CASPAR DA GAMA ŻYD POZNAŃSKI W INDIACHspar zdobyciem łask króla Emanuela i wielkorządców portugalskich w Indjach oraz szeregiem korzyści materjalnych. Jako Gaspar da Gama ("Gaspar de Gama de India", figuruje po łacinie na pieczęci późniejszych jego listów), syn chrzestny wielkiego odkrywcy46, przez króla Emanuela obdarzony rangą "cavalleiro de sua casa" 47 , staje się jednostką wybi tną 48. W roku 1500 - 1501 towarzyszy wyprawie do Indyj, której przewodzi Pedravales Cabral, wyprawie skierowanej przez wiatry ku zachodowi i zupełnie przypadkowo na wybrzeża Brazylji rzuconej (22 kwiecień 1500 r.). Podczas tej podróży był Gaspar nietylko tłumaczem, lecz zręcznym pośrednikiem handlowym. Po mordzie kilku Portugalczyków w Kalikucie w grudniu 1500 roku i zerwaniu z Samorinem doprowadził do skutku nawiązanie stosunków handlowych z władcą Koczinu i pozyskanie ładunku pieprzu. W r. 1502 - 1503 odbywa znów podróż do Indyj z Vasco da Gamą i niewątpliwie przyczynia się do wielkiego pod względem handlowym powodzenia drugiej wyprawy admirała. W latach 1505 - 1510 pracuje przy boku wicekrólów Indyj: Francisco d'Almcida i Alfonso d'Albuquerque, ułatwiając Portugalczykom stosunki handlowe, łagodząc spory z książętami i ludnością miejscową, a nawet Gako osoba dobrze z miejscem i zwyczajami obeznana) biorąc udział w podboju Ormuzu lub w ataku na Kalikut w styczniu 1510 r. Obok tego, jako zaufany króla, jest jego informatorem co do zachowania się urzędników portugalskich w Indjach, donosi do Lizbony o wszelkich ich przekroczeniach w dziedzinie zawarowanego tylko koronie monopolu handlowego. Zwraca także w swych listach uwagę na sprawy natury politycznej, odradza np. w r. 1507 utrzymywanie twierdzy na wyspie Sokotra. Ze zdaniem jego i w tym i w innych wypadkach liczono się, chwalą go król i Almeida, grożą mu (ale się go widocznie obawiają) urzędnicy, o których przestępstwach donosił, a władcy indyjscy chętnie z nim toczą rokowania. Dobrym jest widocznie Gaspar dyplomatą, skoro radża Koczinu w liście do króla Emanuela z r. 1509, szczęśliwie dochowanym, prosi o pozostawienie go w Indjach ze względu na jego znajomość zwyczajów miejscowych. Gaspar jednak oddawna marzył o zasłużonym odpoczynku i o powrocie do Lizbony. Doczekał się tego dopiero w r. 1510, po dwunastu latach wiernej służby Portugalji. Odtąd giną wszelkie po nim ślady, przypuszczalnie wkrótce po powrocie do Lizbony zakończył życie. Jak już wyżej pisałem, zostawił Gaspar w r. 1498 w Indjach żonę i 19-stoletniego syna. Z pierwszą żoną roj.szedl się. Podczas pobytu w Portugalji (1500 lub 1502), jak widać z jego listu do króla Emanuela, ożenił się powtórnie z jakąś szlachcianką portugalską. W liście wspomnianym prosi króla o opiekę nad nią. Syna swego odnalazł Gaspar w listopadzie 1505 r. w Koczinie. Poszedł on śladami ojca, przyjął chrzest i jako tłumacz pracował od 1504 r. w tamtejszej faktorji portugalskiej. N a chrzcie otrzymał imię Baltazar. Zapoznawszy się z dziejami Gaspara da Gamy, nie sposób odmówić słuszności W. Heydowi, który w dziejach handlu europejsko - indyjskiego, a w szczególności portugalsko - indyjskiego wyznacza mu poważną rolę49. Gaspar nie był pierwszym przed przybyciem Portugalczyków, ani jedynym Europejczykiem w Indjach XV wieku. Wiemy, że towary z Bruges i Wenecji oraz kupcy europejscy docierali do Kalikuty przed r. 1498, możemy także wymienić kilku po

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania: Antologia 1990 R.58 [Nr3/4]

Bolesław Olszewiczdróżników, którzy Indje przed tym rokiem odwiedzili, jak np. Rosjanin Afanasij Nikitin (1468 - 1470), Włosi: Niccolo de Conti (przed r. 1440), Hieronimo de Santo Stefano lub Bonajuto Albini (1483 i nast.). Ostatni doczekał się przybycia Portugalczyków i, podobnie jak Gaspar, służył im później jako tłumacz. Ale Gaspar, dzięki trzydziestoletniemu blisko pobytowi na Wschodzie, dokładnej znajomości krajów nad oceanem Indyjskim położonych, a przedewszystkiem dzięki swym wiadomościom praktycznym z dziedziny handlu, polegającym na znajomości pochodzenia poszczególnych produktów Indyj oraz cen ich na rynku miejscowym i na innych rynkach Wschodu i Zachodu, był w odpowiedniej do tego chwili, po odkryciu drogi morskiej dookoła Afryki, n i e o c e n i o n y m doradcą Portugalczyków w ich walce konkurencyjnej z Wenecją. Gaspar da Gama ma również zasługi na polu geografji. Od niego pochodzą wiadomości o krajach leżących nad oceanem Indyjskim i ich produktach zawarte w "Roteiro" Alvaro Velho, zarówno jak i w liście Sernigi z r. 1499 lub domniemanym liście Amerigo Vespucci'ego z r. 1501, wiadomości, które za pośrednictwem licznych przedruków listów rozeszły się bardzo szeroko. Materjałów do relacji Velho dostarczył Gaspar w czasie rocznej prawie podróży powrotnej wyprawy Vasco da Gamy, Sernigi otrzymał informacje od niego w Lizbonie we wrześniu 1499, autor listu zaś z r. 1501 (Vespucci?) poznał Gaspara powracającego z Cabralem z Indyj na Przylądku Zielonym. W ostatniem piśmie, które prawdopodobnie nic wyszło z pod pióra Vespucci'ego, ale mimo fałszywie przypisywanego mu autorstwa jest cennym i wiarygodnym, choć przez kopistów częściowo zniekształconym dokumentem, wspomniana jest (z opowiadań Gaspara i jego towarzyszy) i ziemia odkryta na Zachodzie (Brazylja i porty Afryki wschodniej oraz Arabji (Hodeida, Dżidda) i Persji (Ormuz), dalej porty Indyj i Indochin, wreszcie wyspy Cejlon, Sumatra, Jawa i Moluki. Autor listu wyraźnie pisze, że w wędrówkach swych dotarł Gaspar aż do Malakki, zwiedził wyspę Cejlon, Sumatrę i różne okolice Indyj50. Także w liście króla Emanuela do kardynała D. Jorge da Costa z 28 sierpnia 1499 wymieniony jest Gaspar jako "dobry znawca krajów nadbrzeżnych od Aleksandrji aż do nich i od Indyj do wnętrza lądu i Tartarji az do Wielkiego Morza (M. Czarnego) 1151. Fragmenty geograficzne zawarte w powyżej wspomnianych relacjach i listach, godne zresztą bliższego zbadania 52 , w drobnej tylko części zastąpić nam mogą zaginioną relację Gaspara. Że pracę taką napisał, a rezultaty jej na mapie przedstawił, mamy na to dowody. Marcin Waldseemiiller, wybitny geograf niemiecki XVI w-, pomiędzy źródłami swej wielkiej mapy żeglarskiej "Carta marina" z r. 1516 wymienia "relatio. . . Casparis Judei indici, cuius itinerarii liber regi Portugaliae mandatu s est atque descriptus" 53 , zatem opis drogi do Indyj, poświęcony królowi portugalskiemu i w mapę zaopatrzony (descriptus). Nie ulega wątpliwości, że mowa tu o pracy Gaspara da Gamy, której kopję Waldseemiiller, razem z inne mi źródłami kartograficzne mi (np. mapą N. de Canerio), otrzymał za pośrednictwem księcia lotaryńskiego Rene II. Niestety, zarówno tekst jak i mapa (może na arabskich oparta) zaginęły z wielką dla nauki szkodą; z zachowanych fragmentów, ustnie przez niego udzielonych in