REKIAMA HANDLOWA W DAWNYM POZNANIUdawstwa cechowego funkcje znaków towarowych spełniały tzw. "próby" oraz "cechy". Oznakowywania towarów dokonywano przez przyłożenie pewnego rodzaju stempla, nazwanego przez statuty cechą.12 Ten skromny znak spełniał więc poważną rolą reklamową, zapewniając dalszy zbyt produkcji i rozszerzając krąg odbiorców. Okno wystawowe, w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, jako ekspozycja i reklama towaru, w tych czasach nie istniało. Zabronione było reklamowanie własnych wyrobów i usług przez wystawianie ich w domach mieszkalnych (podczas gdy sprzedaż mogła odbywać się tylko w jatkach na rynku) oraz handel w niedzielę. Członków cechu obowiązywał zakaz wzajemnego przeszkadzania sobie przy sprzedaży, "odwabiania" kupców i klientów oraz krytykowania - "ganienia" prac wykonanych przez innych członków cechów. 13 Stałe czynności handlowe wykonywano najczęściej przez okno, niekiedy umieszczane nawet w drzwiach, jak np. w domkach budników poznańskich. 14 Wnętrze kramu nie było dostępne dla kupujących z uwagi na ciasnotę pomieszczenia oraz w obawie przed kradzieżą. Towar prezentowany był na ladzie, rolę której spełniała dolna część okiennicy. N aturainie była to także pewna forma reklamy, gdyż oferowane do sprzedaży przedmioty zapewne starano się ułożyć w miarę możliwości jak najatrakcyjniej. W miarę upływu lat, gdy miejsce sprzedaży stało się jednocześnie miejscem produkcji - warsztatem, otwór okienny zaczyna się zmniejszać. Jego część dolna pozostaje nadal zamykana okiennicą, natomiast część górna-szklana, ma na celu dostarczenie światła do wnętrza przy zamkniętych okiennicach. Ochronę klienta przed deszczem spełniały daszki rozmieszczone wzdłuż elewacji budynków. Taka forma okna dotrwała w Poznaniu jeszcze do poło XIX w., jak widzimy to na litografi wg rys. J. Frctera, przedstawiającej Stary Rynek w Poznaniu. 15 Sytuacja zmieniła się diametralnie w wieku XIX - będącym okresem znacznego wzrostu zaludnienia, gwałtownego rozwoju komunikacji i łączności oraz przemysłu i handlu opartych na zasadach wolnej konkurencji. W okresie tym bardzo wzrasta produkcja towarów i ich podaż, która powoduje powstanie konkurencji oraz walkę o rynki zbytu i pozyskanie jak największej liczby nabywców. W walce tej skuteczną bronią staje się reklama, słusznie nazywana "dźwignią handlu". Reklama w dzisiejszym pojęciu tego słowa nabierać zaczęła swej właściwej wartości dopiero w ciągu XIX stulecia. Znaczne unowocześnienie wyposażenia technicznego drukarń umożliwiło rozpowszechnienie się dotychczas nieznanej formy reklamy, a mianowicie reklamy drukowanej, tzn. wszelkiego rodzaju prospektów, plakatów, afiszy a z chwilą pojawienia się czasopism i dzienników - reklamy prasowej. Wiele ogłoszeń handlowych spotkać można było w "Gazecie Wielkiego Księstwa Poznańskiego", wydawanej od 1815 r. Jednak pierwsze inseraty handlowe, początkowo nieliczne, charakteryzowały się na ogół nekrologowym układem i były na przemian raz bardzo zwięzłe, 16, innym zaś razem bardzo obszerne. 17 Te ostatnie odznaczały się niesgotykaną już dziś uniżonością w stosunku do potencjalnych klientów. Typowymi zwrotami były: "Upraszając Szanowną Publiczność o łaskawe względy, zapewniam o nayskorszej i nayrzetelnicjszej posłudze", "Donoszę Szanownej

Kronika Miasta Poznania 1991 R.59 Nr1/2

W. Karolczak

Publiczności naj uniżeniej " 'ub "Naj rzetelniejszą i najsłuszniejszą przyrzekając usługę upraszam o łaskawe postawienie mnie w stanie najliczniejszego odbytu". 18 W. poł. lat 30-tych XIX w. teksty niektórych większych inseratów otaczały już ramki o oryginalnych kształtach, bardziej urozmaicony był wygląd liter, niekiedy można było spotkać maleńki rysuneczek w postaci palca wskazującego ręki, umieszczony obok nazwy firmy lub oferowanego towaru. W latach 40-tych pojawił się w inscratach dodatkowy element kształtowania popytu, sprowadzający się do sugerowania odbiorcy zakupu danego artykułu. 19 Z upływem lat forma i treść ogłoszeń handlowych stopniowo zmieniała się coraz wyraźniej. W latach 70-tych pojawiły się interesujące i atrakcyjne rysunki, później także zdjęcia a towar reklamowano nawet wierszem. Coraz częściej spotkać można było w inscratach lub na papierach firmowych używanych do korespondencji, rysunki wyobrażające medale uzyskane przez danego producenta lub handlowca na wystawach przemysłowych i rolniczych krajowych lub zagranicznych. W tym samym czasie upowszechniać się zaczęły jeszcze inne formy reklamy drukowanej, jak przysyłanie cyrkularzy, katalogów, prospektów i cenników, często bogato ilustrowanych. W redakcjach gazet rozpoczęli pracę specjaliści w zakresie układania tekstów i wykonywania rysunków. Powstała nowa specjalizacja zawodowa - agenci, handlowi (w tych czasach nazywani kupcami podróżującymi), którzy zbierali zamówienia na oferowane towary. Reklama była w walce konkurencyjnej ważnym instrumentem wpływania na gusty klientów, jednakże najwięcej korzyści przynosiła dużym firmom kupieckim czy zakładom produkującym, dysponującym większymi środkami finansowymi na ten cel. Na duże i efektowne ogłoszenia na łamach dzienników i czasopism stać było niewielu, zaś skromne i ubogie w treść inseraty mniej znanych kupców i producentów, nie wywierały wpływu na decyzję potencjalnego nabywcy. Gdy jeszcze w pol. XIX w. stosunkowo dużo było na łamach gazet ofert rzemieślniczych, to w miarę wzbogacania i urozmaicania treści ogłoszeń prasowych poprzez dodawanie do elementów informacyjnych także obrazowych i psychologicznych, liczba reklam rękodzielniczych poważnie się zmniejszyła, w stosunku do analogicznych inseratów przemysłowych i kupieckich. Także ich wygląd i treść nie uległy większym zmianom w porównaniu z l poło XIX w. Wprowadzenie zmian w układzie graficznym ogłoszeń i wzbogacanie ich treści hamował bowiem brak pieniędzy u większości rzemieślników, których nie stać było na płacenie wysokich honorariów redakcjom czasopism. Z tych samych zapewne przyczyn, rzemiosło bardzo rzadko posługiwało się katalogami, cennikami i prospektami, odgrywającymi ogromną rolę w przemyśle i handlu. 20 Na prowadzonej w tym czasie w Poznaniu walce konkurencyjnej, która wraz z rozwojem kapitalizmu coraz bardziej się zaostrzała, swoiste piętno wyciskały również antagonizmy narodowościowe, inspirowane przez władze państwowe i różne organizacje społeczne. W latach 70-tych XIX w. doszło do nasilenia polityki germanizacyjnej w stosunku do ludności polskiej. Od 1876 r. wprowadzono powszechność języka niemieckiego, także w odniesieniu do wywieszek handlowych. Administracja pruska i nacjonalistyczne organizacje nie