. Prace nad poszczególnymi obiektami przynoszą zdumiewająco wiele nowych ustaleń - wydawałoby się w mieście dobrze rozpoznanym i przebadanym. Zabytki obecnie opracowywane były od lat obiektem zainteresowań wielu środowisk naukowych. Jednakbrak opracowań monograficznych powodował, że badaczom umykało wiele problemów. W rozpoczynanym cyklu artykułów przedstawiamy niektóre nowe ustalenia poczynione przy opracowywaniu zabytków poznańskich oraz postaramy się ukazać proces dochodzenia do tych stwierdzeń bowiem specyfika katalogu, jego lakoniczność nie pozwala rozwinąć argumentacji wyjaśniającej stanowisko autorów.

Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski

Przypisy:l Podstawowe informacje na temat klasztoru na podstawie rękopisu znajdującego się w poznańskim klasztorze franciszkanów-bernardynów, Annalium Polono-Seraphicorum, lo mus IV, k. 3-225. -W 1495 miał interweniować Jan Olbracht, jak podaje J. Łukaszewicz. Opis historyczno-stalyslyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, Poznań 1838, t. I, s. 52, przyp. 2 3 o p. cit. s. 52-53. Komisję tworzyli: kasztelan krzywiński Maksymilian Miaskowski, kasztelan kamieński Andrzej Starkowiecki, sędzia wschowski Wojciech Jarochowski oraz podsędek ziemski poznański Zygmunt Żelecki. 4 Z. Pilarczyk, Obronność Poznania w latach 1253-1793, Warszawa - Poznań, 1988, s. 167-168

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania 1991 R.59 Nr1/2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry