GASPAR DA GAMA ŻYD POZNAŃSKI W INDIACH

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania: Antologia 1990 R.58 [Nr3/4]

formacyj, relacji Gaspara dziś nie odbudujemy. W każdym jednak razie posiadane okruchy informacyj o podróżach i wiadomościach geograficznych Caspara da Gama oraz fakt wielkiego ich rozpowszechnienia w wieku XVI 54 , pozwalają nam twierdzić, że Żyd poznański, towarzysz i doradca Vasco da Gamy, Cabrala i Almeidy, najwybitniejszych twórców wielkiej epopei portugalskiej, był pośrednio jednym z informatorów geografów pierwszej połowy XVI wieku o krajach nad oceanem Indyjskim leżących. Lelewel, mimo nieznajomości pewnych nowoodkrytych źródeł, trafnie naogół ujął sprawę i nie przesadził w ocenie zasług Gaspara da Gamy.

[ KMP 1931, nr 3 ]

PRZYPISY.

1 Lelewel L, Polska. Dzieje irzeczy jej. . . Poznań 1858, t. I. [=og. zbioru VI] s. 412. 2 ibid. s. 581. Lelewel wspomina także krótko o da Gamie w swym spisie podróżników i geografów polskich pod r. 1500 (ib. s. 168). "Gaspar da Gama, ochrzczony z Poznania rodem żydek, ułatwił 1499 - 1500 rozgoszczenie się w Indjach Portugalom" pisał Lelewel w pracy "Kopernika tudzież innych astronomów polskich w geografji zasługa" Poznań 1862, s. 6. (Praca ta drukowana pierwotnie w tyg. "Przyroda i Przemysł" II, 1857, przedrukowana została w "Polsce" (t. XIX, 1865) oraz w "Kopernikiana" J. Polkowskiego (Gniezno 1873, t. I). E. Rykaczewski, przedrukowując "Historję geografji" Lelewela (Polska. . . t. XVI. Poznań 1868) dodał na s. 378 wiadomość o podróżniku, z francuskiego dzieła Lelewela zaczerpniętą. Także w tłumaczeniu polskiem książki Peschla oraz w przedmowie do polskiego przekładu pracy Plischkego (zob. niżej) wspomniany jest Gaspar da Gama. Zob. też pracę moją: Poland and the Discovery of America. . . Poznań 1931, s. 5 oraz artykuł mój Polska i odkrycie Ameryki (Tęcza, zesz. 27 z 4. 7. 1931I. ). Na tern kończą się znane mi polskie o nim wzmianki. 3 Lelewel J., Geographie du moyen-age. Bruxelles 1852, t. II, s. 140 przypisek 291, także w tablicy chronologicznej (ib. t. I, s. CXXXI) i w atlasie (tamże 1850, s. 24, przypisek 154). 4 Humboldt A., Examen critique de l'histoire de la geographie du N ouveau Continent. . . Paris 1839, t. V, s. 40 i nast. oraz 82 i nast., 214.

5 Springer H., Geschichte der Juden in Polen unter den Piasten und den Jagiellonen. . . Leipzig 1878, s. 101 - 105, 186 - 187.

6 Hummerich FI., Gaspar da Gama da India w: Iberica (Hamburg) VI, 1926, s. 42 - 50 (sprawozd. Lattermanna w: D. Wiss. Zeitschr. f. Polen 1928, s. 172173), Vasco da Gama und die Entdeckung des Seeweges nach Ostindien. . . .

Munchen 1898, Studien zum Roteiro der Entdeckungsfahrt Vascos da Gama 1497 - 1499 w Rivista da Universidade de Coimbra X, 1926.

7 Kunstmann Fr., Die Fahrt des ersten Deutschen nach dem portugiesischen Indien. M unchen 1861, s. 20.

8*Heyd W., Histoire du Commerce du Levant au moyen-age. Ed. francaise.

. . publiee. . . par Furcy Raynaud. Leipzig 1885, t. II, s. 504, 511.

Bolesław Olszewicz

9 Gubernatis A. (de), Memoria intorno ai viaggiatori Italiani nelle Indie Orientali. Firenze 1867, s. 20.

10 Peschel O., Geschichte des Zeitalters der Entdeckungen. Stuttgart 1858 (2.

Aufł. ib. 1877), tłumaczenie polskie (nieścisłe i bez notat): Historja wielkich odkryć geograficznych w XV i XVI w. Przełożył z niemieckiego Józef Tretiak. Lwów 1878, s. 394 11 Souza V., Trabalhos nauticos dos Portuguezes nos seculos XVI e XVII.

Memorias d. Acad. das Sc. da Lisboa, CI. de sc. morales, politicas e bellas lettras.

N. Ser. VIII, parte 1, 1900, s. 197 - 199.

12 Schwarzer O., Die Kunde der Entdeckung Amerikas im deutsch - slavischen Osten w: Festschrift des Geographischen Seminars der U niveritat Breslau. Breslau 1901, s. 136.

13 Relacja A. Velho w oryginale wydana została p. t. : Roteiro da viagem que em descobrimento da India. . . . fez D. Vasco da Gama. . . Porto 1838 (wydawcy Kopke i Costa Paiva). Drugie wydanie nosi tytuł: Roteiro da Viagem de Vasco da Gama em 1497. . . . Lisboa 1861 (wyd. A. Herculano i bar. Castello da Paiva). Na niemieckie przełożył relację Hummerich: Vasco da Gama. . . . s. 149 i nast. Wolne (nieścisłe ) tłumaczenie relacji w popularnej pracy H. Plischkego: Vasco da Gama. Der Weg nach Ostindien. Leipzig 1924, s. 31 i nast. Praca ta została (dość nie starannie ) przetłumaczona z kolei na język polski przez M. Tarnowskiego: Vasco da Gama. Droga do Indyj Wschodnich. Łódź b. r. [1926].

Relacja A. Velho zajmuje tu s. 35 - 133.

14 Roteiro. . . 1838 s. 107.

15 Należy tu wyjaśnić, że informatorzy Paulo da Gamy nie byli chrześcijanami, lecz braministami, których Portugalczycy i w tym i w innych wypadkach brali mylnie za chrześcijan. 16 Legua - dawna miara długości odpowiadająca 3 milom morskim (ok. 5, 5km.) 200 leguas stanowi,zatem około 1000km.

17 Ostatnie słowa Alvaro Velho należy rozumieć w ten sposób, że władcy Goa nie udało się przeprowadzić swych planów, w szczególności co do wcielenia Portugalczyków do swej armji bez ich wiedzy. 18 Hummerich Fr., Vasco da Gama. . . s. 134.

19 Goes Damiao (de), Chronico do Felicissimo Rei Dom Emanuel. . Lisboa 1566, p. I, cap. 44.

20 ib., cap. 58.

21 Hummerich Fr., op. cit., s. 142.

22 Barros J. (de), Historia da India, Lisboa 1552. Dec. I, Liv. IV, cap. 11.

Dzieło Barrosa zwane jest w skróceniu "Asia" .

23 ibid. Dec. I Liv. V, cap. 4, 5, 8 oraz Liv. VI, cap. 2.

24 Castanheda F. L. (de), Historia de descobrimento e conquista da India pelos Portuguezes. Coimbra 1551. 25 Osorio H., De rebus Emmanuelis Regis Lusitaniae virtute et auspiciis gestis libri XII. Lisboa 1571, Lib. II, cap. 8. 26 Correa G., Lendas da India. Lisboa 1858, t. I, wyd. Akademji Nauk w Lizbonie, jako t. I Colleccao de Monumentos Incditos para a'Historia das Conquistas dos Portuguezes.