CASPAR DA GAMA ŻYD POZNANSKI W INDIACH

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania: Antologia 1990 R.58 [Nr3/4]

27 Hummerich FI., op. cit. s. VII, 118 i nast.

28 Streszczenie ib., s. 117.

29 List ten, cenny i ważny, pisany kilka dni po powrocie wyprawy Vasco da Gamy, niejednokrotnie przedrukowywany i tłumaczony, usiłowali niektórzy badacze przypisać Vespucci'emu, co daje się łatwo obalić, gdyż w tym czasie (sierpień lub wrzesień 1499 r. ) nie było go w Lizbonie - brał wtedy udział w wyprawie Alonzo de Hojeda. Za autora uchodzi obecnie powszechnie Girolamo Sernigi, bogaty kupiec florencki, osiadły w Lizbonie. Zob. Humboldt A., op. cit. IV, 156. Hummerich Fr., op. cit. s. 126 lub Heyd W., op. cit. II, 510, przypisek. Tekst listu zob. : Ramusio G. B., Navigationi e Viaggi. . . Venetia 1550, t. I, s. 119 v - 121I.

30 Autorstwo tego listu, adresowanego do Lorenzo di Pier Francesco de Medicis, nie jest dotąd ustalone. Wątpliwe czy pisał go Vespucci, ale wykluczyć tej możliwości nie można. List, datowany 4 czerwca 1501 I. z Zielonego Przylądku, pisany jest z okazji spotkania floty Cabrala, powracającej z Indyj. Zob. : Vignaud H, Americ Vespucci. Paris 1917, s. 63 i nast. (podaje bibljografję).

Tekst listu ib. s. 403 i nast.

31 Giovanni Cretico, b. profesor uniwersytetu w Padwie, został przydany ambasadorowi Wenecji w Hiszpanji i Portugalji, Domcnico. Pisano, jako zastępca tegoż w Portugalji (zob. Heyd W., op. cit. II. s. 516). W tym charakterze napisał Cretico 27 czerwca 1501 I. list, który już w 1508 I. doczekał się publikacji (Paesi novamente retrovati. Vicenza 1507, cap. 115), a później niejednokrotnie przedruku i tłumaczenia; ostatnio jako zesz. VI"Vespucci Reprints" G. T. Northupa. Princeton 1916. 32 Raport Leonarda Massari (zwanego w skróceniu Ca'Massar), wysłannika Wenecji w Lizbonie, datowany z I. 1506, ogłoszony został w Archivo Storica Italiano 1845, appandice 2. Znam go jedynie za pośrednictwem Hummericha.

33 Dokumenty te, zawarte przeważnie w zbiorze aktów wydanym p. t. : "Cartas de Affonso de Albuquerque ", znam jedynie za pośrednictwem FI.

Hummericha (Gaspar da Gama. . . s. 46 i nast. ). Wśród nich figurują trzy zachowane listy Gaspara do króla Emanuela z lat 1505 - 1507. 34 Vignaud H., op. cit. s. 406.

35 Hummerich Fr., Gaspar da Gama. . . s. 44 nazywa go Żydem niemieckim, powołuje się przy tern na L. Massari'ego, choć zna wzmianki D. de Goesa i Barrosa. Czyżby z powodu przynależności Poznania do Niemiec w wieku XIX ? Humboldt (op. cit. s. 85) przyjmuje, że Gaspar urodził się w Aleksandrji.

36 I . e.

37 Lelewel j., Geoge. du moycn-age. . . II, s. 140, Springer H., op. cit. s. 101 i nast. 38 Hummerich FI., 1. c. Nieszawę nazywa autor niemiecki "Nassau" (?).

39 Łukaszewicz J., Obraz historyczno - statystyczny miasta Poznania. Poznań 1838, t. I, s. 73, t. II, s. 260 i nast. ., Perles J., Geschichte der J uden in Posen. Breslau 1864, s. 11 i nast.

40 Łukaszewicz J., op. cit. 1, s. 94, II, s. 305.

Bolesław Olszewicz

41 Zob. : Bałaban M., Historja i literatura żydowska. Lwów b. r., i. III, s. 347 i nasi. 42 Handlarzem kamieni szlachetnych nazywa go król Emanuel w liście do kardynała D. Jorge da Costa; zob. Boletim da Soc. de Geographia de Lisboa VI, 1886, s. 674, cyt. przez Hummericha Fr., op. cit., s. 45.

43 Barros op. cit. Dec. I, Liv. IV, cap. 11, por. Hummerich Fr. 1. c. Jusuf Adil Szach był Persem z miasta Saba (dlatego w źródłach portugalskich zwany Sabayo). Otoczenie jego było mahometańskie, w znacznej części z Arabów złożone. Goa stosunkowo nie tak dawno przed przybyciem Portugalczyków opanowana została przez Arabów mahometan. (Hummerich Fr., Vasco da Gama. ., s. 55). Tern się tłumaczy może wrogi stosunek informatorów Paulo da Gamy do szpiega władcy Goa - późniejszy Gaspara. 44 Zajmował się tern bezowocnie Springer (op. cit. s. 104, przypisek). Zob.

też list Lelewela do niego z maja 1861 r. (ib. s. 186). 45 Alvaro Velho pomieszcza wprawdzie twierdzenie Gaspara, że jest on maurem, i. j. mahometaninem, ale na tern polegać nie można. Gaspar, przybywszy do Portugalczyków, podawał się bowiem za mahometanina, będącego w głębi duszy chrześcijaninem, co okazało się kłamstwem. Hummerich Fr. (Gaspar da Gama. . . s. 45) przyjmuje, że Gaspar był w r. 1498 mahometaninem, mimo, że sam (ib. s. 46, 47) podaje szczegóły o jego pierwszej żonie - Żydówce. Podobnie sądzi W. Heyd (op. cit. s. 504).

46 Nazwisko Gama przybrał Gaspar "... en reminiscence de celui qui l'avait fait appliquer a la torturę" pisze Humboldt (op. cit. V, s. 85). Prawdopodobnie dlatego, że Vasco da Gama trzymał go do chrztu. 47 Goes D. (de), op. cit. cap. 44.

48 O portugalskiej służbie Gaspara, na podstawie aktów, pisze szczegółowo Hummerich Fr. (Gaspar da Gama. . . s. 46 i nasi. ).

49 Heyd W., 1. c.

50 Vignaud H., op. cit. s. 406; ". . . Guaspare (mi conto) che ave a corso dal Cairo [mo a una provincia che si domanda Molecca, la quale sla sitiata alla cos ta deI marę Indico": 51 Zob. wyżej przypisek 42.

52 Por. komentarz do listu z r. 1501 u Humboldta A., op. cit. V, s. 32 i nasi.

53 Waldseemuller M., "Carta marina", odnaleziona dopiero w r. 1901 i wydana przez J. Fischera i R. Wiesera: Die alteste Karte mit dem Namen America aus dem Jahre 1507 und die Carta Marina aus dem Jahre 1516 des M. Waldseemuller. . . Innsbruck 1903, tab!. 23; zob. tamże tekst s. 33. 54 Por. wyżej przypisek 29 i 31.