ZARYS HISTORII KRZYŻA PRZY POZNAŃSKIM MOŚCIE CHWALISZEWSKIM 245

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania: Antologia 1990 R.58 [Nr3/4]

Czas czytania: ok. 4 min.

zgody Magistratu na ustawienie krzyża na środkowym filarze mostu, na miejscu przewidzianym w planach budowy mostu. Dozór Kościelny wykazał rejencji poznańskiej, iż nie powinno być obaw o zakłócenia porządku i spokoju publicznego pod krzyżem, gdyż nie było zwyczaju, aby wierni klękali i modlili się przed krzyżem. Zresztą ruch kołowy i pieszy znacznie się obniżył od czasu, kiedy uruchomiono kolej poznańsko-gnieźnieńską. Odwołanie to również nie odniosło pożądanego skutku. Rejencja poznańska decyzją z dnia 5 maja 1878 r. uznała zażalenie Dozoru Kościelnego jako niedostatecznie uzasadnione. Dozór Kościelny postanowił wytrwać i odwołał się jeszcze do ostatniej instancji, tj. do Ministra Spraw Wewnętrznych. Miał nadzieję, iż słuszne jego wywody i prawa ogółu społeczeństwa trafią na zrozumienie. Ta nadzieja miała się okazać płonną. Nieuznanie życzenia społeczeństwa katolickiego leżało w istocie systemu z góry nakazanego i skrupulatnie wykonywanego, zwłaszcza w pruskich prowincjach polskich. W odwołaniu Dozoru Kościelnego z dnia 30 maja 1878 r. przeciw decyzjom prezydenta policji i rejencji poznańskiej przytoczono, iż sprawa ustawienia krzyża na Moście Chwaliszewskim traktowana być powinna jako sprawa interesu publiczno-religijnego nia tylko katolickich parafian Św. Małgorzaty, ale ogółu katolików miasta Poznania, a także całej prowincji poznańskiej. Stwierdzono niedwuznacznie, iż nikt nie dawał wiary, aby odmowa prezydenta policji i rejencji podyktowane były jedynie względami przepisów komunikacyjno-porządkowych. Nie notowano bowiem ani jednego wypadku podobnego do tych, na których opierały się decyzje odmowne. Przeciwnie, zachodziły wypadki, iż ludzie, którzy zamierzali odebrać sobie życie w nurtach Warty, spojrzawszy na Chrystusa zamiar swój porzucali. Nie zważając na żaden z wyżej wysuwanych argumentów Ministerstwo Spraw Wewnętrznych potraktowało odwołanie Dozoru Kościelnego ponownie odmownie. W decyzji z dnia 14 sierpnia 1878 r. przytacza, iż uzasadnienie odmowy zezwolenia na ustawienie krzyża przytoczone w zarządzeniu rejencji z dnia 5 maja 1878 r. Ministerstwo, po szczegółowym rozpatrzeniu, uznało za prawnie umotywowane. W wyniku dalszych pertraktacyj i pisemnego zalecenia prezydenta policji z dnia 14 października 1878 r. Dozór Kościelny przedstawił, po zmianie rysunków planu sytuacyjnego, w dniu 18 października 1878 r. prezydentowi policji nowy wniosek o zezwolenie na postawienie krzyża przy murze oporowym, obok schodów prowadzących do koryta Warty, przed spichlerzem Engla. Podanie to przesłane przez prezydenta policji Magistratowi nie osiągnęło ze strony tegoż aprobaty. Krótką decyzją Magistratu z dnia 17 stycznia 1879 r. został Dozór Kościelny powiadomiony, iż Magistrat nie mogąc się zgodzić na ustawienie krzyża według ostatniego projektu przy murze oporowym, wniósł zażalenie do Ministra Spraw Wewnętrznych. Sprawa krzyża chwaliszewskiego ponownie więc ugrzęzła i - jak sądzić można - nabrała tak doniosłego znaczenia, że nawet władze miejskie, odmienny zajmując pogląd co do wyboru miejsca, uznały za stosowne i konieczne poraź wtóry rzeczą tą zajmować Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Sylwester Janicki

Długotrwałe targi o ustalenie miejsca na pobudowanie krzyża zrodziły w społeczeństwie polskim i katolickim nieprzyjazne do władz rządowych nastawienie tym więcej, że od ukończenia budowy i oddania mostu do użytku publicznego w dniu 5 marca 1878 r. J * - bez krzyża - upłynął szereg miesięcy. Krzyż tymczasem był już gotowy i figura Chrystusa była z Monachium sprowadzona i spoczywała w fabryce H. Cegielskiego. Chcąc niewątpliwie przeciwdziałać psychozie wytworzonej wśród społeczeństwa poznańskiego Magistrat uważał się jako gospodarz i właściciel mostu powołany - tym bardziej już po udzieleniu swojej zgody na ustawienie krzyża na środkowym filarze mostu - do wniesienia zażalenia do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Głośny spór o krzyż chwaliszewski znalazł w Magistracie gorliwego obrońcę w osobie drugiego burmistrza Jarosława Hersego, który był katolikiem 19 . W Magistracie przygotowano odpowiedni ośmiostronny rękopis, datowany dnia 16 stycznia 1879 r. Kiedy tenże, po przeprowadzeniu przez Hersego korekty, został mu przedłożony jako czystopis, Herse uznał memoriał do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako nie nadający się do przedłożenia. Własnoręcznie wygotował nowy ośmiostronny memoriał, w którym znacznie wzmocnił uzasadnienie stanowiska Magistratu. Zażalenie Magistratu - mimo iż zawierało ono cały szereg zarzutów dyskwalifIkujących projekt prezydenta policji, m. i. że miejsce wyznaczone pod krzyż tuż obok schodów wiodących do koryta rzeki Magistrat nie uważa za odpowiednie, ponieważ miejsce to przeznaczone zostało na zajazd dla rybaków i handlarzy ryb - Ministerstwo decyzją z dnia 24 czerwca 1879 r. potraktowało odmownie. Wobec takiego obrotu sprawy Dozór Kościelny musiał się zgodzić na ustawienie krzyża na miejscu wyznaczonym przez prezydenta policji, zgodnie z pismem z dnia 21 sierpnia 1879 r., w którym prezydent policji zrobił zastrzeżenie, że krzyż winien stać na cokole kamiennym o podstawie 1 m 2 oraz winien być otoczony z trzech stron żelaznym parkanem w odległości ca 80 cm od cokołu. Jedną z dalszych i zgoła nieprzewidywanych trudności i niepożądaną zwłokę w ustawieniu krzyża wywołało zarządzenie Magistratu z dnia 22 sierpnia 1879 r., w którym Magistrat uzależnił ustawienie krzyża na miejscu przez policję obranym od złożenia przez Dozór Kościelny pisemnego, notarialnego zobowiązania, iż na wezwanie Magistratu, o ile tego będą wymagały warunki lokalne, krzyż zostanie usunięty. Dalej zażądano, że parafia nie będzie wymagała podania powodów i uprzedniego wyznaczenia innego odpowiedniejszego miejsca przez Magistrat oraz, że Dozór Kościelny krzyż usunie na własny koszt. Załatwienie tej formalności pruskiego systemu biurokratycznego wywołało dłuższą korespondencję i trwało aż do dnia 26 stycznia 1880 r. Tego dnia Magistrat udzielił nareszcie upragnionego zezwolenia na ustawienie krzyża po uprzednim złożeniu zobowiązania spisanego w dniu 19 stycznia 1880 r.przez notariusza Wł. Jażdżewskiego w Poznaniu. Akt notarialny podpisali ks. prob.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania: Antologia 1990 R.58 [Nr3/4] dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry